თანამედროვე ინკლუზიური სკოლის კურსი და სტრატეგია ეფუძნება განსაკუთრებული საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეთა სკოლის ცხოვრებასა და აქტივობებში სრულფასოვან მონაწილეობას, რაც მათი განვითარების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი წინაპირობაა. ბავშვის კოგნიტიური ფუნქციების მოწესრიგება მხოლოდ და მხოლოდ აქტიური ინტერაქციის პროცესშია შესაძლებელი და ამ პროცესის სრულყოფა თანამედროვე მასწავლებლის ართ თუ იოლი გამოწვევაა. მოსწავლის ჩართულობა, თანამონაწილეობა საკლასო აქტივობებში, კოგნიტური და აკადემიური ფუნქციების მომწიფება და განვითარება – ის მიზნებია, რომლებსაც სკოლა საგნის პედაგოგთა ძალისხმევითა და სპეციალური მასწავლებლების დახმარებით ახორციელებს.
ამ უკანასკნელის როლი განისაზღვრება საგნის მასწავლებლის ხელშეწყობით კონკრეტული მოსწავლის ან კლასის ქცევის მართვაში. ის არის ადამიანი, რომელიც ფლობს პრობლემური ქცევის მართვის სტრატეგიებს, შეუძლია დაადგინოს პრობლემური ქცევის გამომწვევი მიზეზები. ხშირად მასწავლებელსა და სსსმ მოსწავლეს შორის არ ხერხდება თანამშრომლობა იმის გამო, რომ მოსწავლეს კომუნიკაციის დამყარების პრობლემები აქვს. საგნის მასწავლებელს ასეთ დროს კონსულტირებას უწევს სპეცმასწავლებელი და დამხმარე ან ალტერნატიული ტექნოლოგიების გამოყენებით უზრუნველყოფს მოსწავლესთან კომუნიკაციის დამყარებას. ამგვარი საშუალებები შეიძლება იყოს სურათებით კომუნიკაცია, ერთად შემუშავებული სიმბოლოები, დამხმარე ილუსტრაციები.
თუკი კლასში იმყოფება მოსწავლე, რომელის აკადემიური სფეროს განვითარება დიდი განსხვავებით არ ჩამორჩება თანაკლასელების აკადემიური სფეროს განვითარებას, მაგრამ მას აქვს პრობლემები მეტყველების განვითარებაში, ვერბალურად ვერ გადმოსცემს საკუთარ აზრს, შეხედულებებს, ვერ პასუხობს მასწავლებლის მიერ დასმულ შეკითხვებს… ასეთ დროს სპეციალური მასწავლებელი და საგნის მასწავლებელი მოსწავლესთან მუშაობისას იყენებენ სურათებით კომუნიკაციას, როგორც დამხმარე საშუალებას. სურათზე გამოსახული ობიექტებით მოსწავლეს შეუძლია გამოხატოს თავისი აზრი, სურვილი. წინასწარ შეთანხმებული სიმბოლოები, რომლის მნიშვნელობა ცნობილია, როგორც სსსმ მოსწავლისათვის, ასევე მასწავლებლებისა და თანაკლასელებისთვის, ასევე შეიძლება გამოიყენონ, რათა კომუნიკაცია მოსწავლესთან მისთვის შესაძლებელი ფორმით დაამყარონ.
სსსმ მოსწავლე საჭიროებს ინდივიდუალურ სასწავლო გეგმას, რომლის შედგენაში აქტიურად მონაწილეობს სპეციალური მასწავლებელი. ის, მოსწავლის ინტერესებისა და შესაძლებლობების გათვალისწინებით, ახდენს ეროვნული სასწავლო გეგმის მოდიფიცირებას. სპეც.მასწავლებლი უშუალოდ გაკვეთილის მიმდინარეობის პროცესში ეხმარება მასწავლებელს ისგ-თი გათვალისწინებული მიზნების შესაბამისი აქტივობების განხორციელებაში, მოსწავლეს განუმარტავს მასწავლებლის ინსტრუქციებს და ა.შ. სპეციალური მასწავლებელი მონაწილეობს სსსმ მოსწავლის ირგვლივ მიმდინარე სასკოლო აქტივობებში. ამისთვის აუცილებელია, რომ ის კარგად იცნობდეს მოსწავლეს, მის შესაძლებლობებს, ინტერესებს, ამიტომ სპეც.მასწავლებელი აქტიურად თანამშრომლობს როგორც მოსწავლის მასწავლებლებთან, ასევე მის მშობელთან.
