ეს სასკოლო სამოთხეა? არა, ეს ფინეთი გახლავთ!

ბოლო დროს ფინეთზე, განსაკუთრებით – მის განათლების სისტემაზე, ბევრი იწერება. ფინელების სასკოლო და უმაღლესი განათლების მოდელი უამრავ სტატიასა თუ ბლოგშია აღწერილი, მაგრამ როგორ მუშაობს ეს მოდელი სხვაგან ან საერთოდ შესაძლებელია თუ არა სხვა ქვეყნებსა თუ კულტურებში მისი „გადარგვა“, უცნობია. ფინურ „სასწაულზე“ და ამერიკასა თუ, საზოგადოდ, ინგლისურენოვან სამყაროში გავრცელებულ საგანმანათლებლო ტენდენციებზე საუბრისას, ვფიქრობთ, საინტერესო იქნება აშშ-ის ერთ-ერთი ყველაზე გამოჩენილი და გავლენიანი პროფესიონალის, აშშ-ის განათლების ეროვნული ასოციაციის პრეზიდენტის, იუტელი მასწავლებლისა და ამერიკაში სახელგანთქმული პროფკავშირული ლიდერის, აშშ-ის ერთ-ერთი ყველაზე თვალსაჩინო ესპანურენოვანი განმანათლებლის, პედაგოგთა სამმილიონიანი პროფესიული ასოციაციის თავმჯდომარის, ლილი ესკელსენ-გარსიას ფინეთში მოგზაურობისას მიღებული შთაბეჭდილებების გაცნობა.

მეტაფორით დავიწყებ: მე მწვერვალზე ვიყავი. წმინდა ადგილზე შევდგი ფეხი და ვიხილე ნათელი იგი. მე ფინეთში გახლდით. ეს ის ადგილია, სადაც მასწავლებლები, თუ კარგები არიან, მხოლოდ სიკვდილის გამო ტოვებენ სკოლას და რომლებიც ღვთით კურთხეულ ბავშვებს ასწავლიან.

ზემომოყვანილი მეტაფორები ალბათ ნათლად ასახავს იმ უკუღმართ სამყაროს, სადაც გვიწევს ცხოვრება და სადაც მოგვიწოდებენ, ვირწმუნოთ ის სიყალბე, რომელსაც ცრუ წინასწარმეტყველები ამაყად უწოდებენ „სასკოლო რეფორმას“ და რომელიც ფაქტობრივად შემდეგს ნიშნავს: პრივატიზაცია მოგებისთვის და ბავშვებს შორის კონკურენციის გაღვივება „გამარჯვებულის“ გვირგვინისა და „დამარცხებულის“ იარლიყის მოსაპოვებლად.

აქ, ამერიკის შეერთებულ შტატებში, გვარწმუნებენ, რომ ასეა საჭირო, რომ მხოლოდ ეს შეაჩერებს გლობალური კონკურენციის დემონს. მოდი, დავამთავროთ მეტაფორებით საუბარი, რადგან ციტატებიც შემომელია. ახლა მეცნიერულად საუბარი ვცადოთ.

მიუხედავად განათლებაში გლობალური კონკურენციის შესახებ არსებული მოსაზრებისა, რომელზეც  საუბრობენ ჩვენი სკოლების კაპერები (ძველად –სახელმწიფო ლიცენზიის მქონე მძარცველები, რომლებსაც უფლება ჰქოდათ, ეძარცვათ მტრული სახელმწიფოს სავაჭრო ან სამხედრო გემები – ლ.ა.) და ტესტებზე ხელის მომთბობი ჯგუფები, სხვა ქვეყნები ყველაფერს ამის საპირისპიროდ აკეთებენ.

მაგალითად, სინგაპური მასწავლებლებს არ აკისრებს პასუხისმგებლობას მოსწავლეთა დაბალი სატესტო შედეგების გამო; კანადას საერთოდ არ გააჩნია ე.წ. ჩარტერული სკოლების საფრანჩაიზო პროგრამა; კორეა არ ცნობს მასწავლებელთა მოკლევადიანი მომზადების წესს. ჩამოთვლილი მაგალითები განათლების გლობალური რეფორმის მოძრაობისთვის[1] (Global Education Reform Movement – the GERM, ჯერმი) სილის გაწვნის ტოლფასია – ჯერმი ცდილობს, განახორციელოს თავისი ეკონომიკური განვითარების გეგმა, რომელიც გულისხმობს ეროვნული განათლების სისტემებში პრივატიზაციისა და სტანდარტიზაციის დანერგვას, სინამდვილეში კი განათლების დეპროფესიონალიზაციას იწვევს.

