ორ აპრილს მსოფლიო ორ მნიშვნელოვან თარიღს აღნიშნავს – საბავშვო წიგნის საერთაშორისო დღეს და აუტიზმის შესახებ ცნობიერების ამაღლების დღეს.
პირველს დიდი ისტორია აქვს – 1967 წლიდან, სიმბოლურად ჰანს კრისტიან ანდერსენის დაბადების დღეს, მთელი მსოფლიოს ყურადღების ცენტრში ექცევა საბავშვო ლიტერატურა. წიგნის ბაზრობებსა თუ კონგრესებზე ყოველ წელს სხვადასხვა სპონსორისა თუ მასპინძელი ქვეყნის მიერ ეს დღე სხვადასხვა ღონისძიებით საზეიმოდ აღინიშნება. 2 აპრილი, როგორც აუტიზმის შესახებ ცნობიერების ამაღლების დღე, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის გენერალური ასამბლეის მიერაა დაფუძნებული და წელს მერვედ აღინიშნება.
აუტიზმის შესახებ წიგნები რა თქმა უნდა არსებობს. თუმცა, როგორც რიგითი მკითხველი, ვისურვებდი, რომ ამ კუთხით მეტი იწერებოდეს. მშობლებისა და ასპერგერის სინდრომის მქონე პირების მიერ დაწერილ ავტობიოგრაფიულ წიგნებთან ერთად მხატვრული ლიტერატურის ნიმუშებიც მრავლადაა და ქართულ ენაზეც კარგი იქნებოდა რომ მოგვეპოვებოდეს. წიგნთან ურთიერთობა ხომ ბავშვობიდან იწყება და ამა თუ იმ საკითხზე ცნობიერების ამაღლებაც სასურველია სწორედ საბავშვო წიგნებიდან მომდინარეობდეს.
სოციალური ვიდეორგოლების არსებობა მისასალმებელია, მაგრამ მათი გზავნილის ბავშვებამდე მიტანა ასაკისთვის შესაბამისი ფორმითაც უნდა მოხდეს. ასე მოიქცა მაგალითად ამერიკული საბავშვო გადაცემა Sesame Street, რომელიც ამაყობს, რომ აუტიზმის მქონე პერსონაჟი მულტფილმებში პირველად მან შემოიყვანა.
ერთი შეხედვით უმნიშვნელო, მაგრამ კარგად დახატული, სახასიათო სახე აუცილებლად ამახსოვრდება მკითხველს და მსგავსი დიაგნოზის/მდგომარეობის მქონე პირთან ცხოვრებაში შეხვედრის დროს მისი მიღებაც აღარ ეძნელება. თუმცა, ამასთან, არსებობს რისკიც, რომ მწერლის ან რეჟისორის მიერ შექმნილი პერსონაჟი იქცეს ერთგვარ ნიშნულად, გაჩნდეს სტერეოტიპი, განზოგადდეს მახასიათებლები და ა. შ. ასე მოხდა მაგალითად ბარი ლევინსონის ფილმის – „წვიმის კაცის“ შემთხვევაში. აუტიზმის ხსენების დროს ბევრს მაშინვე წარმოუდგება კადრები ამ ფილმიდან და მიიჩნევს, რომ აუტიზმის მქონე ყველა პირი ზუსტად მთავარი გმირივით – რეიმონდივით (მსახიობი: დასტინ ჰოფმანი) იქცევა. არადა ორი ერთნაირი აუტიზმის მქონე ადამიანის პოვნა მსოფლიოში ძნელად თუ მოხერხდება. რამდენიმე საერთო მახასიათებელთან ერთად აუტიზმს არაერთი განსხვავებული წახნაგი და სხვადასხვა გამოვლინება აქვს. ამიტომ ამ მდგომარეობას სპექტრს უწოდებენ.
ზღაპრით თერაპია არტ თერაპიის ერთ-ერთი სახეა, რომელიც თავისუფლად შეუძლია გამოიყენოს როგორც ფსიქოლოგმა, ისევე პედაგოგმა და მშობელმაც, და მეტად ეფექტურია. ბავშვთა ფსიქოლოგი ბრუნო ბეთელჰაიმი ზღაპრის პირველად ფუნქციას სწორედ ბავშვების ინტერპერსონალური პრობლემების მოგვარებაში ხედავდა და მის თერაპიულ ეფექტზე მიანიშნებდა. ზღაპრების მეშვეობით დაგროვილი გამოცდილება და უშუალო განცდები გაცილებით მეტ გავლენას ახდენს პატარა მკითხველზე, ვიდრე შეგონებები. ყველა განსაცდელსაც ხომ ბავშვი თავის წარმოდგენაში გმირთან ერთად გაივლის და სიკეთის გამარჯვებასაც მასთან ერთად ზეიმობს. მთავარი აზრი ქვეცნობიერს სიმბოლოებით მიეწოდება და ბავშვი მომავალში აუცილებლად განაზოგადებს ზღაპრის გზავნილებს.
