ჩვენი ქვეყნის დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ ქმედითი ნაბიჯები არ გადადგმულა, რომ საჯარო სკოლებს რეალური ავტონომია მინიჭებოდა. შედეგად, საგანმანათლებლო დაწესებულებები უმეტესწილად დღემდე პოლიტიკური გავლენის ქვეშ რჩება. ასეთ ვითარებაში, სკოლაში დასაქმებული ადამიანების (დირექტორი, მასწავლებელი და სხვა პერსონალი) ტვირთი იზრდება.
ჩემი ხედვით, მთლიანად სკოლა ორიენტირებული უნდა იყოს მასწავლებლისა და მოსწავლის განვითარებაზე, ახალი პროგრამების, გრანტებისა თუ პროექტების მოზიდვაზე. საბედნიეროდ, გვაქვს მაგალითები, სადაც ნაკლებია სისტემური ჩარევები. ასეთი სკოლების ხელმძღვანელები ორიენტირებულნი არიან ინოვაციური მიდგომების დანერგვაზე, რაც პირდაპირ აისახება მოსწავლეთა შედეგებზე, მასწავლებლები აღწევენ წარმატებას ადგილობრივ თუ გლობალურ კონკურსებში…
პროექტის მიზანია ზოგადი განათლების სისტემის დეპოლიტიზების მხარდაჭერისთვის რეგიონული ნდობის ჯგუფების ჩამოყალიბება, რაც ხელს შეუწყობს განათლების სფეროში დასაქმებული ადამიანების ინფორმირებულობის ხარისხის გაზრდას, პოლიტიკური გავლენებისგან დაცვასა და მათი რესურსების არამართლზომიერი გამოყენების პრევენციას.
თავის მხრივ, ნდობის ჯგუფების შექმნა ემსახურება, განათლების სფეროში დასაქმებული პირების პოლიტიკური ნიშნით შევიწროების, ზეწოლის, ან/და საარჩევნო პროცესებში არამართლზომიერი ჩართვის ფაქტების იდენტიფიცირებას, რეაგირებასა და ადგილებზე მათი მხარდამჭერი ღონისძიებების განხორციელებას.
ნდობის ჯგუფების საქმიანობის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მიმართულებაა პრევენციული ნაბიჯების გადადგმა, რომლის ფარგლებშიც ხდება ინფორმაციის გავრცელება ზოგადი განათლების სისტემაში დასაქმებული პირების უფლებების, ვალდებულებებისა და სამართლებრივი შეზღუდვების შესახებ, მათ შორის საარჩევნო/პოლიტიკური უფლებების კუთხით.
განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა რეგიონებს, სადაც სკოლაში დასაქმებული პირების მოწყვლადობა მაღალია. რეგიონებში შექმნილი ნდობის ჯგუფები აერთიანებს სამოქალაქო აქტივისტებს, აქტიურ ადამიანებს, რომლებიც მზად არიან ანონიმურობის დაცვის პრინციპით, მოისმინონ ადგილებზე მასწავლებლების პრობლემები და დაიცვან სასკოლო თემის წარმომადგენელთა პოლიტიკური და სამოქალაქო უფლებები.
მნიშვნელოვანია, რომ პროექტს აქვს გრძელვადიანი მიზნები და მხოლოდ წინასაარჩევნო პერიოდზე არ არის გათვლილი. სკოლების დეპოლიტიზების პროცესი დაკავშირებულია სირთულეებთან. შეიძლება წლები დასჭირდეს იმას, რომ მასწავლებლებმა დაძლიონ შიში და ხმამაღლა ისაუბრონ ზეწოლაზე. სწორედ ამიტომ, რეგიონული ნდობის ჯგუფების ჩამოყალიბება და ერთიანი ქსელის შექმნა გახდება სამომავლო მდგრადობის ერთ-ერთი ინდიკატორი.
რეგიონული ნდობის ჯგუფების საქმიანობის ძირითადი მიმართულებებია:
რეგიონებში არსებული სკოლების მონიტორინგი პოლიტიკური გავლენების იდენტიფიცირებისთვის;
ზოგადი განათლების სისტემაში დასაქმებული პირებისათვის ინფორმაციის მიწოდება პოლიტიკურ/საარჩევნო პროცესებთან დაკავშირებით მათი უფლება-მოვალეობების შესახებ და სხვა პრევენციული ღონისძიებების გატარება;
წინასწარ შეთანხმებული პერიოდულობით, არსებული დარღვევების შესწავლა/გამოვლენა და ფაქტების პროექტის მმართველი გუნდისთვის მიწოდება;
დარღვევებზე რეაგირება პროექტის გუნდთან ერთად წინასწარ განსაზღვრული სამოქმედო გეგმის მიხედვით;
პროექტის გუნდის მხარდაჭერით ადგილობრივ სამოქალაქო სექტორთან და სადამკვირვებლო ორგანიზაციებთან თანამშრომლობა განათლების დეპოლიტიზების საკითხებში;
ადგილობრივი საინფორმაციო კამპანიის წარმოება.
აღსანიშნავია, რომ სკოლების დეპოლიტიზების მოძრაობა იზიარებს შემდეგ პრინციპებს:
სკოლების დეპოლიტიზების მოძრაობა წარმოადგენს კეთილი ნების ადამიანების ერთობას, რომელთა მიზანია სკოლის დაცვა არამართლზომიერი პოლიტიკური გავლენებისგან;
დეპოლიტიზების მოძრაობა არის აპოლიტიკური დამოუკიდებელი ერთობა და არ მიეკუთვნება არცერთ პოლიტიკურ ძალასა თუ სახელისუფლებო ორგანიზაციას;
მოძრაობა მოწოდებულია, დაიცვას სკოლა ნებისმიერი ტიპის პოლიტიკური ზეწოლისგან, მიუხედავად პოლიტიკური ძალის სახელისუფლებო თუ ოპოზიციური კუთვნილებისა;
მოძრაობის საქმიანობის მთავარი ორიენტირია სასკოლო თემის სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების დაცვა;
მოძრაობა განსაკუთრებულად აქტიურია საარჩევნო პერიოდში, თუმცა განათლების სისტემის დეპოლიტიზებისთვის იგი ორიენტირებულია გრძელვადიან და თანმიმდევრულ საქმიანობაზე მუდმივ რეჟიმში;
მოძრაობა სასკოლო თემის მხარდაჭერასთან ერთად, ასევე, ზრუნავს ისეთი ცვლილებების განხორციელებაზე, რომლებიც უზრუნველყოფს ზეწოლის ბერკეტების აღმოფხვრასა და სისტემურ დონეზე პოლიტიკური გავლენებისაგან გათავისუფლებას.
უნდა ესაუბრებოდეს თუ არა მასწავლებელი მოსწავლეებს პოლიტიკაზე, სახელმწიფოზე და დემოკრატიული პრინციპებზე? რა თქმა უნდა, კი! მაგრამ, ის თავისუფალი უნდა იყოს ყოველგვარი პოლიტიკური წნეხისგან.
მაგალითისათვის განვიხილოთ ასეთი სიტუაცია. მე მასწავლებელი ვარ და წინასაარჩევნოდ აღმოვჩნდი პოლიტიკური წნეხის ქვეშ. მეორე დღეს მაქვს გაკვეთილი მე-9 კლასელ მოსწავლეებთან, სადაც უნდა განვიხილოთ ადამიანის ფუნდამენტური უფლებები, ან დემოკრატიის ისეთი პრინციპები, როგორებიცაა ხმის ფარულობა, არჩევნები, როგორც ხელისუფლების გადარჩევის საუკეთესო მექანიზმი… დავსვათ შეკითხვა: რამდენად ვიქნები ასეთ სიტუაციაში მათთან პირნათელი? რამდენად შეძლებს ასეთი მასწავლებელი აღზარდოს თავისუფალი მოქალაქეები? ისეთი მოქალაქეები, რომელთა ჩამოყალიბებისკენაც ისწრაფვის ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნები?! ამიტომ, ვისურვებდი არაპოლიტიზებულ სასწავლო გარემოს, სადაც გაიზრდებიან თავისუფლად მოაზროვნე ადამიანები და ააშენებენ ძლიერ სახელმწიფოს.
ჩემი ლურჯაის დაკრული ტორი! – ეს ჩვენი კარგი გაბრიელისაა, ჯაბუშანურის“, – ასეთ რამეს ვკითხულობთ ლადო ასათიანის ჩანაწერებში. რამდენი სითბო იღვრება ამ ერთი პატარა, ინფორმაციული წინადადებიდან. მათ, მთელ იმ ლეგენდარულ თაობას, სწორედ ასეთი სიყვარული აკავშირებდა ერთმანეთთან. გაბრიელ ჯაბუშანური თაობის გამორჩეული პოეტი იყო. იმ თაობის ყველა საუკეთესო პოეტი პროვინციიდან გახლდათ ჩამოსული. ყველა მათგანი, რამდენადაც შესაძლებელი იყო, შეეთვისა დედაქალაქს, გაბრიელ ჯაბუშანურს კი ყველაზე მეტად გაუჭირდა ურბანულ გარემოსთან შეგუება, ის მთის და თავისუფლების კაცი იყო და მუდამ იქით გაქცევისკენ ეჭირა თვალი:
„აი, ეს შენა
და ეს მე,
ჩემი გუმანის ბარგითა:
– გაბრიელ, ქალაქს დაეხსენ,
ვერ შაეწყობი,
არ გინდა!
ფიქრობ:
ბარს თავზე დაესხე,
ჩონგურ შასცვალო ჩანგითა?”.
ეს პათოსი ლაიტმოტივად გასდევს მთელ მის პოეზიას. კაცობრიობისა და, განსაკუთრებით, ჩვენს ცნობიერებაში, ისტორიული ემპირიით შეძენილი, მთის და ბარის ანტითეზურობის ხატი მასთან მთელი სისავსით ვლინდება – მთა, ლანდშაფტური სირთულიდან გამომდინარე, როგორც მიუდგომლობის, დაუპყრობლობის და თავისუფლების სიმბოლო, და ბარი, როგორც მორჩილების და ქედის მოხრის სიმბოლო. ბარი ჯაბუშანურისთვის ერთგვარ ცინიკურ დამოკიდებულებასაც იმსახურებს, გავიხსენოთ პატარა ლირიკული შედევრი „მზეწვია“:
„იქ მთაწმინდაზე ერთი მზეწვია
ყოველ გაზაფხულს ვაჟას ჩასძახის, –
ადექი, ლუკა, მწვანე გვეწვია,
მთაშიც ხასხასებს ნაზად ბალახი!
არაგვმა უკვე ლახტი აიღო,
თეთრ მთასაც თოვლი ახუნდებაო,
და დაგიბარეს: – კაცო, რა იყო
ამდენ ხანს ბარში დაყუდებაო“.
ამ ლექსის ფინალით ყველაფერი ნათქვამია, ბარი არის ადგილი, სადაც მთის კაცი დიდხანს არ უნდა „დაეყუდოს“. თვითონაც ხომ ასე იყო, არცთუ ხანგრძლივი ცხოვრების უდიდესი ნაწილი მთაში გაატარა, მაგრამ, საბოლოოდ, ბედის ირონიით, სწორედ ბარში გარდაიცვალა, მისი პოეტური ნატურისთვის შეუფერებლად (გავიხსენოთ მურმან ლებანიძე: „რა უფერულია სიკვდილი ლოგინში!“).
ბარიდან გაქცევის დაუოკებელი სურვილი ესკაპისტური კაპრიზი არ ყოფილა, ის მთაში ჩვეულებრივი გლეხკაცის მძიმე ცხოვრებით ცხოვრობდა, გამოცადა უმძიმესი პირადი ტრაგედიები, ეს ყველაფერი, ცხადია, მის პოეზიაშიც კონვერტირდა. მთაში მცხოვრები კაცის ცხოვრების, ერთი შეხედვით, პრიმიტიული წესი ბარიდან მაცქერალისთვის, ხშირ შემთხვევაში, სამარცხვინო დასკვნების გაკეთების მოტივი ხდება. თავის დროზე ვაჟა-ფშაველა უბირი და უწიგნური ეგონათ თეთრსაყელოიან, დაბანილ და დავარცხნილ ქალაქელ იდიოტებს. არც ჯაბუშანური იყო მხოლოდ ნიჭს მინდობილი სახალხო მთქმელი, ის ბევრს კითხულობდა მხატვრულ თუ ფილოსოფიურ ლიტერატურას, კარგად იცნობდა და თარგმნიდა უცხოელ პოეტებს… მისი პოეზია მთის და ბარის პოეტური გამოცდილებების სრულიად გააზრებული შეჯვარებაა:
მთის კილო, ხალხური პოეზიის ენა და მეტაფორიკა, დაბალი შაირი;
სალიტერატურო ენა, ქართულ პოეზიაში არცთუ დიდი ხნით ადრე შემოტანილი თუ არსებული გამომსახველობითი საშუალებები.
