მასწავლებლებს უკვე კარგად გამოსდით  კომპლექსური დავალებების შექმნა.   ჩემს სკოლაშიც   შექმნილია  კომპლექსური დავალებების ბანკი და კოლეგები მუდმივად  ვუზიარებთ  ერთმანეთს  გამოცდილებას.     მოსწავლისთვისაც  საინტერესოა  შინაარსიანი, მის ცხოვრებისეულ სიტუაციებთან დაკავშირებული დავალების შეთავაზება, რომლის შესრულება მოითხოვს ფუნქციურ კონტექსტებში სხვადასხვა ცოდნათა ინტეგრირებულად გამოყენებას.

კათედრაზე მიზანმიმართული შეხვედრებისას კოლეგებმა პრაქტიკულად გავიაზრეთ კომპლექსური დავალების მახასიათებლები. კერძოდ ის, რომ კომპლექსური დავალება:

• განისაზღვრება სასწავლო თემების/საკითხების მიხედვით,
• უპირატესად ღია ტიპის დავალებაა, რომლის შესრულების შედეგად მოსწავლემ უნდა შექმნას პროდუქტი, რომელიც პასუხობს საკვანძო შეკითხვებს,
• ცოდნის სამივე კატეგორიაზეა ორიენტირებული (განსაკუთრებით პირობისეულზე),
• გამოიყენება ცოდნის აგებისთვის (სამიზნე ცნებაზე მუშაობისთვის), თუმცა, ამასთანავე, განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტსაც წარმოადგენს.

– რა მოთხოვნებს უნდა აკმაყოფილებდეს კომპლექსური დავალება  ფორმულირებისა და შინაარსის თვალსაზრისით?

მნიშვნელოვანი  –ანუ თუ   შეესაბამება ესგ მოთხოვნებსა და საგნობრივი პროგრამის შედეგებს, მოითხოვს არსებით საგნობრივ ცოდნასა და უნარ-ჩვევებს, მოსწავლეებს უბიძგებს ააგონ, დახვეწონ ან გამოიყენონ მნიშვნელოვანი მოდელები/მაგალითები.

ავთენტური –  ანუ თუ  მოიცავს უშუალოდ საგნის აზრიან, საყოფაცხოვრებო გამოყენებას, არ არის ხელოვნურად შეზღუდული ამოხსნის მხრივ (მრავალნაირად შეიძლება ამოიხსნას/შესრულდეს).

მიუკერძოებელი – ანუ  თუ განსხვავებული მიდრეკილებებისა და პროფილის მოსწავლეებს თანაბარ შესაძლებლობას აძლევს ნიჭის გამოსავლენად და მოსწავლეებს პრობლემის გადასაწყვეტად საკუთარი გამოცდილების გამოყენება შეუძლიათ.

მრავალწახნაგიანი  – ანუ  თუ მოიცავს პოტენციალს განვრცობისა და კავშირების გამოვლენისთვის და მოსწავლეებისგან ფორმულების/წესების/პრინციპების  საფუძველმდები იდეების გააზრებას მოითხოვს.

დაძლევადი  – ანუ თუ   მოსწავლისთვის ასაკობრივად/განვითარების დონის შესაფერისია, შესრულებადია და არ გამოიწვევს სტრესს

 ცხადი –  ანუ თუ  გარკვეულია, რას ითხოვს იგი მოსწავლისგან.

მოსწავლის ჩართულობაზე ორიენტირებული, თუ მოსწავლე ასრულებს სამუშაოს და იღებს გადაწყვეტილებებს ან ურთიერთობს სხვებთან, იყენებს საგნობრივ მოდელებს/მაგალითებს პრობლემის წვდომისა და გადაჭრისთვის.

ხელმისაწვდომი მოსწავლეთა ფართო ფენებისთვის, თუ მოსწავლეთა საგნობრივი შესაძლებლობების ფართო სპექტრის არსებობის შემთხვევაშიც კი ყველა მოსწავლეს ძალუძს დავალებაზე აქტიური და ნაყოფიერი მუშაობა.

მინდა გაგაცნოთ ერთ-ერთი კომპლექსური დავალების შექმნის ისტორია, რომლის შინაარსისა და დიზაინისაკენ მიბიძგა იმ გარემოებამ, რომ  ჩემს მესამეკლასელ მოსწავლეებს აქვთ ნოსტალგია,  რადგან პანდემიის გამო ვეღარ ახერხებენ მათთვის საყავრელ ადგილებში სტუმრობას. მათ შორისაა „მაგდონალდი“  სადაც ხშირად ერთმანეთს დაბადების დღეებზეც ეპატიჟებოდნენ პანდემიამდე.  ამიტომ გადავწყვიტე შემექმნა  კომპლექსური დავალება  ზემოთაღნიშნული ცხოვრებისეული კონტექსტის გათვალისწინებით.

  ჩვენს მიერ კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობის შვიდი თანმიმდევრული ნაბიჯი ასე გამოიყურება:

პირველი ნაბიჯი – გადავხედე სტანდარტის მოთხოვნებს (სტანდარტის მოთხოვნები – მათ.დაწყ.( I I I). 3.    მათ.დაწყ.( I I I).4 ).

მეორე ნაბიჯი –  ვიზრუნე მოსწავლეთა  შეფასებაზე.

მასწავლებლისთვის ყოველთვის მნიშვნელოვანია  ზუსტად იცოდეს რა უნდა შეფასდეს და ამ დავალებაზე მუშაობისასაც  ჩემთვის ცალსახად იყო გამოკვეთილი რა უნდა შემეფასებინა. ანუ მე მაინტერესებდა: რამდენად შეუძლია მოსწავლეს  გამრავლება-გაყოფის მოქმედების შესრულება, მათი შეკრება-გამოკლების მოქმედებასთან და ერთმანეთთან დაკავშირება და ამაზე დაყრდნობით ცხოვრებისეული კონტექსტის მქონე ტექსიანი ამოცანის ამოხსნა.

ასევე მოსწავლეებისთვის ჩამოვაყალიბე შეფასების კრიტერიუმები:

1. მოსწავლე ახორციელებს ადეკვატურ მათემატიკურ მოქმედებებს,
2. მოსწავლე ახერხებს ტექსტიანი ამოცანის ტექსტში და ცხრილში მოცემული მონაცემების გამოყენებით  შესაბამისი მათემატიკური მოქმედებების განხორციელებას,
3. მოსწავლე ახორციელებს ამოცანის ამოხსნას საფეხურებრივად,
4. მოსწავლე იღებს სწორ პასუხს ცხოვრებისეული კონტექსტის მქონე ამოცანის ამოხსნისას.

მესამე ნაბიჯი – კომპლექსური დავალების ტექსტის  შექმნა

მოვიფიქრე და  შევქმენი კომპლექსური დავალების ტექსტი რომელიც ასე იკითხება:

სახალისო, კომპლექსური  დავალება –  მეგობრები მაკდონალდში

მომზადება შესაბამისი საპროგრამო მასალებზე (თემატური ერთეული)  მუშაობით წარიმართა. უბრალოდ სახელმძღვანელოში მოცემული რამდენიმე მაგალითი გადავაკეთე  ტექსტიან დავალებად და სხვადასხვა ცხოვრებისეული კონტექსტი შევიტანე მათში.

მეექვსე ნაბიჯი  – კომპლექსურ დავალებაზე  მუშაობა

კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობა წარიმართა მათემატიკის გაკვეთილზე და მოსწავლეები დროში  კარგად ჩაეტიენ.

მეშვიდე ნაბიჯი – კომპლექსური დავალებების შეფასება და ანალიზი

 მოსწავლეების დიდმა ნაწილმა კარგად გაართვა თავი  დავალებას.  მათ წარმატებით გამოიყენეს ტექსტიანი ამოცანის დანართში (ცხრილში) მოცემული მონაცემები და განახორციელეს ადეკვატური მათემატიკური მოქმედებები (გამრავლება, მიმატება..)  ჰოლისტური შეფასების  სქემამ აჩვენა რომ მოსწავლეები იმყოფებიან  მიმართებით და გაფართოებულ (ექსპერტის) დონეზე.

მოსწავლეთა შეფასების ანალიზმა აჩვენა,  რომ  მოსწავლეთა  მცირე ნაწილი იმყოფება  მულტისტრუქტურულ დონეზე   და იკეთება   ინფორმაციის ტრანსფორმაციაში მცირე ხარვეზები  (ცხრილიდან მონაცემების  დაკავშირება ტექსტის მონაცემებთან).

ამ მონაცემებზე დაყრდნობით გამოვყავი  სავარჯიშოების კომპლექტი, რომელთაც  უახლოესი ერთი თვის მანძილზე გამოვიყენებ  და მიმდინარე გაკვეთილებისას „ჩავაშენებ“ გაკვეთილებში, როგორც „მხიარულ მათემატიკურ სავარჯიშოებს-  თამაშებს“  ხშირად გამოვიყენებ განმავითარებელ სტრატეგიებს – „დაგვეხმარება მხიარული  ცხრილი/სქემა“  და „ემოციური შუქნიშანი“

ფაქტია კომპლექსური დავალებების გაცნობა მასწავლებელს აძლევს საშუალებას შეამჩნიოს/შენიშნოს (1)  ტიპური შეცდომები თუ ხარვეზები, რაც საშუალებას გვაძლევს მასწავლებლებს დავგეგმოთ (2)  აქტივობები, რომლებსაც „ჩავაშენებთ“ ჩენს სასწავლო კურსში და  განვახორციელებთ (3)  იმ აქტივობებს, რაც დავგეგმეთ ხარვეზების აღმოსაფხვრელად. ამის შემდეგ კი  გადამოწმება (4) აუცილებელია, რათა დავრწმუნდეთ, რომ უკვე ყველაფერი გამოსწორდა და რეალურად დავეხმარეთ მოსწავლეებს სირთულეების დაძლევაში.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ესგ საგნობრივი პროგრამა  მათემატიკა (2018-2024)
2. https://ganatldi.ge/app/uploads/2019/03/განმავითარებელი-შეფასება-და-დიფერენცირებული-სწავლება.pdf

მოსწავლე წერას სწავლების პირველ წელს სწავლობს. წერაში კარგი შედეგების მისაღწევად აუცილებელია, მოსწავლეებმა წერონ ხშირად და მიზანმიმართულად. სხვადასხვა სახისა და ტიპის ტექსტების შედგენაზე მუშაობა თავდაპირველად უნდა წარიმართოს მასწავლებლის ხელმძღვანელობით, საყრდენების/მინიშნებების გამოყენებით ან მოდელის მიხედვით.

მკაფიო და გასაგები ინსტრუქციების თანხლებით, მრავალფეროვანი და შინაარსიანი კონტექსტის მქონე წერითი დავალებების შესრულების გზით მოსწავლეები თანდათან იწაფებიან წერაში,  იქმნიან გარკვეულ წარმოდგენას წერის პროცესზე, რაც გულისხმობს მოსწავლეთა აქტიურ მონაწილეობას წერის სამივე ეტაპზე: წერის დაწყებამდე, წერის დროს, წერის შემდეგ.

წერის აქტივობებიდან მინდა გამოვყო ილუსტრაციის მიხედვით წერა, რომელსაც ხშირად ვიყენებ გაკვეთილზე და ამ გზით ჩემს მოსწავლეებს ბევრი სირთულე დავაძლევინე. ჩემი მოსწავლეები  ფლობენ ამ ტიპის დავალების შესრულებას  შვიდსაფეხურიან სტრატეგიას:

პირველი საფეხური –  ჩამოწერე სიტყვები, რაც კავშირშია ილუსტრაციასთან და სათაურთან.

მეორე საფეხური – დაწერე შეკითხვები, რაც გიჩნდება ილუსტრაციასთან დაკავშირებით.

მესამე საფეხური – გამოიყენე შენი ფანტაზია, ილუსტრაცია, სათაურის შინაარსი და  დასვი მინიმუმ სამი შეკითხვა 1) ტექსტის შესავალი ნაწილისთვის 2) ტექსტის ძირითადი ნაწილისთვის 3) ტექსტის დასასრულისთვის.

მეოთხე საფეხური – უპასუხე ჯერ პირველ შეკითხვას შემდეგ მეორე  შეკითხავას, შემდეგ მესამეს  ისე, რომ პირველ საფეხურზე გამოყენებული სიტყვები გამოიყენო და  სათაურთანაც იყოს კავშირში.

მეხუთე საფეხური –  ეცადე  შეკითხვებზე პასუხები ამბებად გადააკეთო, მოიგონე წინადადებები  და ჯერ პირველი ამბავი დაწერე მერე მეორე მერე მესამე.

მეექვსე საფეხური – მიღებული ამბები ერთმანეთს დაუკავშირე რისთვისაც შეადგინე ახალი წინადადებები და მიღებული ტექსტი გაარედაქტირე.

მეშვიდე საფეხური –   მიღებულ ტექსტი დაასრულე ისე რომ სათაურს პასუხობდეს.

ახლა კი მინდა გაგიზიაროთ   ჩემს  მიერ შექმნილი წერის კმპლექსური დავალება, რომელზე მუშაობაც ძალიან ნაყოფიერი აღმოჩნდა ჩემი მოსწავლეებისთვის.

