სიყვარულის მეტაფორები: ღმერთი

„ვისაც არ უყვარს, მას არ შეუცვნია ღმერთი,

ვინაიდან ღმერთი სიყვარულია.“

1 იოანე 4:8

თუკი მე მართლაც მიყვარს ერთი ადამიანი, მაშასადამე, მყვარებია ყველა… მე მყვარებია სამყარო, სიცოცხლე. თუ მე შემიძლია ვინმეს ვუთხრა: „მე შენ მიყვარხარ“, მაშინ მე უნდა შემეძლოს იმის თქმაც, რომ „მე შენში ყველაფერი მიყვარს“, „მე შენი მეშვეობით მთელი სამყარო მიყვარს, მე შენში საკუთარი თავი მიყვარს.“

ერიხ ფრომი „სიყვარულის თეორია“

სიყვარულის მეტაფორებიც ერთგვარი სემიოტიკური ნიშნებია, მინიშნებები,  რომლებსაც, საბოლოოდ, მივყავართ სიყვარულის მთავარ მეტაფორამდე: სიყვარული – ღმერთია:  „იგია საქმე საზეო, მომცემი აღმაფრენათა“. მანამდე კი მოგზაურობს ადამიანის ცნობიერება ლაბირინთებში: ეძიებს, განიცდის, იტანჯება, ცრემლებს ღვრის, იბრძვის, მარცხდება, ეცემა და ისევ აგრძელებს გზას…

სიყვარულის მეტაფორების იერარქიული რუკა რომ შევადგინოთ, მწვერვალზე ღვთაებრივი სიყვარული აღმოჩნდება. რა არის საერთოდ „ღვთაებრივი სიყვარული“ და შეუძლია თუ არა, ადამიანის ცნობიერებას ამ მწვერვალზე ასვლა…?

ამ კითხვაზე პასუხი „ვეფხისტყაოსანშიც“ შეგვიძლია ამოვიკითხოთ, _ როგორ ტრანსფორმირდებიან პერსონაჟები სიყვარულის გზაზე, როგორ ათავისუფლებენ საკუთარ სულებს „ქაჯეთის ციხიდან“. მხოლოდ გათავისუფლების  შემდეგ დგება მთავარი მომენტი: „ნახეს, მზისა შესაყრელად გამოეშვა მთვარე გველსა“ – და სწორედ აქ უქმდება ყველა სხვა მეტაფორა: სიყვარული-ცეცხლი, სიყვარული-ვნება, სიყვარული-ტანჯვა, სიყვარული-დაავადება, სიყვარული-მონობა… ქორწინების ღვთაებრივი აქტის შემდეგ სატრფოთა ცნობიერება გადადის სრულიად ახალ განზომილებაში, სხვა სამყაროში, სადაც სიყვარული „საზეო საქმეა“, სადაც არსებობა მხოლოდ აღმაფრენაა…

ამ გაგებით, „ვეფხისტყაოსანი“ (მთელი პოემა) ღვთაებრივი სიყვარულის მეტაფორაა, რომელიც თავის თავში მოიცავს სიყვარულის მეტაფორების ერთგვარ ნავიგაციას, რომელსაც მიჰყვებიან პერსონაჟები და რომელსაც უნდა გაჰყვნენ მკითხველებიც, რათა მოიპოვონ ცოდნა სიყვარულის შესახებ და შემდეგ ეს ცოდნა გახადონ პრაქტიკული, რადგან, ისევ რუსთაველის თქმით:

„არა ვიქმ, ცოდნა რას მარგებს ფილოსოფოსთა ბრძნობისა,

მით ვისწავლებით, მოგვეცეს შერთვა ზესთ მწყობრთა წყობისა.

წაგიკითხავს, სიყვარულსა მოციქულნი რაგვარ წერენ?

ვით იტყვიან, ვით აქებენ? ცან, ცნობანი მიაფერენ.

„სიყვარული აღგვამაღლებს“ – ვით ეჟვანნი ამას ჟღერენ…“

ცოდნისა და სწავლების საბოლოო მიზანი არის ამ ცოდნის ქმედებაში მოყვანა, პრაქტიკული განხორციელება და შეეერთება-შერწყმა ზე-სამყაროსთან. სიყვარულიც ხომ სწორედ სა-ზე-ო საქმეა, აღმაფრენის, სიხარულის, ბედნიერების მომნიჭებელი.

სიყვარულის ძიების ამგვარი მატრიცა მრავალ ტექსტში შეგიძლიათ ამოიცნოთ, მნიშვნელობა არ აქვს კულტურას და დროს…

რუმი  ამ საზეო სიყვარულის შესახებ იტყვის:

„ჩვენი ლტოლვა სხვაგვარია, სხვა თავგადასავალია,
სხვა წიაღთა ბილიკები ჩვენი გზა-და-სავალია.“

იქ, სადაც სატრფოები ღვთაებრივ ენერგიას ერთვიან, დრო არ არსებობს:

„ჩემს ერთ არსებად რომ იქცევა სივრცე მრავალი,
ჩემი სიკეთე მზე გახდება ამომავალი;
სიყვარულის გზას სანთელივით მიტომ ვანათებ,
რომ ერთ დროდ იქცეს ნამყო, აწმყო და მომავალი.“ (რუმი)

პაულო კოელიოს „ალქიმიკოსში“ ღვთაებრივი სიყვარულის გზა სწორედ მინიშნებებითა და მეტაფორებითაა სავსე… ამ გზაზე მიდის მთავარი გმირი, სანტიაგო.  ამ გზაზე შეხვდება იგი ფატიმას, რომელსაც წამსვე შეიცნობს, როგორც სატრფოს: „“მე შენ მიყვარხარ, რადგან მთელი სამყარო შეითქვა და დამეხმარა, რომ მეპოვნე”.