ასე მარტივად, ორ ნაწილად, შეიძლება, დავყოთ გაბრიელ ჯაბუშანურის პოეზია, სხვა ყველაფერი – თემატური თუ ფორმალისტური მისწრაფებები – ამ დიქოტომიის განშტოებებია. შეუძლებელია, გაუაზრებელი ქმედება იყოს მისი ზოგიერთი პროსოდიული ძიება, პოლიმეტრიით დაინტერესება, მუშაობა რითმის შესაძლებლობების გასაფართოებლად, მისი ბგერწერული და ალიტერაციული პასაჟები…
„ჩემს ლექსებსა, პოემებსა და ბალადებში ცხოვრებისეულ სინამდვილეს ფანტაზია და წარმოსახვა სჭარბობს ყოველთვის, – ეს ასეც უნდა იყოს, მაგრამ მას შემდეგ, რაც ეს ქმნილებანი გაივლიან პოეტურ ჯოჯოხეთსა და განსაწმენდელს, მე მათში ასახული ამბები უეჭველ, ნამდვილად მომხდარ ცხოვრებისეულ ფაქტებად მეჩვენებიან“, – ასეთ რამეს ვკითხულობთ მის ჩანაწერებში. დიდი გვატემალელი მწერლის, მიგელ ანხელ ასტურიასის ერთი ინტერვიუ მახსენდება, სადაც ის ამბობს, რომ ნამდვილი ლიტერატურა იწყება მაშინ, როცა ტექსტი ავტორზე იწყებს ზემოქმედებას. პროზაზე ნათქვამი ეს ჭეშმარიტება შეიძლება, პოეზიაზეც განვავრცოთ. რასთან გვაქვს საქმე, თუ არა – ტექსტის პრევალირებასთან, როცა ავტორი მის მიერვე შექმნილი, ფიქციური სამყაროს ნამდვილობას იჯერებს?! ეს არის სწორედ ჭეშმარიტი ლიტერატურა, ეს არის მხატვრული სიმართლე. სწორედ ამიტომ მიმართავს ჯაბუშანური მკითხველს ერთ ლექსში ასე:
„თუმც მგოსანს ხშირად მხუთავს ნიღაბი,
ვწერ ჩემს წვასა თუ სხვათა ნავროზზე,
მაგრამ სიკვდილზე უფრო სიყალბის
მე მეშინია შენს სამსჯავროზე“.
ეს უბრალოდ გარითმული სიტყვები არ არის, ესაა ჯაბუშანურის შემოქმედების მთავარი იმანენტური შტრიხი, სწორედ ამ სიმართლის გამოა მისი პოეზია დღემდე ცოცხალი, ამ სიმართლეს იმხელა ზემოქმედების უნარი აქვს, რომ არ გაძლევს საშუალებას, მინუსად ჩაუთვალო ავტორს გაცვეთილი პოეტიზმები, პოეტური კლიშეები, აქა-იქ გაპარული ხელოვნური მეტაფორები, ზოგან სათქმელის ზედმეტი პოეტიზაცია…
ჯაბუშანური კლასიკური გაგებით დისიდენტი პოეტი არასოდეს ყოფილა, მოგვიანებით დაწერილ „ინვექტივა-მონუმენტს“ თუ არ ჩავთვლით, ადრეულ წლებში ანტისაბჭოთა არაფერი დაუწერია, მაგრამ ის, თავისუფლების დაუოკებელი სიყვარულის გამო, პიროვნული და შემოქმედებითი ინდივიდუალიზმის მაღალი ხარისხის გამო, ვერაფრის დიდებით ვერ მოთავსდებოდა მაშინდელ ლიტერატურულ თუ პოლიტიკურ კონიუნქტურაში. მას რომ 37 წელს საკმარისი ლიტერატურული კაპიტალი ჰქონოდა დაგროვებული, საკმარისად ცნობილი რომ ყოფილიყო, ეჭვი მაქვს, რეპრესიებს ცოცხალი ვერ გადაურჩებოდა. სწორედ ამიტომ გახდა იგი ერთგვარი იკონური პერსონა ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის ახალგაზრდა ლიდერებისთვის და, პირველ რიგში, ზვიად გამსახურდიასთვის…
„თქვენ თუ გსმენიათ სახელი „მზექალ“,
ვინც ჯერ აღმაზო და მერე მომსრა,
თავზე რომ მეხი გადამეჭექა…“.
მიმართავს ჯაბუშანური, ერთგან, მარიობისთვის ყვავილებს. ადრესატებად მკითხველები რომ ვიგულისხმოთ, მე არ მგონია, იყოს ჩვენში პოეზიის მოყვარული, რომელსაც ჯაბუშანურის მითოლოგიზებულ სიყვარულზე და ლეგენდარულ მუზაზე არ სმენოდეს რამე. მზექალი ქართული სატრფიალო ლირიკის ზოგად სახე-ხატად იქცა, ასეთი საყოველთაოდ ცნობადი სახე-ხატები ქართულ პოეზიას ძალიან ცოტა ჰყავს.
გაბრიელ ჯაბუშანურის პოეზიას ავანგარდულს ვერ ვუწოდებთ, თუმცა, მისი ლექსები ყოველთვის უყვარდათ ახალგაზრდებს, სიცოცხლის ბოლოსაც, ლოგინად ჩავარდნილს, ხშირად ნახულობდნენ ახალგაზრდები. მისი პოეზია დღესაც უყვართ სწორედ იმ შინაგანი თავისუფლების გამო, რომელზეც უკვე ვისაუბრეთ. მისი პოეზიის ლირიკული ვექტორი ჩვენკენ და, ჩვენი გავლით, მომავალი თაობებისკენ არის მომართული და მიმართული.
ამ ათიოდე წლის წინ ჩემმა ძმაკაცმა ახმეტელის თეატრში გაბრიელ ჯაბუშანურის ხსოვნის საღამო გამართა. მე არ მეგულება თანამედროვე, თუნდაც ფეისბუქზე ბევრი ლაიქის მომგროვებელი პოეტი, რომლის საღამოზეც იმდენი ხალხი მოვა, რამდენიც ჯაბუშანურის საღამოზე იყო.
ბავშვებთან ერთად საბავშვო ლიტერატურაში მოგზაურობა მათთან ერთად ახალ თავგადასავლებში ჩაბმასაც ნიშნავს – ახალი კუნძულის აღმოჩენას, განძის ძიებას, საინტერესო თამაშის მოფიქრებას და ახალ ადამიანებთან დამეგობრებას. ეს სამყაროც, თავისი შესაძლებლობებით, უსაზღვროა და ათას საინტერესო ამბავს გვთავაზობს, შთაბეჭდილებებით და დადებითი ემოციებით გვავსებს. ხშირად ვფიქრობ, რომ ერთადერთი, რაც არ მღლის, სწორედ ამ სამყაროში შვილებთან ერთად მოგზაურობაა.
ყოველთვის, როდესაც შვილებისთვის ახალ წიგნს ვარჩევ, ვფიქრობ, როგორი მოგზაურობა გამოგვივა, რას ვისწავლით ახალს, რა მოახდენს ჩვენზე წარუშლელ შთაბეჭდილებას, რა აგვაღელვებს და რომელი ემოცია გამოგვყვება წიგნიდან. პერსონაჟები, სანამ წიგნს ვკითხულობთ, ჩვენი ოჯახის წევრები ხდებიან, ჩვენი მეგობრები. გარემო, რომელშიც წიგნის მოქმედება ვითარდება, შინაურ ადგილად გადაიქცევა და თავს ისე კარგად ვგრძნობთ, თითქოს სათამაშო ადგილისთვის მიგვეგნოს სოფლის სახლის სხვენზე, სადაც ვერავინ გვიპოვის. მზად ვართ, სახურავი ავხადოთ ყველა დამალულ სკივრს და საოცარ ამბებში თავით გადავეშვათ. აქ ყველაფერი მყუდროა და საინტერესო.
ახლახან პიტერ პენს ვკითხულობდით, ჯეიმს მეთიუ ბარის უკვდავ ნაწარმოებს. ვენდი, ჯონი და მაიკლი ყველაზე იღბლიანი ბავშვები არიან, რადგან სწორედ მათ გაუმართლათ და შეხვდნენ პიტერ პენს, მოხვდნენ არლანდიაში და ფერია წკრინკარდალა და დაკარგული ბიჭებიც გაიცნეს.
პიტერ პენის შესახებ მულტიპლიკაციური ფილმები ბევრი გვინახავს, წიგნის ადაპტირებული ვერსიაც ბევრჯერ წაგვიკითხავს, მაგრამ ახლა პირველად შევეხეთ ამბავს სრულყოფილად, ხოლო დასასრულმა ისე აგვაღელვა, ყველა ერთმანეთისგან მალულად ვიწმენდდით ცრემლებს. ერთი ბავშვი საბანში ჩამძვრალი ტიროდა, ერთიც – თავის ნახატში თავჩარგული, მე კი სახეზე წიგნაფარებული ვცდილობდი, ყელში გაჩხერილი უზარმაზარი ბურთი გადამეყლაპა და დამძიმებული ხმა ოდნავ შემემსუბუქებინა (ვის ვატყუებდი, ნეტავი, რომ შემიძლია, რიხიანად წავიკითხო ის, რაც ასე ძალიან მაღელვებს?!) ასე რომ არ გვექნა, უფრო მეტად ავტირდებოდით, ისედაც ძლივს ვუძლებდით ინტენსიურ ემოციებს.
აი, რაზე აგვეტირა:
„ის ოთახი ახლა ჯეინისა იყო, რადგან მისმა მამამ სამ პროცენტად იყიდა ვენდის მამისგან,რომელსაც კიბეები აღარ უყვარდა. მისის დარლინგი უკვე მკვდარი იყო და დავიწყებული. ახლა ბავშვების ოთახში მხოლოდ ორი საწოლი იდგა – ჯეინისა და გადიისა. ხუხულა აღარ იყო, რადგან ნენაც მიიცვალა“.
ზემოთაც ამას ვამბობდი – წიგნის კითხვისას ოჯახის წევრებივით ვუშინაურდებით პერსონჟებს, მათთან ემოციურ კავშირს ვამყარებთ და ჩვენს ცხოვრებაში ვუშვებთ. ამიტომ მეც და ბავშვებსაც გაგვიჭირდა საყვარელ პერსონაჟებთან გამოთხოვება. ვეღარ ვიპოვეთ ფერია წკრინკარდალა, ვენდი დარლინგიც გაიზარდა, დაქორწინდა, ჯეინი გააჩინა და უფრო და უფრო იშვიათად ახსენდებოდა პიტერ პენი. რა ეშველება პიტერს ვენდის გარეშე? – ფიქრობდნენ ბავშვები, – ან წკრინკარდალას გარეშე როგორ იცხოვრებს? უფრო მარტოსული იქნება და უფრო მეტად გაჯავრდება დედებზე? დაკარგული ბიჭებიც გაიზარდნენ, მუშაობა დაიწყეს… როგორ გაგრძელდება ცხოვრება არლანდიაში? კიდევ ვისთან იბრძოლებს პიტერი?
ასეა, Ზოგჯერ წიგნები კითხვებს გვიტოვებს, ზოგჯერ კი პასუხებსაც გვაპოვნინებს.
იმ საბავშვო წიგნებისგან განსხვავებით, სადაც ყველაფერი ბედნიერად სრულდება, პიტერ პენის თავგადასავლის პერსონაჟები გვტოვებენ და ეს ძალიან, ძალიან სევდიანი ამბავია პატარა მკითხველისთვის – მან ხომ უკვე შეიყვარა წიგნის პერსონაჟები, მათი ცხოვრებით იცხოვრა, მათი გრძნობები გაიზიარა… როგორ უნდა იყოს ადვილი მასთან გამოთხოვება, ვინც შეიყვარე, როგორ უნდა შეგუო იმას, რომ ვეღარ შეხვდები?.. ასეთ დროს თავს იმით ვინუგეშებთ, რომ ხშირად ვიხსენებთ იმაც, რაც ერთმანეთთან გავაკავშირებს, რაც გვაერთიანებს, რაც ჩვენთვის ძვირფასი იყო…
წლების შემდეგ, როდესაც ჩემი შვილები პიტერ პენს გაიხსენებენ, აგვისტოს ის საღამოც გაახსენდებათ, როცა ისე დასევდიანდნენ, რომ დიდხანს იყვნენ ჩაკრულები დედასთან, რომელსაც მათი გულის ამბები ესმოდა.
საქართველოში ძალიან ცოტა რამ ვიცით ლათინური ამერიკის ქვეყნების შესახებ. მთელი ჩვენი ყურადღება მხოლოდ გლობალური ჩრდილოეთისკენ არის მიმართული და აქედან გამომდინარე, იშვიათად გვაინტერესებს, რა გზა გამოიარეს შედარებით ღარიბმა და განვითარებადმა სახელმწიფოებმა ოცდამეერთე საუკუნის ოციან წლებამდე. მათი გამოცდილების გათვალისწინება ქართულ საზოგადოებას ნამდვილად არ აწყენდა, ეჭვი არ მეპარება, რომ ცენტრალური ამერიკის ისტორიაში ბევრი სოციალურ ჯგუფი, ინსტიტუტი საკუთარი განახლების რესურსებსაც აღმოაჩენდა.
ჩემი თანატოლებისათვის ეკლესია ფუფუნებასა და ელიტებთან თანამშრომლობასთან ასოცირდება. ისინი ფიქრობენ, რომ ხელისუფლებასთან დაახლოებულ ინსტიტუტს არ შეუძლია სამართლიანობისთვის ბრძოლა, გაჭირვებულთა გამხნევება, მჩაგვრელი სისტემისთვის წინააღმდეგობის გაწევა. დამოუკიდებელ საქართველოში დაბადებული არაერთი ახალგაზრდა ეკლესიაში მხოლოდ ძვირფასეულობით სავსე მდუმარე მუზეუმს ხედავს, სადაც ღვთის სიტყვის მომაკვდინებელი მოწყენილობის გარეშე ქადაგება თითქმის არავის შეუძლია; სადაც სიმდიდრესა და ძალაუფლებას ეთაყვანებიან. ცხადია, მსოფლიოს ყველა კუთხეში ამგვარი ვითარება არ არის შექმნილი. ბევრგან მღვდლები ხალხის მხარდამხარ იბრძვიან და ადამიანებთან საერთო ენის გამონახვა არ უჭირთ. ისინი ავტორიტეტის მოხვეჭას თავგანწირვით ცდილობენ. დასავლეთ ნახევარსფეროში ყველა მებრძოლი სასულიერო პირისთვის მისაბაძი მაგალითი და მთავარი სიმბოლო ოსკარ რომერო გახლავთ.
ვინ იყო ოსკარ რომერო?
