პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

ვიკითხოთ ზღაპრები

ალბათ, არ არსებობს ამაზე უფრო დიდი დასაწყისი მსოფლიო სიტყვიერებაში, ამაზე უფრო ყოვლისმომცველი და, იმავდროულად, ყოვლისგამაბიაბრუებელი: „იყო და არა იყო არა“. მთელი სამყაროს ფილოსოფოსები და თეოლოგები რომ შეიკრიბონ, წუთისოფლის არსს ასე მოკლედ ვერ აღწერენ, რადგან ეს უკვე ითქვა. იქ, სადაც ქართული ზღაპარი იწყება.

ზღაპარი უცნაურ დროს იკითხება – ძილის წინ. თითქოს მიგვანიშნებს კიდეც ამ ტრადიციის დამამკვიდრებელი – საქმე რაღაც ირონიულ ამბავთან გვაქვს, ნახევრად სიზმრისა და ნახევრად რეალობის, წუთისოფელში მარად განუხორციელებელ ამბავთან.

პროპი არ გახლავართ და არც ზღაპრის ნიუანსების კვლევას ვაპირებ – ამისთვის „ზღაპრის მორფოლოგია“ არსებობს. დანარჩენისთვის – ზურაბ კიკნაძის „ქართული ხალხური ეპოსი“. სხვა ამბავზე მოგითხრობთ. იმაზე, რომ საქართველო ზღაპრის ქვეყანაა, გნებავთ – ზღაპრული. ან საზღაპრო. ან ზღაპარივით. ხედავთ, რამდენი შეუძლია ენას? ასეა საქართველოც. ზღაპარი ხომ ილუზიისა და რეალობის ნაზავია. ჩვენი ყოფაც ამას მოიცავს. უამისოდ ცხოვრება არ შეგვიძლია. ამაშია ჩვენი არსებობის უმთავრესი სიბრძნე. გენიოსი იყო საბა: „სიბრძნე სიცრუისა“. ეს ამბავი ხან ფეხს წამოგვაკვრევინებს ხოლმე, ხან უკიდურესად გვაზარმაცებს („ლაფში ჩაფლული ურემი შინ მიტანილი ჰგონია“), ხანაც უსაფუძვლოდ გვათამამებს („აქეთ გორასა წიხლსა ვკრავ, იქით გორასა ძვრას ვუზამ“), მაგრამ უამისოდ შესაძლოა ვერც კი გადავრჩენილიყავით. ტკივილის საუკეთესო წამალი ხომ თვალის მოტყუებაა. აქაც სიცრუე მოიმარჯვა ქართველმა კაცმა. ძილის აღწერისას. რეალობისგან გაქცევისას. არის ერთი ასეთი ზღაპარი – „დღისით მკვდარი“. აქ უკვე შეგვიძლია, ფანტაზიას მეტი გასაქანი მივცეთ – ვთქვათ, რომ უფრო ღამის ხალხი ვართ, სიცხადის მოშიში ხალხი. თუმცა ფანტაზიას ლაგამი სჭირდება, რადგან არსებობს ზღაპრები, რომლებიც მზისა უფროა, ვიდრე მთვარისა. მზის ზღაპრებში ჩვენი გმირი დაუმარცხებელია და ეს სიუჟეტები, ალბათ, იმ დროში ისახებოდა, „ოქროს ხანას“ რომ ვეძახით. მჯერა, ხელოვნება ყოველთვის იმეორებს სოციუმს, რაც უნდა აბსტრაქტული იყოს.

ამ ბოლოს ასეც გვიჭირს, მაგრამ, ალბათ, ჩვენი გმირი მაინც ნაცარქექიაა. ქართველი ოდისევსი შეამჩნიეს მასში – მოხერხებული და დევთაგან თავის გადამრჩენი. დიდთაგან თავის გადამრჩენი და ამით დიდი. თუმცა ერთი მნიშვნელოვანი რამ განასხვავებს ჩვენს ოდისევსებს: ეს ზღვაა. ქართველ გმირს ზღვა არ უყვარს. არც ზღაპარში და არც ზღაპარს მიღმა. სიტყვა „საზღვარიც“ ზღვის წინაპარი მგონია. არ ვიცი, საიდან მოდის ეს შიში. იქნებ ესეც იყოს მთავარი განსხვავება ჩვენსა და ევროპას შორის.

იმის თქმა მინდა, რომ ყველაფრის ძირი ზღაპარშია დამარხული. ჩვენც, ყველანი, ზღაპრის შვილები ვართ – ხან ვხუთკუნჭულობთ, ხან ვასფურცელობთ, ხან ვმზეთუნახავობთ, ხან გაუცინარი ხელმწიფეები ვართ და ხანაც, ვაი, რომ გაღიმებულად დარჩენილები. მაგრამ იმედი კი ჰეფი ენდისა გვაქვს. თუმცა აქაც უცნაური. ყველგან ლიხინი ვერ წარმოგვედგინა, ყველგან ფქვილი ვერ გვინდოდა. ამიტომ კლასიკურ დასასრულს ისევ ნახსენები დასაწყისი ვამჯობინოთ ბოლოდ: იყო და არა, იყო ერთი ზღაპრული მეზღაპრე. იყო და არის.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი