მდინარეთა დიდი ნაწილი რამდენიმე ქვეყნის ტერიტორიაზე მიედინება. მათ მრავალნაციონალურ, საერთაშორისო მდინარეებს უწოდებენ. ასეთი მდინარეების წყლების გამოყენება იმ სახელმწიფოთა ინტერსებს ეხება, რომლებიც მათ ნაპირებზე მდებარეობენ. თითოეული მოსაზღვრე ქვეყანა მდინარის იმ ნაწილის შესახებ ახორცილებს სუვერენიტეტს, რომელიც მის ტერიტორიაზე მდებარეობს. იმის გამო, რომ მდინარე ერთი მთლიანი არტერიაა, დღის წესრიგში დაინტერესებულ სახელმწიფოთა შორის მისი სამართლებრივი რეჟიმის რეგულირებისა და შეთახმების აუცილებლობის საკითხი დგება. საერთაშორისო მდინარეები მნიშვნელოვან საწყალოსნო არტერიებს წარმოადგენენ და დიდ როლს ასრულებენ მსოფლიო ეკონომიკაში.
საერთაშორისო მდინარეების კლასიფიკაცია ასეთია: ა) სანაოსნო – მდინარეები რომელთაც აქვთ ზღვაზე გასასვლელი; ბ) სასაზღვრო – მდინარეები, რომლებზეც გადის საზღვარი ორ ქვეყანას შორის; გ) ტრანსსასაზღვრო – მდინარეები, რომლებიც რამდენიმე ქვეყნის ტერიტორიაზე მიედინებიან და არა აქვთ გასასვლელი ზღვაზე და მათზე მხოლოდ ადგილობრივი მნიშვნელობის ნაოსნობაა განვითარებული.
საერთაშორისო სტატუსის მდინარეა დუნაი, რომელიც ”ინეტრაციონალური” მდინარეა და ევროკავშირის ქვეყნებში ყველაზე გრძელია. იგი მსხვილი სამდინარო სატრანსპორტო არტერიაა და ევროპაში მეორე მდინარეა (ვოლგის მერე) სიგრძის მიხედვით – 2960 კმ. დუნაის აუზის ფართობი დაახლოებით 817 000 კვ. კმ-ია და 300-ზე მეტი შენაკადი აქვს. მდინარის საშუალო მრავალწლიური ხარჯი 210 კუბ. მ-ია/წელიწადში. დუნაი მისი წყალშემკრები აუზის ტერიტორიაზე მდებარე ქვეყნების რაოდენობის მიხედვით რეკორდსმენი მდინარეა. მის წყალშემკრებ აუზს 19 სახელმწიფო იყოფს. ესენია: ალბანეთი, ავსტრია, ბოსნია-ჰერცოგოვინა, ბულგარეთი, უნგრეთი, გერმანია, იტალია, მაკედონია, მოლდოვა, პოლონეთი, რუმინეთი, სერბეთი, სლოვაკეთი, სლოვენია, უკრაინა, ხორვატია, ჩეხეთი, მონტენეგრო და შვეიცარია. დუნაის ნაპირებზე ათეულობით დიდი ქალაქი და მათ შორის ოთხი ევროპული ქვეყნის დედაქალაქია განლაგებული: ავსტრია – ვენა, სერბეთი – ბელგრადი, უნგრეთი – ბუდაპეშტი და სლოვაკეთი – ბრატისლავა. ასევე მრავლადაა ქალაქები: რეგენსბურგი (გერმანია), ლინცი (ავსტრია), ვუკოვარი (ხორვატია) და სხვ.
ფიზიკურ გეოგრაფიული თვალსაზრისით დუნაი სამ ნაწილად იყოფა: ქვედა წელი, 992 კმ – სათავიდან სოფელ გენიუმდე; შუა წელი, 860 კმ – სოფელ გენიუდან ქალაქ დრობეტა-ტუპნუ-სევერინამდე და ზემო წელი, 931 კმ, ამ ქალაქიდან შავ ზღვამდე. დუნაი შავ ზღვაში ჩაედინება და რუმინეთისა და უკრაინის საზღვარზე დელტას წარმოქმნის. ამ დელტის რუმინული ნაწილი იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაშია შესული.
დუნაის აუზს ასიმეტრიული ფორმა აქვს. ამიტომაც მისი შენაკადები არათანაბრადაა განაწილებული. მათი უმეტესობა ალპებისა და კარპატების მთისწინებში მდებარეობს, ხოლო უნგრეთის დაბლობის ტერიტორიაზე (შუა დუნაი) ისინი თითქმის არ გვხვდება.
მდინარე დუნაის წყალშემკრები აუზი.
დუნაის ბუნებრივი რესურსების კომპლექსური გამოყენებისას მთავარი როლი მის სატრანსპორტო მაგისტრალურ დანიშნულებას ენიჭება. ასევე მეტად მნიშვნელოვანია ჰიდროენერგეტიკაც. დუნაიზე მოქმედი ჰესების ჯამური წლიური გამომუშავება 42 000 გეგავატი/სთ -ია. მათ შორის ყველზე მსხვილი ჰესის – ჯერპადის ( რუმინეთისა და სერბეთის საზღვარი) ელექტროენერგიის გამომუშავება საათში 11 500 გეგავატს შეადგენს. დუნაის ასევე დიდი მნიშვნელობა აქვს, როგორც წყალმომარაგების წყაროს მის აუზში მდებარე ქვეყნებისათვის. დუნაის წყალს იყენებენ მის ქვემო და შუაწელში არსებული მიწების სარწყავად. მდინარეზე თევზჭერას კი უდიდესი მნიშვნელობა აქვს უკრაინის ეკონომიკაში.
