არის თუ აარ დედამიწაზე ქვეყნები, სადაც დანაშაული არ ხდება? მთლიანობაში მსოფლიოში ასეთი სახელმწიფო არ არსებობს და ყველაზე მშვიდ და წყნარ ადგილზეც კი შესაძლებელია რაიმე დანაშაულის დაფიქსირება; მაგრამ არსებობს ქვეყნები, სადაც დანაშაული არა მარტო ხდება, არამედ ცხოვრების ნორმაა. დანაშაული აქ ყველა სფეროში ხდება – პოლიტიკაში, ეკონომიკის დარგებში და თვით რელიგიურ საქმიანობაშიც კი.
დიდი შეცდომა იქნებოდა ჩაგვეთვალა, რომ დანაშაულის ხარისხი ცალსახდ ამა თუ იმ ქვეყნის განვითარების და მათი მოქალაქეების ცხოვრების დონეზეა დამოკიდებული. მაგ; შეგვიძლია მოვიყვანოთ აშშ-სა და ბუტანის მაგალითი. პირველი საკმაოდ მდიდარი ქვეყანაა ცხოვრების მაღალი დონით, ევროპულთან შერწყმული ტიპის კულტურითა და მდგრადი რელიგიური მორალით. თუმცა აქ დანაშაულის დონეც საკმაოდ მაღალია. მეორე სახელმწიფო – ბუტანი – ერთ-ერთი ღარიბი ქვეყანაა მსოფლიოში, მაგრამ დანაშაულის დონე აქ მინიმალურია.
დანაშაულის გეოგრაფია დანაშაულებრივი ქმედებების (დონის, სტრუქტურის, დინამიკის მიხედვით) სივრცით-დროითი განაწილებაა დაკავშირებული მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონის, ქვეყნის ან ერთი ქვეყნის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულების სპეციფიკასთან, შესასწავლი ტერიტორიების მოსახლეობის რაოდენობასთან, სტრუქტურასა და განსახლებასთან, ადამიანების ცხოვრების ორგანიზაციის ფორმებთან, მათი შრომის, ყოფა-ცხოვრების, დასვენების, კულტურის, ეროვნული ტარდიციების პირობების მრავალფეროვნებასთან და სხვა თავისებურებებთან.
ტერმინი ”დანაშაულის გეოგრაფია” უცხოელი კრიმინალოგების მიერ არის დამკვიდრებული. გერმანელი კრიმინოლოგის გ. ი. შნაიდერის აზრით დანაშაულის გეოგრაფიის შესწავლის ელემენტებია:
- ქვეყნის ( რეგიონის, ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულის) ეკონომიკური განვითარების დონის ზეგავლენა დანაშაულსა და მის მაჩვენებელზე. აქ მოიაზრება სამრეწველო პოტენციალი, საწარმოო ძალების განვითარების დონე, ძირითადი საწარმოო ბაზა;
- ქვეყნის (რეგიონის) მოსახლეობის სოციალურ-კულტურული თავისებურებების გავლენა დანაშაულეზე. აქ მოიზარება ისეთი მაჩვენებლები, როგორიცაა მოსახლეობის დასაქმებულობა, შემოსავლების დონე, რეალური და ლატენტური უმუშევროვობა, მოსახლეობის მატერიალურ მდგომარეობას შორის განსხვავება (ე.წ. ”ქონებრივი განშრევება”) სოციალური შედგენილობა, დემოგრაფიული სიტუაცია, ტრადიციული და შეძენილი ეთნიკური თავისებურებები, ტრადიციები, წეს-ჩვეულებები, ზოგადი ინტელექტუალური დონე.
- მოსახლეობის ბუნებრივი და კონსტიტუციური უფლებების რეალიზაციის შესაძლებლობების უზრუნველყოფის გავლენა დანაშაულზე. აქ შედის საგანმანათლებლო, კულტურული, საყოფაცხოვრებო, ჯანდაცვის და სამეცნიერო დაწესებულებების არსებობა და რაოდენობა.
- პოლიტიკურ-გეოგრაფიული ფაქტორების გავლენა დანაშაულზე. იგი აერთიანებს ქვეყნის (რეგიონის) ტერიტორიის ფართობს, მისი ადმინისტრაციული დაყოფის თავისებურებებს.
- ბუნებრივ-გეოგრაფიული ფაქტორების გავლენა დანაშაულზე. მას მიეკუთ[ნება ქვეყნის (რეგიონის) მინერალურ-სანედლეულო პოტენციალი, კლიმატური, ლანდშაფტური, ფლორისა და ფაუნის თავისებურებები.
დანაშაულის გეოგრაფია ასევე შეისწავლის პოლიციისა და სხვა სამართლდამცავი ორგანოების საქმიანობის შედეგიანობის ტერიტორიულ განაწილებას, მოსახლეობის შიშს დანაშაულის მიმართ, მოსახლეობის დამოკიდებულებას იუსტიციის ორგანოებთან მიმართებაში, დანაშაულის შსაძლო მსხვერპლის ტერიტორიულ რისკებს. იკვლევს დანაშაულის დონისა და სტრუქტურის კავშირს ამა თუ იმ ტერიტორიაზე მცხოვრები მოსახლეობის სტრუქტურას, სიმჭიდროვესა და მიგრაციასთან.
