განათლება თუ მარათონი?

მე მჯერა, რომ განათლება სოციალური პროგრესისა და გარდაქმნის ფუნდამენტური მეთოდია.

მე მჯერა, რომ ყველა რეფორმა, რომელიც მხოლოდ კანონთა ამოქმედებას, სასჯელის მუქარას ან მექანიკურ თუ გარეგან ღონისძიებებს ეფუძნება, წარმავალი და ამაოა.

მე მჯერა, რომ განათლება საზოგადოებრივ ცნობიერებაში ჩართვის პროცესს ემსახურება. და ამ საზოგადოებრივ ცნობიერებაზე დაყრდნობით ინდივიდუალური აქტივობის მოწესრიგება სოციალური რეკონსტრუქციის ერთადერთი სანდო გზაა.

ჯონ დიუი  “ჩემი პედაგოგიური მრწამსი”

(გიორგი მელიქაძის თარგმანი)

ახლოვდება საატესტატო და ერთიანი ეროვნული გამოცდები. ვითარება საჯარო სკოლების დამამთავრებელ კლასებში არც თუ სახარბიელოა. სხვადასხვა დისციპლინის სასკოლო კურსი საშუალო საფეხურზე ისედაც გამოსაშვები და მისაღები გამოცდების ჩაბარების მარათონს ჰგავს, მეთორმეტე კლასში კი მოსწავლეები ცალსახად სწავლობენ მხოლოდ იმას და მხოლოდ ისე, რომ დააკმაყოფილონ, „დაფარონ“ არსებული საგამოცდო მოთხოვნები. ქართული ენისა და ლიტერატურის საგნის შემთხვევაში ესაა დიდძალი შინაარსობრივი და ფაქტობრივი მასალა, გარკვეული სტრუქტურის და მკაცრად განსაზღვრული სქემის მიხედვით გარკვეული წერითი სამუშაოების შესრულება, გრამატიკული ასპექტი.

სკოლაში სხვადასხვა ფაქტორების გამო ( წერილის მიზანი ამ ფაქტორების ანალიზი არ გახლავთ, ამ შემთხვევაში, თავად ფაქტს აღვნიშნავთ მხოლოდ) არ ან ვერ ხერხდება ამ ყველაფრის „მოსწრება“, თითოეულ შემადგენელზე ყურადღების სათანადოდ გამახვილება, აბიტურიენტები გამოცდაზე წარუმატებლობის შიშით არჩევენ კერძო რეპეტიტორებთან მომზადებას და შედეგად იკვრება მანკიერი ჯაჭვი: სასკოლო განათლება, მეტწილად, ვერ უზრუნველყოფს უმაღლესში ჩაბარებისთვის საჭირო კომპეტენციებს, სკოლის მოსწავლე ( იგულისხმეთ მშობელი) ქირაობს რეპეტიტორს, რეპეტიტორი „კონვეიერის“პრინციპით „ამზადებს“ აბიტურიენტს, შედეგად, ამ საგამოცდო მარათონში იმარჯვებს ის, ვინც მეტად გამოცდილ, ძვირადღირებულ, ეფექტიან რეპეტიტორთან „მოემზადება“, ანუ დაისწავლის კონკრეტულ, გამოცდების ჩასაბარებლად საჭირო უნარ-ჩვევებს და ერთმნიშვნელოვნად არათანაბარ პირობებში აღმოჩნდებიან ისინი, ვისაც კერძო რეპეტიტორტან დამატებით მეცადინეობის საშუალება არ აქვს. ( ეს არ გამორიცხავს ერთეულ შემთხვევებს, როდესაც მოსწავლეები თავიანთი მაღალი შესაძლებლობების დამსახურებით თავადვე ახერხებენ კარგი შედეგების მიღებას. საერთო სურათს ამგვარი გამონკლისები არ ცვლის).

აქ ჩამოთვლილი მოსაზრებები მკითხველს ოდენ სუბიექტურ თვალსაზრისად რომ არ მოეჩვენოს, მოვიყვან 2011 წელს ივლისი-დეკემბრის პერიოდში განათლების პოლიტიკის დაგეგმვისა და მართვის საერთაშორისო ინსტიტუტის მიერ განხორციელებული კვლევის შედეგებს. (კერძო რეპეტიტორობის თემაზე ეს კვლევის მესამე ეტაპი გახლდათ, პირველი ეტაპი 2003 -2006  წლებში, მეორე ეტაპი კი 2009-2010 განხორციელდა).

რა აჩვენა კვლევამ?

კვლევის ძირითადი შედეგების მიხედვით, დღეისათვის საქართველოში რეპეტიტორთან ყოველი მეოთხე მოსწავლე ემზადება. რეპეტიტორებთან მომზადების მაჩვენებლები იზრდება საფეხურების ზრდასთან ერთად და კრიტიკულ მაჩვენებელს დამამთავრებელ კლასში აღწევს.

მომზადების მასშტაბები პირდაპირაა დაკავშირებული ოჯახის შემოსავალთან. მაღალშემოსავლიან ოჯახებს შორის კერძოდ მომზადების წილი (64%)  მნიშვნელოვნად აღემატება დაბალშემოსავლიან ოჯახებში მომზადების წილს (24%).

კვლევამ აჩვენა ასევე, რომ დედაქალაქში მცხოვრები  მაღალი შემოსავლის მქონე ოჯახის დამამთავრებელ კლასში მყოფი თითქმის ყველა მოსწავლე ემზადება რეპეტიტორთან.

გამოკითხულთა 60%, რომელიც არ ემზადება, მიზეზად მხოლოდ ფინანსების სიმცირეს ასახლებს.  სოფლებში ეს მიზეზი 60%-მა დაასახელა.