არც ერთი ქვეყანა, რომელიც განათლების სფეროში ლიდერობს, GERM-ის წინადადებებს არ ეთანხმება. თანაც GERM-მა არ იცის, რა უყოს პატარა და გონიერ ფინეთს.

ფინეთი არც საიდუმლოა და არც რაიმე სასწაული. მან უბრალოდ ძალიან კარგი სისტემა შექმნა სასკოლო სწავლების გასაუმჯობესებლად. დაახლოებით 40 წლის წინ ფინელებმა გადაწყვიტეს, რომ შეზღუდული ბუნებრივი რესურსების მქონე ქვეყანას კარგად ყოფნისათვის კარგად განვითარებული ადამიანების საზოგადოება სჭირდება.

ფინელებს სჯერათ, რომ ჯანმრთელი, განათლებული ადამიანები საუკეთესო საფუძველია არა მხოლოდ ეკონომიკისთვის, არამედ კარგი ოჯახებისთვის, სამეზობლოსა და თვით კარგი დემოკრატიისთვისაც.

ფინელებმა საშინაო დავალება კარგად შეასრულეს. მათ დაინახეს, რომ კერძო კომპანიებისთვის დამახასიათებელი კონკურენცია სასკოლო სისტემაში მიდრეკილია მდიდარი ოჯახების შვილებისთვის – მეტის, ხოლო საშუალო შეძლებისა თუ ღარიბი ოჯახების შვილებისთვის ნაკლების მიცემისკენ.

ვინაიდან ფინელებს წყალში გადასაყრელი „ტვინები“ არ ეგულებათ, მათ გადაწყვიტეს, ინვესტიცია ერთ კარგ საჯარო სისტემაში დაებანდებინათ, რომელშიც ყველა ბავშვი მიიღებდა იმას, რაც სჭირდება, განურჩევლად მშობლების ქონებრივი მდგომარეობისა.

ფინელებმა ყველაზე „მძიმეწონიანი“ ინვესტიცია მასწავლებელთა დაქირავებასა და მომზადებაში დააბანდეს. მასწავლებელთა განათლების საუნივერსიტეტო პროგრამები მათ „მაღალელიტურ“ პროგრამებად აქციეს, რომლებშიც მხოლოდ საუკეთესო უნივერსიტეტების საუკეთესო სტუდენტებს იღებდნენ და რომელთა ყოველგვარ ხარჯს სახელმწიფო ფარავდა.

ყველა კურსდამთავრებულისთვის აუცილებელი იყო ერთწლიანი რეზიდენტურა და ყველა მასწავლებელს აუცილებლად უნდა ჰქონოდა მაგისტრის ხარისხი შესაბამის სპეციალობაში. ფაქტობრივად, სისტემა გამორიცხავდა სკოლისთვის ცუდი მასწავლებლის დაქირავებას.

ფინური სისტემიდან გამომდინარე, ქვეყანაში არ არსებობს მოკლევადიანი, არასრული განაკვეთის ან დროებითი მასწავლებლის სტატუსი. ნდობა მთავარი სიტყვაა და ის მომდინარეობს პოლიტიკოსებისგან, მშობლებისგან, აკადემიური წრეებისა და პროფესიული კავშირებისგან უმაღლესი რანგის სტუდენტების უმაღლესი ხარისხის სწავლების შემდეგ. სწორედ ნდობა წარმართავს პროცესს.

ამის შედეგად ქვეყანა და საზოგადოება საუკეთესო უნარების მქონე კარიერულ განმანათლებლებს უზრუნველყოფს ტექნოლოგიებით, სხვა აუცილებელი ბერკეტებით და დროით, რათა მათ შეძლონ ერთმანეთთან თანამშრომლობა და შექმნან ყველასათვის ხელმისაწვდომი სასწავლო პროქტი სწავლებისა და სწავლისთვის სასკოლო დაწესებულების დონეზე (ფინეთში არ არსებობს სტანდარტიზებული ტესტები, გარდა ორისა – ერთი ტარდება მე-6 კლასის შემდეგ და ბავშვის მხარდასაჭერადაა შემოღებული, მეორე კი დამამთავრებელი კლასის შემდეგ და მასზეა დამოკიდებული უმაღლესი განათლების დაწესებულებაში მოსწავლის მიმართვა, თუ ამ უკანასკნელს სწავლის გაგრძელების სურვილი აქვს.