კომპლექსური  დავალება  –  საინტერესო ამბავი ილუსტრაციის მიხედვით

წერილობით გადმოეცი  ამ ილუსტრაციის მიხედვით შენი ფანტაზიით გამოგონებული ამბავი.  ისე, რომ არც სათაური დაივიწყო.  დააკვირდი,  ილუსტრაციას. მასზე გამოსახულ პერსონაჟებს დაამატე შენი გამოგონებულიც. აღწერე პერსონაჟები  რას ფიქრობენ, რას გრძნობენ,   რა სურვილები აქვთ.მოიფიქრე ამბის დასაწყისი, ამბის განვითარება და დასასრული.

წერისას:

• ილუსტრაციაზე და ფანტაზიაზე დაყრდნობით, წარმოაჩინე – ფაქტები, მოვლენები – ილუსტრირებული და მოგონებული პერსონაჟის ხედვის კუთხიდან (ტექსტი, მკვ. 1, 3);
• გამოიყენე დიალოგები, მრავალფეროვანი სიტყვები და წინადადებები (წერა, მკვ. 2, 4);
• გადმოეცი ამბავი თანამიმდევრულად, დაიცავი აზრობრივი შესაბამისობა ტექსტის ნაწილებს შორის (წერა, მკვ. 3);
• დაიცავი აბზაცები, გამოიყენე  სასვენი ნიშნები (წერა, მკვ. 5).

დავალების წარდგენის შემდეგ ისაუბრე:

• რა მინიშნებებსდაეყრდენი ამბის მოგონებისას? (ტექსტი, მკვ. 3);
• რა ხერხები გამოიყენე წერის დაწყებამდე, წერისას (წერა, მკვ. 6)

წინასწარ შევარჩიე ილუსტრაციები, ილუსტრაციებზე გადმოცემულ სიუჟეტებს გავუკეთე ისეთი სათაურები რამაც მოსწავლეთა წარმოსახვით აზროვნებას გარკვეული სტიმული უნდა მისცეს.

ეს კი იმ სამუშაო ფურცლების ვარიანტების ნაწილია, რაც ინდივიდუალურად მოვამზადე მოსწავლეებისთვის და   “გავათამაშე” შემთხვევითი განაწილების პრნციპით (მაგიდაზე  დავალაგე გადაბრუნებული ვერსიები და მოსწავლეები მოდიოდნენ, იღებდნენ სათითაოდ).

მოსწავლეთა მიერ ინდივიდუალურად შესრულებული ამ დაველებების პრეზენტაციების შემდეგ  მოსწავლეთა ნამუშევრები, რომლებიც შესრულდა A3  ზომის ფორმატის ქაღალდზე ავკინძეთ და შევქმენით „დიდი წიგნი“.

მოსწავლეთა ნაწერების  შეფასება მოვახდინე სოლო ტაქსონომიის საფუძველზე შექმნილი შეფასების სქემით:

შეფასების სქემა – სოლო ტაქსონომიით

განმავითარებელი შეფასება მნიშვნელოვანია, როგორც მოსწავლისათვის ისე მასწავლებლისთვის.  ზოგადად შეფასების ეს ფორმა არის  საშუალება მოსწავლეთა ნაშრომების ანალიზის შედეგად   გამოიკვეთოს თუ რა მიმართულებით უნდა გააგრძელოს მასწავლებელმა მუშაობა.

მოსწავლეთა მიერ შესრულებული ნაშრომების ანალიზის შედეგად შევამჩნიე, რომ  მოსწავლეთა ნაწილის ნაწერები სტრუქტურულად არ იყო გამართული. არ იყო დაცული ნაწერის სტრუქტურა, რის გამოც დავგეგმე „ილუსტრაციის მიხედვით ერთობლივი წერის სტრატეგია“ რაც განვახორციელე მომდევნო გაკვეთილებზე. შემდეგ კი  მსგავსი დავალებით  გადავამოწმე რამდენად მოახერხეს მოსწავლეებმა ხარვეზის გამოსწორება.

გამოყენებული ლიტერატურა

1. ესგ საგნობრივი პროგრამა ქართული (2018-2024)
2. https://kargiskola.ge/teachers/resource_books/kitxva/resursi_kitxva.pdf
3. https://ganatldi.ge/app/uploads/2019/03/განმავითარებელი-შეფასება-და-დიფერენცირებული-სწავლება.pdf

კაცობრიობის განვითარების ისტორია მოწმობს, ადამიანი როგორ იძენდა იმ უნარებს, რომლებიც გარემოსთან ურთიერთობისათვის სჭირდებოდა. უძველესი დროიდან ქვისა თუ ხისაგან გამოთლილი იარაღით აღჭურვილი  ჰომო საპიენსი არა მხოლოდ თავს იცავდა, არამედ იკვლევდა იმ სივრცეს, რომელშიც სულიერ-მატერიალურად არსებობდა. მისი სიცოცხლე თანდათან უფრო მრავალფეროვნდებოდა და აღმოჩენების გზებით იქსელებოდა. ერთი უმთავრესი და გამორჩეული გზა კი მედიუმების პოვნას გულისხმობდა – იმგვარ ტექნიკას, რომელიც სამყაროს სიღრმისეულ ათვისებასა თუ საკუთარი თავის შეცნობაში დაეხმარებოდა. ცივილიზაციის განვითარების წყალობით, ადამიანს დღეს მძლავრი იარაღი – ელექტრონული მედია აქვს იმისთვის, რომ მოვლენების ცენტრში იყოს და უშორეს პერიფერიებსაც კი მისწვდეს ინტერნეტის საშუალებით. თანამედროვე  მულტიმედიური ტექნოლოგიები მოსწავლესაც და მასწავლებელსაც ცოდნის შეძენის  გზაზე კომფორტსა და საფრთხეს თანაბრად უქმნის. როგორც კვლევები ადასტურებს,  ჭარბი ინფორმაცია  არა მხოლოდ გადატვირთავს გონებას, არამედ რეალობის აღქმასაც აზიანებს, ეს კი ცხოვრებისეული პრობლემების  წყაროდ შეიძლება იქცეს.

აქამდე თუ გამორჩეულნი იყვნენ ის ისტორიული პიროვნებები (მაკედონელი, იულიუს კეისარი, ნაპოლეონი და სხვანი), რომლებსაც ერთდროულად რამდენიმე საქმის გაკეთება შეეძლოთ, ახლა ეს ჩვეულებრივი ამბავია. მოზარდს შეუძლია იჯდეს გაკვეთილზე, პარალელურად ჩართული იყოს გლობალურ ქსელში,  ვიდეოთამაშით გაერთოს, წეროს ტექსტური შეტყობინებები, მოუსმინოს მუსიკას და სხვ. ამიტომაც  გაჩნდა ტერმინი „მედიათაობა“, რომელსაც თანამედროვე სამყარო უამრავ არჩევანს სთავაზობს. შესაბამისად, გაჩნდა აუცილებლობაც,  რომ მოსწავლე იყოს მედიაწიგნიერი, შეძლოს მასმედიის შემოთავაზებულ მრავალფეროვნებაში ორიენტირება და თავისუფალი არჩევანის გაკეთება.

შეიძლება დავსვათ კითხვა: თანამედროვე სამყაროში არჩევანის სიმრავლე სიკეთეა თუ უბედურება? ერთიცაა და მეორეც.  ეს  ხშირად ერთგვარ ტერორს უთანაბრდება, რომელიც სიმართლისა და სიყალბის გარჩევის უნარს აჩლუნგებს და კრიტიკული, ანალიტიკური აზროვნების, ანალიზის, სინთეზისთვის დროს არ ტოვებს,  სწრაფი, გაუაზრებელი, მოჩვენებითი გადაწყვეტილების მიღებას უწყობს ხელს.

სხვადასხვა ტიპის ელექტრონული ინფორმაციისა თუ სასწავლო მასალის სიმდიდრე, რა თქმა უნდა, ტექნოლოგიური ეპოქის დიდი მონაპოვარია. ამაზე არავინ დავობს. ამავდროულად, ეს მოსწავლისგან ახალ უნარებს მოითხოვს, რომლებიც სწორედ ახლა ყალიბდება. ცხადია, პედაგოგს საქმე ემატება, რადგან ფეხდაფეხ უნდა მიჰყვეს ამ აჩქარებულ დროს და არათუ ძველმოდური არ უნდა გამოჩნდეს მოსწავლეთა თვალში, არამედ, მეტაფორულად თუ ვიტყვით, ინფორმაციის ოკეანეში ცურვა უნდა ისწავლოს და მოზღვავებული ნაკადების მორევში არ ჩაინთქას. ჯეიმს პოტერმა ჩვენი კულტურა „მედიაგზავნილების უზარმაზარ სუპერმარკეტს“ შეადარა – რაღაცებს „ვყიდულობთ“, მაგრამ იმაზეც ვფიქრობთ, რასაც „არ ვყიდულობთ“. თუ მის ამ მეტაფორულ აზრს მივყვებით, საკუთარ თავსაც იოლად გავიხსენებთ მსგავს სიტუაციაში, როცა იმასაც ვყიდულობთ, რაც არ დაგვიგეგმავს და არაფერში დაგვჭირდება, მაგრამ საგნებმა „იძალადეს“,  თავი გვაყიდვინეს, ფინანსური რესურსი  უაზროდ გაგვაფლანგვინეს.

ასე ხდება მაშინაც, როცა საჭირო ინფორმაციას დავეძებთ და დროს, ენერგიას ძიების გზაზე შემხვედრ უამრავ ინფორმაციაზე ვხარჯავთ, გვიტაცებს სათაურები, ფოტოები, რეკლამები და გვიან ვაცნობიერებთ, საერთოდ, რისთვის შემოვყავით თავი ამ საძიებო სისტემაში. ასე ემართებათ მოსწავლეებსაც, რომლებიც მედიაგზავნილების ქაოსში ინთქმებიან და თავგზა ებნევათ.  როგორც მეცნიერები აღნიშნავენ, დიდი რაოდენობით ინფორმაცია მეხსიერებას კი არ ავითარებს, არამედ აქვეითებს.

ჯეიმს პოტერი საუბრობს კოდებზე, რომლებსაც ადამიანში არა მხოლოდ გარემო, სკოლა, ოჯახი, მეგობრები, არამედ მედიასაშუალებებიც  აპროგრამებენ (წარმოდგენები, შეხედულებები, სტერეოტიპები). ასე რომ, მრავალფეროვანი არჩევანი შეიძლება ხანდახან მოჩვენებითიც იყოს, რადგან ადამიანი თუ არ არის კრიტიკულად, თავისუფლად და შემოქმედებითად მოაზროვნე, მაშინ შეიძლება მხოლოდ „შემოთავაზებულ“ ინფორმაციას დაეწაფოს და სრულიად დაკარგოს არჩევანის გაკეთების სურვილიცა და ძალაც.

იმისათვის, რომ მოსწავლემ თავი დააღწიოს უსარგებლო, უფრო მეტიც, საზიანო ინფორმაციას, საჭიროა, მასწავლებელი დაეხმაროს მას საორიენტაციო რუკისა თუ გზამკვლევის შექმნაში. მოსწავლე უნდა მიეჩვიოს ინფორმაციის გაფილტვრას, რისთვისაც აუცილებელია, მას ჰქონდეს სხვადასხვა მედიაწყაროს შედარების, ანალიზის, შეფასების, დაჯგუფების, ინდუქციის, დედუქციის, სინთეზისა და აბსტრაჰირების უნარები.

ეს ყოველივე კი, რა თქმა უნდა, თანდათან ყალიბდება და ვითარდება. მოსწავლე უნდა მიეჩვიოს, რომ ცხადად წარმოიდგინოს სასწავლო მიზნები, შემდეგ კი შეძლოს შესაბამისი ცოდნის სტრუქტურირება (ე.ი. კონკრეტული საკითხების დამუშავება).  ჩვენი აზრით, მოსწავლემ უნდა იფიქროს:

1. რატომ არჩევს ამა თუ იმ მედიაგზავნილს?
2. როგორ არის დაკავშირებული ეს მის მიზანთან?
3. როგორ დაეხმარება ეს თემის მრავალმხრივ დამუშავებაში?
4. პრეზენტაციისას როგორ შეძლებს აუდიტორიაზე ზემოქმედებას?

როდესაც მოსწავლეს კონკრეტული საკითხი ძალიან აინტერესებს, მაშინ  ის ძიების პროცესს სხვადასხვა მიმართულებით წარმართავს, ეცნობა არაერთ წყაროს, აგროვებს მასალას და, შესაბამისად, შედეგსაც იღებს. სკოლა ცხოვრების ნაწილია, ამიტომაც მოსწავლე ამ სივრცეშიც იძენს გამოცდილებას. გაკვეთილებზე მოსწავლე კონკრეტულ სასწავლო მიზნებზე კონცენტრირებას ეჩვევა, მას ის უნარებიც გამოუმუშავდება, რომლებიც დაეხმარება, რომ ცხოვრებაში იყოს ბედნიერი, ამისთვის კი სწორად შეარჩიოს პროფესია. მედიაწიგნიერება უნდა დაეხმაროს მოსწავლეს, იცხოვროს საკუთარი და არა მედიის მიერ შემოთავაზებული წესებით.