2018 წელს პაპმა ფრანცისკემ ოსკარ რომერო წმინდანად შერაცხა. კათოლიკე მოძღვარი 1977 წლიდან სიცოცხლის უკანასკნელ წუთამდე სათავეში ედგა ლათინური ამერიკის პატარა ქვეყნის, სალვადორის ეპარქიას. მთავარეპისკოპოსის მოღვაწეობის წლები სალვადორის ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე მძიმე ეპოქას დაემთხვა. 70-80-იან წლებში ქვეყანას მუდმივი არეულობის პირობებში უწევდა ცხოვრება, დაძაბულობა რამდენჯერმე ისე გამწვავდა, რომ ხალხი სამოქალაქო ომის მორევში გადაეშვა. ლათინური ამერიკის სხვა რესპუბლიკების მსგავსად, სალვადორის კონფლიქტშიც ორი ძირითადი მხარე მონაწილეობდა. ერთ მხარეს იდგნენ მსხვილი კაპიტალის წარმომადგენლები, ოლიგარქები, უცხოეთის ქვეყნებთან დაკავშირებული კულტურულ-ინტელექტუალური წრეები, რომელთაც ზურგს კარგად შეიარაღებული სამხედრო და საპოლიციო ძალები უმაგრებდნენ. მეორე ბანაკში კი ძირითადად სოფელსა და ქალაქში მცხოვრები ღარიბი, უმიწაწყლო, მიზერული ანაზღაურების ფასად მომუშავე მოქალაქეები ერთიანდებოდნენ. ოლიგარქებისა და გენერალიტეტის თანამშრომლობის შედეგად ჩამოყალიბებული ხუნტა საზოგადოების ყველა პროტესტს სისხლში ახშობდა, ხალხის ყველა გამოსვლას საბჭოეთის დაფინანსებულ ღონისძიებად აცხადებდა და ოპოზიციური ბანაკის წარმომადგენლებს გაზეთების გამოცემას, არჩევნებში მონაწილეობას უკრძალავდა. სამხედრო-ოლიგარქიული დიქტატურის სრული კონსოლიდაციისა და საზოგადოებაში მასობრივი შიშის გავრცელების მიზნით, მალე სალვადორის დასახლებებში, ე.წ., „სიკვდილის ესკადრონებიც“ გამოჩნდნენ.
არქიეპისკოპოსის თანამდებობაზე ახლად დანიშნული ოსკარ რომერო ორ ცეცხლს შუა აღმოჩნდა. მას არ სურდა პარტიულ ბრძოლებში ჩართვა, სამოქალაქო დაპირისპირების გამწვავების ხელშეწყობა. თუმცა, არც ის შეეძლო, რომ ადამიანის უფლებების უხეშ დარღვევებზე, მოქალაქეთა სიცოცხლის ხელყოფასა და მასობრივ სიღატაკეზე თვალი დაეხუჭა. არქიეპისკოპოსმა მიზნად დაისახა, რომ ეკლესიას საზოგადოებისთვის მაგალითი მიეცა, პატიოსანი სამღვდელოება კი პოლიტიკოსებისათვის შთაგონების წყარო გამხდარიყო.
დიდი ხნის განმავლობაში კონსერვატიული შეხედულებების მქონე არქიეპისკოპოსი დანის პირზე გავლას ცდილობდა, ღიად არ ესხმოდა თავს დიქტატორს. ყველაფერი მას შემდეგ შეიცვალა, რაც ღარიბთა რჩეული მღვდელი, თეოლოგიურ დისკუსიებში ოსკარ რომეროს ოპონენტი – მამა რუტილიო გრანდე მოკლეს. რუტილიო გრანდე სოფლად ცხოვრობდა და სახარების საფუძველზე ღარიბი გლეხების სამოქალაქო თვითგამორკვევასა თუ ორგანიზებაზე ზრუნავდა. ცხადია, უპოვარი ფერმერების მოძღვარი ხშირად უპირისპირდებოდა მსხვილი მიწათმფლობელების პოზიციებს, აპროტესტებდა პლანტაციებში მომუშავე ადამიანების ღირსების შემლახავ ანაზღაურებას. მღვდელმა თავისი მოღვაწეობის შედეგად დიდი ავტორიტეტი მოიხვეჭა, ის რეალურ საფრთხედ იქცა ოლიგარქიისთვის. ერთ-ერთ სოფელში საღამოს მესაზე მიმავალი რუტილიო გრანდე ცეცხლსასროლი იარაღით ჩაცხრილეს.
შემზარავმა ფაქტმა არქიეპისკოპოს რომეროს გადამწყვეტი ნაბიჯების გადადგმისკენ უბიძგა. თავდაპირველად, სასულიერო იერარქმა უარი განაცხადა ოფიციალურ ღონისძიებებში მთავრობის წევრებთან ერთად მონაწილეობაზე. შემდეგ კი ბრძანა, რომ მთელ ქვეყანაში პატარა ეკლესიებში შეეჩერებინათ წირვა-ლოცვა. მან ყველა მოქმედი მღვდელი დედაქალაქის საკათედრო ტაძარში მოიხმო და მათთან ერთად აღავლინა საპროტესტო ლიტურგია. ღვთისმსახურებას ასი ათასამდე ადამიანი დაესწრო, ქადაგებაში მომავალში წმინდანად შერაცხილმა რელიგიურმა ლიდერმა რუტილიო გრანდეს გარდაცვალების დაუყოვნებლივ გამოძიება მოითხოვა.
რეჟიმი წლიდან წლამდე უფრო რეპრესიული და სასტიკი ხდებოდა. ნელ-ნელა ყველა ლეგალური და ნამდვილი ოპოზიციური ორგანიზაცია ბოლომდე გაანადგურეს. ხელისუფლების მოწინააღმდეგეებმა იატაკქვეშეთში გადაინაცვლეს და პარტიზანულ ბრძოლას მიჰყვეს ხელი. ერთადერთი ადგილი, საიდანაც ოლიგარქებისა და სამხედროების ანტიჰუმანურ, სისხლიან მმართველობას ღიად აკრიტიკებდნენ, სალვადორის მთავარი ეკლესიის საკურთხეველი გახლდათ. ოსკარ რომეროს ქადაგებები რადიოთი გადაიცემოდა, იგი ყველა გამოსვლაში ითხოვდა სისხლისღვრის შეწყვეტას, ავტორიტარიზმის დემოკრატიით ჩანაცვლებას, სიმდიდრის უფრო სამართლიანად გადანაწილებას, ასევე თანადგომას უცხადებდა დაღუპულთა და უგზო-უკვლოდ დაკარგულთა ოჯახებს.
ოსკარ რომეროს ხმის ჩასახშობად ხელისუფლებამ ქრისტიანული რადიოსადგურები მიწასთან მოასწორა. პროტესტის ნიშნად ადამიანებმა მასობრივად დაიწყეს საკვირაო მესაზე შეკრება. 1979 წელს არქიეპისკოპოსმა მორიგი გაბედული გადაწყვეტილება მიიღო, მან პირადად მიმართა ჯიმი კარტერს, აშშ-ის იმჟამინდელ პრეზიდენტს და სალვადორისათვის სამხედრო დახმარების შეწყვეტისკენ მოუწოდა. მოძღვარი კარტერს ქვეყანაში შექმნილ უმძიმეს ვითარებასაც აცნობდა და „სიკვდილის ესკადრონების“ ალაგმვაში დახმარებას სთხოვდა.
ხუნტის მოთმინების ფიალა მაშინ აივსო, როდესაც ოსკარ რომერომ 1980 წელს ახალგაზრდებს უკანონო ბრძანებების დაუმორჩილებლობისკენ მოუწოდა: „მივმართავ ეროვნულ გვარდიასა და პოლიციას. ძმებო, თქვენ ჩვენი ხალხის ნაწილი ხართ და თქვენსავე ძმებს, გლეხებს ხოცავთ ბოროტმოქმედთა ბრძანებით, რაც ღვთის კანონის – „არა კაც კლა” ღალატია… არცერთი ჯარისკაცი არ არის ვალდებული, დაემორჩილოს ბრძანებას, რომელიც ღვთის კანონს ეწინააღმდეგება… ზნეობის საწინააღმდეგო კანონი არ უნდა შეასრულოთ! უკვე დროა, აღიდგინოთ სინდისი და უპირველეს ყოვლისა, მას დაემორჩილოთ, ვიდრე ცოდვის ბრძანებას.. “.
მეორე დღეს, საეკლესიო საავადმყოფოს სამლოცველოში, ქადაგების დროს არქიეპისკოპოს რომეროს ფანჯრიდან ტყვია ესროლეს და ზუსტად გულში მოარტყეს. მესაზე შეკრებილმა მრევლმა თავისი თვალით იხილა საკურთხეველზე, სისხლის გუბეში წაქცეული რელიგიური ლიდერი.
სამართლიანობისთვის მებრძოლი ავტორიტეტის გარდაცვალებამ ორ მნიშვნელოვან პროცესს მისცა ბიძგი.
რომეროს დაკრძალვა რეჟიმის საწინააღმდეგო გრანდიოზულ დემონსტრაციად გადაიქცა. დაკრძალვის ცერემონიალის ჩასაშლელად ხელისუფლებამ ტერორისტული აქტი განახორციელა და მგლოვიარე ხალხს ყუმბარები დაუშინა. არქიეპისკოპოსის სიკვდილმა რეჟიმის წინააღმდეგ ბრძოლას ახალი ენერგია, შეუპოვრობა შესძინა. მიუხედავად ოპოზიციის თავგანწირული წინააღმდეგობისა, სამწუხაროდ, სამოქალაქო კონფლიქტში კვლავ ოლიგარქიამ და სამხედრო ელიტამ მოიპოვა გამარჯვება.
თანამედროვეობის ერთ-ერთი უდიდესი მეცნიერი, ნოამ ჩომსკი თავის წიგნში „თანხმობის წარმოება“ დაწვრილებით აღწერს ოსკარ რომეროს საქმის გამოძიების მიმდინარეობას. ცხადია, ხუნტამ უარი თქვა სიმართლის გარკვევაზე. მუქარისა და თავდასხმის შემდეგ მოსამართლე ატილიო რამირესი ქვეყნიდან გაიქცა. დამოუკიდებელი გამოძიების შედეგად სალვადორში დემოკრატიის მომხრე იურისტებმა და ჟურნალისტებმა მალევე გამოიძიეს და დაასაბუთეს, რომ არქიეპისკოპოსის მკვლელობის მთავარი შემკვეთი სპეცსამსახურების მაღალჩინოსანი რობერტო დ’ობიუზონი გახლდათ. დ’ობიუზონის ოდიოზურობაზე ყველაზე უკეთ მიანიშნებს მის მიერ ერთ-ერთი გერმანული გამოცემისათვის მიცემული ინტერვიუ, სადაც „სამართალდამცველმა“ განაცხადა: „გერმანელები მაგარი ჭკვიანი ხალხი ხართ! მიხვდით, რომ კომუნიზმს ებრაელები ავრცელებდნენ და გაწყვიტეთ ისინი!“. ოსკარ რომეროს მკვლელობისთვის რობერტო დ’ობიუზონი არასდროს დაუსჯიათ. პირიქით, 1980-იანი წლების დასაწყისში ჯალათი დამფუძნებელი კრების თავმჯდომარედ აირჩიეს, მას ცოტა დააკლდა რესპუბლიკის პრეზიდენტის პოსტის მოპოვებამდე. არჩევნების მხოლოდ მეორე ტურში მოხერხდა მისი დამარცხება. მკვლელის ტრიუმფალურმა წინსვლამ მთელი მსოფლიოს წინაშე კიდევ ერთხელ ამხილა სალვადორის მმართველი ელიტის სისასტიკე. რომეროს მკვლელის დაუსჯელობამ გააორკეცა სალვადორის დემოკრატიული ძალების საერთაშორისო მხარდაჭერა, რაც გარდატეხისთვის, საუბედუროდ, არ აღმოჩნდა საკმარისი.
ნაცისტების მიერ წამებული მღვდელი, დიტრიჰ ბიონჰოფერი ამბობდა: „თუ ეკლესია ხედავს, რომ სახელმწიფო ან აკლებს, ან აჭარბებს თავის უფლებასა და დისციპლინას, მაშინ მან არა მხოლოდ უნდა აკრიფოს სახელმწიფო მანქანის ბორბლებქვეშ მოყოლილი მსხვერპლნი, არამედ თვითონ უნდა ჩაუვარდეს ბორბლებქვეშ მანქანას“. ოსკარ რომერო თავად ჩაუვარდა ბორბლებში დიქტატურის მანქანას, მისმა მსხვერპლშეწირვამ კი სიცოცხლე შესძინა ეკლესიას, სამუზეუმო სივრციდან ადამიანთა სულისა და ხორცისთვის მებრძოლ საკრებულოდ აქცია ის.
ნებისმიერ მშობელს სურს, მის შვილს ჰყავდეს მეგობრები და კარგად გრძნობდეს თავს მათ წრეში. მშობლისთვის სასიამოვნოა იმის ყურება, როგორი გატაცებით თამაშობს ბავშვი სხვა ბავშვებთან ერთად. კიდევ უფრო სასიამოვნოა, როცა მისი შვილი პოპულარულია თანატოლებს შორის. და პირიქით – მას ძალიან სწყინს, თუ მის პატარას გაურბიან სხვა ბავშვები და ის მარტოსულად გრძნობს თავს. ყველაზე ძლიერი მშობლისთვისაც კი ეს ძალიან მტკივნეულია.
რა შეიძლება გააკეთოს მშობელმა, თუ ბავშვს ასეთი სირთულეები გაუჩნდა?
უპირველეს ყოვლისა, უნდა ვაღიაროთ პრობლემა, რაც ნამდვილად არ იქნება ადვილი, და ვიპოვოთ თანატოლებთან ბავშვის ურთიერთობის სირთულეების მიზეზები. ამასთან, გავითვალისწინოთ, რომ თუ ბავშვს არ ჰყავს მეგობრები, მიზეზი, სავარაუდოდ, უფრო მასშია და არა გარშემო მყოფებში.
