ბიბლიოთეკებისა და სკოლების ურთიერთმიმართების კვლევას ამერიკის შეერთებულ შტატებში საფუძველი ჯერ კიდევ მეცხრამეტე საუკუნის სამოცდაათიანი წლების მეორე ნახევარში ჩაეყარა. 1976 წელს უილიამ ფლეტჩერმა გამოაქვეყნა ანგარიში სახელწოდებით “საჯარო ბიბლიოთეკები ამერიკის შეერთებულ შტატებში”. ანგარიშში ცალკე თავი დაეთმო საჯარო ბიბლიოთეკებისა და მოზარდების ურთიერთმიმართების საკითხს. უ. ფლეთჩერის აზრით, საჯარო ბიბლიოთეკები განათლებაში დამხმარე ზმნების ფუნქციებს ასრულებენ.
1897 წელს ეროვნულ სასწავლო ასოციაციისა და ამერიკის ბიბლიოთეკების ასოციაციის მიერ ერთობლივად შექმნილი სპეციალური კომიტეტი შეისწავლიდა საჯარო ბიბლიოთეკებსა და სკოლებს შორის არსებულ ურთიერთკავშირს. მან შეიმუშავა სამეცნიერო და პრაქტიკულ რეკომენდაციები.
საჯარო ბიბლიოთეკებისა და სკოლების ურთიერთმიმართების საკითხის შესწავლა არც მეოცე საუკუნეში შეწყვეტილა. 1941 წელს ამავე ორგანიზაციების ერთობლივი კომისიის სააგენტოს ანგარიშში მკაფიოდ გაცხადდა სკოლის სასწავლო გეგმების სრულყოფილად რეალიზებაში საჯარო ბიბლიოთეკების ჩართვის აუცილებლობა და მაინც საჯარო ბიბლიოთეებისა და სკოლების ურთიერთმიმართების საკითხებს განსაკუთრებული ყურადღება მიექცა ბუშისა და კლინტონის პრეზიდენტობის პერიოდში.
საჯარო ბიბლიოთეკებისა და სკოლების ურთიერთმიმართების საკითხს ასევე განსაკუთრებული ყურადღება ექცეოდა იაპონიაში, კანადაში, დასავლეთ ევროპის, დსთ-ის ქვეყნებსა და სხვა მეტ-ნაკლებად განვითარებულ ქვეყნებში .
საჯარო ბიბლიოთეებისა და სკოლების ურთიერთმიმართების საკითხის ზერელე გაცნობაც კი აუცილებლს ხდის ორი დამოუკიდებელი სისტემა “ბიბლიოთეკა”, “სკოლა” წარმოვადგინოთ ერთ მთლიან, განუყოფელ სისტემად “ბიბლიოთეკა-სკოლა” (ვუწოდოთ სპებს სისტემა).
დოკუმენტებიდან ნათლად ჩანს, რომ აღნიშნულმა რეფორმამ უზრუნველყო საბიბლიოთეკო მომსახურების დონის ამაღლება, მოსწავლეების საბიბლიოთეკო რესურსებზე უკეთესი წვდომა და ერთობლივი ღონისძიებების დაგეგმვა. დოკუმენტის ავტორები თვლიან, რომ სკოლისა და საჯარო ბიბლიოთეკის ურთიერთთანამშრომლობა შეიძლება იყოს ერთადერთი გამოსავალი, რომელიც უზრუნველყოფს მოზარდების საჭიროებების განხორციელებას, მათი უკეთესი მოსახურების გაუმჯობესებას, განთლების, დასვენების, პირადი ინტერესებისა და კარიერული ზრდის საკითხების მოგვარებას. რეფორმების საფუძველზე ჩამოყალიბდა რამდენიმე მნიშვნელოვანი პრინციპი, რომელთაგან განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია შემდეგი:
- პარტნიორული ურთიერთობების გაუმჯობესება;
- ისტორიული პერსპექტივები;
- როლები და მიზნები თითოეული ბიბლიოთეკისათვის;
- ერთობლივი ძალისხმევა და ურთიერთობები;
- საჯარო სკოლის ბიბლიოთეკების შესაძლებლობანი;
- საბიბლიოთეკო მომსახურების მაღალი დონე;
- ინფორმაციის უკეთესი ხელმისაწვდომობა;
- საგანმანათლებლო რეფორმის მომავალი გაუმჯობესებისათვის წარსულის სიღრმისეული გამოკვლევა და მომავლის რეკომენდაციები.