მოსწავლეები მასწავლებელთა გარეშეც აქტიურად ეცნობიან სხვადასხვა მედიაინფორმაციას.  საჭიროა, მასწავლებელმა გაკვეთილებზე გამოიყენოს მედიაგზავნილები, მოსწავლეებთან ერთად კრიტიკულად გააანალიზოს და შეაფასოს. ეს მოსწავლეებს დაეხმარება, რომ დამოუკიდებლად უფრო ეფექტურად გამოიყენონ ინტერნეტში ატვირთული აუდიო-ვიდეო თუ ტექსტური მასალა.

მასწავლებელმა უნდა მოიფიქროს ისეთი სავარჯიშოები, რომელთა შესრულებაც დაეფუძნება კონკრეტული მედიაინფორმაციის დეკოდირებას. გთავაზობთ ჩვენ მიერ მოფიქრებულ რამდენიმე აქტივობას.

აქტივობა 1. მასწავლებელმა წინასწარ შეარჩიოს საგაკვეთილო თემის შესაბამისი ვიდეო  და მოსწავლეებს აჩვენოს. ნახვის შემდეგ მოსწავლეებმა იმსჯელონ შემდეგ საკითხებზე:

1. თემა როგორ იყო დამუშავებული ვიდეოში (ღრმად თუ ზედაპირულად)?
2. ავტორებმა მხოლოდ ფაქტები წარმოაჩინეს თუ ამ ფაქტთა საკუთარი ინტერპრეტაციებიც?
3. ავტორებმა რა წყაროები გამოიყენეს?
4. როგორ იყო ტექსტური მასალა მოწოდებული?
5. როგორი იყო ფოტომასალა (ავთენტური თუ ინტერნეტით მოძიებული)?
6. როგორი იყო ტექსტის შრიფტი?
7. როგორი იყო დიზაინი?
8. როგორ იყო გამოყენებული ხმა (მუსიკალური ეფექტები)?
9. როგორ იყო ფერები ერთმანეთთან შეხამებული?
10. როგორი კომპოზიცია ჰქონდა ვიდეოს?
11. იყო თუ არა თემა „ამობრუნებული პირამიდის ეფექტით“ მოწოდებული? (ჯერ თემასთან დაკავშირებული მთავარი ინფორმაცია: ვინ? რა? სად? რატომ? როგორ? შემდეგ თემასთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი დეტალები, შემდეგ ნაკლებმნიშვნელოვანი, მეორე რიგის ინფორმაცია, რომელიც თემას ავსებდა და ამდიდრებდა);
12. რა ემოციური ზემოქმედება მოახდინა მოწოდებულმა მასალამ?
13. რა იყო ახალი და საინტერესო მოცემულ ვიდეოში?
14. მომცა თუ არა ვიდეომ სტიმული თემის უფრო ღრმად გასაცნობად?
15. თემის დამუშავება მომეწონა თუ არა?
16. დაბადა თუ არა ვიდეომასალამ ახალი იდეები?
17. სახელმძღვანელოში მოცემულ მასალას ვიდეო ავსებდა, იმეორებდა თუ განსხვავებული რაკურსით წარმოაჩენდა?

ეს კითხვები დაეხმარება მოსწავლეებს დასაბუთებულ კრიტიკული ანალიზში.

პედაგოგმა მოსწავლეებს შეიძლება დაავალოს ამავე თემაზე ვიდეოს  დამოუკიდებლად (ჯგუფურად, ინდივიდუალურად) შექმნა. მუშაობისას მოსწავლეებმა უნდა გაითვალისწინონ ის კრიტიკული შენიშვნები, რომლებიც გამოითქვა და თავიანთ ვიდეოში იგივე  შეცდომები არ დაუშვან. კარგი იქნება, თუ ერთსა და იმავე თემაზე შექმნიან ვიდეოებს.

შემფასებელთა ჯგუფს (რომელშიც შევლენ ის მოსწავლეები, რომლებიც მონაწილეობას არ მიიღებენ დავალებაში)  ექსპერტის ფუნქცია ექნება. მასწავლებლის დახმარებით ისინი მოიფიქრებენ შეფასების კრიტერიუმებს, რათა მაქსიმალურად გამორიცხონ სუბიექტური ნიუანსები და ობიექტურად განსაზღვრონ შესრულებულ დავალებათა ღირსება-ნაკლოვანება. ამის შემდეგ შეიძლება ექსპერტებმა იმ ვიდეოს, რომელიც მაღალ ქულას მიიღებს, სასკოლო (ან საკლასო) ვებგვერდზე, ბლოგსა თუ ფეისბუქგვერდზე ატვირთვის რეკომენდაცია მისცენ.

საინტერესო იქნება იმ კომენტარების ანალიზიც, რომლებსაც ვიდეოს მნახველები დაწერენ (შეიძლება, ამ თვალსაზრისით,  სხვა კლასების ან სხვა  სკოლის მოსწავლეთა ჩართვაც).

აქტივობა 2. მასწავლებელმა  წინასწარ შეარჩიოს ორი ან სამი მოკლე ვიდეო იმ თემაზე, რომელსაც შეასწავლის (შეიძლება თემის დასრულების ეტაპზეც). ვიდეოებში თემა განსხვავებული თვალთახედვით უნდა იყოს წარმოჩენილი (ე.ი. განსხვავებული თვალსაზრისები უნდა იყოს გამოთქმული).

მოსწავლეებმა ვიდეოები ერთმანეთს უნდა შეადარონ  და დასაბუთებულად იმსჯელონ:

1. რომელ ვიდეოში გამოთქმულ თვალსაზრისებს ეთანხმებიან?
2. რომელ ვიდეოში მიაღწიეს ავტორებმა დამაჯერებლობას?
3. ავტორებმა რა სტრატეგიები გამოიყენეს იმისთვის, რომ თავიანთი თვალსაზრისები გამოეხატათ?
4. რომელმა აუდიო-ვიზუალურმა ეფექტებმა მოახდინა გავლენა, რომ მოწოდებული ინფორმაცია უკეთესად გაეაზრებინათ?

რა თქმა უნდა, შეიძლება კითხვების გამრავალფეროვნება და მოდიფიცირება კონკრეტული საგნის სპეციფიკის გათვალისწინებით. კარგი იქნება, თუ ვიდეოების განსახილველ კითხვათა თუ შეფასებათა კრიტერიუმების შედგენაზე მოსწავლეები დამოუკიდებლად იმუშავებენ,  შემდეგ ერთმანეთთან  შეაჯერებენ და მასწავლებელს წარუდგენენ (მათ ამგვარი სქემის შედგენის გამოცდილება უკვე ექნებათ).

მოსწავლეები იმსჯელებენ ვიდეოს შესახებ – თუ რას შეცვლიდნენ, დაამატებდნენ, გამოაკლებდნენ. შეიძლება მასწავლებელმა მისცეს დავალება, რომ მოცემული ვიდეოებისგან ახალი შექმნან, გამოიყენონ ის, რაც მოეწონათ და მნიშვნელოვნად მიიჩნიეს. დავალებად შეიძლება მიეცეთ, აგრეთვე, ახალი ვიდეოს შექმნა მოცემულ თემაზე.

აქტივობა  3. მასწავლებელმა მოსწავლეებს წინასწარ გააცნოს შემდეგ გაკვეთილებზე შესასწავლი თემა და  დაავალოს შეთავაზებულ თემაზე სხვადასხვა ტიპის მედიაგზავნილის შექმნა; ინფორმაცია მოიძიონ, დაახარისხონ  და  გადაიღონ ვიდეო ან PowerPoint-ში გააკეთონ პრეზენტაცია (ინდივიდუალურად ან ჯგუფურად).  ამგვარად, მასწავლებელმა თემის ახსნა, წარმოდგენა მოსწავლეებს უნდა დაავალოს. აქაც წინასწარ უნდა შექმნას ექსპერტთა ჯგუფი (სურვილის მიხედვით), რომელიც წარმოდგენილ მასალას, მაგალითად,  შემდეგი პოზიციიდან შეაფასებს:

1. ავტორებმა საინტერესოდ წარმოაჩინეს თუ არა ახალი თემა?
2. რა იყო ახალი მოსწავლეთა შექმნილ მედიაგზავნილში?
3. დაკავშირებული იყო თუ არა აქამდე შესწავლილ მასალასთან?
4. თუ იყო წარმოდგენილი მრავალფეროვანი მასალის მიწოდების გზები?
5. ჩანდა თუ არა ავტორთა სუბიექტური დამოკიდებულება საკითხის მიმართ (თუ ობიექტური, ნეიტრალური პოზიციიდან იყო წარმოდგენილი)?
6. კრიტიკულად იყო თუ არა გადამუშავებული მოძიებული მასალა, თუ, უბრალოდ, კოპირებული იყო ამა თუ იმ საიტიდან?
7. დაცული იყო თუ არა საავტორო უფლებები? ე.ი. მითითებული იყო თუ არა იმ ვებგვერდთა მისამართები, საიდანაც ისარგებლეს ტექსტური, აუდიო თუ ვიდეომასალით?
8. როგორ იყო წარმოდგენილი მასალის სტრუქტურა და კომპოზიცია?
9. შეთავაზებული იყო თუ არა დამატებითი ინფორმაციის მისამართები?

ეს აქტივობები მოსწავლეებს პასუხისმგებლობის გრძნობას გაუმძაფრებს, დამოუკიდებლად შრომას მიაჩვევს, თავდაჯერებულობას შესძენს;  რაც მნიშვნელოვანია, განუვითარებს შემდეგ უნარებს (რომლებიც არა მხოლოდ სკოლაში, არამედ ცხოვრებაშიც გამოადგებათ):

1. მასალის მოძიება და კლასიფიკაცია;
2. სათანადო დოკუმენტების შერჩევა;
3. პირველხარისხოვან მონაცემთა გამორჩევა;
4. დამატებითი ფაქტების თავმოყრა;
5. აუდიო-ვიზუალური და ფოტომასალის მოძიება;
6. ავთენტური აუდიო-ვიდეო და ფოტომასალის შექმნა;
7. მნახველზე ზემოქმედების სტრატეგიების შემუშავება.
8. ანალიზის, სინთეზის უნარების განვითარება;
9. ესთეტიკური გემოვნების განვითარება და სხვ.

ამგვარად, მედიასამყაროში მოგზაურობა უბრალო და უაზრო ხეტიალს რომ არ დაემსგავსოს, მოსწავლე მიეჩვევა  მიზანმიმართული „მარშრუტების“ შედგენას, გზამკვლევთა შექმნას, რათა საინფორმაციო გზავნილი იყოს კარგი საშუალება, ინსტრუმენტი დასახული სასწავლო მიზნების მისაღწევად, თავისუფალი არჩევანის გასაკეთებლად.

2018 წელს ესტონეთის განათლების სისტემის გასაცნობად ტალინში ვიმყოფებოდი. ქალაქის ძველ უბნებში თვალში გეცემოდათ დაწყებითი კლასების მოსწავლეთა ჯგუფები, რომლებიც სასწავლო დროს სკოლის გარეთ, ქალაქში ატარებდნენ. სპეციალური ამოსაცნობი ჟილეტებით შემოსილები, ურბანული სივრცეების შესასწავლად და აღმოსაჩენად პედაგოგებთან ერთად დადიოდნენ.

სწავლა-სწავლების რეალურ ცხოვრებასთან დაკავშირების სხვადასხვა გზა არსებობს. ერთი მათგანია საგანმანათლებლო city walks (ფეხტური ქალაქში). სანამ ამ მეთოდით ტურის დაგეგმვაზე გადავიდოდე, ჩვენი რეალობიდან აღებულ რამდენიმე საინტერესო მაგალითს გაგიზიარებთ.

საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორიამ შეადგინა ისტორიული ტურები თბილისში, თელავში, ქუთაისსა და ბათუმში. მარშრუტების მიზანია საბჭოთა წარსულის გააზრების ხელშეწყობა ქალაქებში შემორჩენილი ნაგებობების მონახულების გზით. 2021 წლის ნოემბერში კოლეგებთან ერთად მონაწილეობა მივიღე თელავის ტურში, რომელსაც მკვლევარი ირაკლი ხვადაგიანი უძღვებოდა. მოსმენილმა ამბებმა და შენობების კედლებზე შემორჩენილმა გზავნილებმა გააცოცხლა ტრაგედიები, რომლებიც გასაბჭოების შემდეგ დატრიალდა საქართველოში.

გავიხსენებდი ასევე ტფილისის ჰამქარის ფეხტურებს ძველ თბილისში…

სამოქალაქო განათლების პედაგოგთა ფორუმი მიუნხენის ლუდვიგ მაქსიმილიანის უნივერსიტეტის გეოგრაფიის დეპარტამენტთან პარტნიორობითა და გერმანული ფონდის EVZ – Remembrance, Responsibility, Future – მხარდაჭერით ახორციელებდა პროექტს „საგანმანათლებლო сity walks“. პროექტი ითვალისწინებდა ქართველი და გერმანელი მასწავლებლების მომზადებას და საჭირო უნარებით აღჭურვას, რათა დამოუკიდებლად დაგვეგეგმა ფეხტურები ჩვენი მოსწავლეებისთვის შემდეგი მიმართულებებით:

• Un-Read Stories – არწაკითხული ისტორიები
• Un-heard People/Voices – არგაგონილი ადამიანები/ხმები
• Un-seen Art and Un-Dreamed Utopia – არდანახული ხელოვნება და არნაოცნებარი უტოპია

რა თემატიკაზე და სად შეიძლება დაიგეგმოს საფეხმავლო ტურები?

