(ესეისტური ეტიუდი)

 ***

ზაზა თვარაძის შემოქმედებას დაახლოებით თხუთმეტი წელია, ვიცნობ, მაგრამ ვაღიარებ, რომ მისი პოეზიის (ამ შემთხვევაში, ჩვენ პოეზია გვაინტერესებს) დიდი მოყვარული არასდროს ვყოფილვარ. თანამედროვე პოეზიის გაცნობის მთავარი საშუალება ჩემი თაობისთვის ინტერნეტი იყო. ინტერნეტში, სხვადასხვა ონლაინბიბლიოთეკაში, ზაზა თვარაძის ლექსებიც უხვადაა, მაგრამ ისინი არ არის ავტორის საუკეთესო ლექსები. შეიძლება, სადმე ის ლექსებიც დევს, რომლებიც მე მომწონს, უბრალოდ მე არ შემხვედრია, უფრო სწორად, პირველი შთაბეჭდილების მერე არ მიძებნია. მისი პოეზიის მიმართ, რაზეც ხელი და თვალი მიმიწვდა, ყოველთვის ამბივალენტური დამოკიდებულება მქონდა, ხან რაღაცები მომწონდა, ხან – არა. თან მეგობრებსაც ხათრს ვერ ვუტეხდი. ჩემს მეგობრებს ძალიან მოსწონდათ და მოსწონთ მისი პოეზია. სუფრასთან სულ მის ქებაში იყვნენ და მეც, ცხადია, გულსგარეთ ვეთანხმებოდი. სულ მის იმ ცნობილ სიმღერას, „სასტიკოლას“, ვუსმენდით ხოლმე, რომელიც სულ პირველად მე აღმოვაჩინე და მოვასმენინე სამეგობროს. მერე მის კრებულში ეს უსათაურო ლექსი ვიპოვე:

„მე კი ისევ ისე ვზივარ მარტოდმარტო,

ვმღერი „დარი-დური-დარალი“,

ერთი სულიერიც არ ჩანს ახლომახლო,

კაცის ჭაჭანება არ არი,

მოდის ვიღაც ბალღი: „ძია, აიბარგე,

აქ შენი ადგილი არალი!“.

1. s. თუმცა, ეს პასაჟი სულ მახსოვდა მისი ერთი ლექსიდან:

„არ ხარხარებდა ველური ღმერთი,

მეძავებსაც ჩასძინებოდათ,

ზამბახიც ისევ

თავს უხრიდა ნაბიჭვარ ნიავს“.

***

მე მყავს ძმაკაცი, რომელსაც გაგიჟებამდე უყვარს პოეზია, მაგრამ თვითონ არ წერს. არადა, ვისაც კი ვიცნობ პოეზიის მოყვარულს, ან პოეტია, ან პოეტობას ცდილობს. ამას კი ისე უყვარს, უანგაროდ. და შევხვდით ერთხელ, დილით, დედაენის ბაღში. ის, ღამენათევი (ექიმია და მორიგე იყო) სამსახურიდან მოვიდა, მე კი, კარგად გამოძინებული, სახლიდან მივედი. ამოვუყევით კიბეებს, გადავუხვიეთ ხიდისკენ, ხიდის გადაღმა „ტიფლისში“ უნდა დავსხდეთ, და უცებ მაჩერებს: „- შენ არ გაქვს ხომ ზაზა თვარაძის წიგნი?!“ „- არა, არ მაქვს“, – ვპასუხობ მე. „- წამო!“ – მეუბნება და მიდის. მივყვები. გზა გადავკვეთეთ, ხალხი ირევა. მშრალი ხიდის დასაწყისთან მიმიყვანა, ხანში შესულ კაცს წიგნები აქვს გაშლილი ხალიჩაზე. „- ახლა არ მითხრა, კიდე ზაზა თვარაძის წიგნი მინდაო“, – უღიმის ჩემს ძმაკაცს გამყიდველი კაცი. „- სწორად მიხვდი, ეგ მინდა!“ – ღიმილითვე პასუხობს ჩემი ძმაკაცი. თურმე იმ კვირაში, სხვადასხვა დღეს, ხუთი ცალი იყიდა და ძმაკაცებს ჩამოურიგა. და მეც მიყიდა.

***

წიგნი – 2011 წელს „პალიტრა L“-ის მიერ გამოცემული საკმაოდ სქელტანიანი პოეტური კრებულია, სახელწოდებით „პილიგრიმი“. რამდენიმე დღის განმავლობაში იდო ეს წიგნი ჩემს მაგიდაზე, ვერაფრით გადავშალე. როცა გული არ მიგდის, ვერაფრით მიეკარები წიგნს. ბოლოს გატყდა ნავსი, ერთ საღამოს ხელში ავიღე. პირველი ლექსი, მეორე ლექსი, მესამე ლექსი… შემიტყუა თანდათან, რამდენიმე გვერდის მერე პირველ მაგარ ლექსს გადავაწყდი, შემდეგ – კიდევ უფრო მაგარს, წიგნის მეორე ნახევრისკენ კი სულაც – რამდენიმე შედევრს… ამ 320 გვერდიან წიგნში, ჩემი საზომით, სულ მცირე 20 შედევრია შეტანილი და ეს შედევრები ყველა ვერლიბრია. მე მსმენია, რომ ზაზა თვარაძე ვერსიფიკაციის უბადლო მცოდნე იყო, მე კიდე დიდ პატივს ვცემ პოეტებს, რომლებიც ლექსის თეორიაში ერკვევიან. ზაზას თეორიულ ცოდნაზე ისეთი კაცისგან მსმენია, არანაირი საფუძველი არ მაქვს, არ დავუჯერო. უბრალოდ, ის, როგორც ვერლიბრისტი, ბევრად სჯობია მას, როგორც კონვენციონისტს. ის ოთხმოცდაათიანების ერთგვარი იკონური პერსონაა მისი თანატოლებისთვის თუ ცოტათი უმცროსი თაობის პოეტებისთვის. ეს მხოლოდ პიროვნული თვისებებით გამოწვეული თაყვანისცემა არ არის, მეტი წილი აქ შემოქმედებით მხარეს უჭირავს.

წიგნის წაკითხვის შემდეგ მივხვდი, რომ ბევრი საინტერესო შტრიხი, რომელსაც მე სხვა, ზემოთ ნახსენები, პოეტების ხელწერის ნაწილად მივიჩნევდი, თურმე ზაზა თვარაძისეული ყოფილა. ანუ, ის ახდენდა გავლენას თანატოლ თუ ცოტათი უმცროსი თაობის თითქმის ყველა პოეტზე. ეს, ცხადია, ეპიგონიზმი არ იყო, კეთილისმყოფელი გავლენა იყო, მაგრამ ფაქტი ასეთია.

***

ზაზა თვარაძის პოეზიის მთავარი დამრტყმელი ძალა მისი რიტმული თუ სპორადულრითმიანი ვერლიბრებია. თემატურად იმდენად უცნაურ რამეებზე წერს, რომ გაკვირვებით თავსაც კი გადააქნევ. აი, სათაურები: „ბუჟა ჯანდაბაში“, „მავან დარეჯანს“, „ბალადა ზესტაფონელ პრავადნიკზე“, „კრეტინი კიბეზე“, „კრეტინების ძველი ხომალდი“, „გოგრის ბალადა“ და ა. შ. ესენი ფუტურისტული ლექსებია, რომლებიც დღესაც ახდენენ და მომავალშიც მოახდენენ გავლენას ქართულ პოეზიაზე. ამ წიგნში ბევრი ირონია, თვითირონია და იუმორია. ირონიული ნაკადი „სამოციანელების“ პოეზიაშიც მძლავრად შეინიშნება, მაგრამ თვითირონია და იუმორი „ოთხმოცდაათიანელების“ მოტანილი და დამკვიდრებულია, ზაზა თვარაძე მათ შორის ერთ-ერთი პირველია. მისი ენა მაქსიმალურად მიახლოებულია სალაპარაკო ენასთან, უხვადაა სლენგი და ბარბარიზმი, იყენებს დიალექტებსაც. ეს ურბანული პოეზიაა. „არ შეიძლება ილაპარაკო ლექსში სოფელზე“, – ამბობს ის ერთ მეტატექსტურ ლექსში, სადაც ხსნის, როგორ უნდა დაიწეროსლექსი. ცხადია, ლექსში სოფელზეც შეგიძლია, ილაპარაკო და კოსმოსზეც, მაგრამ ამ წიგნში სოფელზე ერთი სიტყვაც არაა ნახსენები.

ზაზა თვარაძის პოეზია შოთა ჩანტლაძის ხაზის გაგრძელებაა, მიუხედავად იმისა, რომ შოთას ლექსებში პასტორალური მოტივები აქა-იქ გაკრთება ხოლმე, ის სულით და ხორცით ურბანული პოეტია. ზაზა თვარაძის სპორადულრითმიან ვერლიბრებში, შიგადაშიგ, შოთა ჩანტლაძის რიტმულ-ინტონაციური მიმოხვრები გაკრთება ხოლმე. „დაველოდები 34 ნომერ ტრამვაის“ – ამბობს ზაზა ერთ ლექსში. იქნებ, ეს სწორედ შოთას ტრამვაია?! ზაზა თვარაძესთან მძლავრია ასევე პაროდიული ნაკადი, ის ბევრ ლექსში ახდენს „თერგდალეულების“, „მოდერნისტებისა“ თუ „სამოციანელების“ პაროდირებას, ზოგან, საერთოდაც, ეროვნულ პოეზიას არ სჯერდება და უცხოელი პოეტების ალუზირებას და რემინისცენცირებას მიმართავს.

  ***

ზემოთ უკვე ნახსენებ მეტატექსტურ ლექსში, რომელსაც „დამიწებული ლექსი“ ჰქვია, ახდენს ლექსიკურ სეგრეგაციას, გვეუბნება, რა სიტყვები არ უნდა გამოვიყენოთ ლექსში და რა სიტყვები არ უნდა გავრითმოთ. მაგ:

„უნდა ერიდო ლექსში მაღალფარდოვანებას,

არ უნდა თქვა, მაგალითად, „ცხოვრების წყარო“,

„გარდაცვალება“, „მთვარის ბაკმი“, „გაუსაძლისი“.

სხვა ლექსებში (კონვენციურებში) კი თვითონვე მიმართავს ასეთ ევფუისტურ პოეტურ მეტყველებას: „სადაც ქარი ეომება მიწას / და ორივე თავის გამჩენს ფიცავს“; „ქარი შორი, როგორც სუნთქვა ცისა“; „და იკლაკნება სულებში ბზარი“; „მეწამულ ნისლში იძირება მთები და ველი“; „სინანულს ცრიან“; „ქვიშის ტალღებში დაირწევა ეს ჩემი მთვარე“; „და მზე იმცვრევა სისხამზე“ და ა. შ.

ასევე უხვადაა ასეთი გაცვეთილი პოეტიზმები: „ზეცის კალთა“, „თვალთა ნამი“, „ფიქრთა მარათონი“, „შიშის ლანდები“, „გულის ქვაბი“, „სიკვდილის ნამი“ და ა. შ.

ამავე ლექსში ასეთ რამესაც ამბობს:

„მაშ ნუ ახსენებ ალუჩებს, ატმებს,

ნუ ახსენებ ვარდის ხავერდებს,

ახსენე ვარდი, მაგრამ იქვე დააფიქსირე,

რომ სიტყვას „ვარდი“

არ შეიძლება მიერითმოს „დარდი“ ან „შარდი“.

არადა, სხვაგან თვითონ აქვს ასეთი რითმები: გამიხდი-გავიხდი, ტიტები-თითები, სიბნელე-გიბნელებს, წამი-ნამი, აზრი-ფასი და ა. შ.

თუმცა ზოგან, სადაც უკიდურესად ირონიულია, რა გადასარევ ეფექტს აღწევს ამ ევფუისტური მეტყველებით:

„ნისლიანი, სევდიანი ამინდია,

შენთვის ჩემი ხვაშიადი გამინდვია,

შენ კი, კარგო, სულ მპასუხობ სილაქებით,

ვერ გავიგე, სულ მე რატომ ვილახები“. (უსათაურო).

ან

„ჩემი გზა ფერფლთ ნაფერია, ჩემო ფერია,

ცარიელია ჩემი ზეცაც… არაფერია…“. („იმ ჩემს ფერიას“).

***

ვფიქრობ, რას იტყვიან ამ ბლოგის წაკითხვის შემდეგ ჩემი მეგობრები, რომლებისთვისაც არასდროს მითქვამს, რომ ზაზა თვარაძის კონვენციური ლექსები არ მომწონს?! არ ვიცი. ის კი ვიცი, რომ არსებობენ დიდი პოეტები, რომლებიც ყველა ვერსიფიკაციულ ფორმას ერთნაირად ძლიერად ფლობენ, არსებობენ დიდი პოეტები, რომლებიც მხოლოდ ერთს (ან კონვენციურ ან თავისუფალ ლექსს) ფლობენ ვირტუოზულად. ზაზა თვარაძის სტიქია, მთელი იმ მრავალრიცხოვანი კონვენციური ლექსების და უშველებელი პოემის, „მხიარული ლანდების“, მიუხედავად, თავისუფალი ლექსი იყო, და ეს სულაც არაა ტრაგედია.

ეს სტატია პრაქტიკულად გაგრძელებაა წინა სტატიისა, რომელშიც იაპონელი ავტორი ნაგისა ტაცუმი ბავშვებში წესრიგის უნარ-ჩვევების გამომუშავების მნიშვნელობაზე საუბრობს.