სპეციალური მასწავლებლის ფუნქცია-მოვალეობები საკმაოდ ვრცელია, მისი შესრულება თავისთავად მოითხოვს გარკვეულ ცოდნას. სპეცილური მასწავლებელი უნდა ფლობდეს ინფორმაციას ინკლუზიური განათლების ისტორიული და ფილოსოფიური საფუძვლების, ინკლუზიური განათლების რაობის შესახებ. იცნობდეს ქვეყანაში დამკვიდრებულ ტერმინოლოგიას და ზრუნავდეს სასწავლო პროცესში არაეთიკური ტერმინების (გონებაშეზღუდული, დეფექტური, ინვალიდი, უნარშეზღუდული და ა.შ.) აღმოფხვრასა და ადექვატური პროფესიული ტერმინების დამკვიდრებაზე. სპეციალური მასწავლებელი უნდა იცნობდეს სხვადასხვა სახის დარღვევებს, რომლებიც ხელს უშლის ინდივიდს სწავლასა და დამოუკიდებელ ფუნქციონირებაში, იცოდეს რა გავლენას ახდენს ესა თუ ის დარღვევა მოსწავლის სწავლასა და განვითარებაზე და შესაბამისად, შეეძლოს განსაზღვრა სსსმ მოსწავლის სწავლების მეთოდოლოგიებისა, სწავლების სტრატეგიებისა და დამხმარე ტექნოლოგიებისა (ინკლუზიური განათლების გზამკვლევი მასწავლებლებისათვის, 2009).
ეს არ თუ ისე ცოტა ჩამონათვალია და ერთი ადამიანის მხრიდან საკმაო შრომას მოითხოვს. დარგის უცხოელი სპეციალისტები მეტი შედეგისა და, ამავდროულად, მთელი სასწავლო წლის მანძილზე პიროვნული გამძლების შენარჩუნებისათვის ამგვარ პედაგოგებს შემდეგ რჩევებს აძლევენ. ესენია:
- ორგანიზებულობა, რისთვისაც მნიშვნელოვანია იმგვარი სისტემის პოვნა, რომელიც საუკეთესოდ მოერგება ჩვენს მოთხოვნილებებს. თითოეული მოსწავლის ბაინდერში ცალკე უნდა გამოიყოს წერის, კითხვის, მათემატიკის, ისგ-ს ან ინდივიდუალური საგანმანათლებლო პროგრამის, მშობლებთან კომუნიკაციის პროგრამის, წინა წლების მონაცემები.
ამგვარად უფრო იოლია მოსწავლეთა შრომის, სხვადასხვა საგანში შეფასებათა დახარისხება, სასწავლო გეგმების შესრულების მონიტორინგი და სხვ.). უკეთესი იქნებოდა მშობლებთან და ისგ გუნდის წევრებთან შეხვედრების და ამ შეხვედრათა ამსახველი საქმიანი ქაღალდების (ოქმების) წარმოებისათვის ერთი ბანდერის ცალკე აღება. როგორც წესი, ისგ გუნდის წევრები სემესტრის მანძილზე რამდენჯერმე იკრიბებიან და ამ შეკრებათა ფორმალური ასახვა დირექციის მხრიდან მკაცრად მოითხოვება.
სასურველია ცალკე ბაინდერის არსებობა ყოველდღიური მონაცემების შესაგროვებლად, მოწაფეთა ნაშრომების, მოკლევადიანი მიზნების მისაღწევი საშუალებებისა და აქტივობების, მეთოდების აღსაწერად, ასევე მიღწეული შედეგების ჩასანიშნად.
- პირადი ცხოვრების შენარჩუნება
კარგმა მასწავლებელმა ყოველთვის იცის, სად და როგორ გაავლოს საზღვარი პროფესიულსა და პირად ცხოვრებას შორის, მიუხედავად იმისა, რომ აღმზრდელობითი საქმიანობა ცხოვრების უზარმაზარ წილს მოითხოვს. საუკეთესო მეგობრებთან თუნდაც სატელეფონო კომუნიკაცია, შაბათ-კვირის კარგი დაგეგმვა და ბუნებაში დასვენება, მოხალისეობა სხვადასხვა ორგანიზაციებში და გარდა მასწავლებლობისა, იმ საქმის კეთება, რაც ყოველთვის მოგვწონდა, გართობა და ოჯახის წევრებთან ერთად თუნდაც მცირე წვეულების ღამის მოწყობა ჩვენი პირადი ცხოვრების შენარჩუნებაში დაგვეხმარება.
- ვიზრუნოთ საკუთარ თავზე, რადგან ეს უმნიშვნელოვანესია სასწავლო გამოწვევებთან გასამკლავებლად. ენერგიის აღდგენისა და სტრესებისაგან გათავისუფლების საუკეთესო საშუალებებია: კარგად და ჯანსაღად კვება, რეგულარული ვარჯიში, ფეხით სიარული, გატაცებებით (ცეკვა, დაკვრა, ქარგვა, ქსოვა, ცურვა, სპორტდარბაზში თამაში, მცენარეთა მოვლა…) სიამოვნება და გამოძინება.