საფეხმავლო ტურების მოწყობა შესაძლებელია როგორც დიდ და პატარა ქალაქებში, ისე სოფლადაც. თემატიკა შეზღუდული არ არის. მარშრუტი შეიძლება ეხებოდეს გარემოს დაცვის საკითხებს, ადამიანთა უფლებრივ მდგომარეობას, ურბანულ პრობლემებს, ქუჩის ხელოვნებას, სახელმწიფო ხელისუფლების განაწილების პრინციპების პრაქტიკულ რეალიზებას (მაგალითად, თბილისში მოკლე მანძილზე შეიძლება პარლამენტის, მთავრობის ადმინისტრაციისა და უზენაესი სასამართლოს ნახვა), განათლებას, მედიასა და არასამთავრობო სექტორს, სატრანსპორტო პოლიტიკას, საბჭოთა წარსულის გააზრებას, კონფლიქტებს, სპორტს და სხვ. მასწავლებელს ფართო არჩევანი აქვს, რათა მოსწავლეები სკოლის გარეთ დააფიქროს თუნდაც სასწავლო პროგრამით გათვალისწინებულ საკითხებზე.

სასურველია, მარშრუტი დაგეგმვის ეტაპზე, წინასწარ შემუშავდეს. Google maps-ი ტერიტორიის მონიშვნის, შესაბამისი ინფორმაციის დატანისა და მიმართულებების განსაზღვრის საშუალებას იძლევა.

მარნეულის მუნიციპალიტეტში მუშაობა საინტერესოა. ეთნიკური თუ რელიგიური მრავალფეროვნება, ქალთა და ბავშვთა უფლებრივ მდგომარეობაზე დაკვირვება, საბჭოთა წარსულის ნაკვალევი – ეს მცირე ჩამონათვალია იმ თემებისა, რომლებზეც შესაძლებელია აქტუალური საგანმანათლებლო city walks-ის დაგეგმვა და განხორციელება. ქალაქში მწვავე პრობლემაა დაბინძურება, ამიტომ სწორედ მას დაეთმო ჩვენი პირველი ფეხტური სახელწოდებით „მდინარის ხმაური, რომელიც არავის ესმის“.

პედაგოგი კარგად უნდა იცნობდეს იმ ტერიტორიას, სადაც მოსწავლეების მიყვანას აპირებს. სივრცის კარგად შესწავლა საჭიროა იმისთვისაც, რომ სიარულის დროს ესაუბროს მონაწილეებს იმ საკითხზე, რომელსაც ეთმობა კონკრეტული მარშრუტი. ამიტომ პირველ ეტაპზე შევისწავლე მდინარე ალგეთის კონკრეტული მონაკვეთი, რომელიც ყველაზე მეტადაა დაბინძურებული. ამის შემდეგ Google maps-ის აპლიკაციაში შევქმენი რუკა თავისი მინიშნებებით (ფეხტურის განხორციელების შემდეგ დავამატე შესაბამისი ფოტოები).

საგანმანათლებლო city walks-ში მარნეულის N2 საჯარო სკოლის X კლასის მოსწავლეებმა მიიღეს მონაწილეობა.

ქალაქში მიედინება პატარა მდინარე ალგეთი. მდინარე და მისი ხეობა მოსახლეობის უპასუხისმგებლო ქმედებების გამო ძლიერ ბინძურდება.

საგანმანათლებლო сity walks-ის დაგეგმვის პროცესში ჩამოვაყალიბე საკვანძო კითხვები, რომლებზეც გავცემდი პასუხებს და მოვისმენდი მათ მოსაზრებებს.

1. როგორ ექცევა ქალაქი მდინარეს?
2. რატომ არ არის მდინარე ქალაქის ორგანული ნაწილი?
3. რამდენად შესაძლებელია მდინარის ნაპირებზე რეკრეაციული სივრცეების მოწყობა და ხეობის ათვისება?
4. რას გვეტყოდა მდინარე, ლაპარაკი რომ შეეძლოს?

ტური დავიწყეთ ადგილიდან, სადაც ქვის პატარა საწარმო მდებარეობს. საწარმოდან გამოედინება არხი, რომელიც იქვე, ახლოს, უერთდება მდინარე ალგეთს. დამუშავებული ქვები ირეცხება. ნარეცხი წყალი სწორედ ამ არხის საშუალებით ჩაედინება მდინარე ალგეთში.

მოვინახულეთ მდინარის ჭალა, სადაც შეიძლება მოეწყოს სკვერი ან ტყე-პარკი. ფეხტურის მონაწილეებმა მეორე დღეს სკოლაში წარმოადგინეს თავიანთი ხედვა და სურვილები.

მესამე გაჩერება იყო ძველი სასამართლოს შენობის მიმდებარე ტერიტორია ქალაქის ცენტრში. ეს ადგილი უპატრონოდაა მიტოვებული, დგას ხეები, იქვე მიედინება მდინარე. ნებისმიერი ევროპული ქვეყნის პატარა ქალაქი ასეთ ადგილას მოაწყობდა ძალიან ლამაზ რეკრეაციული ზონას.

ბოლო გაჩერება იყო ადგილი, სადაც მდინარე ყველაზე ახლოს მოდის სკოლასთან. აქ მდინარეში ყველაზე მეტი საყოფაცხოვრებო ნარჩენი იყრება. მოსწავლეებმა გამოთქვეს მოსაზრებები იმის თაობაზე, როგორ შეიძლება მდინარის დაცვა მსგავსი ქმედებებისგან და თავიანთ პასუხისმგებლობაზეც იმსჯელეს.

მოსწავლეებმა აღმოაჩინეს მდინარე, რომლის ხმაური არავის ესმის. ჩვენი მიზანია, მდინარის გადარჩენის მიზნით დავიწყოთ ადვოკატირების კამპანია. ვაპირებთ ამ პროცესში დაინტერესებული მხარეების ჩართვას, მედიისა და არასამთავრობო სექტორის მოწვევას, რათა უფრო მეტი ადამიანის ყურამდე მივიტანოთ მდინარის გასაჭირი.

დედამიწის კეთილდღეობა ადამიანის კეთილდღეობის საწინდარია.

გლობალური შეთანხმება (გარიგება) ბუნებისთვის (GDN) დედამიწაზე სიცოცხლის მრავალფეროვნებისა და სიმრავლის გადასარჩენად შექმნილი გეგმაა. პარიზის კლიმატის შეთანხმებასთან ერთად GDN-ის მიზანია, თავიდან აგვაცილოს კლიმატის კატასტროფული ცვლილება, შეინარჩუნოს სახეობები და უზრუნველყოს ეკოსისტემის აუცილებელი სერვისები. ახალი კვლევები აქტუალობას მატებს ამ გაერთიანებას: ხმელეთის ნახევარზე ნაკლები ხელუხლებელია, მაგრამ ეკოსისტემების შესანარჩუნებლად საჭიროა, გლობალური ტემპერატურის საშუალო ცვლილება 1,5°C-ს არ აღემატებოდეს. GDN მიზნად ისახავს, დედამიწის 30% ოფიციალურად იყოს დაცული, რაც შეამცირებს გადაშენების საფრთხეს და ნახშირორჟანგის გამონაბოლქვს. აუცილებელია დედამიწის მინიმუმ 20%-ის დაცვა, რათა ეს მაჩვენებელი შენარჩუნდეს.

ბუნების დაცვის ისეთი მცდელობები, როგორიცაა კლიმატის ცვლილების პოლიტიკა, ხელახლა ფასდება პლანეტარული საგანგებო მდგომარეობის დროს. კლიმატის ცვლილებამ სამართლიანად გამოიწვია 2015 წლის პარიზის შეთანხმება, რომელმაც ხელი შეუწყო კოორდინირებულ გლობალურ ქმედებებს არა მხოლოდ მთავრობებს, არამედ კომპანიებს, ქალაქებსა და მოქალაქეებს შორისაც. მას შემდეგ ჩატარებული კვლევები გვიჩვენებს, რომ კლიმატის სტაბილიზაციისა და >1,5°C დათბობის არასასურველი შედეგების თავიდან აცილების მცდელობები მოითხოვს მიწის ათვისებისა და გარდაქმნის სწრაფ შემცირებას და მორატორიუმს დაახლოებით 2035 წლისთვის. მოახლოებული კრიზისის თავიდან აცილების ყველაზე ლოგიკური გზაა დედამიწის ტერიტორიის მინიმუმ 50%-ზე ხელუხლებელი ბუნებრივი ეკოსისტემების შენარჩუნება და აღდგენა ენერგიის გარდამავალ ღონისძიებებთან ერთად. ეს ზომები თავისთავად, სავარაუდოდ, არ იქნება საკმარისი – უნდა გაძლიერდეს აღდგენითი ღონისძიებები, რათა შემცირდეს უარყოფითი სათბურის გაზების ემისიის გავლენა.

ბუნებრივი ეკოსისტემები   სამყაროში ადამიანის კეთილდღეობის შენარჩუნების გასაღებია. პარიზის შეთანხმების ხელმომწერთა 65%-მა იკისრა ეკოსისტემების აღდგენისა და შენარჩუნების ვალდებულება. ხელუხლებელი ტყეები, განსაკუთრებით – ტროპიკული ტყეები, ორჯერ მეტ ნახშირორჟანგს შთანთქავს, ვიდრე დარგული მონოკულტურები. ეს აღმოჩენა გლობალურ დათბობასთან ბრძოლისას ტყის კონსერვაციას კრიტიკულ მიდგომად აქცევს. იმის გამო, რომ დედამიწაზე არსებულ სახეობათა დაახლოებით ორი მესამედი ბუნებრივ ტყეებში გვხვდება, ხელუხლებელი ტყის შენარჩუნება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია მასობრივი გადაშენების თავიდან ასაცილებლად. თუმცა ნახშირბადის კონცენტრაციის რეგულირება სცდება ტროპიკულ ტყეებს: ტორფები, ტუნდრა, მანგროები და უძველესი მდელოები ასევე მნიშვნელოვანია ნახშირორჟანგის დაგროვებასთან ბრძოლისას. გარდა ამისა, ხელუხლებელი ჰაბიტატების მნიშვნელობა ვრცელდება მტკნარ და საზღვაო სფეროებზე, კვლევები იმაზე მიუთითებს, რომ ნაკლებად დარღვეული ჭაობები და სანაპირო ჰაბიტატები უფრო მეტ ნახშირბადს შთანთქავს, ვიდრე დარღვეული ტერიტორიები. ყველა ეს ეკოსისტემა ინარჩუნებს მცენარეთა და ცხოველთა განსხვავებულ ერთობლიობას და აქვს თავისი როლი გლობალური კლიმატის სისტემის დაბალანსებაში.

კლიმატის ცვლილების მოდელები აჩვენებს, რომ ჩვენ ვუახლოვდებით გარდამტეხ მომენტს: თუ ჰაბიტატის გარდაქმნისა და ემისიების მიმდინარე ტენდენციები 2030 წლისთვის პიკს მიაღწევს, შეუძლებელი გახდება ტემპერატურის ზრდის მაჩვენებლის 1,5°C-ის ფარგლებში შენარჩუნება. ანალოგიურად, თუ მომდევნო ათი წლის განმავლობაში მიწის დეგრადაციის პროცესი, ბრაკონიერთა მიერ დიდ ცხოველებზე ნადირობა და სხვა საფრთხეები საგრძნობლად არ შემცირდა ან არ შეჩერდა, მრავალი ეკოსისტემისთვის შეუქცევად პროცესებს მივიღებთ. ცხადი გახდა, რომ 1,5°C-ის მიღმა პლანეტის ორგანიზმები სერიოზულ საფრთხეში აღმოჩნდებიან, რადგან ეკოსისტემები ფაქტობრივად დაშლას დაიწყებს. ბუნებრივი გარემოს დეგრადაცია ასევე ამცირებს ცხოველთა რაოდენობას, საფრთხეს უქმნის საზოგადოებრივ ჯანმრთელობას და იწვევს ადამიანთა მიგრაციას სუფთა სასმელი წყლის, მნიშვნელოვანი საარსებო კულტურების მორწყვისა და კლიმატთან დაკავშირებული პრობლემების გამწვავების გამო. არსებითი ჩარევის გარეშე მომდევნო რამდენიმე წლის განმავლობაში ვითარება უფრო და უფრო დამძიმდება. გარდა ამისა, კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული გვალვებისა და ზღვის დონის აწევის გამო ადამიანთა მიგრაცია ექსტრემალურ ამინდთან ერთად მოიმატებს. 2050 წლისთვის შესაძლოა 100 მილიონზე მეტი ადამიანი გადაადგილდეს, ძირითადად – სამხრეთ ნახევარსფეროში.

პარიზის შეთანხმების თანმხლებმა პაქტმა შესაძლოა უზრუნველყოს კლიმატის მიზნების მიღწევა, თავიდან აგვაცილოს სახეობათა გადაშენება და ბიომრავალფეროვნებისა და ეკოსისტემური სერვისების სწრაფი ეროზია ხმელეთის, მტკნარი წყლისა და საზღვაო სფეროებში.