სკოლებსა და მასწავლებლებს ჰყავთ მხარდამჭერი პერსონალი სასწავლო გამოცდილების პერსონალიზაციისთვის მეურვე-მასწავლებლების, ძიძების, ბიბლიოთეკარების, მრჩეველებისა და ფსიქოლოგების ჩათვლით.

სკოლების დირექტორებიც მასწავლებლები არიან და მათ, სულ მცირე, ერთი კლასის გაძღოლა ევალებათ. ისინი ფაკულტეტის წევრებისა და პერსონალისთვის ჩვეულებრივ კოლეგებს წარმოადგენენ. მოსწავლეებთან ერთად სასწავლო პროცესში მშობლებიც არიან ჩართულნი. ფინეთში საზოგადოების ამ ჯგუფებს შორის არსებობს ბუნებრივი ხიდი – გულწრფელი ურთიერთობა ოჯახსა და სკოლას შორის.

სწავლების პროცესის დიზაინი ყოველმხრივია. უნივერსალური სკოლამდელი დაწესებულებები ყველასათვის ხელმისაწვდომია და ოჯახების 90%-ზე მეტი მათ აქტიურად იყენებს. სკოლის დამამთავრებელი კლასის მოსწავლეებისთვის, რომლებსაც გამსვლელი საუნივერსიტეტო შეფასებები აქვთ, საუნივერსიტეტო და პროფესიულ სკოლებში სწავლება უფასოა. მოსწავლეებმა იციან, რომ თუ კარგად იშრომებენ და ისწავლიან, უმაღლესი განათლება ნებისმიერი მათგანისთვის ხელმისაწვდომი იქნება. იქ არც ერთ ოჯახს, ჩვენგან განსხვავებით, ძილს არ უფრთხობს დამღუპველ საუნივერსიტეტო სესხებზე ფიქრი.

მომიწია ამ სკოლების კორიდორებში გავლა. ვესაუბრე მოსწავლეებს, მასწავლებლებსა და დირექტორებს, მშობლებსა და დამხმარე პერსონალს. კარგი ხალხი იყო.

მათ სჯერათ იმ საქმისა, რომელსაც ემსახურებიან. ხედავენ შრომის შედეგს, რაც ნიშნავს მაღალი დონის პროფესიონალების განვითარებას, მათ ყოველმხრივ ხელშეწყობას, მხარდაჭერასა და ნდობას საქმის ხარისხიანად კეთებისთვის და ბავშვის პიროვნებაზე – მის კრიტიკულ თუ შემოქმედებით აზროვნებაზე, ჯანსაღ სხეულსა და თანამგრძნობ ხასიათზე – მუდმივი კონცენტრაციისთვის. პროფესიონალებისა, რომლებიც თვითონ მიიღებენ გადაწყვეტილებებს სასკოლო დონეზე, თუ ეს საჭირო იქნება და თუ ამის შესაძლებლობა გამოჩნდება.

ფინეთიდან წამოსვლის წინა დღეს სიტყვით გამოვედი განათლების მუშაკთა პროფკავშირების (Opetusalan Ammattijärjestö – OAJ) კონფერენციაზე. ვილაპარაკე Global Education Reform Movement–სა და GERM-ის მიერ დაწყებულ პრივატიზაციის პროცესზე, სასკოლო ვაუჩერებსა და არასანდო ჩარტერულ ფრანჩაიზებზე; მასწავლებელთა მომზადების სწრაფ კურსებსა და საამისოდ დაწერილ ტექსტებზე; მოსწავლეთა გამოცდებისა და შეფასების პროცესზე, როდესაც შტატის კანონმდებლები, გუბერნატორები და ხალხი, ვისაც თვალით არ უნახავს არც ერთი მოსწავლე, წყვეტენ, რომელ მათგანს შეიძლება ეთვლებოდეს კურსი ჩაბარებულად და რომელს – არა.

