სიყვარულს ორმაგად აბრუნებენ, სხვებზე მეტად თანაუგრძნობენ და უგებენ, უყვართ მშობლები, და-ძმები, სკოლაში სიარული, მასწავლებლები და მეგობრები, დედის მომზადებული კერძები და მამის მოსმენა, კითხვა და მუსიკა, თვალებში ცქერა, მოფერება, წახალისება, შექება… ჭრელი წინდებიც ასევე უყვართ, თუმცა ქრომოსომებს რომ წინდის ფორმა აქვთ, ნაკლებად იციან.
150 წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც ინგლისელმა ექიმმა ჯონ ლენგდონ დაუნმა გამოაქვეყნა ნაშრომი, სადაც დანარჩენებისაგან საერთო სახასიათო ნიშნებით გამორჩეული ბავშვების ჯგუფი პირველად აღწერა და გამოავლინა დაავადება, რომლის საფუძვლად 1959 წელს ფრანგმა გენეტიკოსმა ჯერემი ლეჟერმა პირველად მიიჩნია ქრომოსომული ანომალია, როცა ნაცვლად 46 ქრომოსომისა, 21-ე წყვილში გვხვდება დამატებით მესამე ქრომოსომა. სწორედ ამიტომ შეირჩა დაუნის სინდრომის მქონე პირთა დღედ წლის მესამე თვის 21-ე რიცხვი და ეს თარიღი უკვე მეათე წელია, რაც მთელ მსოფლიოში აღინიშნება.
უკვე საზოგადო მოღვაწე და მსახიობი, ჯეისონ კინგსლი პროფესორ მიშელ ლევიტზთან ერთად წიგნში Count Us In—Growing Up With Down Syndrome ‘ჩვენც ჩაგვრთეთ – ზრდა დაუნის სინდრომით’ (Jason Kingsley, Mitchell Levitz, 2007) ამ მოვლენას სულაც არ მიიჩნევს ნაკლოვანებად და აცხადებს, რომ ეს არის დეფექტი, რომელიც ანელებს ათვისების პროცესს, რაც ტრაგედიად ამაოდ მიგვაჩნია, რადგან თითოეული ბავშვის შემთხვევაში ეს სინდრომი სხვადასხვანაირად ვლინდება, მათ განსხვავებული უნარი და შესაძლებლობები აქვთ. ზოგიერთ მათგანს შეუძლია საკმარისი ცოდნა შეიძინოს, რათა საზოგადოების აქტიური წევრი გახდეს და სრულფასოვნად იცხოვროს.
ყოველწლიურად მსოფლიოში სულ უფრო მეტი დაუნის სინდრომით დაავადებული ბავშვი მიდის სკოლაში და თავის და-ძმებთან და მეგობრებთან ერთად ერთობა. თუმცა ჩვენში ჯერ კიდევ ბევრია ისეთი შემთხვევა, როცა მშობლები, სხვა შვილებისაგან განსხვავებით, ამგვარი ბავშვის ტარებას სპეცსკოლაში ამჯობინებს. მართალია, მათ სწავლა უჭირთ, მაგრამ თანატოლებთან ერთად სასკოლო განათლების მიღება ეხმარებათ, გახდნენ უფრო დამოუკიდებელი, ურთიერთობა ჰქონდეთ ხალხთან და ინტელექტუალურადაც განვითარდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ ამგვარი ბავშვები ნელა ვითარდებიან, თანატოლებთან შედარებით სხვაობა ასაკის მატებასთან ერთად უფრო შესამჩნევია, ზოგი ექსპერტი მაინც ამჯობინებს მათ ჩვეულებრივ სკოლაში მიყვანას იმ პირობით, თუ იქნება ორმხრივი შეთანხმება მასწავლებლებსა და მშობლებს შორის და თუ სკოლა გაითვალისწინებს დამატებითი მეცადინეობის საათებს, საჭიროების შემთხვევაში ლოგოპედის დახმარებას და სხვ..
ბოლო სამი ათწლეულის განმავლობაში საგრძნობლად გაუმჯობესდა ის სასწავლო მეთოდები, რომლებსაც დაუნის სინდრომით დაავადებული ბავშვების დასახმარებლად იყენებენ. თერაპევტები მშობლებს ურჩევენ, რომ ბავშვებს საოჯახო საქმეებში მიაღებინონ მონაწილეობა; თამაშებისა და სპეციალური სასწავლო პროგრამების საშუალებით უნარ-ჩვევების განვითარებაში დაეხმარონ. ასეთი პროგრამები, რომლებშიც ბავშვი დაბადებიდან მალევე უნდა ჩავრთოთ, მოიცავს ფიზიოთერაპიას, ლოგოპედიას, დამატებით ყურადღებას და აგრეთვე ბავშვისა და ოჯახის ემოციურ მხარდაჭერას. პროგრესი შესაძლოა ნელა მიმდინარეობდეს. ზოგჯერ იმის გამო, რომ ლაპარაკი უჭირთ, ბავშვები ტირილს იწყებენ ან ცუდ ხასიათზე დგებიან. მიუხედავად ამისა, მშობლებს შეუძლიათ, ასწავლონ მარტივი ჟესტებითა და თვალსაჩინო დამხმარე საშუალებებით აზრის გამოხატვა.