იაპონელი ავტორის ნაგისა ტაცუმის წიგნი: „დალაგების მაგია ბავშვებისთვის, ანუ როგორ ეხმარება ბავშვის განვითარებას წესრიგის დამყარების ხელოვნება“ ბევრ ენაზეა თარგმინილი და ბეტსელერად არის აღიარებული. ავტორს მიაჩნია, რომ: „ბავშვებსარ უყვართ დალაგება (და არც უფროსები არიან გაგიჟებული ამ პროცესით), მაგრამ წესრიგის დამყარება მხოლოდ სისუფთავის დამყარებას არ ნიშნავს. მასში გაცილებით ღრმა შინაარსი დევს: ის ეხმარება ბავშვებს, შეითვისონ საბაზისო ცხოვრებისეული უნარები, ასწავლის მათ საკუთარი და სხვისი ნივთების მოფრთხილებას და რაც მთავარია, სხვა ადამიანებთან ჰარმონიაში ცხოვრების ჩვევის გამომუშავებას უწყობს ხელს“.

ამ სტატიაში ავტორთან ერთად განვიხილავთ იმ საჭირბოროტო საკითხს, რომელსაც ასე შეიძლება დავარქვათ: რა არის საჭირო იმისათვის, რომ ბავშვებმა ისწავლონ სოციუმთან მშვიდობიანი თანაცხოვრება. ადამიანი სოციალური არსებაა და ეს ნიშნავს, რომ მას, სურვილის მიუხედავად, უწევს სხვა ადამიანებთან ურთიერთობა. ოჯახში ესენი არიან მშობლები, შვილები, და-ძმები, ზოგჯერ – ბებია-პაპები და შესაძლოა სხვა ახლო ნათესავები; ოჯახის გარეთ – მეზობლები, სკოლელები, კლასელები, კურსელები და კოლეგები. სამწუხაროდ, ხშირად ადამიანებს უძნელდებათ ერთმანეთთან შეგუება, მაგრამ საყოველთაოდ ცნობილია, რომ სოციუმისგან სრულიად იზოლირებულად ცხოვრება პრაქტიკულად შეუძლებელია. სწორედ, მშობლების სახლში სწავლობენ ბავშვები სხვა ადამიანებთან ურთიერთობებს და მომავალში ამ გამოცდილებას ახალ სოციუმთან ურთიერთობისას იყენებენ. სახლი ეს არის ადგილი, სადაც ადამიანები, ერთმანეთთან, ერთ ჭერქვეშ ცხოვრების გარდა, უამრავი ნივთის გარემოცვაში ცხოვრობენ. ნივთების ნაწილი მათ საერთო აქვთ, ნაწილი კი პირადია. ამიტომ, ძალიან მნიშვნელოვანია სახლში წესრიგის დამყარების უნარ-ჩვევებისა და თანაცხოვრების ნორმების გამომუშავება, რათა არც ადამიანები და არც საერთო და პირადი სივრცე არ დაზარალდნენ. წიგნის ავტორი ამ მოსაზრებას ერთგვარად აჯამებს და მიიჩნევს, რომ:

• სხვა ადამიანების კომპანიაში, აუცილებელია ყველამ ერთმანეთის სურვილების გათვალისწინება შეძლოს. როდესაც დედა შვილს სთხოვს, დაალაგოს საკუთარი ოთახი, ბავშვი ხვდება, ეს რასაც ნიშნავს, რადგან დედის ფრაზა: „შენს ოთახში უწესრიგობაა“, ნიშნავს დედის თხოვნას – მოაწესრიგოს საკუთარი სივრცე. მსგავსი ფრაზები მუქარის შემცველი არ არის. ურთიერთობების მანძილზე მშობლები და შვილები სწავლობენ ერთმანეთთან მშვიდობიან თანაცხოვრებას.
• აუცილებელია, მკაფიოდ და მტკიცედ საუბარი საკუთარ განზრახვებზე. წარმოიდგინეთ ასეთი სიტუაცია: დედა სთხოვს შვილს სათამაშოების მილაგებას, შვილი კი პასუხობს, რომ მას ფაზლით თამაში ჯერ არ დაუსრულებია. აქ შესაძლოა მშობელმა გაიფიქროს, რომ შვილს ნამდვილად სურს ფაზლის თამაშის დასრულება და იმიტომ არ ალაგებს მას. შემდეგ კვლავ აპირებს მიუბრუნდეს თამაშს? ან იქნებ უბრალოდ რაღაცას იგონებს, რომ ეს მოსაწყენი და უსიამოვნო დალაგების პროცედურა თავიდან აირიდოს? სწორედ ამიტომ ბავშვისთვის აუცილებელია, იცოდეს საკუთარი აზრების ნათლად და მკაფიოდ გამოთქმა, რის სწავლასაც მხოლოდ მშობლისგან შეძლებს. იმ შემთხვევაში თუ ის დედას ეტყვის: „შეიძლება მხოლოდ ფაზლები დავიტოვო და დანარჩენი სათამაშოები მივალაგო?“ – ნიშნავს, რომ ბავშვმა წესრიგის დამყარების უნარ-ჩვევის პარალელურად მომავალში ადამიანებთან ურთიერთობისათვის ძალიან მნიშვნელოვანი ჩვევა შეიძინა, რომელიც ცხოვრებაში მუდამ გამოადგება.
• აუცილებელია, საკუთარ თავსა და სხვებზე ფიქრი. მაშინ, როდესაც ბავშვი გააცნობიერებს, რომ სიზარმაცე და უწესრიგოდ დაყრილი ნივთები, რომლებიც სასტუმრო ოთახში ყველას ფეხებში ედება და ხელს უშლის, ძალიან სერიოზული პრობლემაა, თანდათანობით პატარა იმასაც მიხვდება, რომ სხვების ინტერესების გათვალისწინება სავალდებულო და მნიშვნელოვანია. ამავე დროს, როდესაც ბავშვი სწავლობს ზრუნვას, სხვების სურვილების გათვალისწინებას, საკუთარი ქცევის კორექტირებას ოჯახის წევრების გარემოცვაში, ის საზოგადოებაში ქცევის წესებსაც ადვილად შეითვისებს.
• აუცილებელია საკუთარი და სხვა ადამიანების სივრცეზე ზრუნვა. ოჯახის წევრებს, სახლში როგორც საერთო ასევე პირადი სივრცე აქვთ. ბავშვების დიდ უმეტესობას სანამ ძალიან პატარები არიან ან ბინის მოცულობა ამის საშუალებას არ იძლევა, საკუთარი ოთახი არ აქვთ, მაგრამ მაინც არსებობს სახლში თუნდაც მცირე კუთხე, რომელიც პირადად მას ეკუთვნის. ამიტომ მნიშვნელოვანია, მშობლებმა აუხსნან შვილებს, რომ ნივთების უწესრიგოდ დაყრა და შემდეგ მათი იქვე მიტოვება დისკომფორტს შეუქმნის ოჯახის დანარჩენ წევრებს. ბავშვებს უფროსებმა ისიც უნდა აუხსნან, რომ თავიანთი პატარა „კუთხის“ მილაგება და წესრიგში მოყვანა მისი პასუხისმგებლობაა. ბავშვმა მცირე ასაკიდანვე უნდა შეძლოს და გააცნობიეროს, რომ საკუთარი სივრცისადმი დაუდევარი დამოკიდებულება ისევე ცუდია, როგორც საერთო ოთახის უწესრიგოდ მიტოვება. პატარას მუდამ უნდა ესმოდეს უფროსებისგან, რომ თუ მისი სათამაშოები სასტუმრო ოთახში ქაოსურად ყრია, მაშინ ოჯახი ვერ მოახერხებს კომფორტულად დროის გატარებას. აღზრდისადმი ამგვარი დამოკიდებულებით ასწავლის მშობელი პატარას სხვა ადამიანებზე ფიქრსა და ზრუნვას.
• საერთო სახლში ცხოვრება, ადამიანებს აიძულებს გააცნობიერონ, რომ მათ თავადაც უნდა აიღონ პასუხისმგებლობა თანაცხოვრების კომფორტულად წარმართვაზე. ეს ბოლო დებულება წინა ორი პუნქტთან არის დაკავშირებული. როდესაც ბავშვი მცირე საზოგადოებაში ცხოვრობს, რომელსაც „ოჯახი“ ჰქვია, ის სწავლობს წესრიგს. ამის წყალობით პატარა ცდილობს, გააცნობიეროს, რომ არსებობს რაღაც გარემოებები, რომელთა გადაჭრა სხვა ადამიანების დახმარების გარეშე დამოუკიდებლად უნდა მოახერხოს. ძალიან კარგი იქნება თუ ბავშვი ისწავლის საერთო ნივთებთან მართებულ მოპყრობას, რადგან საერთო ნიშნავს იმას, რომ ოჯახის სხვა წევრებთან ერთად, ისიც ამ ნივთების თანამესაკუთრეა და მათი მოვლა მასაც ზუსტად ისევე ევალება, როგორც დანარჩენებს.

მოდით, ახლა ვისაუბროთ კონკრეტულ ქმედებებზე და იმაზე, თუ რა უნდა გააკეთონ უფროსებმა, რომ შვილმა მისი რჩევები გაითვალისწონოს – განაგრძობს თხრობას ნაგისა ტაცუმი. თანამედროვე ეპოქაში ადამიანები მიეჩვივნენ, რომ ინფორმაციის მოსაპოვებლად სულაც არ არის საჭირო ბიბლიოთეკაში წასვლა და თუნდაც საკუთარ გამოცდილებაზე დაყრდნობა. ადამიანებს უმარტივესად შეუძლიათ მათთვის საინტერესო ცოდნის ინტერნეტის მეშვეობით სწრაფად და მარტივად მიღება. ამ სივრცეში ადამიანს შეუძლია, ჰქონდეს წვდომა ნებისმიერ ექპერტულ მოსაზრებაზე, ინსტრუქციაზე, სხვადასხვა სიახლესა და აღმოჩენაზე. სწორედ ამის გამოა, რომ ლამის სულელებად მიიჩნევიან ის ადამიანები, რომლებიც ცდისა და შეცდომის მეთოდით ცდილობენ მიზნის მიღწევას და მზამზარეულ ინფორმაციას არ სჯერდებიან. ნებისმიერ  შემთხვევაში ადამიანი უნდა ცდილობდეს, თავად იაზროვნოს და იაქტიუროს. აქვე მინდა აღვნიშნო, რომ მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ შედეგი, არამედ ის პროცესი, რომელსაც შედეგამდე ვივყავართ. ის ადამიანები, რომლებიც ამას აცნობიერებენ და მოქმედების, ქმნადობის პროცესში სრულად ერთვებიან, გაცილებით პროდუქტიული ცხოვრებით ცხოვრობენ.

ის, რისი გაკეთებაც საჭიროა ახლავე, ახლავე უნდა გაკეთდეს. ამას ჰქვია – იცოდე და შეგეძლოს მოქმედება. ადამიანებს უყვართ დასვენება და გართობა, ამიტომ ამ საქმიანობას სამომავლოდ არასდროს გადადებენ, მაგრამ წესრიგის დამყარება და მსგავსი მოსაწყენი საქმიანობა ხშირად სწორედ სამომავლოდ გადაწეული აღმოჩნდება ხოლმე. მშობლებმა უნდა ასწავლონ ბავშვებს, რომ ასე მოქცევა არ არის მართებული. საქმეების შუა გზაზე მიტოვება სწორი გადაწყვეტილება არ არის, რადგან ბოლომდე მიყვანილი ნებისმიერი საქმე კმაყოფილების გრძნობას ბადებს. ბავშვები ადვილად დაიხსომებენ, რომ გაცილებით სასიამოვნოა კარგად დალაგებული ოთახის ყურება, ვიდრე აქა იქ მიყრილ-მოყრილი ნივთებით მოფენილი სივრცის.

წესრიგის დამყარება – საკუთარ შვილთან ერთად სასარგებლო საქმის გაკეთების საუკეთესო საშუალებაა. ამით მშობლები ბავშვის აღზრდის პარალელურად საკუთარ თავსაც უქმნიან შესაძლებლობას, ახალი თვალით შეხედონ მრავალ გარემოებას. ეს დალაგებასაც ეხება. მე მოვახერხე წესრიგის დამყარების პროცედურისთვის განსხვავებულად შემეხედა – უზიარებს დედებს საკუთარ გამოცდილებას ავტორი. კერძოდ, მე აღარ აღვიქვამდი დალაგების არასასიამოვნო პროცესს, როგორც მოვალეობას. საოჯახო ნივთებს სხვა თვალით შევხედე და მათ საჭიროებაზე გადავიტანე აქცენტი, ამიტომ ნივთების წესრიგში მოყვანა და საკუთარი ადგილის მიჩენა უკვე ნაკლებად შემაწუხებელი გახდა. დამატებით ჩემს თავს ვუთხარი, რომ დალაგების პროცესი სასარგებლო ფიზიკური აქტივობაა და მას სარგებელი მოაქვს ჩემთვის და ოჯახის სხვა წევრებისთვისაც, იმაზე რომ არაფერი ვთქვათ, რამდენად უფრო სასიამოვნო და სახალისოა დალაგებულ სახლში ცხოვრება. ძნელია საკუთარი ხასიათის შეცვლა, თანაც მოკლე დროში, მაგრამ ადამიანს მაინც შეუძლია ისწავლოს თუნდაც ყველაზე არასასიამოვნო საქმის კეთება. გაცილებით მარტივია ბავშვებისთვის წესრიგის დამყარების უნარ-ჩვევების მცირე ასაკიდან გამომუშავება.

