საკმაოდ ხშირია, როდესაც სოციალურ ქსელებში შვილებს მშობლებთან „დამეგობრება“ არ სურთ. რატომ? ამ გზით ისინი პრივატულ სივრცეს იცავენ? მათ მშობლების კომენტარების რცხვენიათ? არ უნდათ, რომ აკონტროლებდნენ? 14 წლის გოგონებმა – ლარა ბრაუნმა და გრეის დე სუზამ, სოციალური ქსელების აქტიური მომხმარებელი მშობლებისათვის სპეციალური გზამკვლევი დაწერეს. მისი სახელწოდებაა „როგორ უნდა მოიქცეთ ისე, რომ თქვენი ბავშვი თანატოლებთან არ შეარცხვინოთ და თავადაც არ გამოიყურებოდეთ სულელურად“. მაშ, ასე:
საუბარი იმაზე, რაც ისედაც ცხადია
როდესაც ბავშვი არაერთი წელია სოციალური ქსელების მომხმარებელია, ნუ დაუშლით „მეგობრობას“ მათთან, ვისაც არ იცნობს. ნურც იმას „დაუპოსტავთ“, რომ ამის შესახებ მოგვიანებით ინანებს. მსგავსი დარიგებანი არაფრის მომტანია – ბავშვმა ეს ყველაფერი ისედაც იცის, ამის შესახებ ათასი რამ სმენია. იქნებ, უმჯობესია იმ პრობლემებზე ესაუბროთ, რომელიც „გამოცდილ“ მომხმარებლებს უკავშირდება? მაგალითად, მოუყვეთ პორნოგრაფიაზე, „ტროლებზე“ ან დაარიგოთ, რა მოიმოქმედოს, როცა ინტერნეტში აგრესიას გადააწყდება.
მლიქვნელობა
„არავითარი ტელეფონი მაგიდასთან!“ – გვიკრძალავდნენ ჩვენი მშობლები იმ პერიოდში, როდესაც სმარტფონებში ცუდად ერკვეოდნენ. ახლა კი ბავშვს უფლება არა აქვს ხმა ამოიღოს მანამდე, ვიდრე მათი მშობლებლები ფოსტას არ გახსნიან ან „ახალ ამბებს“ არ წაიკითხავენ.
მოდით, დაფიქრდით, როგორ ჟღერს თქვენ მიერ წარმოთქმული სიტყვები: „წარმოიდგინე, რამდენად გაიუმჯობესებდი ინგლისური ენის უნარებს იმდენივე დროს რომ ხარჯავდე ამაზე, რამდენსაც Instagram-ზე ხარჯავ“. ანდა წარმოიდგინეთ: მოზარდი მშობელს საინტერესო ფაქტზე უყვება („დედა, იცი რომ სირაქლემას ტვინზე დიდი ზომის თვალი აქვს?..“), დედა ეგრევე პასუხობს: „ჭორია ინტერნეტიდან, სად ამოიკითხე ეგ სისულელე?“ – და დამცინავად უყურებს ბავშვს, მერე კი „სირაქლემის თვალს“ თვითონაც „გუგლავს“…
ტრაბახი
მშობლების პროფილის „პირად ინფორმაციაში“ ძალიან ხშირად შეხვდებით ასეთ ინფორმაციას: „ვარ ორი შესანიშნავი ქალიშვილის დედა. ორივე ნიჭიერი მუსიკოსია, სპორტსმენი და წარმატებული მოსწავლე“. და კიდევ ერთი ძალიან ხშირი „პოსტი“: „შესანიშნავად ვატარებთ დროს ოჯახთან ერთად „ერუდიტის“ თამაშში“. როგორც წესი, სინამდვილეში, მშობლები არ განმარტავენ, რომ მათ პირველ ქალიშვილს ხელში ფლეიტა წელიწადზე მეტია არ სჭერია, მეორე ქალიშვილმა კი ყველა გამოცდა ჩააფლავა, „ერუდიტის“ თამაში ოჯახში კინკლაობის მიზეზად იქცა, „სპორტსმენი“ „ფრიადოსნები“ კი ოთახში გამოიკეტნენ და ვეღარავის იტანენ დასანახად…
მშობლები სოცქსელებს ხშირად იმისათვის იყენებენ, რომ იდეალურ ოჯახურ ცხოვრებაზე იფანტაზიორონ. სხვათა შორის, გვინდა ვუთხრათ მათ, ვისაც შვილების მაღალი ქულების აფიშირება უყვარს მინაწერით „ვამაყობ“ – არასოდეს გააკეთონ ეს, არასადოდეს.