დანაშაულის დონე, სტურქტურა და დინამიკა არაერთგვაროვანია. ეს დამოკიდებულია ადგილის დემოგრაფიულ, ეკონომიკურ, სოციალურ-კულტურულ, ორგანიზაციულ, ეროვნულ, ეკოლოგიურ, სამართლებრივ, სარეგისტრაციო და სხვა თავისებურებებზე, რომლებიც კონკრეტულ შემთხვევაში ტერიტორიულად ანუ გეოგრაფიულად ერთიანდება. ამიტომაც დანაშაულის გეოგრაფიის შესწავლას დიდი მნიშვნელობა აქვს დანაშაულის მიზეზებისა და მათი ცვლილების ანალიზის დროს, ასევე ცალკეულ ტერიტორიასა და რეგიონში დანაშაულთან ბრძოლის ეფექტრური და ოპტიმალური გზების ძიებისას.
პირველი ცნობები დანაშაულის ტერიტორიული განაწილების შესახებ საფრანგეთში XIX ს-ის პირველ ნახევარში გაჩნდა (ა. კეტლეს მიერ შედგენილი იქნა რუკა ტერიტორიების მიხედვით ჩადენილი დანაშაულის რაოდენობის შესახებ). ამ დროიდან მოყოლებული ბევრ ქვეყენაში შეისწავლება დანაშაულის ტერიტორიული განაწილება, რაც თავის მხრივ გაეროსა და ინტერპოლის კვლევებსა და მოხსენებებში აისახება. დანაშაულის ტერიტორიული განაწილების შესახებ ცნობები მათი რომელიმე ადგილას ჩადენის აღრიცხვის საფუძველზე ფორმდება. შემდეგ კი რაიონების, ქალაქების, რეგიონების, მხარეების, ქვეყნის ყოველთვიურ ოპერატიული მასალებში ოფიციალურად აისახება. ყველაზე თვალსაჩინოდ დანაშაულის გეოგრაფია კარტოსქემებზე გამოსახება.
დანაშაულის გეოგრაფია მჭიდროდაა დაკავშირებული საზოგადოებრივ გეოგრაფიასთან, რომელიც სოვრცით-დროით, სოციალურ, ეკონომიკურ, დემოგრაფიულ და სხვა მოვლენებსა და პროცესებს შეისწავლის. იგი ასავე დაკავშირებულია კრიმინალოგიასთან, რომელიც დანაშაულს, მისი ჩადენის მიზეზებს და მასთან ბრძოლის შედეგებს შეისწავლის.
მსოფლიოში დანაშაულის ყველაზე მაღალი დონით გამოირჩევა ჰონდურასი, იამაიკა, სალვადორი, სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა და კოლუმბია. ხოლო ყველაზე დაბალი დონით -ანდორა, ლიხტენშტეინი, ლუქსემბურგი, იაპონია და ისლანდია. საქართველო 207 ქვეყანას შორის მე-100 ადგილზეა.
მსოფლიოს ქვეყნები დანაშაულის რეიტინგის მიხედვით (დანაშაულოს რაოდენობა ყოველ 100 ათას კაცზე)
რაც შეეხება მსოფლიოს ქალაქებში დანაშაულის დონეს, აქ ყველაზე მაღალი მაჩვენებლით შემდეგი 3 ქალაქი გამოირჩევა: კარაკასი (ვენესუელა) – მოსახლეობა ? კაცი, დანაშაულის რიცხვი 130 -160-ია ყოველ 100 ათას მცხოვრებზე; კეიპთაუნი (სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკა) – მოსახლეობა ? კაცი, დანაშაულის რიცხვი 62 ყოველ 100 ათას მცხოვრებზე; ახალი ორელეანი (აშშ) – მოსახლეობა ? კაცი, დანაშაულის რიცხვი 67-დან 95-მდე ყოველ 100 ათას მცხოვრებზე;
მართალია, დანაშაულის გეოგრაფია კვლევითი და პრაქტიკული თვალსაზრისით მნიშვნელოვანი დარგია, მაგრამ მას ჯერ-ჯერობით საქართველოში არც ისე დიდი ყურადღება ეთმობა. საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრის მიერ გამოქვეყნებულ ყოველწლიურ მოხსენებებს საკუთარი საქმიანობის შესახებ თან საინტერესო სტატისტიკური მონაცემები ახლავს. მათი გადამუშავების შედეგები რუკებზე აისახება. პირველ რუკაზე გამოსახულია დანაშაულის რაოდენობა ათას მოსახლეზე. დანასაულის განსაკუთრებით დიდი მაჩვენებლებით ამ მხრივ დედაქალაქი და დიდი ქალაქები ხასიათდებიან. კრიმინალის მაღალი ხვედრითი წილია გურიაში და ყაზბეგის მუნიციპალიტეტში. დანაშულის მინიმალური წილი კი მთიან აჭარაში, სამცხე-ჯავახეთში, საჩხერისა და ქარელის მუნიციპალიტეტებში ფიქსირდება.
რაც შეეხება დანაშაულის გახსნის მაჩვენებლებს, ამ მხრივ სამცხე-ჯავახეთის მხარე გამოირჩევა, რომლის ექვსიდან ოთხ მუნიციპალიტეტში კრიმინალის 80%-ზე მეტი გაიხსნა, ხოლო ორში- 70-დან 80%-მდე. შედარებით დაბალი მაჩვენებლები ფიქსირდება სამეგრელო-ზემო სვანეთსა და თბილისის ტერიტორიაზე, სადაც ეს მაჩვენებელი ხშირ შემთხვევაში 50%-ზე ნაკლებია.
გამოყენებული საიტები:
https://fmagellan.wordpress.com
https://www.geog.cam.ac.uk/research/projects/crimedisorder/