ძირითადი მიზეზები, რომლებმაც შეიძლება ხელი შეუშალოს ბავშვს თანატოლებთან ურთიერთობასა და მათთან დამეგობრებაში:
ბავშვის ხასიათის ტიპოლოგიური თავისებურებები – თუ თქვენი პატარა ინტროვერტია, მისთვის უფრო სასიამოვნო იქნება განმარტოება. ასეთი ბავშვი, როგორც წესი, ჩაკეტილია, სხვა ბავშვებმა არაფერი იციან მის შესახებ. მისთვის ბევრად უფრო ადვილია განზე დგომა და დაკვირვება სხვების ქცევასა და საუბარზე, ვიდრე დიალოგში ჩართვა და ურთიერთობა. ის ისე არ ფიქრობს, როგორც სხვები. ხშირად მზად არ არის, მოიქცეს ისე, როგორც სხვები იქცევიან და დაიცვას საერთო წესები, მაგრამ მას არც ის შეუძლია, რომ დააწესოს საკუთარი წესები თანატოლებთან.
კომპიუტერული საინფორმაციო ტექნოლოგიებითუზომო გატაცება – ასეთი ბავშვი უპირატესობას ანიჭებს დროის გატარებას კომპიუტერთან, პლანშეტთან, ტელეფონთან, ნაცვლად იმისა, რომ შეხვდეს თანატოლებს, ითამაშოს, დრო ატაროს მათთან.
დროის დეფიციტი – სერიოზული სასკოლო დატვირთვისა და დიდი მოცულობის საშინაო დავალებების გამო ბავშვს შესაძლოა დრო აღარ რჩებოდეს თანატოლებთან ურთიერთობისთვის.
ინტერესთა კონფლიქტი – თუ ბავშვი მოხვდა მისი საწინააღმდეგო ინტერესებისა და ღირებულებების მატარებელ თანატოლთა წრეში, გაუჭირდება მათთან საერთო ენის გამონახვა და ურთიერთობა.
არაადეკვატურად მაღალი ან არაადეკვატურად დაბალი თვითშეფასება – როგორც ერთი, ისე მეორე ბავშვს ძალიან უშლის ხელს თანატოლებთან ურთიერთობაში. არაადეკვატურად მაღალი თვითშეფასების მქონე ბავშვი, როგორც წესი, უფრო მეტს მოითხოვს გარშემო მყოფებისგან, ვიდრე იმსახურებს. მას მიაჩნია, რომ ძალიან კარგია, ჭკვიანია, გონიერია, მაგრამ სხვები ვერ ამჩნევენ ამას, რადგან სულელები და გაუნათლებლები არიან. საკუთარ თავსა და გარშემო მყოფებზე ასეთი წარმოდგენის, პრეტენზიების მაღალი დონის გამო მას ხშირად აქვს კონფლიქტი სხვებთან. რა თქმა უნდა, თანატოლებისთვის ძნელი იქნება ასეთ ბავშვთან საერთო ენის გამონახვა. არაადეკვატურად დაბალი თვითშეფასების მქონე ბავშვს ურთიერთობაში ასევე უშლის ხელს ჩამოყალიბებული და უსამართლოდ განმტკიცებული არაადეკვატური წარმოდგენა საკუთარ თავზე, საკუთარ შესაძლებლობებზე. წინა შემთხვევისგან განსხვავებით, ასეთი ბავშვი ფიქრობს, რომ ყველა მასზე უკეთესია, აკლია თავდაჯჯერება, მორცხვია, ყოველთვის უკან იხევს, ჩაკეტილია, აკლია გამბედაობა, შესაძლოა ისიც კი ეგეონოს, რომ არ არის მეგობრობის ღირსი და სწორედ ამიტომ არავინ მეგობრობს მასთან.
ხასიათის ცალკეული უარყოფითი თვისებები – მეგობრული ურთიერთობის სიმტკიცისთვის შესაძლოა ხელის შემშლელ ფაქტორად იქცეს ისეთი თვისებები, როგორიცაა აგრესიულობა, კონფლიქტურობა, პრეტენზიულობა, ენატანიობა. თუ ბავშვი ხშირად უწყრება თანატოლებს და ელოდება, რომ ისინი მას ხვეწნა-მუდარას დაუწყებენ, მასთან რთული იქნება ურთიერთობა. ბავშვებს ეს ბეზრდებათ და ტოვებენ ასეთ მეგობარს, რადგან უჭირთ მისი გაგება და მასთან შეხების წერტილების პოვნა.
ასაკობრივი სხვაობა თანაკლასელებთან – არის შემთხვევები, როცა ბავშვი თანაკლასელებზე უმცროსია იმის გამო, რომ მშობლებმა ადრე შეიყვანეს სკოლაში. ასწავლეს ლექსები, რამდენიმე უცხო სიტყვა, ასოების ცნობა და ჩათვალეს, რომ ლოდინს აზრი აღარ აქვს. სამწუხაროდ, ასეთი მშობლები არ ითვალისწინებენ იმ ფაქტს, რომ სკოლისთვის ბავშვის მზაობას მხოლოდ ინტელექტუალური დონე არ განსაზღვრავს, არანაკლებ მნიშვნელოვანია ემოციური, სოციალური, ფიზიკური და ნებელობითი განვითარების მაჩვენებლებიც. სკოლაში ერთი წლით ადრე შესული ბავშვი, ბუნებრივია, თავისი ასაკობრივ-ფსიქოლოგიური თავისებურებებით ერთი წლით ჩამორჩენილი იქნება თანაკლასელებს. მათი ინტერესებიც დროთა განმავლობაში ყოველივე ეს აუცილებლად მიგვიყვანს თანატოლებისგან ბავშვის იზოლაციამდე. მკვეთრი განსხვავება მათ განვითარებაში განსაკუთრებით გარდატეხის ასაკში ხდება შესამჩნევი. ამ პერიოდში ასეთი ბავშვები ფიზიკურადაც უფრო პატარები არიან, არა აქვთ ჰორმონული ცვლილებების ხილული ნიშნები. ასეთი ბავშვები უფრო ადვილად პოულობენ მეგობრებს ერთი ან ორი კლასით უმცროსებს შორის.
ჰიპერმზრუნველობა – თანატოლებთან ურთიერთობის შემაფერხებელი გავრცელებული მიზეზია მშობლების გადაჭარბებული მეურვეობა, ჰიპერმზრუნველობა, ბავშვის დამოუკიდებლობის შეზღუდვა. ასეთი მშობლები, როგორც წესი, ვერ უქმნიან შვილს სათანადო პირობებს თვითდამკვიდრებისთვის, რადგან უზღუდავენ თანატოლებთან ურთიერთობას და უარყოფით დამოკიდებულებას ამჟღავნებენ მისი დამოუკიდებელი მოქმედებების მიმართ. ხშირად მშობლების ჰიპერმზრუნველობა იწვევს იმას, რომ ბავშვი ხდება პასიური, ნერვული, მშფოთვარე, შეშინებული. ასეთი ბავშვი არ იწვევს თანატოლთა პატივისცემას, ამიტომ მასთან მეგობრობის მსურველის პოვნა არ იქნება ადვილი.
როგორ დავეხმაროთ ბავშვს თანატოლებთან ურთიერთობასა და მეგობრების პოვნაში
უპირველეს ყოვლისა, გავითვალისწინოთ, რომ სხვადასხვა ასაკობრივ საფეხურზე მეგობრულ ურთიერთობებს ბავშვებში სხვადასხვა ფაქტორი განსაზღვრავს და უფროსის როლიც ბავშვის თანატოლებთან ურთიერთობაში სხვადასხვა ეტაპზე სხვადასხვაა. რაც უფრო ადრე დავიწყებთ ბავშვისთვის თანატოლებთან ურთიერთობის უნარ-ჩვევების გამომუშავებაზე ზრუნვას, მით უფრო გაუადვილდება მას იმ პერიოდში, როცა უფროსის გავლენა მცირდება, თავი გაართვას მის წინაშე მდგარ სირთულეებს, დამოუკიდებლად შეძლოს თანატოლებთან ეფექტიანი ურთიერთობა და მეგობრების შეძენა. კარგი იქნება, თუ ჯერ კიდევ სკოლამდელ პერიოდში დავეხმარებით ბავშვს ახალი კონტაქტების დამყარებაში, რომ სკოლაში აღარ გაუჭირდეს ამის გაკეთება. დავუკვირდეთ, როგორ იქცევა ბავშვი სათამაშო მოედანზე ან სტუმრად ყოფნისას, როდესაც უცხო თანატოლს ხედავს. ამ დროს მას შესაძლოა უნდოდეს კიდეც მასთან დაახლოება, მაგრამ არ იცოდეს, ეს როგორ უნდა გააკეთოს. აღნიშნულ სიტუაციაში ჩვენ შეგვიძლია, პირდაპირ ვუკარნახოთ პატარას ფრაზები, რომლებსაც თანატოლებთან ურთიერთობაში გამოიყენებს. მაგალითად: „მე მქვია გიო, შენ რა გქვია? არ გინდა, ერთად ვითამაშოთ?“ „მე შენ მომწონხარ, შენთან ძალიან მხიარულად ვატარებ დროს. მოდი, ვიმეგობროთ“. ეს ის მარტივი ფრაზებია, რომლებიც უნდა იცოდეს და გამოიყენოს ბავშვმა თანატოლებთან ურთიერთობისას, რათა ყოველგვარი სიმორცხვის გარეშე დაამყაროს ახალი კონტაქტები.
მეგობრული ურთიერთობის უნარის განვითარებისთვის შეიძლება აქტიურად გამოვიყენოთ როლური თამაშები, სათამაშოები და მათი დახმარებით დავდგათ გაცნობის პატარა სცენები, ბავშვთან ერთად ჩვენი ხმით „ვალაპარაკოთ“ სათამაშო დათუნია, თოჯინები და ა.შ.
ხშირად ვესაუბროთ ბავშვს მეგობრობაზე, მეგობრულ ურთიერთობებზე, ნაცნობ ადამიანებზე, მის თანატოლებზე, ვკითხოთ, რა მოეწონა ამა თუ იმ ბავშვში, რატომ მოეწონა, იმეგობრებდა თუ არა მასთან, რატომ, რას ნიშნავს მისთვის მეგობრობა, რა შეიძლება ეწყინოს ან გაუხარდეს მეგობარს. ხაზი გავუსვათ იმას, რომ თანაგრძნობა, თანაგანცდა, ურთიერთდახმარება ძლიერი და მტკიცე მეგობრობის აუცილებელი კომპონენტებია.
წავუკითხოთ ბავშვს ლიტერატურული ნაწარმოებები მეგობრობაზე, ვაჩვენოთ ფილმები აღნიშნულ თემაზე და შემდეგ ვესაუბროთ, მასთან ერთად გავაანალიზოთ ნანახი და წაკითხული.
თანატოლებთან ურთიერთობაში სირთულეების შემთხვევაში შევთავაზოთ ბავშვს დახმარება, გავაგებინოთ, რომ ის მარტო არ არის თავის პრობლემასთან, ჩვენ მის გვერდით ვართ, გამოვხატოთ მზაობა მის დასახმარებლად. დავეხმაროთ ბავშვს, არ ჩაიკეტოს საკუთარ თავში, გავიზიაროთ მისი განცდები, მოვუთხროთ ჩვენი ბავშვობისდროინდელი გამოცდილების შესახებ. ამით დავეხმარებით, დაძლიოს იმედგაცრუება და არ ჩაიკეტოს საკუთარ თავში მაშინაც კი, როცა ეჩვენება, რომ გარშემო მყოფები მას არ იღებენ და არ აღიარებენ. ასეთ დროს ჩვენი გვერდით დგომა ბავშვს საკუთარი თავის რწმენას შემატებს.
აღვზარდოთ ბავშვი საკუთარი მაგალითით. ბავშვი ჩვენ გვიყურებს როგორც ქცევის მოდელს. დაკვირვება იმაზე, თუ როგორ ვამყარებთ და ვინარჩუნებთ მტკიცე, ძლიერ მეგობრულ ურთიერთობებს, საშუალებას მისცემს ბავშვს, იპოვოს და შეინარჩუნოს მეგობრები. ჩვენ შეგვიძლია შევცვალოთ ბავშვის ქცევა საკუთარი მაგალითით, გადავცეთ მას მნიშვნელოვანი გამოცდილება ნოტაციების კითხვისა და ჭკუისდამრიგებლური საუბრების გარეშე.
უარი ვთქვათ ბავშვის უზომო მეურვეობაზე, მისი ნებისმიერი სურვილის უსიტყვო შესრულებასა და ნებისმიერი მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე. ეს აუცილებელია იმისთვის, რომ მან ისწავლოს სირთულეების დამოუკიდებლად დაძლევა და საკუთარ ეგოიზმთან გამკლავება. არიან ბავშვები, რომლებიც ხშირად ითხოვენ მათი წესებით თამაშს, წაგების შემთხვევაში კი განაწყენებულები რჩებიან. ვასწავლოთ მათ სხვა ბავშვებთან ერთად თამაში, მოქმედება სხვისი ხელმძღვანელობით, სხვა წესებით, რათა მოგვიანებით ცხოვრებისეულ სირთულეებს ადვილად გაართვან თავი.
არასოდეს ვეჩხუბოთ ბავშვს თანატოლების თანდასწრებით, ვერიდოთ უარყოფით კომენტარებს, უარყოფით შეფასებებს. ცნობილია, რომ ბავშვები იმ თანატოლებთან ურთიერთობისა და მეგობრობის სურვილს უფრო მეტად გამოხატავენ, ვისაც უფროსები აქებენ. თუმცა ზომიერებაც ძალიან მნიშვნელოვანია – ზედმეტი ქებით ბავშვს შეიძლება ისევე გავუფუჭოთ მდგომარეობა თანატოლთა წრეში, როგორც ზედმეტი ძაგებით; ბავშვებს არ უყვართ იმ თანატოლებთან მეგობრობა, რომლებიც ძალიან განსხვავდებიან მათგან.
