სამშაბათი, მარტი 19, 2024
19 მარტი, სამშაბათი, 2024

ელ-ნინიო – ანომალიური მოვლენა

ოკეანური და ატმოსფერული გამოკვლევების ნაციონალური სამმართველო (NOAA), რომელიც ვაშინგტონში მდებარეობს, იუწყება, რომ 2015 წლის სექტემბერში დედამიწაზე უკანასკნელი 135 წლის განმავლობაში ყველაზე მაღალი საშუალო ტემპერატურა აღირიცხა. მსოფლიოს 15 სახელმწიფოში ტემპერატურის მაჩვენებელი მეოცე საუკუნეში აღრიცხულზე საშუალოდ 0,9 გრადუსით მაღალი აღმოჩნდა.

სპეციალისტებს მიაჩნიათ, რომ ტემპერატურის მატება ელ-ნინიოსთანაა დაკავშირებული.

el1

ელ-ნინიო (ესპ. El Niño – ბავშვი, ბიჭუნა) ანომალიური და გლობალური კლიმატური მოვლენაა. ეს არის თბილი სეზონური ზედაპირული დინება წყნარი ოკეანის აღმოსავლეთ ნაწილში, ჩნდება სამ ან შვიდ წელიწადში ერთხელ ცივი დინების გაქრობის შემდეგ და ბატონობს არანაკლებ ერთი წლისა. ელ-ნინიო დეკემბერში წარმოიშობა და ემთხვევა შობის დღეებს. სწორედ აქედან მომდინარეობს მისი სახელწოდებაც — „ბავშვი“, რაც ყრმა იესოს გულისხმობს.

ელ-ნინიო წყნარი ოკეანის ეკვატორული ნაწილის ზედაპირული ფენის ტემპერატურის რყევაა, რომელიც შესამჩნევ გავლენას ახდენს კლიმატზე. ამ მოვლენის დროს წყლის ზედაპირული ფენა უჩვეულოდ თბება +1°C-იდან +5°C-მდე. ელ-ნინიო ვრცელდება სამხრეთ ნახევარსფეროში, ეკვადორის სანაპიროს გასწვრივ ეკვატორამდე სამხრეთ განედის 5-7°-მდე, ხოლო ცალკეულ წლებში ძლიერდება და აღწევს სამხრეთ განედის 15°-ს. განსაკუთრებით კარგად ვლინდება პერუსა და ეკვადორის სანაპიროებთან, ზამთრის თვეებში კი ამერიკის შეერთებული შტატების ტერიტორიაზეც ჩნდება.

ელ-ნინიოს გავრცელების არეალები

el2

ატმოსფეროს ცირკულაციის ცვლილება გავლენას ახდენს დედამიწის სხვადასხვა რეგიონის კლიმატზე. იწვევს გვალვას, უხვ ნალექს, წარმოშობს უჩვეულოდ თბილი ან ცივი ამინდის პირობებს. ელ-ნინიოს თბილი წყლების თხელი ფენა წყვეტს ჟანგბადის მიმოსვლას ზედაპირულ ფენაში, რაც დიდ გავლენას ახდენს პერუს ნაყოფიერი რაიონების მდგომარეობაზე. ძლიერი წვიმები გამშრალ სანაპიროებზე კატასტროფულ წყალდიდობებს იწვევს.

მიუხედავად იმისა, რომ ელ-ნინიო ბოლომდე ჯერ კიდევ არ შეუსწავლიათ, ცნობილია, რომ თბილი წყლების შეღწევა პასატური ქარების მოქმედებისა შესუსტებასა და ოკეანის სანაპირო ნაწილის ცივი ზედაპირული წყლების ამოსვლის შეწყვეტას უკავშირდება. ასეთი კატასტროფული მოვლენები, ჩვეულებრივ, შეინიშნება დეკემბრის ბოლოს და იანვრის დასაწყისში.

ტერმინი „ელ-ნინიო“ პირველად გამოიყენეს 1892 წელს, როდესაც ქალაქ ლიმაში გეოგრაფიული საზოგადოების კონგრესზე კაპიტანმა კამილო კარილომ დამსწრეებს აუწყა, რომ პერუელმა მეთევზეებმა ჩრდილოეთის თბილ დინებას ელ-ნინიო დაარქვეს, რადგან ის ყოველთვის კათოლიკური შობის დღეებში იჩენდა თავს.

არსებობს სხვა ფენომენიც – ლა-ნინია, რომელიც გამოიხატება წყნარი ოკეანის აღმოსავლეთი ნაწილის ძლიერი გაცივებით, წყნარი ოკეანის დასავლეთი ნაწილის ძლიერი გათბობითა და პასატების ძლიერი გავლენით.

ადრეული კვლევების მიხედვით, ელ-ნინიოს, უპირველეს ყოვლისა, განიხილავდნენ ოკეანურ მოვლენად, რომელიც აღინუსხებოდა სამხრეთი ამერიკის დასავლეთი სანაპიროს გასწვრივ.

