შავკაპიტო, იგივე შავი კაპიტო (როგორც მას ლიახვის ხეობის მოსახლეობა ეძახის) ქართლის აბორიგენული წითელყურძნიანი ვაზის საღვინე ჯიშია. შავკაპიტოს შიდა ქართლის თითქმის ყველა რაიონში შეხვდებით. მათ შორის ისეთ რაიონებშიც, სადაც მეღვინეობა საუკუნეების მანძილზე ყოველთვის ნაკლებად იყო განვითარებული.
შავკაპიტო განსაკუთრებით კარგად გორისა და კასპის რაიონში და ცხინვალის მიმდებარე სოფლებში ხარობს. დიდი ლიახვის ხეობის ზემო წელის სოფლებში (ისტორიული სამაჩაბლო) შავკაპიტო ძირითადად დაბლარად იყო გაშენებული. თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ წითელყურძნიანი ვაზის ხეივნებად ეზოებში გაშვებას გლეხები ყოველთვის ერიდებიან, (წითელყურძნიანი ვაზის ხეივანი არაპრაქტიკულად ითვლებოდა) დიდი ლიახვის ხეობის სოფლებში, სახლის მომდებარე ეზოებში შაკაპიტოს ხეივნებსაც ხშირად ნახავდით. ლიახვის ხეობაში 2008 წლის ომის შემდეგ, ვენახების აბსოლუტური უმრავლესობა სამწუხაროდ განადგურდა.
ქართველი ამპელოგრაფების აზრით, შავკაპიტოს ყურძნისგან მაღალი ხარისხის ღვინის მიღებაა შესაძლებელი. განსაკუთრებით საყურადღებოა სოფლები: ქვემო აჩაბეთი, ქურთა, დიდი ძარწემი, ბერული და სხვა… ამ სოფლებში მოწეული შავკაპიტო საბჭოთა კავშირის პერიოდში სუფრის ღვინის გარდა, ცქრიალა ღვინის დასაყენებლადაც გამოიყენებოდა. იმის გამო, რომ შავკაპიტო ქართლში საკმაოდ მცირე ფართოებებზეა გაშენებული, საბჭოთა კავშირის პერიოდში შავკაპიტოს ღვინის შენახვის უნარსა და ტრანსპორტირებისადმი ამტანობაზე კვლევები არ წარმოებულა. ადგილობრივი გლეხების თქმით კი, შავკაპიტოს ღვინოს ტრანსპორტირების დროს განსაკუთრებულად ფაქიზად სჭირდება მოპყრობა. საკუთრივ ყურძენი კი დიდი ხნის მანძილზე არ ინახება.
აღსანიშნავია, რომ გასულ საუკუნეში ამპელოგრაფი ს. შავერდოვი შავკაპიტოს კახურ ენდემურ ვაზთა ჯგუფს აკუთვნებდა. მას და მეცნიერ ა. ფირალოვს ამ ჯიშის შესახებ საკმაოდ მწირი მონაცემები აქვთ. თუმცა იმაზე კი თანხმდებიან, რომ ბოტანიკური აღწერილობით, შავკაპიტო ახლოს უფრო კახური ვაზის ჯიშებთან დგას, ვიდრე ქართლის ჯიშებთან. ეს მოსაზრება საკამათოა თუნდაც იმიტომ, რომ დღეს კახეთში შავკაპიტო ცალკეული ნიმუშების გარდა, თითქმის არსად გვხვდება. ამპელოგრაფი ნ. ჩახნაშვილის აზრით, კი შავკაპიტოს ქართლური წარმოშობა ეჭვებს არ იწვევს და ჯიში ერთ-ერთი ყველაზე ძველია ქართლის ვაზის ჯიშებს შორის. ამის დასამტკიცებლად მას მოჰყავს შავკაპიტოს ფოთლის მოყვანილობა, შებუსვა, მტევნისა და მარცვლის ფორმა და სხვა…
სტატისტიკური აღწერის მიხედით, რომელიც 1953 წელს ჩატარდა, დადგინდა რომ შავკაპიტო მთელ საქართველოში სულ დაახლოებით 40 ჰექტარზე იყო გაშენებული, რაც ძალიან მცირე რაოდენობაა. აქედან უმეტესობა ყოფილი სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიაზე იყო გაშენებული. განსაკუთრებით კი ზნაურის (ყორნისის) რაიონში, სადაც შავკაპიტოს ვაზისაგან გაშენებული ვენახები დაახლოებით 12 ჰექტარს აღწევდა. ცხინვალის, ახალგორის, ქარელის, კასპისა ხაშურის რაიონებში კი იმ პერიოდისათვის შავკაპიტოს ვენახებით გაშენებული ტერიტორიები 3-4 ჰექტარს არ აღემატებოდა. 1955 წლის იანვრის აღწერით, მთელ შიდა ქართლში შავკაპიტოს ვენახები 44.7 ჰექტარზე იყო გაშენებული. მაშინდელი გეგმით, შავკაპიტოს გაშენება დაგეგმილი იყო ცხინვალის რაიონის სოფლებში, რაც 60-იან წლებში კიდეც განხორციელდა. თუმცა ამის შემდგომი მონაცემები უკვე აღარ გავგვაჩნია და დაზუსტებით ვერ ვიტყვით რამხელა ფართობებს მოიცავდა 70-80-იან წლებში შავკაპიტოს ვენახები იმავე დიდი ლიახვის, ანდა ფრონეს ხეობებში.
როგორც ქართველი მეღვინეები ამბობენ, დღეს ვაზის სხვა ქართული ჯიშების მსგავსად, შავკაპიტოს მთავარი პრობლემა ამ ჯიშის მცირე ფართობებზე გაშენებაა. ამას ისიც ემატება, რომ შავკაპიტოს ქართლის ზოგიერთ მხარეში თავკვერთან აიგივებენ და გლეხები ამბობენ, რომ შავკაპიტოსა და თავკვერს შორის დიდ განსხვავებას ვერ ხედავენ. ამიტომ ამ ორ ქართლის წითელ ყურძენს ერთად წურავენ, რაც ჯიშის განსაკუთრებულობის შეცნობაზე, რა თქმა უნდა, დადებითად ვერ იმოქმედებს. მაგრამ მრავალი პრობლემის მიუხედავად, შავკაპიტო ნელა, მაგრამ თანდათან მაინც იბრუნებს ძველ ცნობადობასა და ღირსებას. სხვანაირად არც შეიძლება რომ მოხდეს!…