არ იფიქროთ, რომ საკმარისია, ბავშვი აიძულოთ, დაალაგოს საკუთარი ოთახი ან თუნდაც მხოლოდ სათამაშოები. მნიშვნელოვანია, დაეხმაროთ მას, იფიქრეთ მასთან ერთად, იმოქმედეთ მასთან ერთად. ამით ბავშვისთვის მისაბაძ მაგალითად იქცევით და თავად მიხვდებით, მომავალში რა და როგორ გააკეთოთ უკეთესად. ეს გამოცდილება კი თავის მხრივ კმაყოფილებისა და სრულფასოვნების განცდას მოგიტანთ. თუ თქვენ ოთახის დალაგებას საკუთარ შვილს აიძულებთ ლოგიკური დასაბუთებით, მაგალითად: „ეს უნარ-ჩვევა შენვე გამოგადგება ზრდასრულ ცხოვრებაში“, უკუეფექტს მიიღებთ. ერთი და იგივე იდეა და არგუმენტი შესაძლებელია უკურეაქციის მომტანი აღმოჩნდეს მაშინ, როდესაც იძულებით გახვევენ მას თავს და ძალიან მნიშვნელოვანი მოგეჩვენოთ, თუ დამოუკიდებლად მიხვალთ ამავე დასკვნამდე. უბრალოდ მშობლებმა უნდა სთხოვონ შვილებს, მიალაგონ საკუთარი ნივთები. მტკიცედ და გასაგებად ნათქვამი: „შენი ოთახი მოსაწესრიგებელია“ – ბავშვს მოქმედებისთვის განაწყობს.

თარგმნა და მცირე კომენტარები დაურთო ქეთევან კობალაძემ

საუკუნის წინ, ერთ პატარა კაფეში რამდენიმე ახალგაზრდა ღვინოს სვამდა. მაშინ ყოველ საღამოს ასე იყო – შეიკრიბებოდნენ ხოლმე, პოეზიის ღმერთს ადიდებდნენ, შარლ ბოდლერის სადღეგრძელოს იტყოდნენ, ქუჩაში ხმაურით გამოვიდოდნენ და საკუთარ ბინებს მიაშურებდნენ. ეს ბინები ან ნაქირავები იყო, ანაც ნათესავისგან ნათხოვარი. მაგრამ იყო და რაც მთავარია, თბილისში. თბილისის მაგიაც ეს არის. თბილისი შემკრებია.  ამ ხალხმა საკუთარი ,,ცისფერი ყანწები” უძველეს და დიდებულ ქუთაისში დააარსა. უმეტესობა იმერეთიდან გახლდათ, მაგრამ არჩევანი ისევ თბილისს ეკუთვნოდა. როგორც ადრე და არაერთგზის.

თბილისი აბოს ქალაქია – დიდი თავგანწირვისა და სიმტკიცის.

თბილისი რუსთაველის ქალაქია. ის კი არ ვიცით, თვითონ შოთას რა აკავშირებდა თბილისთან, მაგრამ ,,ვეფხისტყაოსნის” პროლოგი კი ნაღდად თბილისია, იმ ამბით, რომ სამყარო ,,უთვალავი ფერითა” გვაქვს.  ეს ქალაქი კიდევ ამ მრავალი ფერისაა – ეთნოსის, რელიგიის, განწყობის, ენის. აქაც შემკრებია და საუკეთესოდ შემკრებიც.

თბილისი სულხან-საბას ქალაქიცაა – ხიდი ევროპულსა და აზიურს შორის, რომელზეც მოქალაქეები, ევროპისკენ ისე მიდიან, რომ არც აზიას აქცევენ ზურგს.

ბესიკის ქალაქია თბილისი, ერეკლეს პოეტის – დიდ სასიყვარულო ხლართებში გაბმული კაცის და ამ ხლართების ლექსებად მქცევის. ანუ ტკივილის პოეზიად გადასხვაფერების ქალაქია თბილისი.

თბილისი არის საიათნოვა, აშუღი პოეტი – ალეპოდან წამოსული სომხისა და ამ კაცის ავლაბრელი მეუღლის შვილი. საიათნოვა, რომელიც მოგვიანებით იტყვის – ,,ჩემი სამშობლო თბილისია”. სწორედ ეს სიტყვებია გასაღები. ამ გასაღებით იოლად შევაღებთ კარს, საიდანაც თბილისი გამოჩნდება იმ ქალაქად, რომლადაც დაიბადა და გაზიარდა – მას, ვისაც სიტყვა აინტერესებს,  თბილისი სამშობლოდ ეგებება.

თბილისი არის ბარათაშვილი, უდიდესი რომანტიკოსი, ოდნავ კოჭლი, კოჯრის შეკრებებზე კოხტად მოცეკვავე, საღამოობით  მტკვარს ადამიანად ყოფნის მოურჩენელ ტკივილზე რომ ელაპარაკება.

გრიგოლ ორბელიანიცაა თბილისი – ნიჭიერებით, სიამაყითა და გაორებით.

თბილისი თანაბრად არის ილიაც, ვაჟაც და აკაკიც – ერთი კახეთიდან, მეორე ფშავიდან და მესამე იმერეთიდან და თბილისი სწორედ ამიტომაც არის ქალაქი, ქალაქი ადამიანებისთვის, ანუ ლიტერატურისთვის. რადგან იქ, სადაც ადამიანია, ლიტერატურაცაა. სადაც ბევრნაირი ადამიანია – მრავალფეროვანი ლიტერატურა. სხვანაირად ვერ იქნება.

თბილისი არის ბარბარე ჯორჯაძე და წლების მერე, ეკატერინე გაბაშვილი. თუ სადმე გაისმა ქალის ხმა ლიტერატურაში, რომელიც ლიტერატურასაც გასცდა –  თბილისი იყო. რადგან მათი ხმა, სხვადასხვა კუთხიდან წამოსული, აქ იკრიბებოდა. თბილისურ ჟურნალებში.

ეს ჟურნალებიცაა თბილისი – „ცისკარი”, „ივერია”, „დროება”,  „ჯეჯილი”.

ასე მოხდა და ყველა ეს განცდა მეოცე საუკუნის დასაწყისში შეიკრიბა და იმ ბიჭებმა, ერთხელაც, მორიგი ქეიფისას, ადგნენ და თბილისი მსოფლიოს პოეზიის დედაქალაქად გამოაცხადეს.

თუ საერთოდ სამეფო იყო, რატომაც არა დედაქალაქი:

„შენს ალაყაფთან მსურს დავალაგო

ლექსები, როგორც სისხლის წვეთები…

მილიონ ხმებით სავსე ქალაქო,

დიდი სატახტო ხარ პოეტების“.

(პაოლო იაშვილი)

„და გავიდა ივლისი,და მოვიდა, წამებო,შფოთიანი ტფილისი:პოეტების სამეფო!“, (გალაკტიონ ტაბიძე)  საქმე ის არის, რომ თუ თბილისში ხარ, ლიტერატურაში ხარ, ლიტერატურას კიდევ ვერასდროს გაცდები, სადაც უნდა წახვიდე – „იქნებ ჩვენ თბილისი ხვალ ყველამ დავტოვოთ” – უკვე ნახსენები პაოლო იკითხავს და იცის, ეს დატოვება ფორმალურია ან უფრო ზუსტად – ფიზიკური.  ოცნებას კი მაშინ ასრულება არ ეწერა. მალე ბოლშევიკებმა დაიპყრეს თბილისი, ეს ადამიანები კიდევ, ზოგი მოკლეს და ზოგიც საკუთარ თავში გამოკეტეს. წელს, ასე მგონია, სწორედ მათი ოცნება ასრულდა – თბილისი, იუნესკოს გადაწყვეტილებით, წიგნის მსოფლიო დედაქალაქად გამოცხადდა. 2021 წელს საუკუნეების ნაფიქრს შევაჯამებთ და დავანახებთ სამყაროს. დაგველოდეთ.

კრეატიული იდეების გენერატორი – შემთხვევითი სიტყვების ტექნიკა

„ამ ქვეყნად რაც კი ხდება შემთხვევით , მარადიული ის არის მხოლოდ …“

ოთარ ჭილაძე

როგორ გამოვიწვიოთ 3 წუთში იდეების ცვენა?

ეს სტატია არის სპონტანურობასა და შემთხვევითობაზე და იმაზე, როგორ ხდება შემთხვევითობა კრეატიული იდეების გენერატორი;

ამ ტექნიკას „შემთხვევით სტიმულსაც“ უწოდებენ, გენიალურ იდეებს რომ შობს. ის, ერთი შეხედვით, ძალიან უბრალო და მარტივია, მაგრამ აუცილებლად დაინტერესდებით, თუ გეტყვით, რომ სულ რაღაც 3 წუთში შესაძლებელი იქნება იდეების ცვენა;

გაიხსენეთ, რამდენი რამ მოხდა/ხდება სამყაროში შემთხვევით… თვით ჩვენი დაბადების ჩათვლით; რამდენს დაუწყია თხრობა წინადადებით: იმ დღეს შემთხვევით შევხვდი ადამიანს, რომელმაც მთელი ჩემი ცხოვრება შეცვალა… რომ არა ეს შემთხვევა… ფილოსოფოსები იტყვიან, რომ შემთხვევითია ის, რისი მიზეზიც არ ვიცით, ფროიდიც ამბობს, რომ „ჩვენ შემთხვევით არ ვირჩევთ ერთმანეთს… ვხვდებით მხოლოდ მათ, ვინც უკვე არსებობს ჩვენს ქვეცნობიერში…“

იქნებ სიტყვებიც ასე არიან….?  იქნებ შემთხვევითობა ჩვენი ჭეშმარიტი ნავიგაციაა ამ პლანეტაზე?

დიახ, ეს მეთოდი ნამდვილად უბრალოა და ამაშია მისი ძალაც.

მოდი დავიწყოთ… მიჰყევით ინსტრუქციას:

• ჩამოაყალიბეთ კითხვის ფორმით თქვენი პრობლემა ან გადასაწყვეტი საკითხი;
• შემთხვევითობის პრინციპით ავირჩიოთ სიტყვა/ობიექტი;
• ჩამოვწეროთ ამ სიტყვის/ობიექტის ყველა ნიშან-თვისება და ასოციაცია;
• შემდეგ კი ჩვენი კითხვა/პრობლემა/იდეა ჩავანაცვლოთ შემთხვევითი სიტყვა/ობიექტის სემანტიკურ ველს;
• ჩვენ მიერ ფორმულირებულ კითხვასა და არჩეულ შემთხვევით სიტყვას/ობიექტს შორის დავამყაროთ კავშირი და თითოეული კავშირი განვიხილოთ, როგორც ნიშანი, რომელიც მიგვანიშნებს პასუხზე;

ამ მეთოდის წარამატებით გამოყენება დეტალებში იმალება.

პირველ რიგში, უნდა გვახსოვდეს, რომ შემთხვევითი შერჩევა უნდა იყოს აუცილებლად შემთხვევითი შერჩევა. ამისთვის შეგვიძლია, სხვადასხვა მეთოდს მივმართოთ: მაგალითად, ჩამოვწეროთ ათეულობით სიტყვა ფურცლებზე და ამოვაბრუნოთ, მერე კი შემთხვევითობის პრინციპით ავირჩიოთ; ან – ლექსიკონში 35-ე გვერდზე გადავშალოთ და მე-10 სიტყვა ავირჩიოთ. ნუ გამოვცვლით შემთხვევით შერჩეულს იმ საბაბით, რომ სხვა სიტყვა უფრო მოგწონთ, თორემ ეს პროცესი არასდროს დასრულდება.

უნიკალური მეტაფორული გადატანა – თქვენი იდეის ან პრობლემისა სრულიად შემთხვევით შერჩეული სიტყვა/ობიექტის სემანტიკურ ველზე და ახალი კავშირების გაცნობიერება ჩვენს ტვინს შეუქმნის ახალ ნეირონულ კავშირებს, ასეთი „ელექტროობა“ კი უბიძგებს მას ახალი იდეების წარმოქმნისკენ და დაახლოებით 3 წუთის შემდეგ დაიწყება „იდეების ცვენა“, თქვენ ისღა დაგრჩენიათ, რომ გადაარჩიოთ!

აქვე შეგახსენებთ, რომ ახალწარმოქმნილი იდეები უნდა ჩაიწეროთ.

ახლა კი იმ მექანიზმის შესახებ, როგორც მუშაობს „შემთხვევითი სტიმულის“  ტექნიკა. რაც აუცილებლად უნდა გახსოვდეთ ის არის, რომ აზროვნების პროცესი ეს არის – ანტილაბირინთი.

თუ ლაბირინთი – ეს არის ერთი შესასვლელი და ერთადერთი გასასვლელი, შიდა დახლართული ნახაზით, რომელშიც თუ სწორ გზას ვერ იპოვი, აუცილებლად ჩიხში აღმოჩნდები; ანტილაბირინთი – მისი საწინააღმდეგოა: ნებისმიერი წერტილიდან ნებისმიერ სხვას უკავშრდები, რომელსაც აუცილებლად მიყავხარ გამოსავლამდე/გასასვლელამდე. ანტილაბირინთი – ეს რიზომაა!

ჩვენი ცნობიერება ისეა მოწყობილი, რომ ორ კონკურენტულ თემას შორის კავშირი თავისთავად მყარდება, საჭიროა ბიძგი, რომელიც იდეათა ტალღებს წარმოქმნის! სწორედ ეს ბიძგი გახლავთ ტექნიკა „შემთხვევითი სიტყვები/სტიმული“.

საინტერესოა, რომ დელფოს ორაკულები მსგავსი სქემით მუშაობდნენ. მსურველები უსვამდნენ კითხვებს წინასწარმეტყველ პითიას, რომელიც წარმოთქვამდა პასუხს, ისროდა ბუნდოვან სიტყვებს, ხოლო დელფოს მღვდლები ამ სიტყვებს ლექსის ფორმას აძლევდნენ. შემდეგ კი კითხვის დამსმელები ცდილობდნენ, გაეაზრებინათ პასუხი საკუთარ პრობლემებთან დაკავშირებით.