ახალმა კვლევებმა ელ-ნინიო დაუკავშირა ატმოსფერულ მოვლენას – ეგრეთ წოდებულ სამხრეთის რყევას. სამხრეთის რყევა პირველად ჯილბერტ უოლკერმა აღწერა მუსონების შესწავლის დროს. ელ-ნინიოს ეფექტი განსაკუთრებით მკაფიოდაა გამოხატული სამხრეთ ამერიკაში. ჩვეულებრივ, ეს მოვლენა იწვევს თბილი და ძლიერ ნოტიო ზაფხულის პერიოდებს.

ელ-ნინიო განსაკუთრებით მკაცრი იყო 1891, 1925, 1941, 1953, 1957-1958 და 1972-1973 წლებში. მისი უძლიერესი ფაზები აღირიცხა აგრეთვე 1982-1983 და 1997-1998 წლებში, ხოლო 1991-1992, 1993, 1994 წლებში ის კვლავ განმეორდა.

ელ-ნინიო ექსტრემალური ამინდის პირობებში ეპიდემიურ დაავადებათა გავრცელების ციკლს იწვევს. ის ზრდის კოღოს მიერ გადატანილი დაავადებების – მალარიისა და ციებ-ცხელების რისკს. დაავადებათა რისკის ზრდა ელ-ნინიოსთანაა დაკავშირებული ინდოეთში, ვენესუელასა და კოლუმბიაში. ეპიდემიის რისკი იზრდება სამხრეთ-აღმოსავლეთ ავსტრალიაშიც ძლიერი წვიმებისა და წყალდიდობების შემდეგ, რომელსაც ლა-ნინია იწვევს. ჩრდილო-აღმოსავლეთ კენიასა და სამხრეთ კენიაში კი 1997-1998 წლებში ელ-ნინიოს გავლენით უხვი ნალექიანობის შედეგად ციებ-ცხელების ეპიდემიამ იფეთქა.

მიიჩნევენ, რომ ელ-ნინიოსთანაა დაკავშირებული ომები და სამოქალაქო დაპირისპირებები იმ ქვეყნებში, სადაც კლიმატი მის გავლენას განიცდის. 1950 წლიდან 2004 წლამდე პერიოდის მონაცემების შესწავლამ აჩვენა, რომ კონფლიქტების 21%–ს ელ-ნინიოსთან აქვს კავშირი. ელ-ნინიოს მოქმედების პერიოდში სამოქალაქო ომის რისკი ორჯერ მაღალია, ვიდრე ლა-ნინიას დროს. ცხელი კლიმატით გამოწვეული მოუსავლიანობა სამოქალაქო დაპირისპირებას იწვევს.

2006 წლის სექტემბრიდან 2007 წლის დასაწყისამდე მოქმედმა ელ-ნინიომ გვალვა გამოიწვია, რომელსაც ეგვიპტეში, კამერუნში და ჰაიტიზე სურსათის გაძვირება და სოციალური დაპირისპირება მოჰყვა.

ოკეანური და ატმოსფერული გამოკვლევების ნაციონალური სამმართველოს (NOAA) ინფორმაციით, 2009 წლის ივნისში წყნარი ოკეანის ეკვატორულ ნაწილში აღრიცხულმა ელ-ნინიომ გამოიწვია წყლის ტემპერატურის მომატება, რომელიც 2010 წლის მაისამდე გაგრძელდა. შემდეგ ის ლა-ნინიაში გადაიზარდა, ნორმალურ რეჟიმს კი კლიმატი საბოოლოდ 2012 წელს დაუბრუნდა. ამ პერიოდში ელ-ნინიომ გამოიწვია ყველაზე გვალვიანი პერიოდი უკანასკნელი 40 წლის განმავლობაში.

2014 წელს, დიდი ბრიტანეთის მეტეოროლიგიური სამსახურის პროგნოზით, მოსალოდნელი იყო ელ-ნინიოს ჩამოყალიბება, თუმცა ვარაუდი არ გამართლდა.

NOAA-ს ინფორმაციით, 2015 წლის შემოდგომაზე ჩამოყალიბებული ელ-ნინიო შეიძლება ერთ-ერთ ყველაზე მასშტაბურად ჩაითვალოს. ამერიკის შეერთებულ შტატებში (მდინარე მისისიპის გასწვრივ), სამხრეთ ამერიკაში (ლა-პლატას დაბლობის გასწვრივ) და გაერთიანებული სამეფოს ჩრდილო-დასავლეთით საშობაო დღესასწაულს თან ახლდა წვიმები და წყალდიდობები.

გამოყენებული ინტერნეტსაიტები:

https://www.ibusiness.ge/tag/el-ninio/ ; https://en.wikipedia.org/wiki/El_Ni%C3%B1o

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი