ამერიკელი ჟურნალისტი პამელა დრუკერმანი ქმარ საიმონთან, ქალიშვილ ბინსა და ტყუპ ვაჟიშვილთან ერთად პარიზში ცხოვრობს. ის აღფრთოვანებულია ფრანგი ბავშვების საოცარი თმენის უნარით. ფრანგი მშობლები ბედნიერ და თავაზიან ბავშვებს ისე ზრდიან, რომ მათი სოციალური ცხოვრება, კარიერა და ფიგურაც კი არ ზარალდება. თავის წიგნში „ბავშვის აღზრდა”, რომელმაც დიდი პოპულარობა მოიპოვა აშშ-სა და ევროპაში, პამელა დრუკერმანი სახალისოდ აღწერს ფრანგული აღზრდის სისტემას. გთავაზობთ ამონარიდს:
„ზოგჯერ მეჩვენება, რომ ფრანგი ბავშვები და მშობლები თმენის გარდა არაფერს აკეთებენ. დღე „პაუზის მეთოდით” იწყება – ან მშობლები ელიან ბავშვების გაღვიძებას, ან ბავშვები – მშობლებისას. ამას მოსდევს კვება ჭამიდან ჭამამდე საკმაოდ მოზრდილი შუალედებით. ორი წლის ბავშვებიც კი მოთმინებით და უპრეტენზიოდ უცდიან რესტორანში, როდის მიუტანს ოფიციანტი მათ წილ საჭმელს…
მგონი, ფრანგებს სასწაულის მოხდენა შეუძლიათ: მათი ჩვილები და პატარები მხოლოდ მოთმინებით კი არ გამოირჩევიან, არამედ არაფერი აქვთ თმენის საწინააღმდეგო! იქნებ სწორედ ეს განასხვავებს ფრანგ ბავშვებს სხვებისგან?
ამ კითხვაზე პასუხის ძიებისას უოლტერ მიშელს, კოლუმბიის ფსიქოლოგიის უნივერსიტეტის 80 წლის პროფესორს, მსოფლიო დონის ექსპერტს მივწერე წერილი. ის ბავშვთა თმენას მრავალი წლის განმავლობაში სწავლობდა. მისი ნაშრომების შესახებ ყველაფერი ვიცოდი. მივწერე, რომ ამჟამად პარიზში ვიმყოფები და ფრანგული აღზრდის მეთოდებს ვიკვლევ და ვკითხე, ხომ არ შეეძლო, ტელეფონით გამსაუბრებოდა. მიშელმა რამდენიმე საათში მიპასუხა. ჩემდა გასაკვირად, ისიც პარიზში იყო და ყავაზე დამპატიჟა. ორი დღის შემდეგ ერთად ვისხედით პანთეონის სიახლოვეს, ლათინურ უბანში, მისი მეგობრის სამზარეულოში და ვსაუბრობდით.
მიშელს 70 წელსაც ვერ მისცემ, მშვენივრად გამოიყურება. თავგადაპარსული და ენერგიული, ყოფილ მოკრივეს ჰგავს, ამავე დროს, ბავშვურად საყვარელი სახის ნაკვთები აქვს. მე მას იოლად წარმოვიდგენდი რვა წლის ავსტრიელ ბიჭუნად, რომლის ოჯახიც ნაცისტებს გამოექცა.
მიშელის ოჯახი ბრუკლინში დასახლდა. ცხრა წლის უოლტერი მოსამზადებელ კლასში გაამწესეს, სადაც ის ინგლისურს სწავლობდა და „მუხლის ჩოქვით დადიოდა სკოლის დერეფანში, რათა ხუთი წლის ბავშვებისოდენა გამოჩენილიყო”. მიშელის ინტელეგენტ მშობლებს იაფი სუპერმარკეტის გახსნა მოუწიათ, თვიდან თვემდე ძლივს გაჰქონდათ თავი. ვენაში დედამისს მსუბუქი დეპრესია ტანჯავდა, მაგრამ ამერიკაში გამოკეთდა და ვიტრინების წარმატებულ გამფორმებლად იქცა. მამამისმა კი ვერა და ვერ მოინელა სოციალური სტატუსის დაკარგვა…
აუთსაიდერის ბავშვური გამოცდილება დაეხმარა მიშელს იმ კითხვების ფორმულირებაში, რომლებზეც ის მთელი სიცოცხლე ეძებდა პასუხს. ოცდაათი წლისამ მან ფურორი მოახდინა პიროვნების ფსიქოლოგიაში. ლობირებდა თეორიას იმის შესახებ, რომ ხასიათის თვისებები ცვალებადია და კონტექსტზეა დამოკიდებული.
მიშელმა ამერიკელ ქალზე იქორწინა. მისი სამივე ქალიშვილი კალიფორნიაში გაიზარდა. მიშელი ყოველწლიურად სტუმრობს პარიზს, რადგან ევროპის დედაქალაქად მიაჩნია.
მიშელმა „ზეფირის ტესტით” გაითქვა სახელი. მაშინ, სამოციან წლებში, სტენფორდში ასწავლიდა. ექსპერიმენტის დროს 3-4 წლის ბავშვი ოთახში შეჰყავდა და გემრიელ ზეფირს ახვედრებდა, მერე უხსნიდა, რომ ახლა ოთახიდან გავიდოდა და თუ მის მოსვლამდე ზეფირს არ შეჭამდა, ჯილდოდ მეორეს მიიღებდა.
ექსპერიმენტი რთული გამოდგა. 653 ბავშვიდან თხუთმეტი წუთი ბავშვების მხოლოდ მესამედმა მოითმინა, დანარჩენებმა მისი ოთახიდან გასვლისთანავე შეჭამეს ზეფირი. ბავშვების უმეტესობამ 30 წამზე მეტხანს მოთმენა ვერ შეძლო.
80-იანი წლების დასაწყისში მიშელმა პირველი ექსპერიმენტის მონაწილეები მოძებნა და „მომთმენი” და „მოუთმენელი” ბავშვები ერთმანეთს შეადარა. მკვლევარმა დაადგინა, რომ ის ბავშვები, რომლებმაც ზეფირი არ შეჭამეს, ზრდასრულ ასაკში უფრო მიზანდასახულები და გონიერები იყვნენ. 1988 წელს გამოქვეყნებულ კვლევაში მიშელი და მისი კოლეგები წერდნენ: „სტრესულ სიტუაციებში ეს ბავშვები არ კარგავენ თავდაჯერებას…”
აქედან გამომდინარე, დავფიქრდი – ბავშვები უფრო იოლად რომ იტანდნენ სტრესს და მშვიდები იყვნენ, ხომ არ უნდა ვაიძულოთ, ისწავლონ ლოდინი და თმენა? ხომ არ უნდა მოვექცეთ ისე, როგორც საშუალო ფენის ფრანგი მშობლები ექცევიან შვილებს? – ფრანგებმა ხომ მიშელის რეკომენდაციები თავიანთი ტრადიციებისა და ინსტინქტების წყალობით „ამოიცნეს”?..
ჩემი შვილი, ბინი, დაუყოვნებლივ იღებს იმას, რასაც ითხოვს. ისტერიკაში ჩავასავარდნად წამიც ჰყოფნის. ამერიკაში ჩასულს, მეჩვენება, რომ საბრალოდ ატირებული პატარები, მშობლებს ეტლიდან ამოყვანას რომ სთხოვენ ან იატაკზე ეცემიან ხელ-ფეხის ქნევით, ადგილობრივი ლანდშაფტის ნაწილივითაა.
პარიზში ასეთს ვერაფერს ნახავ. აქ ჩვილებიც და 2-3 წლის ბავშვებიც სიმშვიდით გამოირჩევიან და თუ იმავე წამს ვერ მიიღეს, რაც სურდათ, ითმენენ. ფრანგებთან სტუმრობისას უნებურად აქცევ ყურადღებას იმას, რომ ბავშვები თითქმის არ წუწუნებენ. ყველა თავისი საქმითაა დაკავებული, რაც ჩემს სახლში, ვაღიარებ, იშვიათობაა.