სკოლების წარმომადგენლებმა, რომლებიც ასეთი ტიპის აღსაზრდელს იღებენ, უნდა იცოდნენ, რომ მათთან მუშაობა დიდ დროს, ძალისხმევას, თავის მიძღვნასა და მოთმინებას მოითხოვს. თუმცა მათი ეს შრომა დროთა განმავლობაში დაჯილდოვდება სწავლაში კარგი შედეგითა და დიდი სიყვარულით. ამ ბავშვებს ხომ გარშემომყოფთა დაახლოების თანდაყოლილი ნიჭიც აქვთ და სხვებს მეტ თანაგანცდასა და ემპათიას ასწავლიან. თავადაც მუდამ რაღაც ახალს სწავლობენ და გამოცდილებას იძენენ, რადგან, როგორც წესი, ძალიან კარგი ხანმოკლე მეხსიერება აქვთ. თუმცა სასურველია მათი სასწავლო გარემო კარგად ორგანიზებული იყოს, რადგან ნებისმიერ ხელისშემშლელ ხმაურსა თუ მოვლენაზე იოლად გადაერთვებიან. არ უნდა დავსვათ ისინი ახლოს ფანჯრებთან და კართან ან ისეთ ადგილას საკლასო ოთახში, სადაც ხმაურის აღმოცენების ალბათობა მაღალია. მათი ემოციური თუ ინტელექტუალური განვითარებისთვის კი მუდამ უნდა გვახსოვდეს შემდეგი:
- ვუყუროთ პირდაპირ სახეში, დავამყაროთ მათთან მხედველობითი კონტაქტი,
- ვესაუბროთ ბავშვს მისთვის გასაგებ ენაზე, მოკლე წინადადებებით, დანაწევრებული ფრაზებით.
- გამოვიყენოთ სხეულის ენა – ჟესტები, მიმიკები, მინიშნებები.
- შევანელოთ მეტყველების ტემპი, მივცეთ დრო გააზრებისთვის.
- ყურადღებით მოვუსმინოთ და ჩვენი ნათქვემის გამეორება ვთხოვოთ.
- გამოვიყენოთ მულტიმოდალური მიდგომა, ვასწავლოთ სმენით და შეხებით, გამოვიყენოთ წიგნები სხვადასხვა სენსორული ელემენტებით
- გამოვიყენოთ რაც შეიძლება მეტი კონკრეტული მაგალითი და ყოფითი სიტუაცია სწავლებისათვის.
- ყოველთვის დავყოთ დავალებები პატარა ეტაპებად და ყოველი ეტაპის წინ უზრუნველვყოთ ბავშვი ახალი ინსტრუქციით.
- ახალი მასალის მიწოდებისას ვეცადოთ ჩვენი მეტყველების ტემპი იყოს შენელებული, მასალა კარგად სტრუქტურირებული (მარტივიდან – რთულისკენ), მოვლენები –ლოგიკურად ერთმანეთთან დაკავშირებული.
- უმჯობესია, წინასწარ იცოდნენ გაკვეთილის გეგმა, ანუ რას რის შემდეგ აკეთებენ, რათა მზად იყვნენ ცვლილებებისათვის და ახალ დავალებაზე გადართვამ არ გაუფანტოს ყურადღება.
- მასწავლებლის მკაფიო და მარტივი ინსტრუქციები, ასევე გამოკითხვის ალტერნატიული ფორმები (წერილობითი, კითხვებზე მოკლე პასუხები, სურათებზე მითითება) ეხმარება ბავშვს, აქტიურად იყოს ჩართული სასწავლო პროცესში, ამავდროულად, მასალის ათვისებაში.
- ქცევის მართვის სტრატეგიები დაუნის სინდრომის ბავშვებისთვის იგივეა, რაც ყველა დანარჩენი ბავშვისთვის. მთავარია, რომ სასურველ ქცევას აუცილებლად მოჰყვეს დადებითი განმტკიცება (შექება, წახალისება, დასაჩუქრება) და, რომ ეს განმამტკიცებელი აუცილებლად მნიშვნელოვანი და ღირებული იყოს ბავშვისთვის.
თავადვე გვირჩევენ: „ნუ დავკარგავთ მოთმინებას!“, რადგან ძლიერ უყვართ სიცოცხლე! ამიტომ ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს, რომ მათზე ზრუნვა და სრულფასოვანი საზოგადოებრივი ცხოვრებისთვის მომზადება ჩვენი უპირველესი ვალია. ისინი კი ჩვენს იმედებს ყოველთვის გაამართლებენ, რადგანაც არაჩვეულებრივი ადამიანები არიან!
გამოყენებული რესურსები:
- ინკლუზიური განათლების გზამკვლევი, თბილისი, 2012.
- Kingsley Jason,Levitz Mitchell, Count Us In – Growing Up With Down Syndrome, New York, 2007.
- https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%93%E1%83%90%E1%83%A3%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1_%E1%83%A1%E1%83%98%E1%83%9C%E1%83%93%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%98