იყვნენ აკურატულები Facebook-ზე
არ შეიძლება ბავშვის „კედლის“ გამოყენება დედშვილური ურთიერთობისათვის. „დღეს სევდიანი მომეჩვენე. ვიმედოვნებ, რომ ახლა უკეთ ხარ. გკოცნი. შენი დედიკო“. ამ მინაწერს ბავშვის მეგობრებიც ნახავენ, მოზარდისთვის ეს ძალიან არასასიამოვნოა. თუ გინდათ, რომ შვილს რაიმე უთხრათ, „პირადში“ მიწერეთ.
კიდევ ერთი „არა!“ მშობლებს: „პოსტები“ ოჯახური ფოტოსურათების თანხლებით. დიახ, თქვენ უქმეებზე შესანიშნავი დრო ატარეთ ერთად, გადასარევი ფოტოები გადაიღეთ, მაგრამ ქსელში ნუ გამოფენთ. როდესაც მოზარდი ცდილობს აუხსნას მშობლებს, რატომ სცხვენია ამ ფოტოების, დედ-მამა ამბობს: „კი, მაგრამ შენ ხომ სულ „სელფებს“ იღებ და „პოსტავ!“ მშობლებს არ ესმით, რომ მოზარდი საკმაოდ დიდხანს ფიქრობს იმაზე, როგორი ფოტო გადაიღოს, რომ სხვებმა არ დასცინონ.
არ „დაალაიქოთ“ ბავშვის მეგობრების ფოტოები! Facebook-ში „ლაიქი“ არ ნიშნავს იმას, რომ კონკრეტულად ის მოგწონთ, რაც „დაალაიქეთ“, არამედ იმასაც, რომ ამ ადამიანით დაინტერესებული ხართ. ამიტომ მოზარდს შეუძლია იფიქროს, რომ უთვალთვალებთ. ბავშვის მეგობრების ფოტოების მოწონების მერე, თქვენს შვილს სკოლაში აუცილებლად ეტყვიან: „დედაშენმა FB-ზე ფოტო „დამილაიქა“ და ეს ყველაზე ცუდია, რაც შეიძლება მოზარდმა თავისი თანატოლისგან იმ დღეს მოისმინოს.
იყვნენ აკურატულები Twitter-ზე
ჰეშთეგი იმის საშუალებას იძლევა, რომ „პოსტი“ კონკრეტულ კატეგორიას მივაკუთვნოთ ან გავამარტივოთ რომელიმე „პოსტის“ ძიება. ამიტომ, როდესაც ვინმე წერს „#დასვენების დღეები! #მოვახერხეთ#პარკში#მწვადაობა“, ეს სასაცილოა და სასაცილოა მანამდე, სანამ იგივეს შენი საკუთარი მშობლები არ დაწერენ.
იყვნენ აკურატულები Instagram-ზე
Instagram-ით სარგებლობა საკმაოდ რთულია. არსებობს ძალიან საფრთხილო ზღვარი საინტერესო და პრეტენზიულ პოსტს შორის. მოზარდები საკმაოდ დიდ დროს ფიქრობენ მინაწერზე. მშობლები კი ამაზე ტვინს არ იჭყლეტენ. ამიტომ მშობლების მიერ გამოქვეყნებულ ლაჟვარდოვანი ცის ფოტოს შეიძლება მთელი პოემა ახლდეს ან მარტივი მინაწერი „სუპერ“.
ფსევდოსამეცნიერო მონაცემების რწმენა
ხშირად მშობლები ბავშვებს სხვადასხვა აბსურდს ახვევენ თავს, მაგალითად: „გულის ჯიბეში მობილურს ნუ ჩაიდებ, ინფარქტს მიიღებ“, „დიდხანს ნუ ლაპარაკობ მობილურზე, ის ტვინს ანგრევს“. საინტერესოა, საიდან კრეფენ ამ ფსევდოინფორმაციას?
ჯაშუშობა
ბავშვის ტელეფონის მალულად შემოწმება – ვის ურეკავს, ვინ წერს, პირადი სივრცის დარღვევის ტოლფასია. თუ ასე გაინტერესებთ, რას აკეთებს თქვენი შვილი, უბრალოდ, ჰკითხეთ. როდესაც უთვალთვალებთ, იმის შეგრძნება ეუფლება, რომ არ ენდობით.
მომაბეზრებელი გამოკითხვა
როდესაც ბავშვს გამუდმებით ტანჯავთ კითხვებით, რა გააკეთა დღის განმავლობაში, ეს იმაზე მეტყველებს, რომ სოცქსელებზე დამოკიდებულად მიიჩნევთ. რა უნდა გიპასუხოს ამაზე? „არ ვარ დამოკიდებული“? თუ ბავშვმა თანატოლებთან არ იკონტაქტა, შეიძლება რამე მნიშვნელოვანი გამორჩეს… რადგან „ამ მნიშვნელოვნის“ შესახებ მშობლებს კონკრეტული რაღაცის გაგება უჭირთ, იქნებ, ერთ მშვენიერ დღეს თავი დაანებონ და დამშვიდდნენ?..