GDN-ის როგორც პოლიტიკის მექანიზმის კონცეფცია წარმოიშვა ადრეული კვლევის შედეგად, რომელიც შემოიფარგლებოდა ხმელეთზე ბიომრავალფეროვნების დაცვით. ეს მიდგომა არა მხოლოდ იცავს ბიომრავალფეროვნებას, არამედ ყველაზე იაფი და სწრაფი ალტერნატივაცაა კლიმატის ცვლილების შესაჩერებლად და არ არის დამოკიდებული ნახშრორჟანგის თავიდან აცილების ტექნოლოგიების განვითარებაზე, რაც, ნაკლებსავარაუდოა, ეფექტური ან მასშტაბური აღმოჩნდეს მიმდინარე ორმაგი კრიზისების დროში შეზღუდულობის გამო. აქ მოცემულია პრობლემის გადაჭრის გზები, რომლებიც მეცნიერულ მითითებებზეა დაფუძნებული. მას შეუძლია დააკავშიროს ბუნება და კლიმატური გარიგებები, გააძლიეროს და რეკომენდაცია გაუწიოს დროში განსაზღვრულ ეტაპებსა და მიზნებს. კვლევაში ასახულია ბიომრავალფეროვნების დაკარგვის კონკრეტული საფრთხეები და მამოძრავებელი ფაქტორები და განხილულია GDN-ის განხორციელების ხარჯები.

ბიომრავალფეროვნება და კლიმატის ცვლილება ურთიერთდაკავშირებული მოვლენებია. ბიომრავალფეროვნების შემცირების გამომწვევ ოთხ ფაქტორთან ერთად (საარსებო გარემოს დეგრადაცია, ჭარბი მოპოვება, გარემოს დაბინძურება და ახალი სახეობების ინვაზია), კლიმატის ცვლილება ბიომრავალფეროვნების შემცირების ერთ-ერთ უმთავრეს მიზეზადაა აღიარებული. ასევე საყოველთაოდ აღიარებულია, რომ ბიომრავალფეროვნება უზრუნველყოფს ეკოსისტემების მდგრადობას და, შესაბამისად, წარმოადგენს ეკოსისტემების მიერ მოწოდებული სერვისების უმნიშვნელოვანეს კომპონენტს.

ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციას, თავის მხრივ, ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნების ფუნქციასთან ერთად, ენიჭება უმნიშვნელოვანესი როლი კლიმატის ცვლილების პროცესის შერბილებასა და ადაპტაციაშიც. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია ბიომრავალფეროვნების როლი ისეთი პროცესების რეგულირებაში, როგორიცაა მდინარეების ჰიდროლოგიური რეჟიმების რეგულირება, მიკროკლიმატის ჩამოყალიბება და სხვა. ბიომრავალფეროვნების შემცირება ქმნის პოტენციურ საფრთხეს ეკოსისტემური სერვისებისთვის.

დღესდღეობით ეკოსისტემების მენეჯმენტი განიხილება როგორც მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი კლიმატის ცვლილების მიტიგაციის პროცესში.

ბიომრავალფეროვნებისა და კლიმატის შერბილების ამ თანადამოკიდებულებას ეხება ნაშრომი „გლობალური გარიგება ბუნებისთვის (GDN): სახელმძღვანელო პრინციპები, ეტაპები და მიზნები“. ის გვთავაზობს გაბედულ ხედვას იმის შესახებ, რა უნდა გაკეთდეს ბიოსფეროს ფუნქციონირების უზრუნველსაყოფად, განსაკუთრებით ახლა, როცა მთელი მსოფლიო შეშფოთებულია გლობალური ტემპერატურის მატების გამო. GDN ეფუძნება მეცნიერულ პრინციპებს, რომლებსაც შეუძლია ერთმანეთთან დააკავშიროს და ამგვარად გააძლიეროს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ორი განსხვავებული კონვენცია – კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენცია (აგრეთვე – პარიზის შეთანხმება) და კონვენცია ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ. ნაშრომში წარმოჩენილია სამი მიმართულება, რომლებსაც, ერთად აღებულს, შეუძლია სიცოცხლის გადარჩენა დედამიწაზე: კლიმატის ცვლილების შერბილება, ბიომრავალფეროვნების დაცვა და ეკოსისტემებისა და სახეობების წინააღმდეგ მიმართული საფრთხეების შემცირება.

ნაშრომი წარმოაჩენს მკაფიო მიზეზშედეგობრივ კავშირს კლიმატის ცვლილებასა და ბიომრავალფეროვნების გაღარიბებას შორის. თუ კლიმატის კრიზისი არ აღმოიფხვრა, ვერც ბიომრავალფეროვნების კრიზისი აღმოიფხვრება და პირიქით – თუ ტყეებისა და სხვა ჰაბიტატების განადგურება ვერ შევაჩერეთ, სავარაუდოდ, ვერ დავრჩებით ზღურბლის ქვემოთ. და აი, რატომ:

ხმელეთის ზედაპირის დაახლოებით ნახევარი ამჟამად ბუნებრივ მდგომარეობაშია და შეუძლია მოქმედი ეკოსისტემების მხარდაჭერა. სინამდვილეში ეკოსისტემები, რომლებიც აბალანსებს კლიმატს და შესაძლებელს ხდის სიცოცხლეს დედამიწაზე, საფრთხის ქვეშაა. მიუხედავად პროგრესისა, ტროპიკული ტყეები, რომლებიც შთანთქავს მსოფლიოს ნახშირორჟანგის უმეტეს ნაწილს, უახლოვდება გადაშენების ზღვარს. ჩვენ ვაგრძელებთ განვითარებას, ტყეების ჩეხვას, მიწების ძარცვასა და დაბინძურებას ისე, რომ შედეგზე არ ვფიქრობთ.

მაგრამ რატომ დავიცვათ მსოფლიოს მიწების ნახევარი?

პასუხი მარტივია: იმიტომ, რომ მხოლოდ ეს დარჩა.

ნაკლებად შეცვლილი მიწები

ახალი კლიმატის მოდელი, რომელიც Springer Nature-მა გამოაქვეყნა 2019 წლის დასაწყისში პარიზის კლიმატის შეთანხმების მიზნების მისაღწევად, გვიჩვენებს, რომ ჩვენ შეგვიძლია მივაღწიოთ მიზანს, 1,5°C-ზე ქვემოთ შევინარჩუნოთ საშუალო გლობალური ტემპერატურის მატება და დავასრულოთ ტყეებისა და სხვა ბუნებრივი მიწების გარდაქმნა 2030 წლისთვის. კონსერვაციისთვის ძალისხმევას ნიადაგი უნდა გაუმყაროს ტყის აღდგენის პროცესმა და სხვა გადაწყვეტილებებმა ატმოსფეროდან ნახშირბადის ამოღების მიზნით („უარყოფითი გამონაბოლქვის“ უზრუნველყოფა), ნახშირორჟანგის გარეშე ენერგიის მიღებამ ისეთი წყაროებიდან, როგორიცაა ქარი და მზის ენერგია.

GDN მიზნად ისახავს, ხაზი გაუსვას ამბიციური კონსერვაციის ახალ ეპოქას, რომელშიც საერთაშორისო ინსტიტუტები, მთავრობები და ხალხი ერთად ზრუნავენ ბუნების გადასარჩენად – ნამიბიის დამარალანდის თავშესაფარში ლომებისა და სპილოების დაცვის მხარდაჭერით დაწყებული, ამაზონის ჯუნგლებით დამთავრებული. აქვე იგულისხმება ეკოსისტემების დაცვა და უსაფრთხო თავშესაფრების შექმნა იაგუარებისა და იშვიათი პრიმატებისთვის, ბორეალური ტყეების ხელუხლებლად შენარჩუნება  კანადაში, რუსეთსა და ჩრდილოეთ ევროპაში.

ვინაიდან ბუნების დაცვის ღონისძიებები ეტაპობრივად ხორციელდება და დედამიწაზე სიცოცხლე არათანაბრად ნაწილდება, მნიშვნელოვანია, უპირველეს ყოვლისა, ბიოლოგიურად მნიშვნელოვანი ტერიტორიების დაცვა.

მსოფლიოს ხმელეთის ეკორეგიონები

მუქ მწვანედ მონიშნულია ეკორეგიონები, რომლებსაც უკვე აქვს 30%-ზე მეტი დაცული ტერიტორია;

ბაც მწვანედ – ეკორეგიონები, რომლებსაც აქვს საკმარისი ჰაბიტატი, რათა მიაღწიოს 30%-ს;

ნარინჯისფრად – ეკრეგიონები, რომლებიც გარკვეულ რესტავრაციას საჭიროებს;

წითლად – ეკრეგიონები, რომლებიც მნიშვნელოვან რესტავრაციას მოითხოვს.

გაითვალისწინეთ, რომ წითლად მონიშნულ რეგიონებში დარჩენილი ჰაბიტატი საშუალოდ მხოლოდ 6%-ია. აქ დაცული ტერიტორიების 10%-მდე გაზრდა მნიშვნელოვანი მიღწევა იქნება.

დედამიწის კეთილდღეობა საფუძვლად უდევს ადამიანის კეთილდღეობას, მაგრამ ჩვენ მას მაინც ვივიწყებთ. დროა, დედამიწისკენ მივაპყროთ ყურადღება, ვიდრე არსებული მრავალფეროვნების დაკარგვის შედეგად ჩვენი სულისკვეთება და ცხოვრების დონე კიდევ უფრო არ დაეცემა. ჩვენ გვაქვს ინსტრუმენტები, ტექნოლოგიის ბოლოდროინდელი მიღწევები და გლობალურად ხელმისაწვდომი დედამიწის საინფორმაციო სისტემები, რომლებიც საკმარისია დედამიწაზე სიცოცხლის დასაცავად, თუ ამისთვის ვიბრძოლებთ.

ბუნების შესახებ გლობალური შეთანხმება საშუალებას მისცემს კაცობრიობას, განავითაროს ძლიერი ეკონომიკა გარემოზე ნაკლები ზემოქმედებით, ხოლო დედამიწაზე დარჩენილი სიცოცხლისთვის ადგილი დატოვოს, რაც ამ საუკუნისთვის კონსერვაციის ძირითადი პარადიგმა გახდება.

გლობალური შეთანხმება ბუნების შესახებ და პარიზის კლიმატის შეთანხმება ერთად ხელს შეუწყობს ბუნებისა და კაცობრიობის ჯანმრთელობასა და მომავალს ყველა სახეობისა და მომავალი თაობისთვის.

გამოყენებული რესურსები:

https://advances.sciencemag.org/content/5/4/eaaw2869.full https://natureneedshalf.org/2019/04/scientists-call-for-a-global-deal-for-nature/ https://www.globaldealfornature.org

ჩვენი ხალხი ცუდად იცნობს სამოქალაქო საზოგადოების ლიდერებს, რომლებიც ეროვნულ უმცირესობებს წარმოადგენენ. მათი ღვაწლი ხშირად შეუმჩნეველი რჩება ან მხოლოდ ერთი ერის შვილებისთვის არის თვალსაჩინო. არადა, ასეთი ადამიანების ცხოვრება, წარუმატებლობები და მიღწევები ქვეყნის ისტორიას აირეკლავენ და საზოგადოების განვითარების დონეზეც მიანიშნებენ. შესაბამისად, თავისუფლად შეიძლება, რომ სამოქალაქო განათლების გაკვეთილები სხვადასხვა ეთნიკურის ჯგუფების წინამძღოლთა საქმიანობის განხილვას დაეთმოს.

საქართველოს ტერიტორიაზე უძველესი პერიოდიდან დღემდე სხვა ხალხებთან ერთად მშვიდობიანად ცხოვრობენ ქურთები. ჩვენს ქვეყანაში ქურთთა ყველა ჯგუფს შეხვდებით. თბილისში ერთმანეთის გვერდიგვერდ მოღვაწეობენ ქრისტიანი, მუსლიმი და იეზიდი ქურთები. მათ თვითორგანიზებისა და საზოგადოებრივი მუშაობის მრავალწლიანი გამოცდილება აქვთ, რაც მეტწილად კონკრეტული ადამიანის – ქერიმ ანყოსის დამსახურება გახლავთ.

ვინ იყო ქერიმ ანყოსი?

თავის ერთ-ერთ გამოსვლაში თბილისის იეზიდური ტაძრის მშენებელმა, ბ-ნმა სულიკო სიმაევმა აღნიშნულ შეკითხვას უცნაური პასუხი გასცა. იეზიდმა მეწარმემ აღნიშნა, რომ ქერიმ ანყოსს ერთი პროფესია არ ჰქონია, ის აკეთებდა ყველაფერს, რაც საქართველოში მცხოვრებ ქურთებს სჭირდებოდათ. თავისი თანამემამულეების საჭიროებებიდან გამომდინარე ქერიმ ანყოსი მრავალმხრივ ადამიანად ჩამოყალიბდა, რომელიც ცდილობდა თავისი სხივები მრავალი დარგისა თუ საქმისთვის მიეწვდინა. თუმცა, პირველი შედეგების მიღწევამდე ქართველ ქურთთა მოამაგემ ურთულესი გზა განვლო.