რეჟისორ რიჩარდ ლინკრეიტერის ტრილოგიის პირველი ფილმში „მზის ამოსვლამდე“ –  ამერიკელი ბიჭი და ფრანგი გოგონა მატარებელში შემთხვევით (აქაც შემთხვევით…) ხვდებიან ერთამანეთს  და მერე ყველაფერი შემთხვევით ვითარდება. ამ ფილმში ერთი მნიშვნელოვანი დეტალია, რომელიც არსით ძალიან ჰგავს „შემთხვევეთი სიტყვების“ ტექნიკას. ვენის  პარკში მოსეირნე წყვილს ხვდება ქუჩის პოეტი, რომელიც ასეთ უცნაურ „გარიგებას“ სთავაზობს: ფულის ნაცვლად სიტყვებს გამოგართმევთ,  თქვენ რომელიმე „სიტყვას“ მომცემთ, მე „სიტყვას“ ჩამოგართმევთ და მერე ამ სიტყვაზე ლექსს დავწერ. თუ ეს ლექსი მოგეწონებათ, თუ იგრძნობთ, რომ რამენაირად რამე შემატა თქვენს ცხოვრებას ამ ტექსტმა, მაშინ რაც გენებოთ, ის გადამიხადეთ.

აბა, მითხარით, ნებიემიერი სიტყვა, – მიმართავს პოეტი წყვილს.  გოგონა ეუბნება: მილქშეიქი. და ქუჩის პოეტი თხზავს ისეთ ლექსს, რომელიც წყვილის ურთიერთობას აღწერს. ბედნიერი წყვილი „ყიდულობს“ ამ ლექსს და გზას აგრძელებს.

რა ხდება ასეთ დროს? როგორ შეუძლია, შემოქმედებით საცეცებს გასცდეს სიტყვის საზღვრებს და  ერთ შემთხვევით სიტყვაზე ააგოს ისეთი თხრობა, რომელიც მეორე ადამიანისთვის პასუხია? არის ამ პროცესში რაღაც უფრო ღრმა კავშირი, ვიდრე სიტყვათა ლოგიკაა.

„შემთხვევითი სიტყვების“ ტექნიკას ხშირად მიმართავენ ქოფირაიტერები. მეც, როდესაც სტუდენტებს პირველად შევთავაზე ეს დავალება ქოფირაითინგის ლექციაზე, მოულოდნელი რამ მოხდა: მათ გაუჩნდათ არა მხოლოდ ახალი იდეები დასახულ ამოცანებთან დაკავშირებით, არამედ უმეტესობამ იყვირა, რომ „დაემთხვა, დაემთხვა“, რაც ნიშნავდა, რომ გარდა საინტერესო მეტაფორებისა, მათ მიიღეს პასუხი იმ პრობლემაზე, რომელიც არც გაუმჟღავნებიათ, მაგრამ რომელიც ასე შეფუთულად მიაწოდა არაცნობიერმა ცნობიერს.

მოკლედ, გარწმუნებთ, ძვირფასო მასწავლებლებო, რომ ძალიან საინტერესო შემოქმედებით პროცესებთან გექნებათ საქმე, თუ ამ მეთოდს, სხვადასხვა მიზნით, თქვენს მოსწავლეებთან გამოცდით.

ახლა კი კონკრეტული მაგალითი:

ვთქვათ, თქვენ გინდათ დაარეკლამოთ მტვერსასრუტი.

შემთხვევითი სიტყვაა: სპილო

სპილოს თვისებები და ასოციაციები: დიდი, ძლიერი, ტევადი და ასე შემდეგ…

შედეგი: მტვერსასრუტს აქვს სპილოს ძალა და მას შეუძლია შეისრუტოს ყველაფერი, რაც კი გზად შეხვდება.

ეს მხოლოდ სამუშაოს ფრაგმენტია, მაგრამ ქოფირაიტერს შეუძლია აქედან შექმნას კრეატიული სარეკლამო ტექსტი.

სტუდენტს ვეუბნები, რომ ჩამოაყალიბოს პრობლემა, რომელიც მას აქვს. ის ამბობს, რომ უჭირს ურთიერთობები.

მისი შემთხვევითი სიტყვაა: კალამი

კალმის თვისებები და ასოციაციები: მელნის კალამი, წითელი კალამი, ლურჯი კალამი, წერა, სუფთა წერა, ჯღაბნა, წერილი, სუფთა ფურცელი, იდეები, მოგზაურობა, ნოველა, გაბედვა, გაგზავნა და ასე შემდეგ.

ახლა კალამს ჩავანაცვლოთ ურთიერთობა:

ურთიერთობა – მელნის კალამი, ურთიერთობა- წითელი კალამი, ურთიერთობა – ლურჯი კალამი, ურთიერთობა – სუფთა ფურცელი, ურთიერთობა – წერა, ურთიერთობა – ჯღაბნა, ურთიერთობა – წერილი, ურთიერთობა – იდეები, ურთიერთობა – მოგზაურობა, ურთიერთობა – ნოველა, ურთიერთობა – გაბედვა, ურთიერთობა –  გაგზავნა და ასე შემდეგ…

ახლა კარგად გაიაზრეთ თითოეული და ნახეთ გამოსავალი… თქვენი კრეატიული ტვინი ამას მოახერხებს, მთავარია, თქვენ პროგრამა ჩამოტვირთოთ!

2021 წელს eTwinning-ი უძღვნის მედიაწიგნიერების თემას, მთელი წლის განმავლობაში პროგრამის გუნდი შეეცდება ხელი შეუწყოს მედიაწიგნიერების შესახებ ცნობიერების ამაღლებას მრავალი აქტივობის საშუალებით.

„ლოკდაუნის დროს სახლში გამოკეტილებს რა უნდა გვეკეთებინა, ავდექი და წერა-კითხვა ვასწავლე“.

ჩემი შვილის მეგობრის დედა

„ბაღში სკოლის მზაობის ტესტი ჩაგვიტარეს, ყველაფრისთვის მზად ვარ, მარტო თასმის შეკვრა არ ვიცოდი“.

ჩემი 6 წლის შვილი

სკოლისთვის მზად ყოფნა, საზოგადოებაში მიღებული აზრის თანახმად, გულისხმობს, რომ ბავშვმა იცის წერა-კითხვა, ანგარიში და შეუძლია ლექსების დაზეპირება. ითვლება, რომ თუ ბავშვი ყველა ამ პირობას აკმაყოფილებს, მას სკოლაში სწავლა აღარ გაუჭირდება.

ვფიქრობ, თუ ბავშვი თავადაც იჩენს ინტერესს წერა-კითხვის, ანგარიშისა თუ ლექსების მიმართ, ეს პრობლემას არ უნდა წარმოადგენდეს, მაგრამ ხშირად მშობლები ვცოდავთ და ბავშვის ინტერესების უგულებელყოფის ხარჯზე ვაღწევთ „შედეგს“.

მიუხედავად იმისა, რომ კარგად მესმის, რამდენად მნიშვნელოვანია, ბავშვმა იცოდეს ფეხსაცმლის ზონარის შეკვრა, ყოველთვის, როდესაც ბავშვებისთვის ფეხსაცმელს ვყიდულობდი, „ფხრიწიანს“ ვარჩევდი, რომ მისთვისაც კომფორტული ყოფილიყო და არც ბაღის მასწავლებელი შეწუხებულიყო მისი გახდა-ჩაცმით. თანაც იშვიათად გაეხსნებოდა. რა თქმა უნდა, ჯობდა, მისთვის თასმის შეკვრა მესწავლებინა…

სკოლისთვის მომზადება ბევრი ისეთი საგულისხმო უნარის სწავლებასაც გულისხმობს, რომლებიც ბავშვს უფრო დამოუკიდებელს გახდის და თავდაჯერებას შემატებს. ასეთი უნარი ბევრია, ფეხსაცმლის ზონარის შეკვრით დაწყებული, პირადი ჰიგიენით და თავის მოვლით დამთავრებული. ის, რაც მშობლებს მეორეხარისხოვანი გვგონია, ხშირად ძალიან მნიშვნელოვანი აღმოჩნდება ხოლმე იმისთვის, რომ ბავშვი მუდმივად უფროსების დახმარების იმედად არ იყოს.

როდესაც ბავშვი სკოლაში მიდის, რას ველით მისგან?

ახლა, როცა ჩემი გოგონას სკოლაში წასვლის დრო მოდის, უფრო მეტი ყურადღებით ვაკვირდები, რამდენად არის მზად ამისთვის, რამდენად მეგობრულია უცხო გარემოს მიმართ, როგორ გრძნობს თავს სოციუმში, როგორ იწყებს ახალ ურთიერთობებს და როგორია ეს ურთიერთობები.

ვაკვირდები, რა შეუძლია, რამდენად მიზანდასახულია, რა აინტერესებს და შეუძლია თუ არა, ამ ინტერესის დასაკმაყოფილებლად საჭირო ძალისხმევა გაიღოს.

ვაკვირდები, შეუძლია თუ არა ამბის სრულყოფილად გადმოცემა, საკუთარ განცდებზე საუბარი და მათი სახელდება.

ვფიქრობ, მნიშვნელოვანია ბავშვის წახალისება, რათა საკუთარ განცდებზე ისაუბროს. ორივე მხარეს – მშობელსაც და შვილსაც – გაუადვილდება ერთმანეთის გრძნობების გააზრება და გაზიარება.

რა სურს? რისი კეთება მოსწონს ყველაზე მეტად? რის მიმართ ამჟღავნებს განსაკუთრებულ ინტერესს? მშობელი უნდა იცნობდეს შვილის მისწრაფებებს და პატივს სცემდეს მათ.

როგორ იღებს წარუმატებლობას, რამდენად შეუძლია იმედგაცრუებასთან გამკლავება? თუ მარცხს მეტისმეტად მტკივნეულად აღიქვამს, ამის გადალახვაში უნდა დავეხმაროთ.

როგორი თვითშეფასება აქვს, როგორ აღიქვამს საკუთარ შესაძლებლობებს, სჯერა თუ არა თავისი რესურსების და იყენებს თუ არა ამ რესურსებს საჭიროების შემთხვევაში?

რამდენად მეგობრულია? უჭირს ახალი ურთიერთობების წამოწყება თუ, პირიქით, ადვილად უმეგობრდება თანატოლებს და ხალისით წარმართავს კომუნიკაციას? თუ ვამჩნევთ, რომ დამეგობრება უჭირს, მორცხვობს თანატოლებთან, ამ ბარიერის გარღვევაში დავეხმაროთ.

შეუძლია თუ არა, ჩასწვდეს სხვის განცდებს, ამოიცნოს სხვისი წუხილი, გაიგოს სხვისი ემოციური მდგომარეობა და თანაუგრძნოს მას?

Როგორ აღიქვამს საკუთარ პიროვნებას, როგორი წარმოდგენა აქვს საკუთარი თავის შესახებ, მოსწონს თუ არა ის?

სკოლისთვის ბავშვის მომზადება კომპლექსური, მაგრამ ერთიანი პროცესია და მისი დანაწევრება შეუძლებელია. სწორედ ამას გულისხმობს ბავშვის ჰოლისტური განვითარება. ამ დროს ბავშვს არა მარტო მიმატება-გამოკლებას და წერა-კითხვას ვასწავლით, არამედ პოზიტიური გამოცდილების მიღების შანსსაც ვაძლევთ და ვეხმარებით, ბოლომდე გამოამჟღავნოს საკუთარი შესაძლებლობები.

მე ვარ ესმა გუმბერიძე, გაეროში საქართველოს ახალგაზრდობის ყოფილი წარმომადგენელი და ახალგაზრდობის ყოფილ წარმომადგენელთა გლობალური ქსელის დამფუძნებელი წევრი; შშმ ქალთა ორგანიზაციის „პლატფორმა ახალი შესაძლებლობებისთვის“ თავმჯდომარე; ევროპის დემოკრატიის ახალგაზრდული ქსელის გამგეობის წევრი; ონლაინ რადიო „ჩემს ხმაზე“ გადაცემის – „ჰორიზონტს მიღმა“-ს ავტორი და წამყვანი; სახალხო დამცველთან არსებული გაეროს შშმ პირთა უფლებების კონვენციის იმპლემენტაციის, დაცვისა და პოპულარიზაციის მონიტორინგის საკონსულტაციო საბჭოს მოწვეული წევრი და ახალგაზრდა ევროპელი ელჩი EU Neighbors East პროექტში.

ვატარებ ლექციებს, ტრენინგებს შშმ პირთა და ქალთა უფლებებზე, უსინათლოსთან ადეკვატური კომუნიკაციის შესახებ; ასევე ვასწავლი მედია და ფინანსურ წიგნიერებას, პროექტის წერას, სივისა და სამოტივაციო წერილის შედგენას, საჯარო გამოსვლის ხელოვნებასა და სამოქალაქო აქტივიზმს. ვეწევი საინფორმაციო საქმიანობას ევროკავშირის შესახებ. ვწერ ბლოგებს, სტატიებს, კომენტარებს სამოქმედო გეგმებზე, შშმ პირებთან დაკავშირებულ კანონმდებლობაზე. ვარ თანატოლგანმანათლებელი და სამოქალაქო აქტივისტი. ხშირად ვაკვალიანებ შშმ თემატიკაზე წერით დაინტერესებულ სტუდენტებს, მენტორობას ვუწევ ახალგაზრდებს, ვაკვალიანებ ინდივიდუალურადაც სხვადასხვა გაცვლითი პროგრამის შესახებ.

დავამთავრე თბილისის 202-ე უსინათლოთა სპეციალიზებული სკოლა, შემდეგ თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულტეტი. უნივერსიტეტში სწავლის დაწყებისთანავე ჩავერთე მოდელირებებში, დებატებში, სტუდენტურ ტრენინგებში. თუმცა, ჩემი თანატოლი მხედველებისგან განსხვავებით, ამ ღონისძიებებზე ვერ ვერთობოდი. სწავლით ვსწავლობდი, მაგრამ ტრენინგების დასრულების შემდეგ, სხვებს რომ გართობა და  ღამისთევა უნდოდა, მე ჩემს ოთახში ყოფნასა და ძილს ვარჩევდი. კარგა ხანს ვერ ვიგებდი, რატომ ვიღლებოდი სხვებზე მეტად.

