„სიტყვებს ხანდახან სჭირდება მუსიკა, მუსიკას კი არაფერი სჭირდება“.
ე. გრიგი
მუსიკალური ლიტერატურა სხვა საგნებთან ერთად მუსიკალურ სკოლაში სწავლების ერთ-ერთი საფუძველია. ის მიზნად ისახავს მრავალმხრივი უნარების განვითარებას: მუსიკის გააზრებულ მოსმენას, ნაწარმოებების ანალიზსა და ძირითადი თემების სმენით დამახსოვრება-გამოცნობას. დიდი ყურადღება უნდა დაეთმოს კლასიკოსი კომპოზიტორების ცხოვრებისა და შემოქმედების შესწავლას, შთაბეჭდილებების გადმოცემას; მოსწავლეებს უნდა შეეძლოთ, ამოიცნონ სტილი, ჟანრი, სხვადასხვა გამომსახველობითი საშუალება და ა.შ. დიდი კომპოზიტორების მუსიკის მოსმენა მოზარდებს მსოფლიოს მუსიკალურ საგანძურს აზიარებს და მათ სულიერებასა და კულტურის დონეს აამაღლებს.
არსებობენ ადამიანები, რომელთა სახელები მშობლიური ქვეყნის კულტურასთან, მის თავისებურებებთან აღძრავს ასოციაციებს. მათი შემოქმედება ნაციონალური სულითაა გამსჭვალული. როდესაც ნორვეგიის (Nororvegr – „გზა ჩრდილოეთისკენ“) შესახებ ვიწყებთ საუბარს, ასეთ ადამიანად მსოფლიო მნიშვნელობის კომპოზიტორი ედვარდ გრიგი წარმოგვიდგება. ნორვეგიული მუსიკის სიმბოლოდ ქცეულმა კომპოზიტორმა თავის შემოქმედებაში სული და გული და სამშობლოთი აღტაცება ჩააქსოვა.
მოსწავლეებისთვის ალბათ საინტერესო იქნება, თუ მოვუთხრობთ, რომ შორს, ჩრდილოეთში, არის მკაცრი და ცივი, მაგრამ საოცრად ლამაზი ქვეყანა – ნორვეგია, შუაღამის მზის, ფიორდებისა და ვიკინგების მხარე. აქ მიუვალი კლდეები ზაფხულში ხასხასა მწვანით იფარება, ხოლო ზამთარში – მბრწყინავი სითეთრით. ციცაბო ფერდობიდან დიდი სისწრაფით ჩამოვარდნილი ჩანჩქერისა და სანაპიროებზე ღრმად შეჭრილი ვიწრო და ხვეული ყურეების – ფიორდების ცქერას არაფერი სჯობია. საოცარი სანახავია ჩრდილოეთის ცა – ლურჯ, უძირო ტბებში სარკესავით არეკლილი, განსაკუთრებით კი – ჯადოსნური ჩრდილოეთის ციალი.
დიდმა ნორვეგიელმა დრამატურგმა ჰენრიკ იბსენმა 1875 წელს კომპოზიტორ ედვარდ გრიგს მუსიკის შექმნა შესთავაზა პიესა „პერ გიუნტის“ თეატრალური დადგმისთვის. გრიგი სიამოვნებით დათანხმდა და მუსიკალურ კომპოზიციებზე მუშაობას შეუდგა. არსებობს ასეთი ჟანრი – გამოყენებითი მუსიკა. ასეთი მუსიკა ყველას მოგვისმენია ფილმსა თუ თეატრალურ სპექტაკლში. ის აკომპანემენტს უწევს მოქმედებას და დამოუკიდებელი მნიშვნელობა ხშირად არც კი გააჩნია. სწორედ ამ ტიპის მუსიკა შეუკვეთა დრამატურგმა კომპოზიტორს. როდესაც დიდი მუსიკოსი თანახმაა, შექმნას გამოყენებითი ანუ მეორეხარისხოვანი მუსიკა, ეს უკანასკნელი ხშირად სცდება უბრალო აკომპანემენტის ჩარჩოებს და დამოუკიდებელი მხატვრული ნაწარმოების სახეს იღებს. ედვარდ გრიგთანაც ასე მოხდა.
პოემა „პერ გიუნტში“ იბსენმა ერთმანეთს შეუხამა რეალური ამბები და რომანტიკული ფანტაზია; გამოიყენა ნორვეგიული ლეგენდები და ზღაპრები და ისინი ახლებურად, თანამედროვედ „ააჟღერა“. მწერალი ნაწარმოებს უაღრესად ნორვეგიულად მიიჩნევდა და აღნიშნავდა, რომ სკანდინავიის საზღვრებს გარეთ მისი გაგება გაჭირდებოდა, მაგრამ მისი შიში არ გამართლდა – მწერალი ხომ ცხოვრებისა და ხელოვნების მარადიულ საკითხებს შეეხო. გრიგმა კი დიდებული მუსიკა შექმნა და ამით კიდევ უფრო გაამყარა ნაწარმოების პოპულარობა. სწორედ ამ ისტორიული სპექტაკლით დაიწყო დრამატურგისა და კომპოზიტორის მსოფლიო დიდება, რასაც საუკეთესო ორკესტრების მიერ შესრულებული ჩანაწერები, უამრავი თეატრალური დადგმა და ეკრანიზაცია მოჰყვა.