რესპონდენტების უმეტესობა კერძო რეპეტიტორობის გავრცელებულობის მთავარ მიზეზად სასკოლო განათლების დაბალ ხარისხს ასახელებს (53%).

გამოდის, იმ მოსწავლეთა უმეტესობა, ვინც უმაღლესში სწავლის გასაგრძელებლად ემზადება, ემზადება რეპეტიტორტან ან ამის სურვილს გამოთქვამს და ვერ ახორციელებს მატერიალური მდგომარეობის გამო.

აუცილებლად მიგვაჩნია იმის აღნიშვნაც, რომ ეროვნული გამოცდების შემოღების შედეგად კორუფცია მისაღებ გამოცდებზე ნამდვილად აღმოიფხვრა რეფორმის პირველ წლებში, თუმცა, მიუხედავად ამისა, დამამთავრებელ კლასში რეპეტიტორობის მასშტაბები არ შემცირებულა 2004  წელთან შედარებით. დროის ამ მონაკვეთში გაიზარდა იმ საგნების რაოდენობა,  რომლებშიც მოსწავლეები კერძო რეპეტიტორთან მომზადების საჭიროებას ხედავენ და თუ ადრე დამამთავრებელი კლასში სამ საგანზე მეტში მხოლოდ მეოთხედი ემზადებოდა, ახლა ეს მაჩვენებელი გაიზარდა და თითქმის გაორმაგდა, რაც სერვისის მომხმარებლებისათვის რეპეტიტორობის საერთო ღირებულების გაძვირებას იწვევს და სერვისის მომწოდებლებზე მოთხოვნას ზრდის.

აქვე საგულისხმოა ის ფაქტიც, რომ საუკეთესო  და ყველაზე ძვირადღირებულ რეპეტიტორებად ე.წ.“გამსწორებლები“ ითვლებიან.

ვფიქრობ, ეს დამატებით ზრდის არათანაბარი პირობების შექმნის რისკს და კვლავ კორუფციის ძველ, ერთიან ეროვნულ გამოცდებამდელ ეპოქასთან გვაახლოებს, როდესაც „კომისიის წევრთან მომზადება“ უკვე იყო ჩაბარების უპირობო გარანტი.

ზევით „კონვეირის პრინციპი“ ვახსენე. ვფიქრობ, ეპითეტი განმარტებას საჭიროებს. აქ ვგულისხმობ გამოცდებისთვის მომზადების მექანიზებულ, რუტინულ პროცესს, რომელსაც განათლების მიღებასთან კავშირი ნაკლებად აქვს. რატომ? იმიტომ, რომ ზოგადი განათლების შესახებ კანონში სახელმწიფო პოლიტიკის ძირითადი მიზნები, რის მიღწევასაც სკოლები უნდა უზრუნვეყოფდნენ, გახლავთ:

ა) მოსწავლის ეროვნული და ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებების მქონე, თავისუფალ

პიროვნებად ჩამოყალიბებისათვის საჭირო პირობების შექმნა;

ბ) მოსწავლის გონებრივი და ფიზიკური უნარ-ჩვევების განვითარება, აუცილებელი ცოდნით

უზრუნველყოფა, ცხოვრების ჯანსაღი წესის დამკვიდრება, ლიბერალურ-დემოკრატიულ

ღირებულებებზე დამყარებული სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბება, მოსწავლის მიერ

კულტურულ ფასეულობათა პატივისცემა, ოჯახის, საზოგადოების, სახელმწიფოსა და გარემოს წინაშე უფლება-მოვალეობების გაცნობიერებაში ხელის შეწყობა…

რა ხდება რეპეტიტორთან მომზადების შემთხვევაში?

მოსწავლეები წინასწარ შექმნილი სქემების, სტრუქტურების, კრიტერიუმების ( „ყალიბი“ სხვადასხვაგვარია და ისევ და ისევ დამოკიდებული რეპეტიტორის გამოცდილებასა და კომპეტენციაზე) მეშვეობით ემზადებიან გამოცდისთვის და ისეთი საბაზისო უნარების განვითარებისთვის, როგორიცაა, თუნდაც, სტანდარტში გაწერილი მიმართულებები (კითხვა, ზეპირმეტყველება, წერა -იგულისხმება არა კონკრეტულად არგუმენტირებული ესე ან მოცემული მითითებების მიხედვით წერილობითი ანალიზი, რაც ამ მექანიკური „დასწავლის“ ხარჯზე მარტივად გამოსამუშავებელი უნარია, არამედ სხვა და სხვადასხვა ტიპის წერილობითი ტექსტის შექმნა), სოციალიზაცია, სამოქალაქო ცნობიერება, თვალსაწიერის გაფართოება და ა.შ. არ და ვერ იცლიან.

უცნაური ვითარება იქმნება – გამოდის, სკოლა სათანადოდ ვერ უზრუნველყოფს იმას, რაც მისი უპირველესი და მნიშვნელოვანი დანიშნულებაა ( გაწერილი განათლების ეროვნულ მიზნებში), ის ასევე ვერ უზრუნველყოფს მოსწავლეების სათანადოდ მომზადებას უმაღლესში სწავლის გასაგრძელებლად ( რაც მისი არაპირდაპირი დანიშნულებაც უნდა იყოს…), მოსწავლეები დამამთავრებელ კლასში სასკოლო განათლებას, შესაძლებლობის შემთხვევაში, ანაცვლებენ კერძოდ მომზადებით, ამაში იხარჯება არც თუ მცირე თანხები, მოსწავლე – წაგებული რჩება ნებისმიერ შემთხვევაში.

წერილს კი ერთი, სასურველია, არარიტორიკული, არამედ მსჯელობის და მოსაზრებების გაცვლა-გამოცვლის მაპროვოცირებელი კითხვით დავამთავრებ:

სად არის გამოსავალი?