წლების შემდეგ კი გავიაზრე, რომ წვრილმანი დეტალები, სადაც უსინათლოს საჭიროებები არ იყო გათვალისწინებული, საბოლოოდ ჩემთვისვე შეუმჩნეველი გარიყულობის განცდას იწვევდა და მფიტავდა. არადა, სულ მიჭირდა ჩემი საჭიროებების გაჟღერება. არ მინდოდა, ზედმეტად პრეტენზიული გამოვჩენილიყავი; არ მინდოდა, დამეშინებინა პროექტის ორგანიზატორები, რომლებისთვისაც ხშირად პირველი უსინათლო მონაწილე ვიყავი. პრობლემა წვრილმან დეტალებში იყო, არადა. მაგ. ე.წ „ყინულის გალღობის“ (მონაწილეთა ურთიერთგაცნობის) აქტივობები ხშირად სისწრაფესა და ვიზუალურ აღქმაზეა დაფუძნებული.

წლების განმავლობაში დამიგროვდა გამოცდილება და ზუსტად ვიცი, რა უნდა გაითვალისწინონ ორგანიზატორებმა ყველა ახალგაზრდაზე ორიენტირებულ პროექტებში.

იმისათვის, რომ არაფორმალური საგანმანათლებლო ღონისძიება (ტრენინგი, საჯარო ლექცია, მრგვალი მაგიდა, დისკუსია, კონფერენცია, მოდელირება, დებატების შეჯიბრი, ბანაკი) უსინათლო მონაწილისთვის მისაწვდომი იყოს:

1. ღონისძიების ორგანიზატორს სააპლიკაციო/სარეგისტრაციო ფორმაში შეუძლია, მიუთითოს, რომ ღონისძიება ინკლუზიური და ღიაა შშმ პირებისთვის და შეიტანოს შეკითხვა – აქვს თუ არა მონაწილეობის მსურველს რამე სპეციალური საჭიროება (წასაკითხი მასალის ვორდის ფორმატში გამოგზავნა, სუბტიტრებიანი ფილმის სუბტიტრების წაკითხვა და მისთ)? თუკი შშმ მონაწილეობის მსურველს აგრძნობინებთ, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის გამო პროექტში მონაწილეობაზე უარს არ ეუბნებით, ის უფრო მონდომებით გაგაცნობთ თავის საჭიროებებს და ეს თქვენ წინასწარ მოგცემთ შესაძლებლობას, გადააწყოთ და დაგეგმოთ ღონისძიება ისე, რომ ის მაქსიმალურად იყოს ჩართული. ეს შეგიძლიათ იმ კითხვარშიც განუმარტოთ.
2. პროექტში უსინათლო მონაწილის ჩართვის შესახებ უნდა შეატყობინოთ ტრენერს/ფასილიტატორს, მოკლედ ღონისძიების უშუალო განმახორციელებელს, რაც შეიძლება ადრე. ეს მას დაეხმარება, დაგეგმოს და გაითვალისწინოს უსინათლოს/მცირემხედველის საჭიროებები გასაცნობ, ყინულის გამლღობი აქტივობების/თამაშების, სასწავლო მასალებისა და პრეზენტაციების მომზადებისას.
3. სასურველია, რომ ტრენერი წინასწარ დაუკავშირდეს უსინათლო მონაწილეს და ჰკითხოს, როგორ შეიძლება გახადოს ღონისძიება მისთვის მისაწვდომი. სასურველია, ტრენერი მონაწილესთან ამგვარ გასაუბრებამდე უკვე იცნობდეს თავის პროგრამას. მან გასაუბრებამდე უნდა ნახოს, სავარაუდოდ, რომელი აქტივობები შეიძლება პრობლემური იყოს უსინათლო/მცირემხედველი მონაწილისთვის. (მაგ. თუ თავიდან იგეგმებოდა ხატვის ვორკშოპი, ტრენერმა შეიძლება, ის სხვა აქტივობით ჩაანაცვლოს ან შესთავაზოს მონაწილეებს არჩევანი, დახატონ ან წარმოიდგინონ. ასევე შეიძლება, ტრენერი დაფიქრდეს უსინათლოსთვის ხატვის სწავლებაზე, თუმცა ეს დიდ დროს მოითხოვს და თუ პროექტით გათვალისწინებული დრო მწირია, უსინათლო/მცირემხედველი შესაძლოა, გარიყული დარჩეს).

თუ ტრენერი წინასწარ მომზადებული გაესაუბრება მონაწილეს, მას შეეძლება, პირდაპირ გააცნოს მას გათვალისწინებული აქტივობები და მისი აზრიც გაითვალისწინოს იმის შესახებ, როგორ გახადოს ეს აქტივობები მისთვის ხელმისაწვდომი. თუ ტრენერი პროგრამის წინასწარ გაცნობის გარეშე დაელაპარაკება მონაწილეს, მონაწილემ შეიძლება, ვერ დაუსახელოს კონკრეტული საჭიროებები ან დაასახელოს რამე წინა გამოცდილებებიდან.

4. უცხოენოვანი ფილმი უნდა იყოს გახმოვანებული თარგმანით (აქაც საჭიროა მონაწილესთან გასაუბრება. იქნებ, მან იცის ის ენა, რომელზეც ფილმია გადაღებული და არ სჭირდება თარგმანი). თუკი ფილმს სუბტიტრები ახლავს, ადგილზე მათი წაკითხვა სრულყოფილად ხშირად ვერ ხერხდება. ადამიანი ხმამაღლა უფრო ნელა კითხულობს, ვიდრე – თვალით, ტექსტი კი ხშირად სწრაფად იცვლება. თანაც ზოგჯერ მარტო სუბტიტრების წაკითხვა საკმარისი არაა. უკეთესი იქნება, თუ ასეთი ფილმის ტრანსკრიპტს წინასწარ მისცემთ მას ან წაუკითხავთ.
5. ნებისმიერ შემთხვევაში, ფილმის ჩვენებისას ვიღაცამ უნდა შეძლოს, მოუყვეს ხოლმე უსინათლოს, თუ რა ხდება ეკრანზე (უამრავი უსიტყვო მოქმედებაა). აუდიოდესკრიფციით საკმაოდ ცოტა ფილმი არსებობს. უსინათლოს შეიძლება, ჰქონდეს კითხვები – ახლა ვინ საუბრობს? ან რა ხდება? სასურველია, რომ ჩვენების დროს მას დაუჯდეს ტრენერი ან მისი თანაშემწე.
6. ღონისძიებამდე სასურველია, ტრენერი გაეცნოს უსინათლოსთან კომუნიკაციისას გასათვალისწინებელ ძირითად პრინციპებს და ისინი პროექტის დანარჩენ მონაწილეებს გააცნოს. (მაგ., ის, რომ მისალმებისას უსინათლოს უნდა უთხრას, ვინაა, რადგან შეიძლება, მან ის ვერ იცნოს და მისთ). შესაძლოა, თავად უსინათლო მონაწილეს შეუთანხმდეთ, გამოუყოთ რამდენიმე წუთი, რომ მან ისაუბროს მსგავს საჭიროებებსა და სპეციფიკაზე.
7. ისეთი გასაცნობი აქტივობების დროს, რომლებიც მოითხოვს სივრცეში თავისუფლად გადაადგილებას და ხალხის შემთხვევითობის პრინციპით გაცნობას, უმჯობესია, უსინათლოს გაჰყვეს ტრენერი ან მისი თანაშემწე, რომ მან თავი დაბნეულად და დაკარგულად არ იგრძნოს. ტრენერ-მეგზური ამ შემთხვევაში ეხმარება მონაწილეს, მოძებნოს ადამიანები; უთხრას, ვის წინ დგანან ახლა; გამოიწვიოს იმ მონაწილის ყურადღება, რომელთანაც უსინათლოს სურს საუბარი/თანამშრომლობა.
8. განსატვირთ აქტივობებში, რომლებიც სისწრაფეს მოითხოვს, სჯობია, მხედველ მონაწილეებს თვალები ახვეული ჰქონდეთ, რათა უსინათლოსთან თანაბარ პირობებში იყვნენ.
9. თუ ენერჯაიზერი მოიცავს მოძრაობების შესრულებას, ამ მოძრაობათა ვიზუალურ დემონსტრაციასთან ერთად აუცილებლად ახსენით ისინი სიტყვებით. ასევე უთხარით უსინათლოს, სწორად იმეორებს თუ არა ის მოძრაობას. საჭიროების შემთხვევაში მასთან უნდა მიხვიდეთ და ხელით აჩვენოთ.
10. როდესაც აკეთებთ პრეზენტაციას, აცნობთ მონაწილეებს მონაცემებს, სტატისტიკას, დიაგრამებს და საერთოდ ნებისმიერ რამეს, ეცადეთ, სიტყვიერად რაც შეიძლება დეტალურად ახსნათ და თქვათ ის მონაცემები, რომლებიც ეკრანზე გაქვთ გამოტანილი.
11. თუკი ხსნით საჯარო გამოსვლისას ჟესტიკულაციის საკითხს, სხეულის და ხელების როგორი მოძრაობაა მისაღები და როგორი – მიუღებელი, ვიზუალურად ჩვენებასთან ერთად სიტყვებითაც ახსენით. სთხოვეთ უსინათლო მონაწილეს შეხების ნებართვა და შეგიძლიათ, აჩვენოთ კიდეც, აამოძრაოთ მისი ხელები.
12. ტრენინგის დაწყებამდე კარგი იქნება, უსინათლოს აჩვენოთ სივრცე. იქნებ, მას მოუნდეს ხელჯოხის გამოყენებით თავად გადაადგილდეს ღონისძიების სივრცეში, თავისით გავიდეს საპირფარეშოში, საკვებ შესვენებაზე და მისთ. მიეცით მას ამის საშუალება და მოუწოდეთ მონაწილეებსაც, არ დააძალონ დახმარება, თუკი უსინათლოს თავისით სურს გადაადგილება, წყლის ქულერიდან დასხმა და მისთ.
13. ეცადეთ, რომ სატრენინგო სივრცე გაათავისუფლოთ ზედმეტი და მსხვრევადი ნივთებისგან. ეცადეთ, სკამებისა და სხვა ნივთების განლაგება ნაკლებად ცვალოთ. დეკორაციული ბარიერები და წინაღობები, ყვავილებიანი ქოთნები, წყლის დისპენსერები/ქულერები, დინამიკები არ უნდა იდოს ოთახის შუაში. თუ ოთახში არის სვეტები ან სახურავია უსწორმასწორო, გააფრთხილეთ უსინათლო ამის შესახებ და აჩვენეთ, სად რას შეიძლება, დაეჯახოს.
14. ჰკითხეთ უსინათლოს, რა ფორმატით ურჩევნია სატრენინგო მასალის მიღება (ბრაილით თუ ელექტრონულად).
15. რამე ისეთი დავალების მიცემისას, რომელსაც უსინათლო სხვისი დახმარების გარეშე ვერ შეასრულებს, ავტომატურად ნუ მიიჩნევთ, რომ რომელიმე მონაწილე თავისი ინიციატივით დაუწყვილდება მას. სთხოვეთ ეს რომელიმე მონაწილეს ან თუკი დავალება ინდივიდუალურად უნდა შესრულდეს, თქვენვე გაუწიეთ ასისტირება.
16. თუ უსინათლო მონაწილეს ახლავს მეგობარი, ეს არ ნიშნავს, რომ ის მუდმივად უსინათლოსთან ერთად უნდა ხვდებოდეს სამუშაო ჯგუფში. შეგიძლიათ, ისინი მოკლე ვადით მაინც სხვადასხვა ჯგუფში გადაანაწილოთ, რათა უსინათლოს ჰქონდეს სხვა ადამიანებთან ურთიერთობის საშუალება. ამით მისი მეგობარიც დაისვენებს და განიტვირთება.
17. აქვე: დიალოგი მონაწილესთან აუცილებელია მუდმივად, არამხოლოდ ტრენინგის დაწყებამდე, არამედ მისი მსვლელობისასაც, მაგ. ყოველი დღის ბოლოს. უნდა ჰკითხოთ – რომ შეეძლოს, რამეს ხომ არ შეცვლიდა. გვახსოვდეს, რომ ყველა ადამიანი ინდივიდუალურია. ყველას განსხვავებული საჭიროებები და შესაძლებლობები აქვს.
18. აუცილებელია, ტრენერმა იცოდეს არა მხოლოდ ის, რომ შშმ მონაწილე ეყოლება, არამედ ისიც – რა კონკრეტული შეზღუდვა ექნება მას. ყრუსთვის მისაწვდომი აქტივობა ან სწავლების მეთოდი შეიძლება, მიუწვდომელი იყოს უსინათლოსთვის. რაც უსინათლოსთვისაა მისაწვდომი, შესაძლოა, ასეთი არ იყოს ეტლით მოსარგებლისთვის.

ევროპის საბჭოს აქვს მასალები, სადაც აღწერილია ინკლუზიური ენერჯაიზერები სხვადასხვა საჭიროების მქონე ადამიანთა ჩართულობის უზრუნველსაყოფად.  სასურველი და მისასალმებელი იქნება მათი გაცნობა და პრაქტიკაში დანერგვა.

მე დიდხანს ვმალავდი, რომ წარმოსახვითი მეგობარი მყავდა. მას ამრი ერქვა, ჩემი შებრუნებული სახელი. ამრი ჩემზე მშვიდი იყო, ნაკლებად ჯიუტი და უფრო გულმოდგინე. როცა მის მაგივრად ვლაპარაკობდი, ხმას ვიბოხებდი. ჩვენ არასდროს ვკამათობდით, პირიქით, სწორედ იმისთვის გამოვიგონე, რომ სახლში, სადაც ხშირად მიწევდა მარტოობა, არ შემშინებოდა და მხარდამჭერი მყოლოდა.

ჩემი წარმოსახვითი მეგობარი მშვენივრად მიქარვებდა მარტოობას, მეთამაშებოდა და ჩემთან ერთად სადილობდა კიდეც.

ამრი კარგი გოგო იყო და ყველა კითხვაზე ჰქონდა პასუხი.