ცუდად ნუ მოვიხსენიებთ ბავშვის მეგობრებს, ყოველ შემთხვევაში, მისი თანდასწრებით მაინც. თუ მოგვიანებით ბავშვი თავად გაწყვეტს მათთან ურთიერთობას, ამაში არაფერი იქნება საგანგაშო, ეს ურთიერთობა მას გამოცდილებას შესძენს და ასწავლის, როგორ განასხვაოს ნამდვილი მეგობრები მოჩვენებითისგან.
დაბოლოს, გავითვალისწინოთ, რომ ბავშვის სრულფასოვანი განვითარება ბევრად არის დამოკიდებული მეგობრებთან მის ურთიერთობაზე. მეგობრული ურთიერთობის უნარსა და, აქედან გამომდინარე, სოციალურ და ემოციურ განვითარებაზე ზრუნვა არანაკლებ მნიშვნელოვანია, ვიდრე ინტელექტუალური განვითარებისთვის გაღებული ძალისხმევა. რაც უფრო ადრეულ ასაკში ვასწავლით ბავშვს მეგობრობას, მით უფრო ადვილად შეძლებს ის მომავალში ადამიანებთან ურთიერთობას, მეგობრების შეძენას და მოსალოდნელი სირთულეების თავიდან აცილებას.
თანამედროვე განათლების სისტემის მთავარი ამოცანაა განათლებული, შემოქმედებითი, კომპეტენტური და კონკურენტუნარიანი პიროვნების ფორმირება და განვითარება.
ბოლო წლებში საქართველოს განათლების სისტემაში მოხდა საგანმანათლებლო პროცესის ფუნდამენტური ცვლილებები, ვითარდება სასკოლო პედაგოგიური ტექნოლოგიები. ამავე დროს, ყურადღება ექცევა სოციალურად წარმატებული პიროვნების ფორმირებას. ჩვენს დროში განხორციელებულმა ცვლილებებმა მეცნიერებაში, სოციალურ ცხოვრებაში გამოიწვია სკოლის მოსწავლეების სწავლებისა და აღზრდის სისტემის ახალი მიდგომების შემუშავების აუცილებლობა. ამ მიზნით იქმნება ახალი გეგმები და პროგრამები, რომლებიც მოითხოვს გაკვეთილების ახალ ფორმებს.
სწავლებისა და აღზრდის ინტეგრირება მნიშვნელოვანია და თანამედროვეა როგორც თეორიის, ასევე პრაქტიკისთვის. მისი აქტუალობა ნაკარნახევია ახალი სოციალური საჭიროებებით და მეცნიერებისა სფეროში ცვლილებებით.
ინტეგრირებული გაკვეთილები ხელს უწყობს ბავშვებში სამყაროს მთლიანობის სურათის ჩამოყალიბებას, ბუნების, საზოგადოების და მსოფლიო მოვლენებს შორის კავშირების გაცნობიერებას. ინტეგრირებულ გაკვეთილზე უკეთესად მიიღწევა დიდაქტიკური მიზნები: შემეცნებითი და საგანმანათლებლო.
ესთეტიკური საგნების ინტეგრირება საშუალებას გვაძლევს მივაღწიოთ ურთიერთკავშირს: ადამიანი – საზოგადოება – ბუნება, რაც გავლენას ახდენს ამ კავშირის ზნეობრივ და ეთიკურ მხარეზე. საუბარია სახვით ხელოვნებასა და მუსიკის ინტეგრირებაზე.
ლადო გუდიაშვილის , ელენე ახვლედიანის, რუსუდან ფეტვიაშვილის ლირიკული ნახატები უკეთესად აღიქმება გია ყანჩელისა და ბიძინა კვერნაძის მუსიკაზე,
ბონავენტურა პიტერსის -,,გემის ჩაძირვა ამერიკის სანაპიროზე“ მხატვრული ნამუშევარი ავსებს ლუდვიგ ვან ბეთჰოვენის მუსიკას, რაც საშუალებას გვაძლევს შევიგრძნოთ ხალხის ტრაგედიის სრული სიღრმე და სტიქიის მთელი ძალა.
ბონავენტურა პიტერსი -,,გემის ჩაძირვა ამერიკის სანაპიროზე“
გაკვეთილზე მუსიკისა და სახვითი ხელოვნების ინტეგრირება მოსწავლეებს საშუალებას აძლევს არა მხოლოდ მოუსმინონ, განავითარონ ფანტაზია და გრძნობები, არამედ თავად ჩაერთონ შემოქმედებით პროცესში.
ინტეგრირება არის სისტემა, რომელიც გულისხმობს ცალკეულ საგანთა საგანმანათლებლო მასალის გაერთიანებას, გაერთიანებას ერთ მთლიანობაში. ინტერაქტიური სწავლება მიზანიც არის და სასწავლო საშუალებაც. როგორც სასწავლო მიზანი, ინტეგრირება ეხმარება მოსწავლეებს ერთიანობაში აღიქვან სამყარო , ბგერებისა და ფერების საშუალებით შეიცნონ სილამაზე მთელი თავისი მრავალფეროვნებით.
უნდა აღინიშნოს, რომ მხატვრობაში ფერების და მუსიკაში ბგერების თანაარსებობა მჭიდრო კავშირშია ერთმანეთთან . მუსიკაში ტემბრი და ფერწერაში ფერი- კოლორიტი ახლოსაა ერთმანეთთან, (გასაკვირი არ არის, რომ მუსიკათმცოდნეობაში არსებობს ცნება: “მელოდიური სურათი”).
XIX – XX საუკუნეების მიჯნაზე მოხდა მუსიკის ფერწერული შესაძლებლობების მნიშვნელოვანი გაფართოება. მუსიკალური ექსპრესიული და ვიზუალური საშუალებების განვითარება ასოცირდება მრავალი კომპოზიტორის შემოქმედებასთან: კლოდ დებიუსი, მორის რაველი, ნიკოლოზ რიმსკი-კორსაკოვი, ალექსანდრე სკრიაბინი.
მუსიკის ფერადი ხედვის ფენომენი აღმოაჩინეს რამდენიმე გამოჩენილმა მოღვაწე მუსიკოსებმა . მაჟორისა და მინორის ყველა ტონალობა გარკვეულ ფერებში იყო ასახული. XX საუკუნის ავსტრიელმა კომპოზიტორმა არნოლდ შონბერგმა ფერები შეადარა სიმფონიური ორკესტრის ინსტრუმენტების მუსიკალურ ტემბრებს. თითოეული გამორჩეული ხელოვანი თავის ფერს მუსიკალური ხმების ჟღერადობაში ხედავდა.
თითოეულ ნოტს, ცისარტყელას ფერების მიხედვით, საკუთარი ფერი ენიჭება: დო – წითელი, რე – ნარინჯისფერი, მი- ყვითელი, ფა – მწვანე, სოლ – ლურჯი, ლა – ლურჯი, სი – მეწამული.
ხელოვნების სამყარო სავსეა საიდუმლოებებით და უჩვეულო ფენომენებით, ერთ-ერთი მათგანია ბგერების დანახვის უნარი. ძველ ინდოეთში საუბრობდნენ მუსიკისა და ფერების განუყოფელ კავშირზე. ეს დაადასტურა არისტოტელემაც, რომელიც ამტკიცებდა, რომ ბგერების თანაფარდობა მუსიკალური ჟღერადობის მსგავსია.
პითაგორელებმაც გაითვალისწინეს ეს კავშირი, მათ სპექტრის ფერები შვიდი ტონად გაათანაბრეს . გერმანელი ფიზიკოსი ერნესტ ხლადნი ბგერის შესწავლით იყო დაკავებული და ელემენტარული აკუსტიკის ფუძემდებლად ითვლება. ის მრავალი აღმოჩენის ავტორია ფიზიკისა და აკუსტიკის სფეროში,რხევითი ფირფიტის ზედაპირზე სამეცნიერო ექსპერიმენტების დახმარებით მან დაამტკიცა ამ ორი ცნების ურთიერთკავშირი და აჩვენა, თუ როგორ შეგვძლია დავინახოთ მუსიკა.
“ფერადოვანი სმენის” შესაძლებლობის წყალობით, ალექსანდრე სკრიაბინმა შექმნა ფერების ტონალობის საკუთარი სისტემა: დო მაჟორი -წითელი, რე მაჟორი – ყვითელი, სოლ მაჟორი – ნარინჯისფერ- ვარდისფერი და ლა მაჟორი – მწვანე. კომპოზიტორის სპეციალურ ცხრილში პირველი ტონალობები მთლიანად იმეორებს ცისარტყელას ფერის მასშტაბს, დანარჩენზე მითითებულია მიღებული ფერები.
ნიკოლოზ რიმსკი-კორსაკოვს კი იგივე ტონალობები წარმოდგენილი ჰქონდა თეთრი, ღია მწვანე და ღია ყავისფერ ფერებში.
სკრიაბინმა, რომელიც ცდილობდა ბგერების მისეული ხედვა მიეწოდებინა მსმენელისთვის, 1910 წელს წარმატებით მოახერხა ხელოვნების სინთეზის იდეის განსახიერება მუსიკალურ პოემაში “პრომეთე” (“ცეცხლის პოემა”), რომელიც გახდა პირველი ფერადი-მუსიკალური ნაწარმოები მსოფლიო ისტორიაში. პარტიტურაში შუქის სტრიქონი ცალკე სტრიქონშია ჩაწერილი.
თითოეულ კომპოზიტორს ჰქონდა მუსიკის საკუთარი “შეფერილობის” სისტემა.
მუსიკის გავლენა დამოკიდებულია არა მხოლოდ შესრულებული მუსიკალური ნაწარმოების თვისებებზე, არამედ მისი აღქმის ხასიათზე. მუსიკის აღქმა კი ნიშნავს მისი ხასიათის გარჩევას, ინტონაციის და ხასიათის ცვალებადობის დაკვირვებას.
დაწყებით საფეხურზე მუშაობის პროცესში მიზანშეწონილია, მოსწავლეებმა გამოიყენონ სხვა გაკვეთილებზე მიღებული შთაბეჭდილებები, ცოდნა და უნარები. ამრიგად, სახვითი ხელოვნების გაკვეთილებზე ბავშვები ნაწარმოების ესთეტიკური აღქმისას იძენენ გამოცდილებას; მათ უვითარდებათ შესაძლებლობა, აღიქვან სამყაროს სილამაზე , შეამჩნიონ ბუნების თავისებურებები წელიწადის სხვადასხვა დროს; გრძნობენ განწყობას ბუნებაში (მხიარული, სევდიანი, მშვიდი, ცოცხალი); მოსწავლეები ეცნობიან ზღაპრულ-ფანტასტიკური გამოსახულების თავისებურებებს; ეცნობიან ხალხურ შემოქმედებას – ეს ყველაფერი კი ხელს უწყობს მუსიკის სრულყოფილ აღქმას.
მელოდია, როგორც წესი, გარკვეულ აზრებსა და გრძნობებს აღძრავს მსმენელში, ავითარებს წარმოსახვის უნარს, განაწყობს ფიქრისთვის, შემოქმედებისთვის, შეიძლება დახატო კიდეც. კარგ მხატვართან კი თავად ნახატი მუსიკალურობას იძენს, მის მიერ დაწერილი ტილოდან თითქოს მუსიკა ჟღერს.
ტემბრების მუშაობისას საღებავების გამოყენებით თემას ვუკავშირებთ სახვით ხელოვნებას.
ორმხრივი კავშირია სმენით და ვიზუალურ აღქმას შორის. მუსიკას შეუძლია მსმენელში ნათელი ვიზუალური გამოსახულებების გაღვივება, რაც კომპოზიტორებს საშუალებას აძლევს შექმნან “მუსიკალური ნახატები” (ე. გრიგის “დილა”; კ. დებიუსის “მთვარის შუქი”).
ბავშვების ნახატებში მუსიკის მოსმენით აღძრული განწყობა უფრო ხშირად გადმოცემულია ფერების კოლორიტის საშუალებით: ჟღერადობის სიძლიერე სურათის სიდიდის საშუალებით, ტემპი კი მოძრაობების დინამიკის საშუალებით.
მუსიკასა და მხატვრობას შორის ბევრი საერთო გვხვდება , თუნდაც მუსიკოსებსა და მხატვრებს შორის გამოყენებული ტერმინებითაც კი. ორივე საუბრობს ტონალობის, ფერსა და მუსიკალური კომპოზიციების ბრწყინვალებაზე.
მუსიკოსებმა თავიანთი საკუთრება გახადეს სიტყვები, რომლებიც ადრე ითვლებოდა მხატვრების ექსკლუზიურ საკუთრებად: მასშტაბი, ტონი და ნახევარტონი, ჩრდილი და ნიუანსი, მუსიკალური საღებავი, ფერი, ცივი და თბილი ტემბრი, მსუბუქი და პირქუში მელოდიები.
რა საერთო აქვთ მუსიკასა და მხატვრობას?
ვასწავლი ბავშვებს შეადარონ მუსიკალური და ფერწერული ნაწარმოებები დინამიკის თვალსაზრისით, რათა მოსწავლეებისთვის გასაგები გახდეს ნახატის წინა პლანზე, რომელი ობიექტი “ჟღერს” უფრო ხმამაღლა, უფრო რელიეფურად, რომელია ფონი. მხატვრობის თვალსაზრისით, რელიეფი წინა პლანზეა წამოწეული , ფონი კი – უკანა პლანზე. ტერმინოლოგიის შესასწავლად ვიყენებ მუსიკალურ ანბანს: ”ფერები სურათზე, გამოსახულება ხაზს უსვამს შტრიხის სიზუსტეს”.
მუსიკა
მხატვრობა
ფელიქს მენდელსონის – სავიოლინო კონცერტი N1.
სოლოს ასრულებს ვიოლინო , რომელიც წინა პლანზეა , ხოლო ორკესტრი წარმოადგენს მსუბუქ თანხლებას -ფონია.
კონტრასტი ასევე არის იმპრესიონიზმის მიმართულების კომპოზიტორების და მხატვრების უამრავ “პეიზაჟურ ” ნაწარმოებში.