***
აი, ასეთია ლარა ბრაუნისა და გრეის დე სუზამის რჩევები მშობლებს. აქვე დავამატებთ, რომ ის, თუ რას ფიქრობენ სტატუსებზე და ფოტოებზე სოციალურ ქსელებში, არა მხოლოდ მოზარდებს, უფროს თაობასაც ადარდებს. „ლაიქების“ რაოდენობას კი, ნებით თუ უნებლიეთ, ყველა ასაკის ინტერნეტმომხმარებელი ადევნებს თვალს.
21-ე საუკუნეში აქტიური სოციალური ცხოვრება სოცქსელების გარეშე წარმოუდგენელია. ვირტუალობა კარგა ხანია იქცა რეალობის ნაწილად. მოზარდებისთვის, რომლებიც განსაკუთრებული სერიოზულობით ეკიდებიან ნებისმიერ ურთიერთობას, მით უფრო სოციალურ ქსელებში, მნიშვნელოვანია საკუთარი განცდების გადმოცემა, ახლობლებზე დაკვირვება. სულ ახლახან მკვლევრებმა დაადგინეს, რომ მოზარდებში სტრესს არა მცირე, არამედ „ლაიქების“ დიდი რაოდენობა იწვევს. ასეთია ფსიქოთერაპევტისა და მონრეალის უნივერსიტეტის (კანადა) სამედიცინო ფაკულტეტის ფსიქიატრიის პროფესორ სონია ლუპიენის კვლევის შედეგი. ფსიქოთერაპევტი დეპრესიის გამომწვევ ფაქტორებს სწავლობდა, როდესაც „ფეისბუქის“ ეფექტი“ გამოიკევთა.
ფსიქოლოგები 12-დან 17 წლამდე ასაკის 88 მოზარდზე აწარმოებდნენ დაკვირვებას. არცერთ ბავშვს აქამდე დეპრესია არ აწუხებდა, მაგრამ როგორც კი ისინი ხედავდნენ, რომ მათ „პოსტს“ ვინმე „ალაიქებდა“, კორტიზოლის (სტრესის ჰორმონი) დონე უწევდა და თუ ვინმეს თვითონ „ულაიქებდნენ“ „პოსტს“, მათი ჰორმონის დონე იკლებდა.
მოზარდებს სთხოვეს მოეყოლათ რამდენად ხშირად სარგებლობდნენ სოციალური ქსელებით, რამდენი „ფრენდი“ ჰყავდათ, როგორ ურთიერთობდნენ სხვებთან და რას ასაჯაროებდნენ თავიანთ გვერდებზე. სამი კვირის განმავლობაში მკვლევრები რეგულარულად უმოწმებდნენ კორტიზოლს. „სტრესებისადმი მიდრეკილი მოზარდები მალე არ ავადდებიან დეპრესიით: ეს თანდათანობით ხდება, – აზუსტებს სონია ლუპიენი. – მას, ვისაც „ფეისბუქზე“ 300 მეტი „ფრენდი“ ჰყავს, სტრესის დონეც საშუალოზე მაღალი აქვს. ადვილი წარმოსადგენია, როგორ სტრესში არიან მოზარდები, ვისი „ფრენდ ლისტი“ 1000 მეტ „მეგობარს“ მოითვლის“.
სხვების აზრით, ამ მიმართულებით საგანგაშო არაფერია. „კორტიზოლის მაღალი დონე ყოველთვის არ ვნებს მოზარდებს, – ამბობს ოჯახის თერაპევტი დებორა ჰილბოა. – საქმე ინდივიდუალურ განსხვავებებშია. ვიღაც უფრო მგრძნობიარე და დეპრესიისადმი მიდრეკილი და ვიღაც – არა. ახალი თაობა მალე ადაპტირდება სოციალურ ქსელში, მარტივად ერგება ვირტუალურ სფეროში კომფორტულად არსებობის პირობებს.“
კვლევის ავტორები დადებით ტენდენციებზეც საუბრობენ. მოზარდებზე დაკვირვებამ აჩვენა, რომ სტრესი მცირდება, როდესაც ისინი სხვებს თანაგრძნობით ეკიდებიან: „ულაიქებენ“ „პოსტებს“, ფოტოებს, „გადააზიარებენ“ ან თანადგომას სიტყვიერად გამოხატავენ. „ისევე როგორც ინტერნეტის მიღმა, ემპათია და თანაგრძნობაა სხვებთან კავშირის დამყარებაში გვეხმარება, – ხსნის დებორა ჰილბოა. – მნიშვნელოვანია, რომ სოციალური ქსელი ბავშვებს ურთიერთობაში ეხმარებოდეს. ის არ უნდა იყოს ნერვიულობის წყარო. თუ ბავშვი ზედმეტად მტკივნეულად აღიქვამს სოციალურ ქსელებში მიმდინარე პროცესებს, მშობლისათვის ეს განგაშის ზარია“.