გაკვეთილების მომზადებაში ხელს არასოდეს მიშლიდა, არც ქუჩაში დამყვებოდა, არც წიგნის კითხვის ან ფირფიტის მოსმენის დროს მაბეზრებდა თავს. სამაგიეროდ, თუ ცარიელ სახლში გავიღვიძებდი, სიხარულით მომყვებოდა ძველ სააბაზანოში კბილების გასახეხად.

ამრის არსებობას ყველას ვუმალავდი, მათ შორის – რეალურ მეგობრებსაც. მეშინოდა, გიჟი არ ვგონებოდი. ამრი ჩემი საიდუმლოების სკივრი იყო, რაც მასთან კიდევ უფრო მაახლოებდა. ყოველთვის ყურადღებით მისმენდა და ჩემ გვერდით ჩნდებოდა, თუკი რამეში ეჭვი შემეპარებოდა, მამაშვიდებდა, როდესაც მიწყრებოდნენ და უხაროდა, როდესაც მახარებდნენ. ხშირად პინგ-პონგს ვთამაშობდით და აქ შეუცვლელი პარტნიორი იყო, სულ მიგებდა – სინამდვილეში ბურთს ოთახის კედელი ისხლეტდა, მაგრამ იმ კედლის ნაცვლად ამრის ვხედავდი.

ახლაც, როდესაც თავს არცთუ კარგად ვგრძნობ, ამრის ოდნავ მუხლზემოთ აქაჩული გეტრები მახსენდება, მჭიდროდ დაწნული თმა და დიდი მწვანე თვალები. ის ჩემი გაუმჯობესებული ვერსია და საუკეთესო მეგობარი იყო, რომელმაც, ათი წლის ასაკიდან მოყოლებული, ისე მიერთგულა, რომ ერთი საყვედურიც არ მიუღია.

მკვლევრები ამბობენ, რომ წარმოსახვით მეგობარს ადამიანთან მთელი ცხოვრების გატარება შეუძლია, მაშინაც კი, თუ ის მას თავისი მეხსიერების ლაბირინთებში გადამალავს.

თუ ბავშვი ბაღის ასაკისაა და წარმოსახვითი მეგობარი ჰყავს, მშობლებს ეს არ აშინებთ, მაგრამ უფროსი ასაკის ბავშვების შემთხვევაში შფოთვას იწყებენ და ფსიქოლოგებს მიმართავენ.

5-დან 11 წლამდე ასაკის ბავშვებთან ჩატარებულმა ერთმა კვლევამ აჩვენა, რომ უმეტესობა ამ ასაკში მალავს წარმოსახვით მეგობრებს, რათა თავიდან აიცილოს დაცინვა და მშობლების ნერვიულობა, ეს კი ამახინჯებს წარმოსახვითი მეგობრების შესახებ სტატისტიკას და მიგვანიშნებს იმაზე, რომ აღნიშნული ფენომენი უფრო მეტადაა გავრცელებული, ვიდრე წარმოგვიდგენია.

საქმე ის არის, რომ 2,5-5 წლის ასაკში ბავშვის ინტელექტი აქტიურ განვითარებას იწყებს, მისი თამაშები უფრო შემოქმედებითი და კრეატიული ხდება. თამაში სკოლამდელი ასაკის ბავშვის ბუნებრივი მდგომარეობაა. თამაშის დროს ის სოციალურ როლებს ირგებს, ეძებს საკუთარ თავს მოზრდილთა სამყაროში, იჩენს წარმოსახვით მეგობრებს. მისთვის ასეთ მეგობრად შეიძლება იქცეს სუპერგმირი, შინაური ცხოველი ან ადამიანური უნარებით დაჯილდოებული თოჯინა. საგანგაშო არაფერია. უბრალოდ, ყურადღება მივაქციოთ ბავშვის თამაშს – როგორ არის ის ორგანიზებული, გავერკვეთ, რა როლს ასრულებს თამაშში წარმოსახვითი მეგობარი.

წარმოსახვითი მეგობარი ბავშვმა შეიძლება შთაბეჭდილებების უკმარისობის გამო გაიჩინოს, თუ ის მთლიანადაა დამოკიდებული უფროსების გადაწყვეტილებაზე და დღიდან დღემდე ერთი და იმავე სცენარით ცხოვრობს. ბავშვს შეიძლება აკლდეს სხვადასხვა სახის ურთიერთობა. ასეთ დროს მას მეტი ყურადღება და თავის სამყაროში უფროსების ჩართვა სჭირდება.

ან იქნებ ისეთ რაღაცაზე უწევს ბავშვს დუმილი, რაც მისთვის პრობლემურია? მოუსმინეთ და ჰკითხეთ, როგორ იცავს მას მისი წარმოსახვითი მეგობარი, რას ეუბნება გამოჩენისთანავე, რა შეუძლია? მაგალითად, თუ წარმოსახვითი მეგობარი ემუქრება, რომ დამნაშავეებს დასჯის, სასურველია ფსიქოლოგს მიმართოთ, რადგან ეს შეიძლება ფარული აგრესიის ნიშანი იყოს.

ზოგჯერ წარმოსახვით მეგობარს მოზარდებიც იჩენენ და ეს ხდება ტრავმული მოვლენის – საყვარელი ადამიანის გარდაცვალების, სკოლის შეცვლის, მშობლების განქორწინების შემდეგ.

გარკვეული ხნის განმავლობაში წარმოსახვითი მეგობარი თან ახლავს ბავშვს და აქვს ხასიათის ის თვისებები, რომლებიც თავად ბავშვს სჭირდება.

გავიხსენოთ ამერიკული მულტფილმი „თავსატეხი“, რომელიც სავსეა ემოციური მომენტებით, თუმცა მაყურებლისთვის ბინგო-ბონგოს სიუჟეტური ხაზი, რა თქმა უნდა, ყველაზე დასამახსოვრებელია. გოგონას წარმოსახვითი მეგობარი მთელი ფილმის განმავლობაში მას ხანგრძლივი მეხსიერების ლაბირინთებში დაატარებს: ის თითქმის მივიწყებულია, მაგრამ სჯერა, რომ ოდესმე გაიხსენებენ.

სამწუხაროდ, ბინგო-ბონგო უკვალოდ ქრება. სცენა, რომელშიც წარმოსახვითი მეგობარი კვდება, ალბათ ყველაზე სევდიანია Pixar-ის ისტორიაში. არადა, წარმოსახვითი მეგობრის დაკარგვა ბოლო დრომდე არ განიხილებოდა სამწუხარო მოვლენად, უფრო პირიქით.

ამერიკულმა ჟურნალ Science Friday-მ გამოაქვეყნა სამეცნიერო ჟურნალისტ ლორენ ჯეი იანგის სტატია, სადაც ის ამ ფენომენზე წერს: „ისტორიულად უამრავი მკვლევარი და მშობელი მიიჩნევდა, რომ წარმოსახვითი მეგობარი ბავშვისთვის საზიანო იყო. ის სოციალური დეფიციტის, შეპყრობილობის ან ფსიქიკური დაავადების ნიშნად მიაჩნდათ“.

მაგალითად, ალაბამის უნივერსიტეტის წამყვანმა ფსიქოლოგმა ანსლი გილპინმა ისაუბრა შემთხვევაზე, როდესაც ერთ-ერთ მშობელს ეგონა, რომ მის ქალიშვილს შიზოფრენია ჰქონდა, ბავშვს კი უბრალოდ წარმოსახვითი მეგობარი ჰყავდა.

საბედნიეროდ, მოსაზრება წარმოსახვითი მეგობრების მავნეობის შესახებ თანდათან ფერმკრთალდება.

როგორც Science Friday წერს, მეცნიერებმა ფსიქოლოგიის სფეროში წარმოსახვითი მეგობრობა ყველაზე მომხიბვლელ საკვლევ მასალად აღიარეს. ყველაზე საინტერესო: მათ აღმოაჩინეს, რომ წარმოსახვითი მეგობარი არ არის რაღაც პათოლოგიური და რომ წარმოსახვით სამყაროში ცხოვრება ეხმარება ბავშვს, განივითაროს ის ღირებული უნარები, რომლებიც რეალურ ცხოვრებაში გამოადგება.

მეცნიერები ამტკიცებენ, რომ მშობლები არ უნდა ღელავდნენ შვილის წარმოსახვითი მეგობრების გამო. ჯერ ერთი, ეს მეტად გავრცელებული მოვლენაა; მეორე – ბავშვებმა იციან, რომ მათი მეგობრები არ არიან რეალურები.

არარსებული მეგობარი ყოველთვის არ არის ბავშვის მარტოობის ინდიკატორი.

წარმოსახვით მეგობრებს ბავშვისთვის კოგნიტიური და ემოციური სარგებლობის მოტანა შეუძლიათ. ორეგონის უნივერსიტეტის ფსიქოლოგი და წიგნის „წარმოსახვითი მეგობრები და მათი შემქმნელი ბავშვების“ ავტორი მარჯერი ტეილორი ამტკიცებს, რომ ბავშვები, რომლებსაც ჰყავთ ან ჰყავდათ წარმოსახვითი მეგობარი, უფრო სოციალიზებულები და ნაკლებად მორცხვები არიან.

საკმაოდ იშვიათად, მაგრამ ხდება, რომ ზრდასრულებსაც უჩნდებათ წარმოსახვითი მეგობრები. „თუ აგათა კრისტის ავტობიოგრაფიას წაიკითხავთ, რომელიც მან 70 წლის ასაკში დაწერა, მიხვდებით, რომ მაშინაც ჰყავდა წარმოსახვითი მეგობრები და ისინი უფრო მეტად მოსწონდა, ვიდრე თავისი პერსონაჟები“, – ჰყვება ტეილორი.

ფსიქოლოგის აზრით, რა ასაკშიც არ უნდა გაჩნდნენ წარმოსახვითი მეგობრები, ამაზე არ უნდა ვიდარდოთ. არც იმაზე უნდა ვიფიქროთ, რატომ გაჩნდნენ. წარმოსახვითი მეგობრების სამყაროს წესები არ გააჩნია. ყველა წარმოსახვითი მეგობარი უნიკალურია.

წარმოსახვითი მეგობრის ყველაზე პოპულარული განმარტება გვეუბნება, რომ ის გამოგონილი, უხილავი არსებაა, თუმცა არსებობს განსხვავებული მოსაზრებაც: „ბევრი ბავშვი ირჩევს საგანს და ანიჭებს პერსონალურ თვისებებს, ხასიათს, ესაუბრება და უსმენს. დარწმუნებით იმასაც ვერ ვიტყვი, რომ წარმოსახვითი მეგობრები ბავშვებს საუბარს არ აწყვეტინებენ,“ – ამბობს ტეილორი.

მცირე კვლევამ, რომელშიც 78 სკოლამდელი ასაკის ბავშვი მონაწილეობდა, გამოავლინა ბავშვთა ორი კატეგორია: ისინი, ვინც წამოსახვით მეგობარზე როგორც ნამდვილზე საუბრობდნენ და ისინი, ვინც სხვა ობიექტებს სძენდნენ ხასიათს და თავს მათ აღმზრდელებად მიიჩნევდნენ.

წლების განმავლობაში, სისტემური შესწავლის შედეგად, ტეილორმა წარმოსახვითი მეგობრების მრავალფეროვანი კოლექცია შეაგროვა. ის ამტკიცებს, რომ სრულიად გამოგონილი წარმოსახვითი მეგობრები ხშირად ჩნდებიან სუპერგმირების ან მოჩვენებების სახით, თუმცა შეიძლება იყვნენ ჩვეულებრივი ადამიანები ან ცხოველებიც. ცხოველები, თავის მხრივ, შეიძლება იყვნენ ჯადოსნურები (როგორც დიპერი, ვარსკვლავზე მცხოვრები „უხილავი მფრინავი დელფინი“), ადამიანები – ბავშვზე გაცილებით დიდები ან პატარები (მაგალითად, როგორც ნობი, „უხილავი 160 წლის ბიზნესმენი, რომელიც ურთიერთობს ბავშვთან პორტლენდიდან სიეტლში მისი მოგზაურობის დროს“).

ზოგჯერ წარმოსახვით მეგობრები არიან ნამდვილი ადამიანების ასლები, რომლებსაც ბავშვები სხვა, დამატებით თვისებებსაც სძენენ.

ერთმა გოგონამ, რომელიც ტეილორის კვლევაში მონაწილეობდა, ისაუბრა წარმოსახვით თანაგუნდელზე, „არარეალურ რეიჩელზე“. წარმოსახვითმა გოგონამ ეს სახელი ნამდვილი მეგობრის პატივსაცემად მიიღო. ის მასთან დადიოდა სტუმრად და თუ რეიჩელი შინ არ იყო, არარსებულ რეიჩელს ეთამაშებოდა. „სხვათა შორის, არარსებულ რეიჩელთან თამაში უფრო მეტხანს გრძელდებოდა, ვიდრე ნამდვილთან“, – ამბობს მკვლევარი.

გამოგონილი პერსონაჟები ყოველთვის მეგობრები არ არიან, ისინი შეიძლება იყვნენ წარმოსახვითი ქალიშვილები და ვაჟიშვილები, ქმრები, ცოლები, შინაური ცხოველები ან მრჩეველები. ნებისმიერი ურთიერთობა, რომელიც რეალურ ცხოვრებაში არსებობს, შეიძლება სხვა სამყაროშიც იყოს.

ბავშვმა თამაშის დროს წარმოსახვა რომ უნდა გამოიყენოს, ამაზე საუბარი მხოლოდ მეოცე საუკუნის შუა ხანებში დაიწყეს. წარმოსახვითი მეგობრების შესწავლა კი 2006 წლიდან მიმდინარეობს. ამ მხრივ ნაკლებადაა ხელმისაწვდომი ისტორიული წყაროები, ამიტომ წარმოსახვითი მეგობრების შესახებ ადრეული თეორიები მყიფეა.