ქერიმ ანყოსი 1910 წლებში ოსმალეთის იმპერიიდან საქართველოში გამოქცეული ლტოლვილების ოჯახში დაიბადა. მისმა მშობლებმა განადგურების პირას მყოფი სახელმწიფოს უკანასკნელი რეპრესიები საკუთარ თავზე იწვნიეს. თბილისში ჩამოსულებს წლების განმავლობაში უწევდათ უმძიმეს სოციალურ-ეკონომიკურ პირობებში ცხოვრება. გადმოსახლებულთა შორის ზოგიერთი ავტორიტეტი ღიად უჭერდა მხარს ქურთ-იეზიდთა თემის იზოლაციას, ადგილობრივ საზოგადოებაში ინტეგრაციის მსურველებს ისინი მოწინააღმდეგეებად და ნაკლებად პრინციპულ ადამიანებად აცხადებდნენ. სიღარიბე, ჩაკეტილობა, მეორე მსოფლიო ომი და მისგან გამომდინარე შედეგები 1937 წელს დაბადებულ ქერიმ ანყოსს განათლების მიღებაში ხელს უშლიდა. ურთულესი წინააღმდეგობების მიუხედავად, დევნილმა ქურთებმა შვილი მაინც მიაბარეს საშუალო სკოლაში, სადაც მოსწავლემ განსაკუთრებული სიბეჯითე გამოავლინა. მომავალმა ლიდერმა ოქროს მედალზე დაამთავრა სკოლა და თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის აღმოსავლეთმცოდნეობის ფაკულტეტზე ჩააბარა. ფაკულტეტის დასრულების შემდეგ კი გეზი მეცნიერებისკენ აიღო და აკადემიის ორიენტალისტიკის ინსტიტუტს შეაფარა თავი.

ბ-ნ ანყოსს თავისუფლად შეეძლო წარმატებული საბჭოთა მეცნიერის რუტინით ეცხოვრა, ეკვლია სპარსული ენა და პოეზია, ირანის ისტორია, მაგრამ მან უარი თქვა მშვიდ და უზრუნველ ცხოვრებაზე. ქერიმ ანყოსი ხვდებოდა, რომ მხოლოდ მისი პირადი წარმატება, ინდივიდუალური წინსვლა საქართველოს ქურთების ემანსიპაციისთვის საკმარისი არ იქნებოდა. მისთვის საკმარისი არ გახლდათ ერთი ადამიანის, ერთი ოჯახის კეთილდღეობა, ახალგაზრდა აღმოსავლეთმცოდნეს სურდა, რომ გზა დანარჩენებისთვისაც გაეკაფა. აქედან გამომდინარე, სტუდენტობის წლებიდანვე ჩაერთო საქართველოს ქურთებისთვის სასარგებლო საქმეების დაგეგმვასა და განხორციელებაში. ადრეული წლებიდან ღრმა სიბერემდე ბ-ნ ქერიმს მისთვის დაკისრებული მისიისთვის არ უღალატია და უკანასკნელ ამოსუნთქვამდე ემსახურებოდა საქართველოსა და თავის ხალხს. მისი ყველა მიღწევის ჩამოთვლა შორის წაგვიყვანს, ამიტომ ლიდერის მოღვაწეობის ძირითადი მიმართულებები  ჩამოვთვალოთ.

1960-იანი წლებიდან დღემდე საქართველოში არაერთი ქურთული ორგანიზაცია დაუარსებიათ. სტუდენტებზე ზრუნვისთვის არსებობდა „ქურთ ახალგაზრდებთან მუშაობის საბჭო“, მასწავლებელთა მომზადებისა და დარაზმვის მიზნით საქმიანობდა „ქურთ პედაგოგთა საქალაქო ორგანიზაცია“, ცოდნის მასობრივად გავრცელებისთვის შეიქმნა ქურთთა სახალხო უნივერსიტეტი, საქართველოს მხატვართა კავშირის შემადგენლობაში ცალკე სტრუქტურულ ერთეულად გამოიყო ქურთი მხატვრების გაერთიანება და ა.შ. დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ ქურთული ორგანიზაციები ერთ ასოციაციად – საქართველოს ქურთ მოქალაქეთა საზოგადოებად შეიკრნენ. თითქმის ყველა ქურთული ორგანიზაციის დამფუძნებელი ბ-ნი ქერიმ ანყოსი გახლდათ. ის იღებდა ხოლმე საკუთარ თავზე პასუხისმგებლობას – ერთმანეთთან დაეკავშირებინა ადამიანები, დაენაწილებინა შრომა, საერთო მიზნების მისაღწევად გადაედგა თანმიმდევრული ნაბიჯები.

ორგანიზაციების დაარსებისა და მართვის გარდა, თბილისელი ქურთი უამრავ დროს ხარჯავდა საკუთარი ხალხის ენის, კულტურის, რელიგიისა და ისტორიის კვლევისთვის, შესწავლილი საკითხების საჯაროდ განხილვისა და პოპულარიზებისთვის. ბ-ნ ანყოსს ათობით წიგნი აქვს გამოცემული, რომლებიც ხელს უწყობდნენ ქართველებისა და ქურთების ერთმანეთთან დაახლოებას, მათ შორის ურთიერთპატივისცემის გაღვივებას. მაგალითად, მან შეაგროვა და დაარედაქტირა ქურთი პოეტისა და მწერლის – ჯარდოე ასადის მიერ კურმანჯიზე თარგმნილი „ვეფხისტყაოსნის“ ტექსტი, რომელიც 2000-იან წლებში „კავკასიურ სახლში“ გამოიცა. ქერიმ ანყოსი გახლდათ ქურთული ენის არაერთი სახელმძღვანელოს, ანბანისა და ლექსიკონის ავტორი, იეზიდთა რწმენისა და წარსულის შესახებ გამოქვეყნებული მრავალი პუბლიკაციის შემოქმედი.

ქურთი ლიდერისათვის უცხო არ გახლდათ ხელოვნების სფერო. ის თავად წერდა ლექსებს, მოთხრობებს, მთელ მსოფლიოში ცნობილი სიმღერების ტექსტებს. საფუძველს უყრიდა საბავშვო და პროფესიულ ფოლკლორულ ანსამბლებს, თეატრალურ დასებს, ეხმარებოდა მათ ფინანსების მოძიებასა და განვითარებაში, პრესტიჟული გალერეების კარს უღებდა ადგილობრივ ქურთ მხატვრებს და ა.შ.

ცალკე აღნიშვნის ღირსია 1978 წელს საქართველოს ტელერადიო კომიტეტის შემადგენლობაში ანყოსის თაოსნობით შექმნილი ქურთული რედაქცია. საქართველოს რადიოს ქურთულმა რედაქციამ ასობით გადაცემა მოამზადა ქურთი ხალხისა და მისი კულტურის შესახებ და უნიკალური არქივი შემოუნახა მკვლევრებს, რომლებიც საქართველოს იეზიდთა წარსულის შესწავლას გადაწყვეტენ. რადიო მომავალ საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ლიდერთა სამჭედლოდაც იქცა.

საქართველოს რადიოს ქურთული განყოფილების მთავარი რედაქტორი საერთაშორისო მოძრაობის გამორჩეული ფიგურაც გახლდათ. აღმოსავლეთმცოდნე ბევრს მოგზაურობდა სსრკ-შიც და მის ფარგლებს გარეთაც, რათა მსოფლიოს ყველა კუთხეში ქურთთა თვითმყოფადობისა და ერთიანობის დაცვის სასარგებლოდ ექადაგა, სამეცნიერო თუ საზოგადოებრივ განხილვებში ქურთთა ინტერესები დაეცვა.

ორი წლის წინ ბ-ნი ქერიმი გარდაიცვალა. მისმა გარდაცვალებამ დაამწუხრა ადგილობრივი იეზიდური, ქურთული თემი. პატარა რეპორტაჟი მოამზადა საქართველოს საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა. უმრავლესობას არც მისი გზა და არც მისი წასვლა არ შეუმჩნევია. არადა, ქერიმ ანყოსი საქართველოში მცხოვრები ყველა ხალხისთვის შეიძლება იქცეს ნამდვილ იდეალად, საკუთარი თანამემამულეებისა და მრავალეროვანი ქვეყნის ერთგულების ნიმუშად. ჩვენი ქვეყნის ყველა ეთნიკურ ჯგუფს ბ-ნი ანყოსის მსგავსი ლიდერი რომ ჰყავდეს, გაცილებით ახლოს ვიქნებოდით დემოკრატიულ სამყაროსთანაც და უფრო დინამიკური, მშვიდობიანი, საქმიანი საზოგადოების წევრებადაც ვიგრძნობდით თავს.

სოციალური ქსელის სხვადასხვა გვერდზე ხშირად ისმის  წუწუნი, ბევრი მივირთვით და გაწმენდა, ანუ დეტოქსი გვჭირდებაო. ერთი ალქიმიკოსის არ იყოს, ჩვენ ის ვართ, რასაც მივირთმევთ. ჰოდა, ღირს დავფიქრდეთ იმაზე, რას ვგზავნით ჩვენსავე ორგანიზმში.

დღეს სულ უფრო ხშირად ნახავთ წარწერას – „ორგანული საკვები“. რა იგულისხმება „ორგანულ საკვებში“? რას ნიშნავს, მაგ. „ორგანული“ და „ჩვეულებრივი“ კიტრი ან პომიდორი? სინამდვილეში, ხომ ყველა საკვები ორგანულია. ანუ შეიცავს ცილებს, ცხიმებს, ნახშირწყლებს, ვიტამინებს, რომლებიც მომკალით და ორგანული მოლეკულებია. ასე რომ, ძვირადღირებული „ორგანული“ და იაფი „ჩვეულებრივი“ ხილი და ბოსტნეული, სინამდვილეში ორგანული ნივთიერებებისგანაა შემდგარი.

ალბათ, უკვე მიხვდით, რომ სინამდვილეში, ტერმინი „ორგანული“ პროდუქტის სისუფთავეს აღნიშნავს. იმას, რომ, ე.წ. ორგანული საკვები სინთეზური ქიმიკატების გარეშეა მოწეულ-მოყვანილი. მათში წესით, არც პესტიციდ-ჰერბიციდების, არც ანტიბიოტიკების და არც ემულგატორების კვალი არ უნდა შეინიშნებოდეს.

არსებობს კიდევ სხვა საკვები, სადაც, ე.წ. დანამატები გვხვდება. ასეთ დანამატებს ჯერ კიდევ ალქიმიკოსები იყენებდნენ საკვების შესანახად. მაგალითად, მარილსა და წიწაკაში ხორცს ინახავდნენ. დღეს ასეთი დანამატები უთვალავია, ყველას თავისი ფუნქცია აქვს და მათ 1960 წლიდან E აბრივიატურით აღნიშნავენ, რაც ემულგატორს ნიშნავს. სხვადასხვა E-ს უკან სხვადასხვა ნივთიერება იმალება. ეს მოსახერხებელია, რადგან, ჯერ ერთი ამოკლებს სახელებს და მეორეც „საშიშ“ ქიმიურ დასახელებას „მალავს“. მაგ. თუ ამოიკითხოთ, რომ პროდუქტი შეიცავს ფერმენტულად დაშლილ კარბოქსილ მეთილცელულოზას, შეიძლება ჩაფიქრდეთ, არა? რა არის ამხელა დასახელებაო, მერე რატომ დაშალესო, ან კიდევ ისე დაეშალათ, რაღა ფერმენტულად დაშალესო და ა.შ. არადა, მის ნაცვლად თუ იქნება E469, მაშინ საქმეც მოგვარებულია. არავინ იცის, ეს რა არის და ალბათ ყურადღებასაც არ მიაქცევენ. გარდა ამისა, ეტიკეტზეც ადგილს ზოგავს, სად უზარმაზარი დასახელების დაწერა და სად უბრალოდ E.

საკვები დანამატები ფუნქციების მიხედვით იყოფა ჯგუფებად. მაგ. საღებავები, ანუ დანამატები, რომლებიც პროდუქტებს ფერს აძლევენ E100-დან იწყება. დიახ, E100-დან 200-მდე საღებავს აერთიანებს. აი, მაგალითად, პიტნის ნაყინი, რაც უფრო მწვანეა, უფრო გულმისასვლელია, არა? ან კიდევ, ძეხვი, რაც უფრო ვარდისფერი იქნება, უფრო მოგვანდომებს თავს. ზოგი საღებავი ბუნებრივი წარმოშობისაა, მაგ. E140 და E141 ქლოროფილი გახლავთ. ქლოროფილი მცენარეული პიგმენტია და თუ ძალიანაც არ გვჭირდება, არც არაფერს გვავნებს. სხვათა შორის, სწორედ ქლოროფილით ღებავენ მწვანე შეფერილობის მაგარ ალკოჰოლურ სასმელებს.

E100 კურკუმინია – დაბალმოლეკულური ორგანული ნივთიერება, ძლიერი ანტიმჟანგავია და სიმსივნური უჯრედების მტრად ითვლება, შესაბამისად, აფთიაქებშიც შეგიძლიათ მისი შეძენა და გამოყენება. ჩემი ვიდეოს ნახვაც შეიძლება ამ საოცარ პროდუქტზე

კურკუმა პროდუქტებს ყვითლად ღებავს.

E132 ინდიგოკარმინია და საკონდიტრო კრემებში ლურჯ, წითელ, ყვითელ და მწვანე საღებავად იყენებენ. ინდიგოკარმინი ერთგვარი ინდიკატორია და კარბონილის ჯგუფის ამოცნობა შეუძლია. კარბონილის ჯგუფი კი მარტივ შაქარ გლუკოზაშია, რადგან გლუკოზა ალდოჰექსოზაა. როგორც კი დაშაქრულ კრემს შეერევა, pHის მიხედვით წითლად, ლურჯად, ყვითლად ან მწვანედ შეღებავს.