მოსწავლეებს ვესაუბრები კლოდ დებიუსის შემოქმედებაზე , თუ როგორ უყვარდა კომპოზიტორს ბუნება, რომელიც მისი შთაგონების წყარო იყო.
დებიუსის პრელუდიების მოსმენისას მოსწავლეების ამოცანაა – მოუსმინონ “ბუნების სტიქიას” , გაყვნენ ამ სურათს მთელი ნაწარმოების განმავლობაში. მოსწავლეები ადვილად აღიქვამენ ამ მიმართულების მუსიკალურ, მხატვრულ და ვიზუალურ ნაწარმოებებს.
ასეთი სახის გაკვეთილები ხელს უწყობს მოსწავლეების ადეკვატური თვითშეფასების ჩამოყალიბებას და მოტივაციის დონის ამაღლებას. მოსწავლეები ინტერესდებიან მუსიკის გაკვეთილით, იყენებენ მუსიკის და სახვით ხელოვნების გაკვეთილებზე მიღებულ ცოდნას.
ინტეგრირებული გაკვეთილის მიზანი:
მუსიკალური და სახვითი ხელოვნებისადმი ინტერესის გაღვივება;
შეძლონ ფერწერისა და მუსიკალური ნაწარმოების შედარება;
გააანალიზონ მრავალფეროვანი კავშირები მუსიკასა და სახვით ხელოვნებას შორის;
ასოციაციური კავშირების მოძებნა მუსიკის მხატვრულ გამოსახულებებსა და ხელოვნების სხვა ტიპებს შორის;
განასხვაონ ხელოვნების ფორმების დამახასიათებელ ნიშნები ;
შეძლონ მუსიკისა და ვიზუალური სურათების საშუალებით გადმოსცენ ადამიანის შინაგანი სამყარო.
სხვადასხვა მუსიკალური ინტონაციის აღქმა და შედარება მუსიკის მოსმენის პროცესში.
აზროვნებისა და წარმოსახვის უნარის განვითარება;
მხატვრული უნარების განვითარება ანალიზი;
დამოუკიდებელი შემოქმედების გააქტიურება.
ამრიგად, ინტეგრირებული გაკვეთილის ჩატარებისას, აშკარად შეიმჩნევა რომ სისტემა წარმოადგენს სწავლების ეფექტურ საშუალებას , რომელიც დაფუძნებულია უფრო თანამედროვე (ახალი) მეთოდების, ტექნიკის, ფორმების, ტექნოლოგიების საფუძველზე. და რაც მთავარია, ინტეგრირების საფუძველზე იბადება ხარისხიანი ახალი ცოდნა, რაც წარმოადგენს სამყაროს მთლიანობაში ხედვას.
ინტეგრირება საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს დაინახონ სასწავლო და შემოქმედებითი თვითრეალიზაცია.
მიღებული შედეგები საშუალებას გვაძლევს დავასკვნათ, რომ მოსწავლეების უმრავლესობას უვითარდებათ კრეატიულობა, ინიციატივა, ახლებურად აზროვნების უნარი, თვითნებურად მიიღებენ არასტანდარტულ გადაწყვეტილებებს. გარდა ამისა, ინტეგრირებული გაკვეთილებზე ბავშვებს ფორმირდებიან და სამყაროს აღიქვამენ ერთ მთლიანობაში .
უცხოური ენის შესასწავლი ონლაინ აპლიკაციები, სახელმძღვანელოები და პროგრამები ყოველთვის გვხიბლავს სახალისო, შემეცნებითი, საინტერესო შინაარსებითა და აქტივობებით. ნაკლებად განებივრებულები ვართ მშობლიური ენისა და ლიტერატურის სწავლა-სწავლებისას ხელმისაწვდომი ონლაინ რესურსებით, თუმცა საგანმანათლებლო რესურსები, რომელთა გამოყენება და ადაპტირებაც შეგვიძლია, არსებობს.
გთავაზობთ ინტერვიუს ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელთან, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფილოლოგიის სადოქტორო პროგრამის დოქტორანტ თამარ ხორავასთან.
ის მშობლიური ენისა და ლიტერატურის სწავლა-სწავლების პროცესში ონლაინ საგანმანათლებლო რესურსების გამოყენების გამოცდილებას გაგვიზიარებს:
თამარ, რა უპირატესობები აქვს ონლაინ საგანმანათლებლო პროგრამების გამოყენებასა და მშობლიური ენის შესასწავლად ადაპტირებას?
ონლაინ საგანმანათლებლო პროგრამებით ჯერ კიდევ ე.წ. საგანგებო დაშორებული სწავლების საჭიროებამდე დავინტერესდი. მოგეხსენებათ, ახლანდელი ახალგზარდების ყოველდღიურ ცხოვრებაში რა როლი და მნიშვნელობა აქვს თანამედროვე ტექნოლოგიებს. როდესაც თავად ვსწავლობდი უცხო ენას, მასწავლებელი ხშირად იყენებდა ხოლმე ონლაინ რესურსებს. სწავლების პროცესი მეტად სახალისო და საინტერესო ხდებოდა. საკუთარი გამოცდილებიდან გამომდინარე კი შემიძლია დაბეჯითებით გითხრათ, რომ ამ პროგრამებით წარმართული გაკვეთილების განმავლობაში მაღალია ჩართულობისა და კონცენტრირების ხარისხი, მოსწავლისთვის ცხადი და თვალსაჩინოა შესასრულებელი დავალებებიც და შესრულების ხარისხიც. გარდა ამისა, ცნობილია, რომ ონლაინ გაკვეთილების დროს რთულია მოსწავლის მიერ მიღებული ინფორმაციის გრძელვადიან მეხსიერებაში აღბეჭდვა. ეკრანიდან მიღებულ ცნობებს უმეტესობა მხოლოდ მოკლე ხნით იმახსოვრებს. მოცემული ონლაინ საგანმანათლებლო პროგრამები განსხვავებულ მიდგომას იყენებს და მოსწავლეები ამ რისკისგანაც დაცულნი არიან.
სწავლების რა ეტაპზე იყენებთ ხოლმე იმ პროგრამებს, რომლებსაც გვიზიარებთ?
მათ ვიყენებ როგორც ახალი მასალის მიწოდებისთვის, ასევე განვლილი მასალის შესაჯამებლად.
საკუთრივ პროგრამების შესახებ – დეტალურად:
პირველი პროგრამა, რომელიც ძალიან მეხმარება სწავლების პროცესში, არის „Google Jamboard”. ეს არის ინტერაქციული ონლაინ დაფა. ის საშუალებას იძლევა ერთ გვერდზე ერთდროულად იმუშაოს როგორც მთელმა კლასმა, ისე რამდენიმე მოსწავლემ ან მოსწავლემ და მასწავლებელმა. მასწავლებელს საშუალება აქვს დააკვირდეს მოსწავლის მიერ დავალების შესრულების პროცესს, გაჰყვეს მის მსჯელობას. ოცი გვერდი (მაქსიმალური რაოდენობაა) სავსებით საკმარისია ერთი გაკვეთილისთვის. პროგრამა შეგვიძლია გავაზიაროთ სხვადასხა პლატფორმის საშუალებით, როგორებიცაა “Microsoft Teams”, “Zoom” ან “Google Meet”, რა დროსაც მოსწავლეები შეძლებენ ერთდროულად მსჯელობასაც და ონლაინ დაფაზე მოცემული დავალების შესრულებასაც.
ჯამბორდის მოხმარების წესებისა და მახასიათებლების შესახებ აღარ გავაგრძელებ საუბარს, რადგან ინტერნეტში საკმაო მასალა მოიპოვება ამასთან დაკავშირებით. (მართალია, ქართულად არ იძებნება, მაგრამ ინგლისურად და რუსულად უხვადაა როგორც სტატიები, ისე ონლაინ გაკვეთილები.
მინდა გიჩვენოთ ჯამბორდით მუშაობის ერთ-ერთი მაგალითი, რომელიც შევადგინე „ვეფხისტყაოსნის“ სწავლებისას, რათა მოსწავლეებს გაადვილებოდათ პერსონაჟთა სულიერი მდგომარეობის ამოცნობა. ხშირად მოსწავლეთა ლექსიკა იმდენად მწირია, რომ პერსონაჟთა დახასიათებისას შემოიფარგლებიან მხოლოდ ორი სიტყვით _ კარგი და ცუდი, კეთილი – ბოროტი… მოცემული დავალებები ეხმარება მოსწავლეს შეივსოს ლექსიკური მარაგი.თავდაპირველად ვაწოდებ მოსწავლეებს სიტყვებს, რომელთა ნაწილსაც ამავე გაკვეთილზე გამოიყენებენ პერსონაჟთა დასახასიათებლად. შესაძლოა, რომელიმე უცხო იყოს მათთვის, ამ შემთხვევაში ინტუიციით ან თანაკლასელის დახმარებით დააჯგუფებენ სინონიმებს.
ჩემთვის, ამ კონკრეტულ გაკვეთილზე, მნიშვნელოვანი იყო განესხვავებინათ ერთმანეთისაგან თვისება და სულიერი მდგომარეობა. სხვაობის უკეთ აღსაქმელად ერთი ძირისაგან ნაწარმოები სიტყვები შევარჩიე.
ლექსიკური მარაგის გაცნობის შემდეგ მნიშვნელოვანია სწორად ესმოდეთ მათი მნიშვნელობა. ამაში შემდეგ გვერდებზე მუშაობა გვეხმარება:
აქ ვთხოვ მოსწავლეებს შეუსაბამონ განმარტებებს ორი ერთმანეთის სინონიმი (ცისფერი და ვარდისფერი რიგიდან)
ამის შემდეგ ვთხოვ, მოცემულ მონაკვეთებს შეუსაბამონ შემოთავაზებული ვარიანტებიდან ერთ-ერთი:
ბოლო ეტაპზე მოწავლეებმა თვითონ უნდა მიუწერონ რა სულიერი მდგომარეობა ჩანს მოცემულ მონაკვეთებში( რასაკვირველია, ამ გაკვეთილზე განხილული მასალის საფუძველზე):
ბოლოში დავურთე პასუხები, რათა მოსწავლეებს საშუალება ჰქონოდათ მოგვიანებით გადაეხედათ მასალისთვის და შეემოწმებინათ თავიანთი ცოდნა.
ონლაინ გაკვეთილის დრო შეზღუდულია. მასწავლებლებისთვის მნიშვნელოვანი იქნება იმის განსაზღვრა, რა დრო დასჭირდებათ მოსწავლეებს ამ აქტივობისთვის…
მოცემული დავალების შესრულებას გაკვეთილზე დახლოებით 15-20 წუთი სჭირდება. რამდენიმე ასეთი გაკვეთილი და მოსწავლეები მსჯელობისას, თემების წერისას უკვე იყენებენ ახალ ცოდნას.
რა დრო დასჭირდება მსგავსი გაკვეთილის მოსამზადებლად მასწავლებელს?
როგორც ნებისმიერი გაკვეთილის მომზადება, ესეც საკმაო დროს მოითხოვს. მაგრამ თუ მასალა მზად გაქვთ, მისი პროგრამაში გადატანა 1 საათზე მეტ დროს არ წაგართმევთ. სამაგიეროდ, საინტერესო და ნაყოფიერ გაკვეთილს მიიღებთ.
სხვა რესურსებზეც გვიამბეთ…
კიდევ ერთი, მოსწავლეების საყვარელი საგანმანათლებლო პლატფორმა არის „Kahoot”, რომელიც არის ინტერაქციული თამაში. პირადად მე მას ძირითადად გრამატიკის გაკვეთილებზე ან თემის შეჯამებისას ვიყენებ.ასევე ხშირად მივმართავ მას მოსწავლეებში ინტერესის გასაღვიძებლად. ყოველთვის ხალისით მიმდინარეობს გაკვეთილი, რომელზეც კაჰუტს ვიყენებ. ალბათ, იმიტომ, რომ თამაშს ჰყავს გამარჯვებული და ყველა იბრძვის გამარჯვებისთვის. ეკრანზე ვაზიარებ შეკითხვას, მოსწავლეებს ვთავაზობ ოთხ სავარაუდო პასუხს, რომელთაგან სწორი უნდა შეარჩიონ შეზღუდულ დროში. თუკი გაკვეთილს „კაჰუტით“ დაიწყებთ, მოსწავლეთა ჩართულობა გარანტირებულია.
ზემოთ განხილული პროგრამების გამოყენების ინსტრუქციები შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ ბმულებზე:
და ბოლოს, ვისარგებლებ შემთხვევით და ჩემს ძვირფას კოლეგებს ნაყოფიერ, წარმატებულ, საინტერესო და შემოქმედებით წელს ვუსურვებ.
საქართველოში გასული საუკუნის ბოლოს დაწყებულმა გარდაქმნებმა, დღის წესრიგში დააყენა დამოუკიდებელი, ძლიერი, დასავლურ ფასეულობებზე დაფუძნებული სახელმწიფოს შენება. ამის დასტურად იქცა საქართველოს ევროკავშირთან ინტეგრაცია და ასოცირების პროცესი, რაშიც თითოეული მოქალაქე აქტიურად უნდა მონაწილეობდეს. ასეთ პირობებში მნიშვნელოვანია მოსახლეობის, მათ შორის ეთნიკური უმცირესობების ცოდნა და მოლოდინები ევროკავშირის, ევროინტეგრაციისა და ასოცირების შეთანხმების განხორციელების პროცესის მიმართ. ინტერესი ასოცირების პროცესებისადმი დიდია, თუმცა ის ეფუძნება არა ცოდნას საქართველო-ევროკავშირის ურთიერთობების სპეციფიკისა და დინამიკაზე არამედ ტელევიზიებიდან მიღებულ მხოლოდ ზედაპირული ხასიათის ინფორმაციებს.