წარმოსახვითი მეგობრების გაჩენაზე, როგორც ჩანს, კულტურული ფაქტორებიც ახდენს გავლენას. 7 წლამდე ასაკის ამერიკელი ბავშვების 65%-ს ჰყავდა ან ჰყავს წარმოსახვითი მეგობარი, 5-დან 12 წლამდე ასაკის ბრიტანელი ბავშვების 46%-საც წარმოსახვითი მეგობარი ცხოვრებაში ერთხელ მაინც სტუმრებია, ხოლო ინდოეთსა და ახალ გვინეაში, უკანასკნელი გამოკვლევებით, წარმოსახვითი მეგობრის ფენომენი საერთოდ არ არსებობს, რაც ასევე ძალიან საინტერესოა.

სასწავლო წლის მეორე სემესტრში, ხელოვნების გაკვეთილებზე, ჩემი მოსწავლეების უმეტესობა ცოტა მოშვებული და დაღლილი მეჩვენება. დავალების შესრულება ხშირად ავიწყდებათ და გაკვეთილებსაც აცდენენ. მესმის, ამის მიზეზი დღეს ბევრი რამ შეიძლება იყოს – ცხოვრება ფიზიკური თუ ემოციური სირთულეებით არის სავსე, მაგრამ როცა კლასში სისტემატურად მხოლოდ სამი-ოთხი მოსწავლე ასრულებს დავალებას, ვცარიელდები, მოუსვენრობა მიპყრობს. თავს ვიმხნევებ და ვიწყებ იმაზე ფიქრს, რა შევცვალო. მინდა, ყველას მივწვდე, ყველა ჩავრთო შემოქმედებით პროცესში, გავააზრებინო ახალი საკითხი, გავიგო მათი დამოკიდებულება, მივცე საშუალება, შესრულებული ნამუშევრები ბედნიერებმა გაგვიზიარონ.

ზოგჯერ ისეც ხდება, რომ ვფიქრობ: აი, რა მშვენიერი გაკვეთილი მოვამზადე, როგორ ვეცადე, მასალა ყველა მოსწავლისთვის გასაგები ყოფილიყო, მაგრამ ყველასგან ის უკუკავშირი ვერ მივიღე, რასაც ველოდი; ხელახლა უნდა გადავხედო მიცემულ დავალებებს, ვიფიქრო და კიდევ ვცადო, ახლებურად.

უპირველეს ყოვლისა, გაკვეთილის თემას და დავალებას ვყოფ პატარა ნაწილებად – ასე უფრო გაუადვილდებათ მუშაობა. კოლეგების რეკომენდაციებიც მეხმარება პრობლემის გადაჭრის გზების ძიებაში. ბავშვებს ხშირად სჭირდებათ შეხსენება, გამხნევება, მხარდაჭერა. და, ნაცვლად იმაზე წუხილისა, რომ მოსწავლეებს არ აინტერესებთ ჩვენი გაკვეთილი, უმჯობესია, საკუთარ თავს ვკითხოთ: რატომ? რა გამომრჩა, რატომ ვერ მივწვდი მათ გულებს და გონებას? ხომ არ დაიღალნენ? იქნებ მასალა ზედმეტად რთული ან მოსაწყენია ამ მომენტისთვის? როგორ მივცე ხელოვნების გაკვეთილზე მოსწავლეებს მეტი პერსონალური არჩევანი?

„ჩვეულებრივი ნივთები“

ალბათ ყველა ხელოვნების მასწავლებელს აქვს სახალისო აქტივობა, რომელიც შეუძლია გამოიყენოს გაკვეთილზე მოსწავლეების გამოსაცოცხლებლად. ერთი თემა ძალიან დამეხმარა და, ვფიქრობ, კარგად იმუშავა ხელოვნების გაკვეთილზე უფროსკლასელებთან მთელი კლასის ჩართულობისთვის.

„ჩვეულებრივი ნივთების სერია“ – ასე დავარქვი თემას, რომლის მიხედვითაც მოსწავლეებს დავალების შესრულებას ვთავაზობდი. თან პოპ-არტი გავიხსენეთ, ენდი უორჰოლის სერიებით. დავალება ასეთი იყო: ტელეფონის კამერით რომელიმე პირადი ნივთისთვის (კალამი, ქუდი, წიგნაკი, ჭიქა) ფოტო უნდა გადაეღოთ და ფილტრების დახმარებით ამ ფოტოს 4 ვერსია გაეკეთებინათ, მერე სათაური მოეფიქრებინათ ამ სერიისთვის და გაკვეთილზე, ნამუშევრების წარდგენისას, ესაუბრათ იმაზე, რატომ აირჩიეს ეს ნივთი, რა ემოციები აკავშირებთ მასთან და ეს ფოტოები, სხვადასხვა ეფექტის გამოყენებით, რას გვეუბნება.

იდეა მოეწონათ, დავალება ხალისით შეასრულეს და არაჩვეულებრივი სერიებიც გამოუვიდათ. ნამუშევრებზე საუბრის დროს ერთმანეთს უზიარებდნენ საკუთარ ამბებს. (სურ. 1)

ქეთოს კალმის ფოტოები, ულამაზესი და ხასხასა ფერებით, გაბნეული წარწერებით, პირდაპირ მისი მხიარული და ლაღი ხასიათის გამომხატველია. ტასომ საათი აირჩია და კიდევ – რამდენიმე მისთვის ძვირფასი ნივთი, იდუმალი განათებით და ეფექტებით. სერია თავისნაირად მშვიდი და ფიქრიანი გამოუვიდა. ნიკომ უმცროსი ძმის საყვარელი სათამაშო გადაიღო, რომელიც ახალი წლის შემდეგ მოწყენილი იდგა ოთახში. ლუკამ ჯერ მეტროს ცარიელი ვაგონის შთამბეჭდავი ფოტო გვაჩვენა – მარტოობის და სიცარიელის სიმბოლოაო, მერე, როცა დავაზუსტე, რომ ჩვენ მიერ არჩეულ თემას „ჩვეულებრივი ნივთები“ ერქვა და ვთხოვე, ამის შესახებ ეფიქრა, სხვა ფოტოები გადაიღო, ის, რაც მოსწონდა.

საინტერესო იყო იმაზე დაკვირვება, რას და როგორ ხედავენ ბავშვები თავიანთ სიახლოვეს. ჩვეულებრივ ნივთებშიც შეიძლება აღმოაჩინო რაღაც საინტერესო, ის რასაც სხვა თვალი ვერ ხედავს, შენთვის კი ასეთია, გამორჩეული, განსაკუთრებული, რადგან მას შენი პირადი გამოცდილება, მოგონება და ემოცია უკავშირდება.

დაბრუნება „აფორიზმების წიგნთან“ (სურ. 2)

მერვე კლასთან ჯერ კიდევ პირველი სემესტრის ბოლოს დავგეგმე ერთობლივი პროექტი – „აფორიზმების წიგნი“. ვინაიდან სწავლების პროცესი დისტანციურად მიმდინარეობდა, ნება დავრთე, წიგნის ციფრული ვერსია შეექმნათ. იმედი მქონდა, რომ განვლილი მასალა: ხელნაწერი წიგნის მინიატურები, აღმოსავლური ხელოვნების ორნამენტულობა, ქართული შრიფტის დიზაინი, მისი თანამედროვე ინტერპრეტაციები – მუშაობაში დაეხმარებოდათ. მაგრამ მხოლოდ სამმა მოსწავლემ მოახერხა ამ დავალების შესრულება.

როგორც კი სკოლაში დავბრუნდით და განვლილ მასალას გადავხედეთ, ვთხოვე, ისევ ეფიქრათ აფორიზმების წიგნზე, ამჯერად – ხელნაკეთ ვერსიაზე. და, ჩემდა გასახარად, აენთნენ. სამუშაოს დაგეგმვასა და შესრულებაში აქტიურად ჩაებნენ, გამოცოცხლდნენ და თავისუფალი ინტერპრეტაციით გადაწყვიტეს ხელნაკეთი წიგნის შექმნა. რა თქმა უნდა, მინდოდა, ყველას ინტერესით და სიამოვნებით ემუშავა. მხოლოდ რამდენიმე მინიშნება მივეცი, მაგალითად, როგორი ფორმატი შეიძლებოდა აერჩიათ წიგნისთვის და როგორ გაენაწილებინათ ეფექტურად სამუშაო.

პირველ რიგში, საჭირო მასალა და მუშაობის გეგმა ჩამოწერეს:

• ფურცლებისთვის – ვატმანის ქაღალდი;
• უბრალო ფანქრები, საშლელი;
• მაკრატელი;
• ფერადი ფანქრები, პასტელები, მარკერები;
• გარეკანისთვის – ნაცრისფერი თხელი მუყაო;
• ქაღალდის სახვრეტი;
• ასაკინძად – უბრალო თოკი;
• გარეკანის დიზაინზე მუშაობა;
• თავფურცლის გაფორმება;
• შოთა რუსთაველის პორტრეტის დახატვა;
• ილუსტრაციები.

მომდევნო ნაბიჯი იყო „ვეფხისტყაოსნიდან“ აფორიზმების მოძიება და არჩევა. თითო მოსწავლეს თითო აფორიზმი მაინც უნდა გაეფორმებინა.

ბუნებრივია, ნახატები და წარწერები სტილებრივად განსხვავებული იქნებოდა, მაგრამ საერთო ჩარჩო როგორმე უნდა დაეცვათ. მაგალითად, ჰოროზინტალურად ეხატათ, ხატვისას ფურცლის ფორმატიც გაეთვალისწინებინათ რომ ილუსტრაციები ერთნაირი ზომისა ყოფილიყო.

წიგნის ფურცლებად თეთრი ვატმანის ქაღალდი დაჭრეს, ასაკინძავად წინასწარ გაუკეთეს ნახვრეტები და შესაბამისი ზომის ყდაც გაამზადეს.

შემდეგ აფორიზმები დაინაწილეს და დაიწყეს გაფორმება.

მუშაობის პროცესი ხალისით სავსე ატმოსფეროში მიმდინარეობდა. ერთმანეთს რჩევებს აძლევდნენ, სად როგორი დეტალი შეიძლებოდა გამოეყენებინათ.

აფორიზმები მოსწავლეების ულამაზესი ხელწერით იკაზმებოდა და ნახატებით ირთვებოდა. რამდენიმე მოსწავლემ ერთის ნაცვლად სამი ილუსტრაცია შექმნა. შოთა რუსთაველის პორტრეტიც ერთის ნაცვლად რამდენიმე დახატეს. ნიკომ ახალი იდეა მიაწოდა ბავშვებს: შეიძლება, წიგნში რუსთაველის პერსონაჟების გათანამედროვებული ვერსიებიც დავამატოთო. აიტაცეს და ხატეს.

ჟრიამულში გავატარეთ ოთხი გაკვეთილი და დასრულებული წიგნიც საზეიმოდ ავკინძეთ.

ჩემთვის, როგორც მასწავლებლისთვის, ასეთი მომენტებია უძვირფასესი, როცა მთელი კლასია ჩართული მუშაობაში, გატაცებით ასრულებს დავალებას და შედეგით კმაყოფილი და ბედნიერია. ონლაინ სწავლებისას ამას, სამწუხაროდ, ხშირად ვერ ვახერხებდით.

„ხელნაკეთი წიგნაკები“ (სურ. 3)

„ხელნაკეთი წიგნაკები“ ადვილად მზადდება და ერთ გაკვეთილშიც მოესწრება. რაც მთავარია, მეექვსეკლასელებს ძალიან მოეწონათ. ამ აქტივობის მთავარი ხიბლი ის არის, რომ ბავშვები განსხვავებული მასალებით მუშაობენ. დაგვჭირდება გამოჭრა, გახვრეტა, დაწებება, თოკების, წებოვანი ლენტების გამოყენება, ფერადი და ბრჭყვიალა მარკერები, კალმები, სხვადასხვა ფაქტურის ქაღალდი, ქსოვილის ნაჭრები და ა. შ.

მასალა:

• თაბახის ერთი ფურცელი შიგთავსისთვის;
• ერთი თეთრი ან ფერადი ფურცელი გარეკანისთვის;
• მაკრატელი;
• სახვრეტი;
• თოკი;
• ფანქრები, მარკერები ან პასტელები.

წიგნაკის შიგთავსისთვის თაბახის ფურცელს გავკეცავთ შუაზე და გავჭრით, მერე – კიდევ ერთხელ. ერთი ფურცლისგან ოთხი გამოდის. თუ კიდევ გავყოფთ, რვა გამოგვივა, უფრო პატარა ზომის.

გარეკანისთვის შეგვიძლია გამოვიყენოთ როგორც თეთრი, ისე ფერადი ფურცელი. თეთრი ყდა ლამაზად მოიხატება ან აპლიკაციებით გაფორმდება.

ფურცლებს და ყდას გავხვრეტთ, ამ ნახვრეტებში თოკს გავუყრით და ავკინძავთ.

წიგნაკები შეიძლება ილუსტრირებულ წიგნებადაც გადაიქცეს.

მე „ხელოვნების პაწაწინა ლექსიკონის“ შექმნა შევთავაზე, მაგრამ უმეტესობამ თემას გადაუხვია: ერთმა „ყვავილების წიგნაკი“ შექმნა, მეორემ – „პატარა პრინცის“, მესამემ – „გაზაფხულის“, მეოთხემ – „რაინდების“… მთავარი ის არის, მათი ინტერესი და შემოქმედებითი ენერგია სასურველი მიმართულებით გადმოიღვარა.

ბარათები (სურ. 4)

მეხუთეკლასელებმა კი ულამაზესი ბარათები დაამზადეს შერეული ტექნიკით, ძველი ნახატებისა და გაზეთების ნაკუწებისგან. აი, აქ გამოგვადგა მათივე ძველი ნამუშევრები – ისეთები, რომლებიც დიდად არ მოსწონდათ, დაუმთავრებლები… გადასაგდებად ვერგამეტებული ნახატები ყოველთვის შეგვიძლია კოლაჟისთვის გამოვიყენოთ.