ირმა მალაციძის თერაპიული ზღაპრები, რომელსაც სულ მალე წიგნის სახით იხილავს მკითხველი, ვფიქრობ პირველი წარმატებული ცდაა ქართულ საბავშვო ლიტერატურაში. მის ზღაპრებში ხმა გარკვევით ისმის – იმ ერთის, განსხვავებულის. ვიგებთ, რომ სხვებისათვის საკუთარი ხმის მისაწვდენი გზა ნამდვილად არსებობს, უბრალოდ უამრავ ბილიკსა და მაგისტრალს შორის გამორჩევა უნდა შეძლო.
„მთისპირა პატარა, მშვენიერ სოფელში პატარა ბიჭი ცხოვრობდა. ერთი შეხედვით ჩვეულებრივი, სხვებისგან თითქოს არაფრით განსხვავებული. ეს გარეგნულად, თორემ ფიქრები ჰქონდა უცნაური. ფიქრები, ოცნებები და სიზმრები.
ერთ მშვენიერ დღეს საოცარი რამ მოხდა… ბიჭმა აღმოაჩინა, რომ მისი ხმა აღარავის ესმოდა. დადიოდა ბიჭი, ყველას რაღაცას ეუბნებოდა, ადამიანები კი არ პასუხობდნენ. მხოლოდ უკვირდათ. ყველა ისე იყო დაკავებული თავისი საქმით, იმის გარკვევა არავის დაუწყია, რატომ იქცეოდა ბიჭი ასე უცნაურად. ნამდვილად გაგიჟდაო – გადაწყვიტეს და მის დანახვაზე მხოლოდ იღიმებოდნენ. როდესაც ბიჭი მიხვდა, აზრი აღარ ჰქონდა ვინმესთან ლაპარაკს, გადაწყვიტა, დადუმებულიყო. და გაჩუმდა.“
ზღაპრის ამ მონაკვეთში საზოგადოების გულგრილობა მკვეთრადაა ნაჩვენები. ცოტა თუ ცდილობს საკითხში ბოლომდე გაერკვეს და განსხვავებულ ადამიანს შეცოდებით ან მშრალი ღიმილით ხვდება. ის კი „დადიოდა თავისთვის, ჩუმად, ხმას არ იღებდა. ხან მინდორში მიდიოდა, ხან ტყეში. ყვავილებსა და სოკოებს კრეფდა, წიგნებს კითხულობდა, მაგრამ აღარავის ესაუბრებოდა. უკვირდათ ბიჭის ასეთი საქციელი, მაგრამ ხალხმა ახლა ის ვეღარ გაიგო, ერთბაშად რამ დააჭკვიანა ბიჭი, რომელიც აქამდე შეშლილი ეგონათ.“
ზღაპარში ხომ, როგორც ცხოვრებაში ხანდახან, სასწაულები ხდება. ბიჭი ჯერ მეგობარს გაიჩენს, იმ ერთადერთს, რომელსაც მისი ესმის და მალე მათ ხმას სხვა ადამიანებიც გაიგებენ. გოგონასა და ბიჭის ბედნიერებას საზღვარი არა აქვს.
ირმა მალაციძის მეორე ზღაპარში დედის კითხვას, თუ რატომ არ ეთამაშება ბაჭიებს, დათვის ბელებსა და მგლის ლეკვებს, პატარა, მოწყენილი ჟირაფი ასე პასუხობს:
„აბა, როგორ? ისინი ისეთი პატარები არიან. მათი ხმაც კი არ მესმის, ისე მაღლა ვარ. რატომ დავიბადე ჟირაფად, ჯობდა მინდვრის თაგვი ვყოფილიყავი ან პატარა ბაჭია. მაშინ ასე მარტო აღარ ვიქნებოდი“.
ამის შემდეგ დედამ ჩიტებს, პეპლებსა და ფუტკრებს უბიძებს, რომ ჟირაფთან ახლოს იფრინონ და დაჭერობენა ითამაშონ. ურთიერთობა შედგება! გამოსავალი ნამდვილად არსებობს!
მომავალი წლის 2 აპრილისთვის ვიმედოვნოთ, რომ აუტიზმის მქონე პერსონაჟი სხვა ქართველი ავტორის წიგნშიც შეგვხვდება და რამდენიმე კარგი წიგნიც იქნება უკვე ქართულად ნათარგმნი. მე, როგორც გამომცემელი, ვეცდები ჩემი წვლილი შევიტანო ამ საქმეში.