კავკასიის უნივერსიტეტის ჰუმანიტარულ და სოციალურ მეცნიერებათა სკოლა მრავალი წელია ახორციელებს ევროპისმცოდნეობის საბაკალავრო საგანმანათლებლო პროგრამას, რომელიც, სხვა საკითხებთან ერთად, კომპლექსურად მოიცავს ევროკავშირსა და საქართველო-ევროპის ურთიერთობებს. დღეს არსებული გამოწვევების პირობებში, მიზანშეწონილად მივიჩნიეთ უნივერსიტეტის მესამე მისიის შესრულება და ევროპული სწავლების საუნივერსიტეტო ცოდნის გატანა საჯარო სკოლებში Erasmus+ ჟან მონეს პროექტის „ევროპული სწავლების სამკუთხედის“ (TEESS) მეშვეობით. პროექტის მიზანი – დევნილებითა და ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებული რეგიონების ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლების მოსწავლეთა და მასწავლებელთა, მათი ოჯახების ცნობიერების ამაღლება ევროპული ინტეგრაციის, ასოცირების შეთანხმებისა და DCFTA შესახებ, საინტერესო აღმოჩნდა საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსათვის. მათი თანადგომითა და მხარდაჭერით შესაძლებელი გახდა პროექტით გათვალისწინებული ვორქშოფების ჩატარება სხვადასხვა რეგიონის საჯარო სკოლებში, ასევე დამხმარე სახელმძღვანელოს გამოცემა ისტორიისა და სამოქალაქო განათლების მასწავლებლებისათვის. პროექტის განხორციელებაში ჩართულები იყვნენ კავკასიის უნივერსიტეტის პროფესორები – სამართლის დოქტორი ეკატერინე ქარდავა, ისტორიის დოქტორები გურანდა ჭელიძე და ზურაბ ბრაგვაძე, ასევე ევროპისმცოდნეობის საბაკალავრო საგანმანათლებლო პროგრამის სტუდენტები და კურსდამთავრებულები.
Covıd-19-ით გამოწვეული პანდემიის შედეგად, ქვეყანაში შექმნილი ვითარების მიუხედავად, ურთულეს პირობებში განხორციელდა პროექტით დაგეგმილი ღონისძიებები. ქვეყანაში არსებული რეგულაციების სრული დაცვით ჩატარდა 20-მდე ღონისძიება, მათ შორის შეხვედრები ახალციხისა და მარნეულის ქართულ, ქართულ-რუსულ, სომხურ და აზერბაიჯანულ, ასევე თბილისის აფხაზეთის N3 დევნილთა სკოლასა და 104 საჯარო სკოლაში (სომხურენოვანი). საერთო ჯამში, სამუშაო შეხვედრებში მონაწილეობდა 800-ზე მეტი ბენეფიციარი. შეხვედრები ჩატარდა ქართულ ენაზე. ევროპული ასოცირების პროცესების შესახებ ცოდნის მიღებასთან და აღნიშნული საკითხების შესახებ ცნობიერების ამაღლებასთან ერთად, ტრენინგები მიზნად ისახავდა ეთნიკურ უმცირესობაში ქართულის, როგორც სახელმწიფო ენის ცოდნის გაღრმავებას.
სამიზნე ჯგუფებთან შეხვედრებზე განხილული საკითხები პასუხობს ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული „მოქალაქეობის“ სტანდარტს. შეხვედრების შედეგებმა, ასევე პროექტის ფარგლებში ჩატარებულმა მოსწავლეთა ესეების კონკურსმა „მე დავინახე ევროპა საქართველოში“, ცალსახად დაგვანახა, რომ მოსწავლეებმა თავი საზოგადოების სრულუფლებიან წევრებად აღიქვეს; მათ შეუძლიათ საკუთარ ქვეყანაში პოზიტიური ცვლილებების განხორციელება; კანონის უზენაესობის დაცვა, აქვთ დემოკრატიის პრინციპების გათავისების უნარი; უყალიბდებათ საზოგადოებრივ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში მონაწილეობის კულტურა. აღსანიშნავია, რომ მოსწავლეებთან ერთად ბევრი იმუშავეს მასწავლებლებმაც. სამუშაო პროცესში ისინი ხელმძღვანელებდნენ ტრენინგის მასალებით და პროექტის ფარგლებში მომზადებული დამხმარე სახელმძღვანელოთი, ისტორიისა და სამოქალაქო განათლების მასწავლებლებისათვის, „ევროპული ასოცირების პროცესი საქართველოში“. სახელმძღვანელო ქართული და ინგლისური ენების გარდა, ეთნიკური უმცირესობებისათვის ხელმისაწვდომობის მიზნით, ითარგმნა სომხურ და აზერბაიჯანულ ენებზე. სახელმძღვანელოს ელექტრონული ვერსიები განთავსებულია კავკასიის უნივერსიტეტისა და პროექტის ვებ-გვერდზე, ფეისბუქ-გვერდზე. სახელმძღვანელოს ელ-ვერსია სოციალური მედიის საშუალებით გააზიარეს სხვა ორგანიზაციებმაც, რომლებიც ასევე მუშაობენ საქართველოში ევროინტეგრაციისა და ევროპული ასოცირების პროცესებზე. უაღრესად მნიშვნელოვანია. რომ სახელმძღვანელო შეისწავლა და დადებითად შეაფასა მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნულმა ცენტრმა, რეკომენდაცია გაუწია მასწავლებელთა მიერ სახელმძღვანელოს იმპლემენტაციას სასწავლო პროცესში და სახელმძღვანელო ხელმისაწვდომი გახადა ცენტრის ელექტრონული რესურსების პორტალზეც. დიდი იყო ინტერესი სახელმძღვანელოს მიმართ, ამიტომ კავკასიის უნივერსიტეტში ჩატარებული პრეზენტაციის გარდა, მასწავლებლების წინაშე სახელმძღვანელო წარვადგინეთ ონლაინ მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის და ნატოსა და ევროკავშირის შესახებ საინფორმაციო ცენტრის მხარდაჭერით. საინტერესოა, რომ სახელმძღვანელოს იმპლემენტაცია სასწავლო პროცესში დაიწყო არა მარტო პროექტის ბენეფიციარმა სკოლებმა, არამედ სხვა ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებმა, რომლებმაც არაერთი გამოხმაურებით აღნიშნეს პროექტით გათვალისწინებული საკითხების შესწავლისა და ამ საქმეში დამხმარე სახელმძღვანელოს მნიშვნელობაზე, გამოთქვეს სამომავლო თანამშრომლობის სურვილი. ეს კი სერიოზული საფუძველია იმისათვის, რომ ამ ტიპის პროექტების განხორციელება დაიწყოს საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში.
თუმცა ხაზგასმითაა აღსანიშნავი პროექტის შეფასების ცალკეულ ეტაპებზე მიღებული შედეგები – მოსწავლეების, მშობლებისა და მასწავლებლების მიერ მიღებული ფუნდამენტური ცოდნა მათთვის წარმოადგენდა სიახლეს. მწირია ინფორმაცია ევროკავშირის მხრიდან დახმარებების პოლიტიკის თაობაზე. ეს კი ასეთი სემინარების აუცილებლობის მაჩვენებელია, მაგრამ მათ, მხოლოდ დონორების დახმარებით, ეძლევა ფრაგმენტული ხასიათი, რაც კიდევ უფრო მეტად გვაფიქრებს სახელმწიფო პოლიტიკის ამ მიმართულებით გაძლიერების აუცილებლობაზე. ევროკავშირი-საქართველოს ურთიერთობათა პოპულარიზება და ევროკავშირისადმი ნდობის ხარისხის ამაღლება, აშკარად საჭიროებს განგრძობად და უწყვეტ, ახალ ინფორმაციულ წყაროებს, ამავდროულად, პედაგოგთა კორპუსის სერიოზულ გადამზადებას. აგრეთვე, სკოლებში იგრძნობა ტექნოლოგიური ინვენტარისა და მათი მოხმარების უნარ-ჩვევების ნაკლებობა, რაც ინფორმაციული საზოგადოებისა და თანამედროვე უნარ-ჩვევების მქონე ახალგაზრდობის განვითარების შემაფერხებელი ფაქტორია.
პროექტის განხორციელებამ დაგვანახა, რომ ყველა რეგიონში მუშაობას თავისი სპეციფიკა აქვს. განსაკუთრებულად რთული იყო მარნეულის აზერბაიჯანულენოვან სკოლებში მუშაობა, სადაც ჯერ კიდევ სკეპტიკურად უყურებენ ევროპასთან დაახლოების საკითხს, ასევე ვერ ფლობენ ქართულ ენას. რასაკვირველია, ჩვენი მხრიდან იყო მზაობა, შეხვედრების გარკვეული ნაწილი წარმართულიყო მათთვის გასაგებ ენაზე, თუმცა უდავოა, რომ სამუშაო ჯერ კიდევ ბევრია. დღის წესრიგში კვლავ რჩება ეთნიკურ უმცირესობებში ევროპული ფასეულობების შესახებ ცნობიერების ამაღლების საკითხი სახელმწიფო ენის სწავლების გაძლიერებასთან ერთად. ამისათვის აუცილებელია სკოლებისა და უნივერსიტეტების თანამშრომლობაში განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს მხარდაჭერა, ზოგადად იმ ევროპული გამოცდილების გაზიარება, რასაც ევროპარლამენტი განათლებაში ევროკავშირის სწავლების განზომილების დამკვიდრების მხარდაჭერით გამოხატავს. საქართველოშიც სახელმწიფოებრივ დონეზე მხარდაჭერის არსებობა უფრო მეტად შეუწყობს ხელს, TEESS პროექტის ფარგლებში დაგროვილი გამოცდილების გამოყენებას სამომავლოდ სხვა ახალგაზრდული პროგრამების რეალიზებაში, ევროკავშირის სახელმწიფოების გამოცდილების Erasmus in Schools დანერგვას, სასკოლო კონკურსების საერთო ეროვნულ დონეზე ჩატარებას, სამიზნე ჯგუფებში არა მხოლოდ უფროსკლასელებთან მუშაობის ორგანიზებას, არამედ სხვადასხვა ასაკობრივი ჯგუფის გათვალისწინებასაც, რაც უფრო მეტად წაახალისებს მოსწავლეთა ინტერესს ევროპის მიმართ, გაზრდის პასუხისმგებლობას თავადაც მიიღონ მონაწილეობა საქართველოში ასოცირების პროცესების განხორციელებასა და დანერგვაში.
თითოეულ გაკვეთილს თავისი მიზანი აქვს, რომლის შესრულებისთვისაც მასწავლებლები სხვადასხვა აქტივობით ამდიდრებენ საგაკვეთილო დროს. დისტანციური სწავლების დროს გაკვეთილის დაგეგმვა ორმაგ შრომას მოითხოვს, რადგან საგაკვეთილო დრო შემცირებულია და მასწავლებელმა უნდა მოახერხოს, მცირე დროში მოსწავლეებს ძირითადი ინფორმაცია გადასცეს, მათგანაც მიიღოს უკუკავშირი და ასე დაგეგმოს მომავალი შეხვედრა.
როგორ დავგეგმოთ დისტანციური გაკვეთილები? ეს კითხვა ალბათ ბევრი მასწავლებლის ფიქრში იკავებს ადგილს. გაგაცნობთ ჩემს პრაქტიკულ გამოცდილებას, რომელსაც დისტანციური გაკვეთილების დაგეგმვის დროს ვიყენებ. თვალსაჩინოებისთვის შემოგთავაზებთ ვიდეოინსტრუქციასაც, სადაც პრაქტიკულადაა ნაჩვენები მისი განხორციელების გზა.
გაკვეთილისთვის აუცილებლად ვამზადებ Microsoft PowerPoint Presentation-ში პრეზენტაციას, სადაც მოცემულია საგაკვეთილო თემა და სავარჯიშოები. იმისთვის, რომ ტექსტის პრეზენტაციაში გადატანა გამარტივდეს, ვიყენებ ელექტრონული წიგნის რესურსს. ასეთის არარსებობის შემთხვევაში ვეძებ ინტერნეტსივრცეში ან თვითონ ვბეჭდავ ტექსტს. სავარჯიშოებისთვის გადამაქვს სახელმძღვანელოში მოცემული დავალებები. თავადაც ვქმნი, საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე, სავარჯიშოებს, რომლებიც მოსწავლეთა რაოდენობაზეა გათვლილი. დამატებით ჰიპერბმულის საშუალებით ვურთავ მოსასმენ ან საყურებელ რესურსს.
პრეზენტაციას ყოველთვის ვაფორმებ თემატურად, რომ მრავალფეროვნება შევძინო. ამასთან, ტექსტი უნდა იყოს მოცემული ისეთი შრიფტითა და ზომით, რომ მოსწავლეებს არ გაუჭირდეთ მისი აღქმა. ეცადეთ, მეტისმეტად არ გადატვირთოთ გვერდები. თანაბრად გადაანაწილეთ -ისე, რომ მოსწავლეებმა მარტივად შეძლონ მისი გაგება. სავარჯიშოები დანომრეთ, რათა მოსწავლისთვის გაგიადვილდეთ მინიშნება, რომელ დავალებას აკუთვნებთ მათ. შეეცადეთ, თითოეული აქტივობა, რომელსაც გეგმავთ, ასახოთ პრეზენტაციაში, შექმნილი პრეზენტაცია კი გაუზიარეთ მოსწავლეებს და ისე წარმართეთ გაკვეთილი. დასრულების შემდეგ ატვირთეთ ჯგუფში, რათა ყველა მოსწავლეს ჰქონდეს წვდომა და ცოდნის განმტკიცების მიზნით შეძლოს მისი გამოყენება.
თითქოს წარმოუდგენელია, მაგრამ 21-ე საუკუნეში მოსწავლეები ამბობენ, რომ ისინი ცოდნას იღებენ, მათ ბევრი რამ იციან, თუმცა საჭირო დროს ვერ ახერხებენ თეორიული ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენებას, ზოგჯერ უჭირთ საკუთარი თავის წარმოჩენა, ერიდებათ.