საფრანგეთში ზოგი რამ პატარა სასწაულად მიმაჩნია: მცირეწლოვანი ბავშვების გარემოცვაში უფროსები მშვიდად სვამენ ყავას და სრულფასოვნად, ნორმალურად საუბრობენ! სიტყვა „ლოდინი” მშობელთა ლექსიკონის ნაწილია. ნაცვლად იმისა, რომ ბავშვებს შეუყვირონ: „გეყოფა!” – მოკლედ უბრძანებენ: „დამელოდე”.
მიშელს ფრანგ ბავშვებთან „ზეფირის ტესტი” არ ჩაუტარებია, მაგრამ როგორც ადგილობრივი წეს-ჩვეულებების დამკვირვებელი, გაოგნებულია მათი თმენის უნარით. „იქმნება შთაბეჭდილება, თითქოს ამერიკელ ბავშვებს სულ უფრო უჭირთ თვითკონტროლი, – ამბობს ის და მაგალითად თავისივე შვილიშვილი მოჰყავს, – არ მომწონს, ჩემს ქალიშვილს რომ ვურეკავ, ის კი მპასუხობს, რომ ბავშვი მკლავზე ექაჩება და ლაპარაკს არ აცდის. მას არ შეუძლია, უთხრას შვილს: „დამელოდე, ახლა ბაბუას ვესაუბრები”.
მიშელი აღნიშნავს, რომ ფრანგ ბავშვებს ლოდინი ნამდვილად შეუძლიათ, მაგრამ ეს არ იძლევა გარანტიას, რომ ბედნიერ ადამიანებად დაიზრდებიან. ბავშვის მომავალი ათას რამეზეა დამოკიდებული: „რესტორანში ჭამის დროს ბავშვი თუ იფურთხება, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ თხუთმეტი წლის შემდეგ, მისგან კარგი ბიზნესმენი, მეცნიერი ან მასწავლებელი არ დადგება”.
მაგრამ დამეთანხმებით, რომ იმ ბავშვებთან ერთად, ვისაც ლოდინი და მოთმენა შეუძლია, ერთ ჭერქვეშ ცხოვრება უფრო სასიამოვნო და ადვილია. აქ მთავარი სიტყვა „სიამოვნებაა”. ფრანგებს არ სურთ შვილების გოშიებივით წვრთნა, უბრალოდ, კარგად ესმით, რომ ცხოვრებისგან მეტი სიამოვნების მიღება შეიძლება, როდესაც აკონტროლებ.
ხშირად გამიგონია, როგორ ურჩევენ ფრანგი მშობლები შვილებს, გამოიჩინონ გონიერება: „sois sage”.
როდესაც ბინთან ერთად სტუმრად მივდივარ, მასპინძლის კართან მისული, ვთხოვ, ჭკვიანად იყოს, მაგრამ იმ მომენტში ბინი ველურ ცხოველს მაგონებს, რომელსაც ერთი საათით მოშინაურებას სთხოვენ. ვუყურებ და ვხვდები, რომ ბინი ნებისმიერ წამს გაგიჟდება. „ჭკვიანად ყოფნა” მის ბუნებას ეწინააღმდეგება. მე მას ვაიძულებ, გონიერებას მოუხმოს. მთავარი მოთხოვნაა, ესმოდეს, რომ მის გარშემო სხვა ადამიანებიც არიან და მათ პატივი უნდა სცეს. თითქოს ვკარნახობ, რომ თავი აკონტროლოს, რომ მე მას ვენდობი.