სანამ დანამატების ჩამოთვლას გავაგრძელებ, ინდიგოკარმინის მეშვეობით ერთ ცდას გავიხსენებ, „შუქნიშანი“ ჰქვია და ქიმიკოსებმა კარგად იციან.

უნდა ავწონოთ 8 გრამი ქარხნული გლუკოზა და გავხსნათ წყალში. დავამატოთ ნატრიუმის ტუტის რამდენიმე მარცვალი, რადგან ხსნარში ტუტე გარემო გვჭირდება. ცალკე ვამზადებთ ინდიგოკარმინის ხსნარს და ვამატებთ გლუკოზას. ლურჯი ინდიგოკარმინი ჟანგბადით იჟანგება, გლუკოზა ტუტე ხსნარში მწვანე შეფერილობას იღებს. რამდენიმე წუთის შემდეგ გლუკოზა აღადგენს ინდიგოკარმინს და ხსნარი წითელ ფერს იღებს. აღდგენის პროცესი გრძელდება და ხსნარი ყვითლდება. თუ ხსნარს შევანჯღრევთ, ჟანგბადი კვლავ დაჟანგავს ინდიგოკარმინს და ხსნარი კვლავ წითლდება, შემდეგ კი მწვანდება.

ფერის მიმცემ დანამატებში, ე.წ. ძვირფასი ნივთიერებებიც გვხვდება. მაგ. E 175 ოქრო და E 174 ვერცხლი. დიახ, სწორად მიხვდით, ამ ძვირფასი ლითონების კოლოიდური დანამატებია და ოქროსფრად და ვერცხლისფრად ღებავენ, მაგ. ძვირფასი წვეულებებისთვის გამომცხვარ ტორტებს, ან მაგ. კაპუჩინოს ქაფის შესაფერადებლად იყენებენ. საშიში არ არის, რადგან ორგანიზმში არ შეიწოვება და უპრობლემოდ გარეთ გამოდის. სახიფათო, მხოლოდ შემკვეთის ჯიბისთვისაა, რადგან ასეთი კაპუჩინო ჩვეულებრივი კაპუჩინოს ფასად ვერ გაიყიდება.

ნებისმიერ კონსერვს, მურაბას, ხილფაფას, საწებელას, ძეხვეულს, იოგურტს და ა.შ. თავისი ვადა აქვს. ამ ვადის გასახანგრძლივებლად კონსერვანტებს იყენებენ. E 200-დან 300-მდე სწორედ ამ ფუნქციას ასრულებს.

ანტიოქსიდანტები, რომლებიც ჟანგვის პროცესებს აფერხებენ E 300-დან 400-მდეა. ეს ნივთიერებები განსაკუთრებით ცხიმის შემცველ პროდუქტებში გვხვდება. გვხვდება კოკა-კოლაშიც E338-ის სახით, რომელიც ორთოფოსფორმჟავაა და კუჭის ლორწოვანი გარსისთვის საზიანოა. თუმცა, კუჭში ჩვენ ისედაც მჟავა გარემო გვაქვს მარილმჟავას გამო, ასე არ არის? და თუ მცირე რაოდენობით ორთოფოსფორმჟავაც მოხვდება, დიდს ვერაფერს დააშავებს. აქ საუბარია გადაჭარბებულ მოხმარებაზე. თორემ, წელიწადში ორჯერ დალევა არაფერს გვავნებს.

იმ პროდუქტებში, სადაც pH გარემო არ უნდა შეიცალოს, ამატებენ E 500-დან 600-მდე. კონსისტენციის შესანარჩუნებლად კი E 400-დან 500-მდე დანამატებია.

ახლა, ერთი ორი სიტყვა, ე.წ. აკრძალულ დანამატებზეც ვთქვათ. აი, ადრე, რომ დაშვებული იყო და ახლა აიკრძალა. სწორედ ასევე, მომავალში შესაძლოა აიკრძალოს ახლანდელ დროში დაშვებული დანამატებიც, მაგ. E128 2G, იგივე ამიდონაფთოლწითელი, იგივე აზოჰერანინი, წითელი საღებავია, რომელიც მეტისმეტი ტოქსიკურობის გამო, 2012 წელს აკრძალეს. E217, ანუ პარაოქსი ბენზოის მჟავას ნატრიუმის მარილი. თუმცა, E218 და E219 დაშვებულია (ესენიც იმავე მჟავას მარილებია). E240 ფორმალინი, ასევე აკრძალული გახლავთ.

აკრძალულია ასევე E309 სპერმაცეტი. ეს უკანასკნელი ცვილებს მიეკუთვნება.

ცერიდები, ანუ ცვილები უმაღლესი ცხიმოვანმჟავებისა და უმაღლესი ერთატომიანი სპირტების რთული ეთერებია. ბუნებრივი ცვილები, გარდა ამ რთული ეთერებისა, შეიცავს უმაღლეს სპირტებს, თავისუფალ კარბონმჟავებს და უმთავრესად, ნახშირბადის ატომების კენტი რიცხვის შემცველ ნახშირწყალბადებს.

ცერიდ სპერმაცევტს შეიცავს ვეშაპის, კაშალოტისა და დელფინის თავის ქალა. იგი ცეტილის სპირტის და პალმიტინმჟავას რთული ეთერია.

შესწავლილია ასევე, ფუტკრის ცვილი, რომელიც ძირითადად ცერიდებისგან შედგება. მის აგებულებაში მონაწილეობს მირიცილის სპირტი და პალმიტინმჟავა.

ჰოდა, მოკლედ სპერმაცევტის აკრძალვაც სწორედ დელფინების, ვეშაპებისა და კაშალოტების დაცვას ემსახურება. თორემ, თავად საფრთხის შემცველი არ არის.

ზოგიერთი პროტოკოლით იკრძალება E251, თუმცა ბევრ პროდუქტში მაინც შეხვდებით. ნატრიუმის ნიტრატია და ნომენკლატურის მიხედვით კონსერვანტი გახლავთ, რომელიც ფერს აფიქსირებს. უფერო ან თეთრი ფერის ფხვნილია. წყალში კარგად იხსნება, სპირტში გახსნა უჭირს. გემოთი ჩვეულებრივი ნატრიუმის ქლორიდს ჰგავს.

მიიტანეთ გაკვეთილზე ნებისმიერი პროდუქტი, რომლის ეტიკეტზეც E251-ს ნახავთ და მოსწავლეებთან ერთად აღმოაჩინეთ ნიტრატიონები.

მცდელობა #1

ჭურჭელი და რეაქტივები: საკვლევი ხსნარი, ნატრიუმის ტუტის 5%-იანი ხსნარი, თუთიის ფხვნილი, დისტილირებული წყალი, ინდიკატორის ქაღალდი, სპირტქურა.

საკვლევი ხსნარის 10მლ-ს დაუმატეთ 10-15 წვეთი ნატრიუმის ტუტის ხსნარი. დაუმატეთ 25-50მგ თუთიის ფხვნილი. მიღებული ნარევი გააცხელეთ. ნიტრატები ამიაკამდე აღდგებიან. სარეაქციო არეში შევიტანოთ დისტილირებულ წყალში დასველებული ინდიკატორის ქაღალდი. თუ ამიაკი მართლაც გამოიყოფა, ქაღალდი გაწითლდება.

მცდელობა #2

ჭურჭელი და რეაქტივები: საათის მინა, დიფენილამინის 1M ხსნარი,  კონცენტრირებული გოგირდმჟავა, პიპეტები, საკვლევი მასალა.

საათის მინაზე დააწვეთეთ დიფენილამინის 1M ხსნარის სამი წვეთი,  კონცენტრირებულ გოგირდმჟავას ხუთი წვეთი და საკვლევი ხსნარის რამდენიმე წვეთი. ნიტრიტ და ნიტრატიონების არსებობის შემთხვევაში წარმოიქმნება მუქი ლურჯი შეფერილობა.

ფერის ინტენსივობის მიხედვით ნიტრატ იონების რაოდენობაზე შეგვიძლია ვისმჯელოთ.

მცდელობა #3

ჭურჭელი და რეაქტივები: საკვლევი ხსნარი, 10%-იანი გრისის რეაქტივი, 12%-იანი ძმარმჟავა, წყლის აბაზანა, ქიმიური ჭურჭელი.

საკვლევი ხსნარის 10მლ-ს დაუმატეთ 1მლ ხსნარი, რომელიც 10%-იანი გრისის რეაქტივისა და 12%-იანი ძმარმჟავასგან შედგება. გააცხელეთ წყლის აბაზანაზე 70-80 C⁰-მდე. ნიტრატიონების არსებობის შემთხვევაში წარმოიქმნება ვარდისფერი შეფერილობა. გრისის რეაქტივი ორი ხსნარისგან შედგება. პირველი: 0,5გ სულფანილის მჟავა გაცხელებით გავხსნათ 50მლ 30%-იან ძმარმჟავას ხსნარში.

მეორე: 0,4გ α-ნაფტილამინი გაცხელებით გავხსნათ 100მლ გამოხდილ წყალში. ოდნავ გავაცივოთ და დავუმატოთ 6მლ 80%-იანი ძმარმჟავა.

დღეისთვის სულ ეს არის, შემდეგში კიდევ ვისაუბროთ 500-ს ზემოთ E-ებზე. ერთი შეხედვით უბრალოდ E-ა, რომლის უკანაც მთელი ქიმია იმალება.

რაც უფრო იზრდებიან ჩვენი შვილები, უფრო მეტად ვრწმუნდებით, როგორი მნიშვნელოვანია მათთან ინდივიდუალური საკომუნიკაციო ენის გამონახვა და მათი პიროვნებებად აღქმა. მნიშვნელოვანია დაკვირვება მათ ხასიათზე, ქცევასა და ემოციებზე. ასე ხომ ვსწავლობთ მათ პიროვნულ თვისებებს; ვიგებთ რა მოსწონთ, რა არ მოსწონთ, რა უხარიათ და რა სწყინთ ხოლმე. ჩვენი შვილები ერთმანეთისგანაც ძალიან განსხვავდებიან და მათი ეს უნიკალურობა, კიდევ უფრო საინტერესო ხდება დროთა განმავლობაში.

წლები გადის და ყველაზე ძვირფასი კავშირი, რომელიც მშობლებსა და შვილებს შორის არსებობს, უფრო მყარდება, ზოგჯერ კი – პირიქით, უფრო მეტად ირღვევა, რასაც თავისი მიზეზები აქვს. მშობელსა და შვილს შორის კავშირის გაღრმავება ჩვენზე – მშობლებზეა დამოკიდებული. დამოკიდებულია იმაზეც, რა გზით და რა ფორმით წარვმართავთ შვილებთან ურთიერთობას; როგორ დავინახავთ მათ პიროვნებას; როგორ გავაკრიტიკებთ ისე, რომ არ დავაზიანებთ მათ; როგორ ვეტყვით საყვედურს ისე, რომ არ შევულახავთ თავმოყვარეობას; როგორ დავეხმარებით პიროვნულ განვითარებაში ისე, რომ არ ვაიძულებთ გახდნენ ისეთები, როგორიც ჩვენ მოგვწონს.

როცა შვილის პიროვნება მშობლის მიერ შექმნილი „იდეალური შვილის” სურათ-ხატს არ ემთხვევა, მშობლებს უჭირთ შვილის ასეთად მიღება. ამიტომ ხშირად არ ვიღებთ მათ პიროვნებას, რადგან მშობელთა უმეტესობისთვის კარგი შვილი დამჯერი, მორჩილი და მშობლის სურვილების უპირობო შემსრულებელია. ასეთ დროს იშვიათად ვსვამთ შეკითხვებს – რა სურთ მათ? რა აინტერესებთ ჩვენს შვილებს? რა იქნებოდა მათთვის უფრო კარგი? როგორ ამოვიცნო მათი რეალური სურვილი და განწყობა? იმისათვის, რომ ეს კითხვები დავსვათ, საჭიროა დავინტერესდეთ ჩვენი შვილების ბუნების, ხასიათის და ქცევის შესწავლით, მოვძებნოთ შესაფერისი სათქმელი, შესაბამისი ხმის ტემბრი და მივიღოთ ისინი თავიანთი უარყოფითი ქცევებით. სინამდვილეში კი სულ პირიქით ხდება, მშობლები ვბრაზობთ, როდესაც ვხედავთ, რომ ჩვენი შვილები „აუტანლად” იქცევიან, არცთუ ისე ასერტულად გამოხატავენ საკუთარ აზრებს, აგრესიულად გვპასუხობენ და ა.შ. ასეთ განწყობას მივყავართ კონფლიქტამდე და ნეგატიური ემოციების ამოფრქვევამდე.