ასევე ვუთხარი, რომ მათგან უამრავი რამ გვაქვს სასწავლი.

გამოსვლის შემდეგ ჩემთან ერთი მასწავლებელი მოვიდა და მითხრა, რომ შიშობს, ფინელმა პოლიტიკოსებმა ამერიკელებისგან არ დაიწყონ განათლების სისტემის გადმოღება, რომ უკვე დაიწყო საუბრები იმის შეცვლაზე, რამაც ფინეთის სასკოლო და საუნივერსიტეტო განათლების სისტემა ასეთ წარმატებულ პროექტად გადააქცია. როგორც მან თქვა, ფინელ პოლიტიკოსებს შორის გაჩნდა მოსაზრება, რომ არ არის საჭირო ამდენი დროისა და ფულის ხარჯვა მასწავლებელთა მომზადებისთვის – შეიძლება, ეს უფრო იაფადაც გაკეთდეს; რომ არ არის აუცილებელი უნივერსალური სკოლამდელი და პროფესიული განათლების პროგრამების ქონა; დაბოლოს, გაჩნდა კითხვა: „იქნებ საჭიროა გამოცდებზე/ტესტირებაზე მეტი კონცენტრაცია?”

ამ მასწავლებელს არ ესმოდა, როგორ შეიძლება, პოლიტიკოსები ასეთი უჭკუოები იყვნენ და საფრთხე შეუქმნან იმას, რის შექმნასაც ამდენი ხანი დასჭირდა და რაც შესაძლოა შორს იყოს სრულყოფილებისგან, მაგრამ დღემდე კარგად მუშაობდა, როგორც სხვა სისტემები სხვა ქვეყნებში.

მინდოდა, მაგრამ ვერ შევძელი მეთქვა, რომ შესაძლოა, ეს პოლიტიკოსები უჭკუონი კი არა, დემონურად ჭკვიანი ხალხი იყოს, რომელსაც არ აინტერესებს ბავშვების განათლება, ვინაიდან ამას მათთვის მოგება არ მოაქვს.

როგორც ჩანს, ის პოლიტიკოსები, რომლებმაც ქვეყანა 40 წლის წინ სწორ გზაზე დააყენეს, საქმეში აღარ არიან ჩართულნი. ხელისუფლებაში ახალი პოლიტიკოსები გამოჩნდნენ თავიანთი მოკავშირეებითურთ. გარდა ამისა, ფინეთი პრობლემაა GERM-ისთვის. პრობლემა, რომელიც, იმავდროულად, წარმატებული პროექტია.

ნურავის გაუკვირდება თუ GERM-ი მანამდე დაიცდის, სანამ არ მიაღწევს ამჟამად არსებული სისტემის სრულ ეროზიას და სისტემისადმი საზოგადოების ნდობის მოშლას – იმას, რასაც აშშ-ის საუკეთესო საჯარო სკოლები უკვე ათწლეულებია განიცდიან.

მაგრამ ჩვენ ვიცავთ ჩვენს შვილებს როგორც პიროვნებებს და ბოლომდე დავიცავთ. დავიცავთ მათი პიროვნების მთლიანობას შინაც და უცხოეთშიც. ჩვენ დავიცავთ შრომას, თანასწორობას და ხარისხს და როდესაც GERM-ი ფინეთშიც შემოაღწევს, ჩვენ ამისთვის მზად ვიქნებით.

წყარო: https://lilysblackboard.org/2015/01/school-heaven-no-finland/

თარგმნა ლევან ალფაიძემ

[1] Global Education Reform Movement, the GERM – GERM–ი წარმოადგენს 80-იან წლებში დაწყებულ მოძრაობას, რომელიც მსოფლიოში გნათლების სისტემების ბიზნეს-მოდელზე გადაყვანას და სისტემის სტანდარტიზაციას ესწრაფის. ბევრგან მას ეწინააღმდეებიან, რადგან მას განვითარების საერთაშორისო ორგანიზაციებისა და კერძო კომპანიების ინტერესების გამტარებლად მიიჩნევენ. GERM აბრევიატურა, ამავე დროს ინგლისურად ”მოკრობს”, ”ბაქტერიასაც” ნიშნავს და ამ კონტექსტში ნეგატიური მნიშვნელობისთ გამოიყენება.