„როცა ხილული სამყაროს მიღმა სულიერ მოვლენებს ვჭვრეტთ, მაშინ ღმერთის ენაც გასაგები ხდება; ჩვენ მის ნიშნებს ვკითხულობთ. ღმერთის ენა – სიყვარულის ენაა, რასაც სანტიაგო არაერთხელ აცნობიერებს თავისი ხანგრძლივი მოგზაურობის გზაზე. “არსებობს უნიკალური ენა, ყველასთვის გასაგები, თუმცა ამჟამად დავიწყებული” – ვკითხულობთ რომანში.“ (გაგა ლომიძე, „ალქიმიკოსის“ მაგიური სინამდვილე“).

თუ ჩვენ ვიცით, რომ ღმერთის ენა – სიყვარულის ენაა და თუ თანამედროვე ადამიანი  ასე ესწრაფვის სიყვარულს, მაშ, რატომ არ შეუძლია მას, რომ ეს „მივიწყებული ენა“ შეისწავლოს…? ამ კითხვაზე საუკეთესო პასუხი აქვს ერიხ ფრომს „სიყვარულის თეორიაში“: „ ყველას სწყურია სიყვარული, მაგრამ სხვა ყველაფერი გაცილებით უფრო მნიშვნელოვნად არის მიჩნეული, იქნება ეს კარიერული წინსვლა, პრესტიჟი, ფული, ქონება, ძალაუფლება. მთელი ჩვენი ენერგია მიემართება ამ მიზნების მიღწევისაკენ და თითქმის არაფერი სიყვარულის ხელოვნების შესასწავლად…“

ფრომის აზრით, სიყვარული – ხელოვნებაა და ისე უნდა მოვექცეთ, როგორც ხელოვნებას: ჯერ შევისწავლოთ თეორიულად და შემდეგ დავეუფლოთ პრაქტიკულად და ამასაც საკმარისად არ თვლის. მისი აზრით,  თუ ცნობიერება მთლიანად არ კონცენტრირდა სიყვარულზე, ისე არაფერი გამოვა; ის უნდა ვკვებოთ ჩვენი გამუდმებული ყურადღებით. თანამედროვე ადამიანს კი ამის დრო არ აქვს, ის სულ „გაქცევაზეა“, „გადარბენაზეა“, „სადღაც ეჩქარება“… ამასობაში კი ადამიანი მხოლოდ საკუთარი თავიდან გარბის, მისი სიყვარული კი ზედმეტად ეგოისტური და „მომხმარებლურია“, ამიტომ არის, რომ ის პრობლემას ეძებს პარტნიორში, იცვლის პარტნიორებს, მაგრამ მაინც მარტოსულად რჩება.

„ადამიანების უმრავლესობა მაინც დარწმუნებულია, რომ სიყვარული დამოკიდებულია ობიექტზე და არა ცოდნაზე ან ნიჭზე. ასეთები იმასაც კი ფიქრობენ, რომ ეს მათი სიყვარულის ძალის დადასტურებაა, რადგან არავინ უყვართ, გარდა თავისი „შეყვარებულისა“…. რადგან მათ არ ესმით, რომ სიყვარული ეს აქტიურობაა, სულის ძალაა. მათ ჰგონიათ, რომ მთავარია, იპოვონ შესაფერისი ობიექტი, ხოლო მერე ყველაფერი თავისთავად განვითარდება. ასეთი მიდგომა ჰგავს ისეთი ადამიანის პოზიციას, რომელსაც სურს ხატვა, მაგრამ იმის ნაცვლად, რომ ფერწერას დაეუფლოს, გამუდმებით იმეორებს, რომ მან უბრალოდ უნდა იპოვოს შესაბამისი პეიზაჟი და ამის შემდეგ შეძლებს შექმნას შედევრი” (ერიხ ფრომი).

გაიხსენეთ, რუსთაველის „სიყვარულის თეორია“, რამდენი მოეთხოვება სატრფოს:

,,მიჯნურსა თვალად სიტურფე ჰმართებს, მართ ვითა მზეობა
სიბრძნე, სიმდიდრე, სიუხვე, სიყმე და მოცალეობა,
ენა, გონება, დათმობა, მძლეთა მებრძოლთა მძლეობა.
ვისცა ეს სრულად არა სჭირს, აკლია მიჯნურთ ზნეობა.’’

„მოცალეობაში“ ის იგულისხმება, რომ ცნობიერება უნდა იყოს სხვა ყველაფრისგან თავისუფალი, რათა შეეძლოს ღვთაებრივ სიყვარულს მასში დავანება, სხვა დანარჩნისთვის კი არსებობს: „ხელობანი ქვენანი, რომელნი ხორცთა ჰხვდებიან…“

სიყვარული – ღმერთია _ ვისთვისაც ეს მეტაფორა უბრალო მეტაფორა კი არა, ცნობიერების მდგომარეობაა, ის ყოველდღე საუბრობს ღმერთთან სიყვარულის ენაზე.