დეკემბერში ერთ საინტერესო წიგნს ვკითხულობდი მშობლებისა და შვილების ურთიერთობაზე. წიგნის სათაურია „მშობელსა და შვილს შორის”. მისი ავტორია ჰაიმ ჯ. ჯინოტი. ჰაიმ ჯინოტი კლინიკური ფსიქოლოგი, პედიატრი და მშობლებისთვის განკუთვნილი სემინარების ხელმძღვანელი იყო. ჯინოტის წიგნები 30 ენაზე ითარგმნა და ბესტსელერებად იქცა. მშობლებს ძალიან გვაკლია და გვჭირდება ისეთი ლიტერატურა, რომელიც დაგვეხმარება, უკეთ გავერკვეთ ჩვენი შვილების ემოციების სამყაროში და მათ გრძნობებში გავიკვლიოთ გზა. ჯინოტის ეს შესანიშნავი წიგნი კი ერთგვარი სახელმძღვანელოა იმის გასაგებად, როგორ უნდა დაუახლოვდე და ამოიცნო შვილების აზრები, გესმოდეს მათი და როგორ გახდე უფრო გულისხმიერი აღმზრდელი. როგორც წიგნის წინასიტყვაობიდან ვიგებთ, სანამ ფსიქოლოგი გახდებოდა, ჰაიმ ჯინოტი სკოლის მასწავლებელი იყო. იერუსალიმის დავიდ იელინის პედაგოგიური კოლეჯი ჰქონდა დამთავრებული. რამდენიმეწლიანმა პედაგოგიურმა გამოცდილებამ იგი იმ დასკვნამდე მიიყვანა, რომ ბავშვებთან საკმარისი მომზადება არ ჰქონდა და ამის შემდეგ გადაწყვიტა, სწავლა გაეგრძელებინა კოლუმბიის უნივერსიტეტის პედაგოგიურ კოლეჯში, სადაც დოქტორის ხარისხი მოიპოვა. ჰაიმ ჯინოტი, მრავალი წელი მშობლებთან და შვილებთან ინდივიდუალურ და ჯგუფურ ფსიქოთერაპიულ სეანსებს ატარებდა. ატარებდა ასევე სემინარებს მშობლებისთვის. სწორედ ამ გამოცდილების ნაყოფი გახდა წიგნი, რომელიც არა მარტო მშობლებს, მასწავლებლებსაც დაეხმარება რთული სიტუაციების გადაწყვეტაში და საჭირო სიტყვების შერჩევაში.

„მე ბავშვთა ფსიქოთერაპევტი ვარ და ვცდილობ, მათ დავეხმარო. როდესაც ბავშვს ერთი წლის განმავლობაში კვირაში ერთხელ ერთი საათით ვხვდები, ვატყობ, როგორ უქრება შფოთვის სიმპტომები, თავს უკეთ გრძნობს, სხვებთან ურთიერთობასაც უკეთ ახერხებს და სკოლაშიც უკეთესად იქცევა. როგორ ვახერხებ მათ დახმარებას? იმის წყალობით, რომ ბავშვებს მზრუნველობით ვექცევი. ვიყენებ ნებისმიერ საშუალებას, რათა მათ საკუთარი თავის რწმენა გავუღვივო. თუკი მზრუნველი დამოკიდებულება ავადმყოფ ბავშვებს სასიკეთოდ წაადგებათ, ეს პრინციპები და პრაქტიკა მშობლებმა და მასწავლებლებმა უნდა გამოიყენონ. მართალია, ფსიქოთერაპევტს შეუძლია ბავშვი განკურნოს, მაგრამ მათ, ვინც ბავშვთან ყოველდღიურად ურთიერთობენ, შეუძლიათ ის თავიდანვე ფსიქოლოგიურად ჯანმრთელები გაზარდონ”, – ეს ავტორის სიტყვებია, რომელიც მან მისი ერთ-ერთი გამოსვლის დროს განაცხადა.

ავტორი მშობლებს იმ ტექნიკებს ასწავლის და უზიარებს, რომლის გამოყენებით შესაძლებელია მშობლებსა და შვილებს შორის არსებული ურთიერთობა უფრო სასიამოვნო გახდეს და თავიდან აირიდონ კონფლიქტური სიტუაციები. სიტყვები – ის მთავარი არსენალია, რომელიც შეიძლება ორივე მხარისთვის სასარგებლოდ გამოვიყენოთ, ან პირიქით – დავნაღმოთ ჩვენი შვილების გული. დაუფიქრებელმა სიტყვებმა კი შეიძლება დამანგრევლად იმოქმედოს ჩვენს შვილებზე. ჰაიმ ჯინოტი გვირჩევს ყველაფრის შეცვლა საკუთარი თავიდან დავიწყოთ, შევისწავლოთ ჩვენი რეაქციები, პასუხები და შვილებთან ურთიერთობის განსაკუთრებული მეთოდი გამოვიმუშაოთ. როგორც ჰაიმ ჯინოტი წერს: „სიყვარული საკმარისი არ არის. არც გამჭრიახობაა საკმარისი. კარგ მშობლებს შესაბამისი ცოდნა უნდა ჰქონდეთ”.

„ის სიტყვები ხომ ვიცით, რომლებიც ასეთ დროს უნდა გამოვიყენოთ. ისინი არაერთხელ გვსმენია ჩვენი მშობლებისგან, როდესაც სტუმრებს ან უცნობებს მიმართავენ. ეს ის ენაა, რომელიც გრძნობებს არ ხელყოფს და საქციელს არ აკრიტიკებს. ჰოდა, შვილებსაც ისე უნდა მოვეპყროთ, როგორც სტუმრებს ვეპყრობით ხოლმე”.

მშობლად ყოფნა იოლი არ არის და ერთ-ერთი დიდი გამოცდაა ცხოვრების გზაზე, რაც კი შეიძლება ადამიანს თავს გადახდეს. მშობლებს ყველაზე ნაკლებად გვინდა გამოუსწორებელი შეცდომები დავუშვათ აღზრდის პროცესში. ყველაზე მეტად ჩვენ ვართ დაინტერესებული ეს ურთიერთობა სასიამოვნო და მეგობრული იყოს, შვილებთან გვქონდეს ახლო ურთიერთობა და მათ გვერდით ვიყოთ სხვადასხვა რთულ პერიოდში. ალბათ, არ არსებობს უშეცდომო ურთიერთობები, მაგრამ თუ სურვილი გვაქვს, ჩვენს მშობლობას უფრო მაღალი ხარისხის ნიშანი ჰქონდეს, შვილებთან ურთიერთობა უნდა ვისწავლოთ, ვეძიოთ მათთან ურთიერთობის სწორი ფორმები და გავხდეთ უფრო მეტად მიმტევებლები და მზრუნველები მათ მიმართ.

ტერი პრეტჩეტი: „სატვირთოს გამტაცებლები“

მორიგ წიგნს საბავშვო ბიბლიოთეკიდან, რომელზეც დღეს ვისაუბრებთ „სატვირთოს გამტაცებლები“ ჰქვია. ეს წიგნი ტერი პრეტჩეტის ცნობილი სათავგადასავლო სერიის პირველ ნაწილს წარმოადგენს. ქართულ ენაზე გამომცემლობა „პალიტრა L-მა“ გამოსცა და მისი თარგმანი ბექა არაბულს ეკუთვნის. წიგნი „მოსწავლის არჩევანის“ სერიითა გამოცემული და სარეკომენდაციო ასაკად მე-4, მე-5 კლასები აქვს მითითებული. ნაწარმოებს უკან დართული აქვს კითხვარი და კროსვორდი, რომელიც პატარა მკითხველს შესაძლებლობას მისცემს წიგნის წაკითხვის შემდეგ საკუთარი ცოდნა შეამოწმოს.

ნაწარმოები ისეთია, რომ მიუხედავად აქ მითითებული სარეკომენდაციო ასაკისა, მას უფროსი კლასის მოსწავლეებიც და ზრდასრული მკითხველებიც ინტერესით წაიკითხავენ.

ტერი პრეტჩეტი განსხვავებული სამყაროს პაწაწინა პერსონაჟების ცხოვრებასა და თავგადასავალს წარმოგვიდგენს. მათ ნომები ჰქვიათ და ადამიანების გვერდით არსებობენ, მაგრამ რადგანაც ტლანქ ადამიანებთან შედარებით ძალიან პაწაწინები და სწრაფები არიან, მათი არსებობა შეუმჩნეველი გვრჩება. ასეთი დამაინტრიგებელი დასაწყისის შემდეგ ძნელია ცნობისმოყვარე მკითხველს მათზე მეტი ინფორმაციის გაგების სურვილი არ გაუჩნდეს. შთამბეჭდავი სიუჟეტი და ამბავი ცნობისმოყვარეობის დასაკმაყოფილებლად გზაზე დამდგარს დროის საინტერესოდ გატარების გარანტიას გვპირდება. გზადაგზა მკითხველი ძალიან ბევრს შეიტყობს ნომი პერსონაჟების, მათი ყოფითი სირთულეების შესახებ. შეხვდება და დაუმეგობრდება სხვადასხვა ნომს: მასკლინს, გრიმას, ტორიტს, ანგალოს… ტერი პრეტჩეტის მიერ წარმოდგენილ ამ გმირებს ერთმანეთისგან იმდენად მკვეთრი ინდივიდუალური ქცევა გამოარჩევთ, რომ თავისუფლად შეიძლება საგანგებო სასკოლო ინიციატივის ინსპირაცია გახდეს, რომელიც, მაგალითად, პერსონალური ნიშან-თვისებების გამორჩევისა და ერთმანეთისგან გამიჯვნის აქტივობებს მიეძღვნება.

ნაწარმოებს ფაბულაც ორიგინალური აქვს. რამდენიმე ლტოლვილი ნომი ცხოვრების გაუსაძლის პირობებს გაურბის და იმედგადაწურული შემთხვევით ერთ ძველ ჰიპერმარკეტს მიადგება, სადაც, როგორც აღმოჩნდება, მათი მსგავსი ნომების მთელი არმია ცხოვრობს და მიუხედავად იმისა, რომ მაღაზიაში ნამდვილი სახელმწიფო აქვთ მოწყობილი, მათი თვალსაწიერი ამ უზარმაზარ კედლებს არ სცდება. მაღაზიის მკვიდრი ნომების წელთაღრიცხვა 1905 წლიდან იწყება, იმ დღიდან, როდესაც ამ ადგილას „ძმები არნოლდების“ მაღაზია დაარსდა. მაღაზიის მკვიდრთ გარე სამყაროს არსებობაზე არანაირი წარმოდგენა არ აქვთ. როგორც ნაწარმოების ანოტაციაში წერია, ამ მოცემულობის პირობებში ტერი პრეტჩეტი რამდენიმე მნიშვნელოვან თემას წამოწევს, როგორიცაა – ტრადიციებზე მიჯაჭვულობა და სიახლეების შიში. ნომებს ნაწარმოების მთავარი პერსონაჟისა და ფარული ლიდერის, მასკლინის დახმარებით, შესაძლებლობა ეძლევათ, ბევრი შეიტყონ გარე სამყაროს შესახებ, მაგრამ რადგან მათი წარმოდგენები სამყაროს შექმნის განსხვავებულ, ტრადიციულ იდეას ეფუძნება, მასკლინს მათი გადარწმუნება უჭირს. მთელი სიუჟეტი ამ კონფლიქტს და სიახლის შიშის დაძლევის უნარის გამომუშავებას ეძღვნება. მაღაზიაში მცხოვრებთა შორის არსებობს რამდენიმე პროგრესული ნომი, რომლებსაც ჩაკეტილი ცნობიერების გარღვევის პერსპექტივა აქვთ. საქმე იქამდე მიდის, რომ მალე ეს გარღვევა სასიცოცხლო მნიშვნელობის ამბავი აღმოჩნდება, რადგან გაირკვევა, რომ ადამიანებს ჰიპერმარკეტის დანგრევა აქვთ გადაწყვეტილი. ნომებს ხიფათისგან თავდასაღწევად დაჩქარებულ ტემპში მოქმედება უწევთ, თუმცა, საბოლოოდ, ნანატრ მიზანსა და თავისუფლებას მაინც აღწევენ.

ტერი პრეტჩეტის ეს ნაწარმოები გამორჩეულია თავისი ორიგინალური ფოკუსით. ის მკითხველებს გვაძლევს შესაძლებლობას, სხვა არსებების თვალით, გვერდიდან დავინახოთ საკუთარი არსებობა. „სატვირთოს გამტაცებლები“ ძალიან სასარგებლოა ნებისმიერი მასწავლებლისთვის, რომელსაც უნდა, საკუთარ მოსწავლეებს თვალსაჩინო მაგალითებზე დაყრდნობით აუხსნას სტერეოტიპების მნიშვნელობა, რადგან იმ რაკურსიდან, საიდანაც გვითვალთვალებენ და გვაფასებენ, ნომებს ძალიან ბევრი სახალისო სტერეოტიპი ეპარებათ. მაგალითად, ისინი დარწმუნებული არიან ადამიანების ჭკუასუსტობაში. ფიქრობენ, რომ მაღაზიის კონსულტანტებს საკუთარი სახელები იმიტომ აწერიათ, რომ მათი დამახსოვრება უჭირთ. ეს თავისთავად ხდება ადამიანების შესაძლებლობების მიმართ ზერელე დამოკიდებულების შედეგი. ისინი ვერ აცნობიერებენ, რომ მათი მხრიდან შესაძლოა ხიფათი შეექმნათ.

„სატვირთოს გამტაცებლებში“ აღწერილი სამყარო ანიმაციურ სურათს წააგავს. ეს ორმაგ მომხიბვლელობას სძენს ისედაც საინტერესო და ზღაპრული სიუჟეტის ნაწარმოებს. ეს არის შესაძლებლობა პატარა მკითხველებისთვის, რომ საკუთარი, წარმოსახვითი ანიმაციის „რეჟისორები“ გახდნენ.