ხელოვნების გაკვეთილი მაშინ არის ნამდვილი და სასარგებლო, როცა ყველა მოსწავლე მთელი გულით არის ჩართული შემოქმედებით პროცესში.

თავის სიცოცხლეში სულ ორჯერ უბანავია: ერთხელ – დაბადებისას, მეორედ კი – ქორწილის დილას. სულ ეს იყო მისი სისუფთავის რიტუალი.

ესპანეთის დედოფალ იზაბელა კასტილიელზე მოგახსენებთ, რომელთან შეხვედრასაც არ ვისურვებდი. არადა, ამ სიბინძურის ფონზე ავადაც რომ არ ხდებოდა! ჯანმრთელობას არც სოფელში, ჩვენს მეზობლად მცხოვრები ზურიკო უჩიოდა, რომელიც მუდამ ტალახში იყო ამოგანგლული და ყველაფერს გაურეცხავს ჭამდა. მე კი დედა და ბებია დღედაღამ მხეხავდნენ, სულს მიბერავდნენ, მაგრამ სოფლის „ბუთო ექიმი“ მაინც სულ ჩვენს კართან იდგა. „ბუთო ექიმს“ სინამდვილეში რამაზი ერქვა და ძალიან კარგი ექიმი და ადამიანი იყო. აი, ისეთი, თავის სიცოცხლეს რომ გვერდზე გადადებდა და შენ გამოგენთებოდა „იქ“ გადასასვლელ კართან. აღმოსავლური მედიცინის პატარ-პატარა ხრიკებიც სწორედ „ბუთო ექიმმა“ მასწავლა, ჩემი იმუნიტეტიც ნელ-ნელა წელში გამართა და დაგვამეგობრა.

ისე არ გაიგოთ, თითქოს დაბანის და სისუფთავის წინააღმდეგი ვიყო. პირიქით, საპონს ლამის ხუთ წუთში ერთხელ ვიყენებ, დიდწილად – ჩემი პროფესიის გამოც. დარწმუნებული ვარ, შუა საუკუნეების ევროპელ დიდგვაროვნებსაც ეყვარებოდათ სისუფთავე, მაგრამ მაინც დაუბანელები დადიოდნენ, რადგან გულწრფელად ეშინოდათ იმ წმინდა წყლის ჩამობანის, რომელიც მონათვლის დროს აპკურეს. ლუდოვიკო XIV-ც იმავე აზრზე იყო, ამიტომ დილაობით ორ სველ თითს ამოისვამდა ხოლმე თვალებში და ყველაფერი ამით მთავრდებოდა.

შავი, დახრული კბილებიც არისტოკრატობის მაჩვენებელი იყო. თუ კბილები არ გივარგოდა, ეს იმას ნიშნავდა, რომ ტკბილეულს, ღვინოს და ყოველგვარ იმ სიკეთეს მიირთმევდი, რაც კბილის მინანქარს აზიანებდა და ალპობდა. ამიტომ, თუ შავი და დახრული კბილები გქონდა, ბატონი იყავი და ეგ არის.

ევროპას ანტისანიტარია ჭამდა, არაბულ ქვეყნებში კი უკვე საპონი ჰქონდათ. მას ნატურალური ზეთებისა და ტუტისგან ამზადებდნენ, ლაიმის წვენს და ეთერზეთებს ამატებდნენ.

უმაღლესი ცხიმოვანი მჟავების ნატრიუმისა და კალიუმის მარილებს საპნები ეწოდება. წარმოებაში ტუტე არეში ცხიმების ჰიდროლიზის შედეგად გლიცერინი და კარბონმჟავათა ხსნადი მარილები მიიღება. ამ პროცესს ცხიმების შესაპვნის რეაქცია ეწოდება, რადგან გლიცერინი და საპონი წარმოიქმნება. ნატრიუმის ტუტის გამოყენებისას – მყარ, ხოლო კალიუმის ტუტის გამოყენებისას თხევად საპონს მივიღებთ.

ამ წერილში ხელით დამზადებულ საპონზე ვისაუბრებთ. თან ჩვენივე ხელით დავიცავთ სისუფთავეს, თან სახლის ქიმია გამოდის და კომპლექსურ დავალებადაც შეიძლება გამოვიყენოთ, მოსწავლეებს ნათლად დავანახოთ, რომ ქიმია აქვე, სახლშია და არა მხოლოდ ქიმიის სახელმძღვანელოში.

ხელით დამზადებული საპნის pH ნეიტრალურთანაა ახლოს. პალმიტინის მჟავა საპონს სიმაგრეს ანიჭებს, ოლეინის მჟავა – ცივ წყალში ხსნადობას და რეცხვის უნარს. სტეარინის მჟავა ცხელ წყალში რეცხვის უნარს აძლიერებს. თანამედროვე ხელით ნაკეთი საპნები ნატრიუმის პალმიტატისა და სტეარატის საფუძველზეა დამზადებული.

ქოქოსის ზეთზე დამზადებული საპონი ცივ წყალში კარგად იხსნება, მაგრამ მასში შემავალი ლაურინის მჟავა კანს აღიზიანებს. შესაბამისად, საპნებში ქოქოსის ზეთის დიდი რაოდენობით გამოყენება არ არის რეკომენდებული.

საპნის წარმოებაში ღორის ქონს არ იყენებენ, რადგან უჯერი ლინოლენის მჟავას შემცველობის გამო ასეთი საპონი მალე გაფუჭდება.

დავიწყოთ საპნის კეთება ნულიდან.

დაგვჭირდება:

1. ზეითუნის ზეთი – 210გ;
2. პალმის ზეთი – 280გ;
3. რაფინირებული აბუსალათინის ზეთი – 35გ;
4. ქოქოსის ზეთი – 175გ;
5. 5. გამოხდილი წყალი – 231მლ;
6. 6. ნატრიუმის ტუტე – 99,5გ;
7. 7. მინდვრის პიტნის ეთერზეთი – 7მლ;
8. 8. ბაღის პიტნის ეთერზეთი – 4მლ;
9. 9. ბარამბოს ეთერზეთი – 4მლ.

არ ვიცი, მოსწავლეებმა იციან თუ არა, მაგრამ ეთერზეთი მრავალკომპონენტიანი აქროლადი ნივთიერებების ნარევია, რომელიც მცენარეში წარმოიქმნება. ეთერზეთები სპირტების, ალდეჰიდებისა და არომატული ბირთვის მქონე ნივთიერებებთან ერთად ესტერებსაც შეიცავs.

ეთერზეთის ყველაზე ძველი და ცნობილი ნედლეული პიტნაა. მისი ძირითადი კომპონენტია მენთოლი. პიტნის ერთ-ერთი სახეობის, ბაღის პიტნის (რომელსაც ჩვენც ვიყენებთ), ეთერზეთის შედგენილობაში შედის 50% მენთოლი და 4-10% ესტერები.

თუ საპნისთვის პიტნის ეთერზეთს ვერ მოიძიებთ, თავად დაამზადეთ:

• 50-100გ გამხმარი პიტნა ხელით დავსრისოთ, დავუმატოთ სპირტი და გამოვხადოთ. გამოხდის შედეგად მწვანე მასიდან 5-10 წვეთი მკვეთრი სუნის ბლანტი სითხე მიიღება.

აწონეთ თითოეული ზეთის მითითებული რაოდენობა, მოათავსეთ სპეციალურ ჭურჭელში და გაათბეთ 50-60 გრადუსამდე. ამის გაკეთება ან მიკროტალღოვან ღუმელში შეიძლება, ან ქურაზე მოთავსებულ წყლის აბაზანაში.

აიღეთ გამოხდილი წყალი და გახსენით მასში ნატრიუმის ტუტის მითითებული რაოდენობა. ტუტე ჩაყარეთ წყალში. კარგად მოურიეთ და აცადეთ ბოლომდე გახსნა. ვინაიდან ეს პროცესი სახლში ან საკლასო ოთახში მიმდინარეობს, უსაფრთხოების ტექნიკა ზედმიწევნით უნდა დავიცვათ. გამოიყენეთ სათვალეები და პირბადე.

როდესაც ტუტის წყალხსნარი ოდნავ შეგრილდება და ზეთის ნარევიც ბოლომდე გალღვება, ტუტის ხსნარი ჩაასხით ზეთში. კარგად ათქვიფეთ ბლენდერით (ერთი ბლენდერის გამეტება დაგვჭირდება). თქვიფეთ, სანამ თავად ბლენდერზე სქელი მასის კვალი არ დარჩება.

ამის შემდეგ ათქვეფილ მასას უკვე მომზადებული ეთერზეთების კოქტეილი დაამატეთ. ეთერზეთების რაოდენობა ზემოთაა მოცემული. შეგიძლიათ ჩაამატოთ დაფქვილი სურნელოვანი ბალახებიც და ბლენდერით კვლავ კარგად ათქვიფოთ. საპნის ფორმა წინასწარ უნდა გქონდეთ მომზადებული. მიღებული მასა მასში ჩაასხით. თუ გეხერხებათ და გეხალისებათ, შეგიძლიათ, ზედაპირზე ჩხირით ან კოვზით რაიმე ფიგურებიც მიახატოთ. ფორმიდან საპნის ამოღება 24 საათის შემდეგ შეიძლება. ამოიღეთ და ლამაზ ნაჭრებად დაჭერით.

თუ საპონი კარგად მოიხარშა და მოსწავლეებსაც მოეწონათ, შეგიძლიათ, ე.წ. „მარსელის საპნის“ მომზადებაც სცადოთ.

აბა, რამდენმა თქვენგანმა იცის, რა არის „მარსელის საპონი“? საყოფაცხოვრებო მაღაზიებში იაფად შეიძენთ, ქსელურ აფთიაქებში კი ხელით დამზადებული ფრანგული „მარსელის საპნის“ ერთი ციცქნა ნაჭერი 20 ლარი დაგიჯდებათ. არადა, არც მეტი, არც ნაკლები, 72%-იანი სარეცხის საპონია. 72% ნიშნავს საპონში ზეითუნის ზეთის წილს. საპონი გამოსაყენებლად უფრო პრაქტიკული გამოდის.

მარსელში ასეთი საპნის ხარშვა მეთორმეტე საუკუნეში დაუწყიათ, მასალად კი პროვანსში წარმოებულ ზეითუნის ზეთს იყენებდნენ. ტუტის მოვალეობას დამწვარი მცენარეების ნაცარი ასრულებდა. პირველი რეგისტრირებული საპნის მხარშავი ვინმე მარსელელი კრეკას დავინი (Crescas Davin) ყოფილა 1370 წელს. ქარხანა კი 1593 წელს ჟორჟ პრუნემუამ ააშენა.

მაშ, ასე, „მარსელის საპნისთვის“ საჭიროა:

1. რაფინირებული აბუსალათინის ზეთი – 22გ (3%);
2. ზეითუნის ზეთი – 518გ (72%);
3. ქოქოსის ზეთი – 180გ (25%);
4. ზღვის მარილი – 7,2გ;
5. გამოხდილი წყალი – 216მლ;
6. ნატრიუმის ტუტე – 98,57გ;
7. სხვადასხვა ფერის მისაცემი პიგმენტები (3-3გ), თუმცა ეს მხოლოდ სურვილის შემთხვევაში.
8. ბაზილიკის ან სხვა სურნელოვანი ეთერზეთი – 14მლ.

გამოხდილ წყალში გახსენით ზღვის მარილი. ამავე ხსნარში გახსენით ნატრიუმის ტუტე. ცალკე ჭურჭელში მითითებული რაოდენობით ჩაასხით ზეთები და შეათბეთ. როდესაც ტუტის წყალხსნარის და ზეთების ტემპერატურა 40-45 გრადუსს მიარწევს, შეგიძლიათ, ერთმანეთს შეურიოთ და ათქვიფოთ.

თუ პიგმენტების გამოყენებას გადაწყვეტთ, მათი დამატება სწორედ დროული იქნება. ამის შემდეგ კიდევ ერთხელ ათქვიფეთ ბლენდერით და ფორმაში ჩაასხით.

ფორმიდან საპნის ამოღება 24 საათის შემდეგ შეიძლება. ამოიღეთ და ლამაზ ნაჭრებად დაჭერით.

ამასწინათ, დისტანციურ ლექციებს შორის მოცალეობის ჟამს, ტელევიზორთან ყავის დასალევად ჩამოვჯექი. ბოლო დროს იშვიათად ვუყურებ, მაგრამ იმ დღეს რატომღაც მომინდა. საინფორმაციო არხებისკენ თვალიც კი არ გამქცევია, ცოტა გართობა მინდოდა, დაზაფვრა კი არა. ჰოდა, პირდაპირ ფილმი- ზღაპრების არხისკენ ავიღე გეზი.

და-ძმა სოფელში ბებიას ესტუმრა. ღვიძლ ბებიას არა – მის დას, დეიდაშვილს თუ ბიძაშვილს, რომელსაც მანამდე არ იცნობდნენ. ბებიის სახლი ტყის პირას იდგა და წითელი აგურისა და საპნის ნაფხვენით იყო გარშემორტყმული. ბებიამ ბავშვებს აუხსნა, რომ ტყეში გობლინები ცხოვრობდნენ და ეს ნაფხვენი სახლს მათი შემოსევისგან იცავდა. საპონი აუცილებლად ახალი უნდა ყოფილიყო და ბებოც გულმოდგინედ ხარშავდა მას ეზოში. ბუნებრივია, საპნის ხარშვაში ბავშვებიც ჩაერთნენ და უამრავი სასარგებლო რამ შეიტყვეს საპონსა და ქიმიაზე. დიახ, ქიმიაზე, რადგან საპნის მომზადება ჩვეულებრივი ქიმიური პროცესი გახლავთ.

აი, მესმის ზღაპარი… ქიმიის შესასწავლი ზღაპარი.