რას ცვლის „ახალი სკოლის მოდელი?“
„მითხარი და დამავიწყდება, მაჩვენე და დავიმახსოვრებ, გამაკეთებინე და გავიგებ“ – კონფუცის ცნობილი გამონათქვამის ბოლო ნაწილი – „გამაკეთებინე და გავიგებ“ – არის ფუნდამენტი, რომელსაც ეფუძნება მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა.
კეთებით სწავლების პროცესის შუალედური რგოლია კომპლექსური დავალება. მოსწავლე ქმნის შემოქმედებით პროდუქტს, მისი საშუალებით ადასტურებს თავის ცოდნას საგნობრივ საკითხთან მიმართებაში და ამას აკეთებს ხალისით, ძალდატანების გარეშე.
გთავაზობთ ორიგინალური კომპლექსური დავალების ნიმუშს, მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, „ახალი სკოლის მოდელის“ მათემატიკის მიმართულების საგნობრივი ექსპერტის, ქეთი ცერცვაძისა და ექსპერტთა ჯგუფის მიერ შექმნილი გზამკვლევიდან, რომელიც დამუშავების პროცესშია, თუმცა მასწავლებლებს დიდ დახმარებას გაუწევს, როგორ ჩაატარონ კვლევა მესამე-მეოთხე კლასის მოსწავლეებმა საკუთარი ხელით დამზადებული მანქანებით.
მიმართულება – რიცხვები
კლასი – III -IV
სავარაუდო დრო -2 კვირა
სამიზნე ცნებები და მათთან დაკავშირებული მკვიდრი წარმოდგენები:
მინიშნება: ზომა და ზომის ერთეულები მუშავდება როგორც რიცხვებში ( დრო, მასა, ფული), ასევე გეომეტრიაში (სიგრძე, პერიმეტრი, ფართობი, მოცულობა)
მკვიდრი წარმოდგენები:
სტანდარტული ერთეული საშუალებას გვაძლევს აღვწეროთ, შევადაროთ, მოვლენა, სიდიდე სხვადასხვა მახასიათებლით (მ.წ.1)
გაზომვის შედეგად მიიღება სიდიდის, მოვლენის რაოდენობრივი მახასიათებლები შესაბამისი ერთეულით. (მ.წ.2)
გაზომვის შედეგები მხოლოდ იმ შემთხვევაშია სანდო, თუ გაზომვა სტანდარტული ერთეულებით და სტანდარტული ხელსაწყოებით ხორციელდება. (მ.წ.3)
საკითხი: ზომის ერთეულები
ქვესაკითხები:
დრო
მანძილი
შესაბამისობის გამოსახვა ცხრილის საშუალებით.
საკვანძო შეკითხვა / ზოგადი შეკითხვები:
რა ფაქტორებზეა დამოკიდებული ავტომობილის სწრაფი გადაადგილება?
კომპლექსური დავალების პირობა / შეფასების კრიტერიუმები:
შენი დავალებაა:
ჩაატარო კვლევა შენ მიერ დამზადებული მანქანებით.
ნაშრომში ხაზგასმით წარმოაჩინეთ:
რას იღებთ კვლევისშედეგად და რატომ არის გაზომვები მნიშვნელოვანი? (მ.წ.2)
როდის არის სანდო გაზომვის შედეგები? რატომ?(მ.წ.3)
რატომ არის სტანდარტული ერთეულები მნიშვნელოვანი? (მ.წ. 1)
შენიშვნა: მ.წ. აღნიშნავს მკვიდრ წარმოდგენას.
მოსწავლემ უნდა შეძლოს:
იმსჯელოსგაზომვის შედეგად მიღებული სიდიდის, მოვლენის რაოდენობრივ მახასიათებლებსა და შესაბამის ერთეულებზე.
იმსჯელოს, გაზომვის შედეგების სანდოობაზე. გაიაზროს, რომ გაზომვის შედეგები მხოლოდ იმ შემთხვევაშია სანდო, თუ გაზომვა სტანდარტული ერთეულებით და სტანდარტული ხელსაწყოებით ხორციელდება.
ეტაპი I – კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა
საკვანძო შეკითხვა: რას გულისხმობს შესასწავლი საკითხი?
რა შემოქმედებითი პროდუქტის საშუალებით უნდა დავადასტურო, რა ვისწავლე ამ საკითხთან დაკავშირებით?
სათამაშო მანქანები
ალბათ ხშირად დაკვირვებიხარ სხეულების მოძრაობას, გიცდია სათამაშო მანქანების შეჯიბრება. ეს პროცესი უფრო მეტად საინტერესო რომ გავხადოთ, ჩავატაროთ კვლევა, რისთვისაც გთავაზობ თავად დაამზადო მანქანები (ქვემოთ მოცემული ინსტრუქციის მიხედვით).
ეტაპი II. მოსწავლეთა წინარე ცოდნის გააქტიურება კომპლექსური დავალების შესრულებისთვის საჭირო საკითხების გახსენებით
ფაქტობრივი კითხვები:
რა?
სიგრძის საზომ რა ერთეულებს იცნობ?
კონცეპტუალური კითხვები:
როგორ? რატომ?
შეავსე გამოტოვებული ადგილები
5სმ.= მმ.
300სმ.= მ.
ეტაპი III – კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობა და დასრულების შემდეგ წარდგენა
საკითხის/საკითხებს დამუშავება სამიზნე ცნებების მიხედვით, მკვიდრი წარმოდგენების ჩამოყალიბებაზე მუშაობა და ცოდნის განმტკიცება.
ქვესაკითხი 1. დრო
ფაქტობრივი კითხვები:
რა?
● დროის რა ერთეულებს იცნობ?
● როგორ უკავშირდება დროის ერთეულები ერთმანეთს?
კონცეპტუალური კითხვები:
როგორ? რატომ?
● როგორ გავზომოთ დრო?
● როგორ გამოვსახოთ 130 წთ. საათებითა და წუთებით? პასუხი დაასაბუთეთ
სადისკუსიო კითხვები
მაპროვოცირებელი კითხვები
● რა ახდენს გავლენას სიჩქარის ცვლილებაზე?
● რა მოხდებოდა მაშინ, სიჩქარე რომ არ იცვლებოდეს?
რა უნდა გაიგოს მოსწავლემ საკითხის შესწავლისას:
● სტანდარტული ერთეული საშუალებას გვაძლევს, აღვწეროთ, შევადაროთ, მოვლენა, სიდიდე სხვადასხვა მახასიათებლით. (მ.წ.1)
● გაზომვის შედეგად მიიღება სიდიდის, მოვლენის რაოდენობრივი მახასიათებლები შესაბამისი ერთეულით. (მ.წ.2)
ქვესაკითხი 2. მანძილი
შესაბამისობის გამოსახვა ცხრილის საშუალებით.
ფაქტობრივი კითხვები:
რა?
● რა არის მანძილის საზომი ერთეული?
კონცეპტუალური კითხვები:
როგორ? რატომ?
● როგორ არის Შესაძლებელი დიდი მანძილის მოკლე დროში დაფარვა?
● რა ახდენს გავლენას სწრაფ გადაადგილებაზე?
სადისკუსიო კითხვები
მაპროვოცირებელი კითხვები
პროპელერიანი მანქანა უფრო სწრაფია, თუ ჰაერისბუშტიანი? ახსენი შენი მოსაზრება შენ მიერ შევსებული ცხრილის გამოყენებით.
გავლილი მანძილი 5 წამში
გავლილი მანძილი 10 წამში
გავლილი მანძილი 15 წამში
პროპელერიანი მანქანა
ჰაერისბუშტიანი მანქანა
რა უნდა გაიგოს მოსწავლემ საკითხის შესწავლისას:
● გაზომვის შედეგად მიიღება სიდიდის, მოვლენის რაოდენობრივი მახასიათებლები შესაბამისი ერთეულით. (მ.წ.2)
● გაზომვის შედეგები მხოლოდ იმ შემთხვევაშია სანდო, თუ გაზომვა სტანდარტული ერთეულებით და სტანდარტული ხელსაწყოებით ხორციელდება. (მ.წ.3)
კომპლექსური დავალების წარდგენა
ეტაპი IV – თუ მოსწავლემ ვერ დაძლია პროგრამა, განმავითარებელი შეფასების შემდეგ, სასურველია, შეასრულოს დავალება თავიდან (მინიშნება: შემდეგი კომპლექსური დავალების წარდგენამდე უნდა შეძლოს პარალელურად წინა კომპლექსურის ხარვეზების აღმოფხვრა).
მოსწავლეების მხრიდან კომპლექსური დავალების პრეზენტაციის პროცესში მასწავლებლის მიერ დასმული შეკითხვები:
სასურველია, კითხვები დაისვას ისე, რომ მოსწავლემ გაიაზროს, რას ნიშნავს პრობლემის/საკითხის გადაჭრა (გთავაზობთ, კითხვები დასვათ პოლიას მეთოდით).
პრობლემის/საკითხის გაგება
რა იყო შენი დავალება?
რა იყო საჭირო მის შესასრულებლად (რისი ცოდნა არის საჭირო არსებული პრობლემის გადასაჭრელად)?
გეგმის შემუშავება
როგორ დაგეგმე სამუშაო?
რა ნაბიჯი დაგეგმე თავდაპირველად? რატომ?
რა ნაბიჯები გადადგი შემდგომ?
გეგმის მიხედვით მუშაობა
რა არის პირველი, რის გაკეთებასაც აპირებ?
რა დაგეხმარა გეგმის მიხედვით მუშაობაში? აღწერე სამუშაო პროცესი.
შეფასება
რა იყო ყველაზე დიდი გამოწვევა ამ დავალების შესრულებისას? რა მოგეწონა?
რატომ გადაწყვიტე აღნიშნული ფორმით დავალების წარმოდგენა?
დავალების ბარათი
მიმართულება რიცხვები
სასწავლო თემა:
ზომის ერთეულები
სამიზნე ცნება:
ზომა და ზომის ერთეულები
STEAM
მათემატიკა, ბუნებისმეტყველება, ხელოვნება.
NGSS
კლასი: მე-3
დრო 2 კვირა
ზომის ერთეულები
⮚ დრო
⮚ მანძილი
⮚ შესაბამისობის გამოსახვა ცხრილის საშუალებით.
საკვანძო კითხვა:
რა ფაქტორებზეა დამოკიდებული ავტომობილის სწრაფი გადაადგილება?
დავალების პირობა
სათამაშო მანქანები
ალბათ ხშირად დაკვირვებიხარ სხეულების მოძრაობას, გიცდია სათამაშო მანქანების შეჯიბრება. ეს პროცესი უფრო მეტად საინტერესო რომ გავხადოთ, ჩავატაროთ კვლევა, რისთვისაც გთავაზობ, თავად დაამზადო მანქანები (ქვემოთ მოცემული ინსტრუქციის მიხედვით).
შენი დავალებაა:
● გააბა 3მ-იანი სიგრძის თოკი ან 3მ-იანი სიგრძის საზომი ხელსაწყო და შენი დამზადებული მანქანით დაიწყო დაკვირვება, რამდენი მეტრი გაიარა პროპელერიანმა მანქანამ მოძრაობაში მოყვანიდან 5 წამში, 10 წამში, 15 წამში და ა.შ. ეს დამოკიდებულება აღწერე ცხრილში.
● იფიქრე, რაზეა დამოკიდებული სისწრაფე? რა სიდიდეებს უნდა დავაკვირდეთ სისწრაფის აღსაწერად?
● ექსპერიმენტის საფუძველზე გამოიტანე დასკვნა – რა ფაქტორებზეა დამოკიდებული ავტომობილის სწრაფი გადაადგილება?
ნაშრომში ხაზგასმით წარმოაჩინე:
● რას იღებთ კვლევის შედეგად და რატომ არის მნიშვნელოვანი გაზომვები? (მ.წ.2)
● როდის არის სანდო გაზომვის შედეგები? რატომ?(მ.წ.3)
● რატომ არის სტანდარტული ერთეულები მნიშვნელოვანი? (მ.წ. 1)
● რა ფაქტორებზეა დამოკიდებული ავტომობილის სწრაფი გადაადგილება?
შეფასება
მოსწავლემ უნდა შეძლოს:
● იმსჯელოს გაზომვის შედეგად მიღებული სიდიდის, მოვლენის რაოდენობრივ მახასიათებლებსა და შესაბამის ერთეულებზე.
● იმსჯელოს, გაზომვის შედეგების სანდოობაზე. გაიაზროს, რომ გაზომვის შედეგები მხოლოდ იმ შემთხვევაშია სანდო, თუ გაზომვა სტანდარტული ერთეულებით და სტანდარტული ხელსაწყოებით ხორციელდება.
იმისათვის, რომ გაზომო რამდენ სმ-ს გადის თითო წამში, აიღეთ სახაზავი, ან სანტიმეტრი, დადეთ მანქანის დასაწყისში შემდეგ გაუშვით ხელი და დააფიქსირეთ, რამდენს გადის ყოველ წამში ან 5-5 წამში:
მსგავსი დავალებები შეგიძლიათ იხილოთ ვებგვერდზე https://math.ge/.
დამეთანხმებით, ამგვარად შესწავლილი საკითხები მოსწავლეებს მთელი ცხოვრება გაჰყვებათ და ვინ იცის, რამდენი იქნება მათ შორის მომავალი მათემატიკოსი და გამომგონებელი.
გამოყენებული ლიტერატურა:
მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა, მათემატიკის გზამკვლევი – შედგენილია „ახალი სკოლის მოდელის“ მათემატიკის საგნობრივი ექსპერტის, ქეთი ცერცვაძისა და ექსპერტთა ჯგუფის მიერ.
ჟურნალ „მასწავლებლის“ თითოეული ნომრის მომზადებისას, ცხადია, ვფიქრობთ მასწავლებელზე და იმ საჭიროებებზე,რომელთა წინაშეც ის ახლა დგას.
ვფიქრობთ მასწავლებელზე, რომელიც ჩვენგან დამოუკიდებლადაც ფიქრობს, როგორ მოემზადოს გაკვეთილისთვის, რა...