განსაკუთრების სასარგებლოა, თუ ჩვენს კოლეგებს ამგვარ გატაცეცში ავიყოლიებთ, მათთან ვიმეგობრებთ და ერთად დავისვენებთ. მსოფლიოში არსებობს სკოლები, სადაც კვირაში ორჯერ სასწავლო პროცესის შემდეგ მასწავლებლები განტვირთვის მხიარულ ნახევარ საათს აწყობენ და ეს საკუთარ თავზე ზრ უნვის ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალებაა.
- განვტვირთოთ ბავშვები
თუ ჩვენი მოწაფეებისთვის სწავლა მოსაწყენ და უხალისო საქმიანობად გადაიქცევა, მაშინვე უნდა შევცვალოთ სტრატეგიები, რათა არ შემცირდეს მოსწავლეთა პროგრესი. იმისათვის, რომ ფორმაში ვიყოთ, მნიშვნელოვანია ბავშვებს არ მივცეთ მოდუნების საშუალება და შთავაგონოთ შემოქმედებითობა სასწავლო აქტივობებში. თბილი და ყველა მოსწავლისათვის სასურველი სასწავლო გარემოს შექმნა შესაძლებელია მათდამი მეტი ყურადღებისა და გულითადი დამოკიდებულების გამოჩენით. თუკი მოსწავლეები დაღლილები ჩანან, შეიძლება მოვუწყოთ მოძრაობითი განტვირთვა. Youtube-ზე ბევრი სასწავლო აქტივობაა, რომლებიც ამ განტვირთვების, ე.წ. ენერჯაიზერების ორგანიზებაში დაგვეხმარება. მაგ.: jammin’ minute და სხვ. ასევე უმნიშვნელოვანესია ბავშვებისათვის კითხვისა და წერის კომფორტული გარემოს შექმნა – განათება, ჰაერი, ავეჯი, ფიჯეტები და სხვ.. თითოეული მოსწავლის საჭიროების პოვნისთვის უნდა მოვძებნოთ გზა კინესთეტიკური აქტივობების, ვიზუალური, სმენითი თუ ტაქტილის/შეხების ცენტრების სტიმულაციისათვის.
- გამოვიყენოთ მონაცემები
სპეციალური განათლების მუშაკები მონაცემთა შეგროვების ექსპერტებიც არიან. მათ მოეთხოვებათ ამ აურაცხელი მონაცემის სწორად გამოყენება. მონაცემებს კი, თავის მხრით, სწორი ინსტრუქციების მოცემა შეუძლიათ. თუკი მათ სწორად შევაგროვებთ, აღარ გვჭირდება თავის ჭყლეტა, რა და როგორ ვასწავლოთ ბავშვებს, რაკიღა თვალნათლივ ვხედავთ მათი სწავლის შედეგებს.
- მივენდოთ პირად ინსტინქტებს
მართალია, მონაცემები მნიშვნელოვანია, მაგრამ ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს, რომ ისინი ყველაფერი ვერ იქნება. პროფესიონალი მასწავლებელი თავისი დარგის ექსპერტიცაა. უამრავი მიზეზი არსებობს, თუ რატომ დაიმსახურეს მოსწავლეებმა ესა თუ ის შეფასება, მაგ.: შიმშილი, წყურვილი, ძილის ნაკლებობა, გაღიზიანება, ნერვიულობა, სტიმულისა და მოტივაციის/შთაგონების არქონა… ან –პირიქით. ჩვენ ყოველდღიურად ვმუშაობთ მოსწავლეებთან და მათი სწავლის სტილს კარგად ვიცნობთ. ნუ დავაჯგუფებთ ბავშვებს მონაცემების მიხედვით, ვენდოთ კეთილ ინსტინქტებს, განმავითარებელი შეფასებებით ავამაღლოთ მათში მოტივაცია, ჩავსახოთ შთაგონება, ვაჩუქოთ სტიმული და ამ მოტივებით დავგეგმოთ გაკვეთილი, რადგან პირადი ინსტინქტები ხშირად ფურცლებზე დატანილ მონაცემებზე მეტად ამართლებს.
გამოყენებული ლიტერტურა და ელ-რესურსები:
- ანა ლაღიძე, თათია პაჭკორია, მაია ბაგრატიონი, ”ინკლუზიური განათლება – გზამკვლევი მასწავლებლებისათვის”, თბილისი, 2009.
- თათია პაჭკორია, სალომე მაზმიშვილი, თამუნა კბილცეცხლაშვილი, ქეთევან იაშვილი, მეიკო ჭელიძე, ინკლუზიური განათლება, მოსწავლე, ოჯახი და სკოლა, თბილისი, 2012.