ბავშვის კარგი ქცევა მოწყენას არ ნიშნავს. ჩემი ფრანგი ნაცნობების შვილები გადასარევად ერთობიან. უქმეებზე ბინი და მისი მეგობრები საათობით ნავარდობენ პარკში. პარიზში ბევრი ცივილიზებული გასართობიცაა: კინოფესტივალები პატარებისთვის, თეატრები, კულინარიის გაკვეთილები, სადაც ბავშვი ასევე ეჩვევა თმენასა და ყურადღებით ყოფნას. ფრანგ მშობლებს სურთ, მათი შვილები მრავალმხრივ ვითარდებოდნენ, აინტერესებდეთ ხელოვნება, მუსიკა… მაგრამ არ ესმით, როგორ უნდა ისიამოვნო ამ ყველაფრით, თუ მოთმინება არ იქონიე. ფრანგების აზრით, თვითკონტროლი აწმყოშივე მშვიდად ყოფნის უნარია, ნერვიულობის, გაღიზიანების, ზედმეტი მოთხოვნების გარეშე.
ცხადია, ფრანგმა მშობლებმა იციან, რომ ბავშვის მოთმინებასაც აქვს ზღვარი, ჩვილს კი არ შეუძლია სიმფონიებსა და ოფიციალურ ბანკეტებზე სულ ჩუმად ყოფნა. როდესაც საუბარი თმენას ეხება, იგულისხმება რამდენიმე წუთი. ზოგჯერ ეს რამდენიმე წუთიც კი მნიშვნელოვანია და რადიკალურად ცვლის მშობლის ცხოვრებას.
დავრწმუნდი, რომ ფრანგი ბავშვების საიდუმლო, რის გამოც ისინი არ მართავენ ისტერიკებს და იშვიათად წუწუნებენ, იმალება მათ მიერვე გამომუშავებულ შინაგან რესურსში, რომელიც მათ გულაცრუების დაძლევაში ეხმარება. ისინი არ ელიან, როდის მიართმევენ იმას, რაც მოისურვეს. როდესაც ფრანგი მშობლები ბავშვების სწავლებაზე საუბრობენ, უპირველეს ყოვლისა, თმენის სწავლებას გულისხმობენ.
შევძლებ კი ოდესმე, ბილს თმენა ვასწავლო? უოლტერ მიშელმა თავისი ხანგრძლივი კარიერის განმავლობაში ასობით ვიდეო ნახა, სადაც ზეფირის გამო პირზე ნერწყვმომდგარი პატარები ლოდინით იტანჯებიან და ბოლოს დაადგინა, რომ სანამ მოუთმენელი ბავშვები მთლიანად ზეფირის შეჭმაზე არიან კონცეტრირებულები, მომთმენებს სხვა რაღაცებზე გადააქვთ ყურადღება.
„მომთმენი ბავშვები თავს თვითონ ირთობდნენ –ყურებში თითების ჩხიკინით, ფეხის თითების თვალიერებით… ზოგი ღიღინს იწყებდა”, – წერს თავის წიგნში მკვლევარი. ის, ვინც თავს ვერ ირთობდა და მხოლოდ ზეფირზე ფიქრით იყო დაკავებული, ვერ ითმენდა და ჭამდა. მიშელის დასკვნით, ნებისყოფას სტოიციზმი კი არ განაპირობებს, არამედ უნარი, მოლოდინი უფრო კომფორტული გახადო.
სხვა ექსპერიმენტებში მკვლევრები სთხოვდნენ ბავშვებს, ზეფირის ნაცვლად სხვა რამეზე, მაგალითად, იმაზე ეფიქრათ, როგორ აქანავებს დედა საქანელათი. ამის შემდეგ ბავშვები უფრო მეტხანს ახერხებდნენ მოთმენას, მიუხედავად იმისა, რომ შეგნებულად იტყუებდნენ თავს, მაგრამ როგორც კი მკვლევარი ოთახში შედიოდა, ზეფირს ეცემოდნენ.
მიშელის თქმით, ყველა ბავშვს შეუძლია მოთმენა, თუ მშობელი ამის საშუალებას მისცემს. „აღზრდისას ხშირად ჯეროვნად არ აფასებენ ბავშვების კოგნიტიურ უნარებს. თუ შანსს მისცემენ, ეს უნარები ბავშვებს საოცრად განუვითარდებათ”. ფრანგი მშობლები სწორედ ასე იქცევიან – ყოველ ნაბიჯზე აძლევენ ბავშვს თმენის სწავლის შესაძლებლობას”.