ჰენრიკ იბსენის პიესაში ბევრი სატირაა. „პერ გიუნტის“ გმირი სწორედ ამ „იარაღითაა“ გამათრახებული. აქ ხაზგასმითაა ნაჩვენები, ეგოიზმმა და ამპარტავნებამ როგორ მიყვანა ის სინამდვილესთან გაუცხოებამდე. პიესის მთავარი იდეა ყოველი ადამიანის პრობლემას – პიროვნების ფორმირებას, დანიშნულებასა და რეალიზაციას ეხება. კითხვაზე: „რას ნიშნავს იყო ის, ვინც ხარ“, – პასუხს ფუქსავატი და მერყევი პერი ვერ პოულობს და გამოსავალს სახიფათო თვითკმაყოფილებაში ხედავს: „იყო საკუთარი თავით კმაყოფილი“.
პიესის მთავარი გმირი ცდილობს, „გვერდი აუაროს“ ცხოვრების სირთულეებს. იბსენს ასეთი პერსონაჟი შემთხვევით არ შეურჩევია: იმ დროის ლიტერატურულ ნაწარმოებში გმირებს ძალა არ შესწევდათ მოქმედებისთვის, ისინი ცხოვრებაში საკუთარ ადგილს ვერ პოულობდნენ. ეს იყო თავისებური გამოთხოვება რომანტიზმთან, ერთგვარი მზადება და შემდეგ გადასვლა რომანტიზმიდან რეალიზმზე.
პერ გიუნტი ადამიანთა სისუსტეებისა და მანკიერებების კრებითი სახეა.
კომპოზიტორისთვის ამოცანა საკმაოდ რთული აღმოჩნდა; სხვისი ჩანაფიქრის განხორციელება ყოველთვის ძნელია. გასაკვირი არ არის, რომ პარტიტურა მწერლის ჩანაფიქრისგან მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდა. დრამაში გადმოცემული ცხოვრების ნეგატიური მხარეების მკაცრი განსჯა მუსიკოსისთვის უცხო იყო, ამიტომ გმირის უარყოფითი თვისებები მუსიკაში არ ასახულა: „მე განსხვავებულ პერს ვხედავ. ის სოლვეიგის გულში იმად დარჩა, ვინც იყო, და მსურს, ასეთი ვიხილო ჩემს მუსიკაშიც“, – სწერდა გრიგი იბსენს. მან მთელი ყურადღება იმ ეპიზოდებზე გადაიტანა, რომლებიც მის ბუნებას – ღრმა, უმანკო ლირიკას უპასუხებდა. პარტიტურის 23 ნომერი კომპოზიტორმა ლირიკულ-დრამატულ, პეიზაჟურ და ჟანრულ-საყოფაცხოვრებო ეპიზოდებს მიუძღვნა. პრემიერა 1876 წელს გაიმართა. საზოგადოებამ იმდენად მოიწონა მუსიკა, რომ გრიგმა მისგან 2 სიუიტა შეადგინა, რომლებიც მალე სამუდამოდ დამკვიდრდა სიმფონიური კონცერტების პროგრამაში.
ახლა დროა, „პერ გიუნტიდან“ პირველ სიუიტას – იდილიურ-პასტორალური ხასიათის „დილას“ გავეცნოთ (მითითებულ ტემპთან ერთად ავტორს მიუწერია: „pastorale“, – რაც „მწყემსურს“ ნიშნავს. ნაწარმოები პასტორალურად მიიჩნევა, თუ ის ბუნების სურათებსა და სოფლის ცხოვრების სცენებს ასახავს).
ლირიკული და ზღაპრულ-ყოფითი მომენტები პეიზაჟური ჩანახატებითაა შევსებული (მოხეტიალე პერ გიუნტი მზის ამოსვლას ეგვიპტეში ეგებება, მაგრამ მის წარმოსახვაში მშობლიური ნორვეგიის სურათი იშლება). ჟღერს მწყემსური, სადა, გამჭვირვალე და მშვიდი მელოდია. ის მხოლოდ გამთენიის ფერებს კი არ გადმოგვცემს, არამედ განწყობასაც, რომელიც ამომავალი მზის ცქერისას გვეუფლება. მუსიკა ბუნების თანდათანობითი გამოღვიძების სურათს ხატავს: მზეს, ღრუბლებისგან თავის დაღწევას რომ ცდილობს, ჩიტების ჟღურტულს, ფოთლების შრიალს, წყაროს რაკრაკს. გადმოგვცემს, რა გრძნობას აღძრავს ადამიანის სულში ბუნების სილამაზე.
მუსიკალურ ქსოვილში სხვადასხვა საკრავია ჩართული. ფლეიტისა და ჰობოის ტემბრი მწყემსური სალამურის ხმოვანებას მოგვაგონებს, ხოლო ვალტორნა მონადირის ბუკივით ჟღერს. პიესაში მოტივი ვარიაციების სახით არაერთხელ მეორდება. განსაკუთრებით ხატოვანია მისი შუა ნაწილი. სიმებიანი ჯგუფის მსუყე და ფართო დიაპაზონის ხმოვანება პიესას სიცოცხლის სისავსის შეგრძნებას მატებს. მელოდიას უკანასკნელად ისევ ფლეიტა აამღერებს.