საუკუნეების განმავლობაში დუნაი მნიშვნელოვან სავაჭრო გზას წარმოადგენდა და ამ დროის მანძილზე ადამიანი და ბუნება შედარებით ჰარმონიულად არსებობდა. უკანასკნელი რამდენიმე ათეული წლის განმავლობაში დუნაის ეკოსისტემა, განსაკუთრებით კი დელტის ნაწილში, საკმაოდ დაზარალდა ანთროპოგენული ზემოქმედების გამო. მიწების ინტენსიურმა დაშრობამ წყლის სისტემების დაბინძურება გამოიწვია, რასაც ბიოლოგიური სახეობების შემცირება მოჰყვა.
ჯერ კიდევ 1856 წელს შეიქმნა დუნაის ევროპული კომისია, რომლის წევრებიც ავსტრია, რუსეთი და ასევე ზოგიერთი არადუნაისპირა ქვეყანები (საფრანგეთი, გაერთიანებული სამეფო, პრუსია, სარდინია და თურქეთი) იყვნენ. ეს ერთ-ერთი პირველი ორგანიზაცია იყო, რომელიც დუნაის გამოყენების პრობლემების საერთაშორისო-სამართლებრივი ფორმით დარეგულირებას ცდილობდა. დუნაის თანამედროვე საერთაშორისო-სამართლებრივი სტატუსი გემების მიმოსვლის რეჟიმის შესახებ ბულგარეთის კონვენციით (1948 წლის 18 აგვისტო) და დამატებითი ოქმითაა (1998 წლის 26 მარტი) განსაზღვრული. კონვენციას ხელი მოაწერა ყველა დუნაისპირა ქვეყანამ და რუსეთმა. 1994 წელს დუნაისპირა ქვეყნებმა ხელი მოაწერეს ურთიერთთანამშრომლობის კონვენციას დუნაის წყლის დაცვისა და დაბალანსებული გამოყენების შესახებ.
აფრიკაში საერთაშორისო მნიშვნელობის უდიდესი მდინარეებია ნილოსი, კონგო და ნიგერი. ჩვენი პლანეტის უგრძესი მდინარე ნილოსი რუანდის, კენიის, ტანზანიის, უგანდის, ეთიოპიის, სამხრეთ სუდანის, სუდანის და ეგვიპტის ტერიტორიებზე გადის და ხმელთაშუა ზღვაში ჩაედინება. ნილოსის წყლის რესურსებს ეს ქვეყნები უკვე მრავალი წელია ერთობლივად იყენებენ წყალმომარაგებისთვის, სანაოსნოდ, ასევე სოფლის მეურნეობასა და თევზჭერაში.
სამხრეთ ამერიკის კონტინენტზე საერთაშორისო მნიშვნელობის მდინარეა დედამიწის ყველაზე წყალუხვი მდინარე ამაზონი, რომლის სიგანე ზოგიერთ ადგილას 150 მილს აღწევს. ამაზონისპირა ქვეყნების – ბოლივიის, ბრაზილიის, კოლუმბიის, პერუსა და ეკვადორის გემებს მასზე თავისუფალი ცურვის შესაძლებლობა აქვთ, მიუხედავად იმისა, რომ მათ შორის რაიმე ოფიციალური შეთანხმება დღემდე არ არსებობს.
აზიის ერთ-ერთი უდიდესი მდინარე მეკონგი ექვსი ქვეყნის – ჩინეთის, მიანმარის, ლაოსის, ტაილანდის, კამბოჯის და ვიეტნამის ტერიტორიებზე მიედინება და მისი რეჟიმის საერთაშორისო სამართლებრივი რეგულირება რეგიონალური თანამშრომლობის ჩარჩოებში ხდება.
ბოლო წლებში მრეწველობის განვითარებასთან ერთად სახელმწიფოთა მიერ მდინარეთა გამოყენების ხასიათი ძალიან შეიცვალა და ნაოსნობა უკვე აღარ არის საერთაშორისო მდინარეების გამოყენების განმსაზღვრელი ასპექტი. ბევრ შემთხვევაში ქვეყნებისთვის უფრო მეტად მნიშვნელოვანია მათი წყლების გამოყენება სამრეწველო, სასოფლო-სამეურნეო ან სხვა მიზნებისათვის. აქედან გამომდინარე, საერთაშორისო მდინარეები უნდა განვიხილოთ, როგორც მოსაზღვრე ქვეყნების საერთო ბუნებრივი რესურსი. თანამედროვე საერთაშორისო სამართალი საერთაშორისო მდინარეების გამოყენების სფეროშიც სწორედ ამ მხრივ ვითარდება და მათი გონივრული და სამართლიანი გამოყენების პრინციპებს არეგულირებს.