* * *
“საჯარო ბიბლიოთეკას” აქვს სამი სახის რესურსი: ბეჭდური, ელექტრონული, ადამიანური, რომელთა დიდი ნაწილი შესაძლებელია მიეწოდოს ქვესისტემა “სკოლას”. ქვესისტემაში “სკოლა” წარმოიშობა ახალი საჭიროებები, რომლებიც უშუალოდ უკავშირდებიან ქვესისტემა “სკოლის” მიზნებსა და ამოცანებს. სისტემის ამგვარი სქემატური წარმოდგენა “აღიარებს”, რომ სისტემაში “საჯარო ბიბლიოთეკა – სკოლა” ქვესისტემა “სკოლა” არის დომინანტური ქვესისტემა, სწორედ “სკოლა” განსაზღვრავს, როგორი უნდა იყოს:
1) ქვესისტემა „საჯარო ბიბლიოთეკა” და
2) როგორ იფუნქციონირებს სისტემა “საჯარო ბიბლიოთეკა – სკოლა”.
იბადება შეკითხვა, რა რესურსს ფლობს და რა საშუალებებით შეუძლია ამ რესურსის მიწოდება საჯარო ბიბლიოთეკებს სკოლებისათვის.
დავიწყოთ რესურსებით.
საჯარო ბიბლითეკები ძირითადად სამი სახის რესურსს ფლობს:
1) ბეჭდური;
2) ელექტრონული;
3) ადამიანური.
და მოწოდების ორი საშუალება: პირდაპირი და შუამავლით (ეროვნულ ბიბლიოთეკაში ბიბლიოთეკათშორისი აბონიმენტი, ბშა).
სხვა ვითარება გვაქვს ელექტრონული რესურსების მიწოდებისას. ელრესურსი _ მასწავლებელი, მოსწავლე კავშირი – ხორციელდება სკოლაში ინტერნეტის არსებობისას. აქვე შევნიშნოთ, სკოლა ამ შემთხვევაში საგანმანათლებლო ინსტიტუტის სინონიმია და არა შენობა-ნაგებობის.
რესურსები – მიწოდების კავშირზე საუბრისას გვერდს ვერ ავუვლით საჯარო ბიბლიოთეკის ელპროდუქტის გაკვეთილზე გამოყენების შესაძლებლობებს. ბუნებრივია, კლასებში ელრესურსების გამოყენებისას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ინტერნეტის არსებობას ენიჭება, თუმცა ასევე შესაძლებელია ინტრანენტული ქსელის აწყობა საბიბლიოთეკო ელრესურსების პირდაპირი მიწოდების გზით.
ზემოღნიშნული სამი რესურსიდან ქვესისტემა „სკოლა”, ჩემი დაკვირვებით, ქვესისტემა “საჯარო ბიბლიოთეკის” რესურსებიდან მეტ-ნაკლებად სრულად მხოლოდ ადამიანურ (ინტელექტუალურ) რესურსს იყენებს. (წინასწარ შევნიშნავ. სტატიაში მხოლოდ იმ ელრესურსებზე (კოლექცია “მამარდაშვილი” “სასკოლო ლექსიკონთა ერთიანი ბაზა”) გავამახვილებ ყურადღებას, რომელიც პირდაპირ ან ირიბად ჩემი მონაწილეობით შეიქმნა. დარწმუნებული ვარ დაინტერესებული მკითხველი სხვა რესურსებს ადვილად იპოვის და შესაბამისად გამოიყენებს).
სამწუხაროდ, უკანასკნელ წლებს თუ არ ჩავთვლით, პირველ ორ რესურსს „სკოლა” ფაქტობრივად არ იყენებდა. სემინარების ჩატარებისა და მეთოდური დახმარების მთელი სიმძიმე, კი ფაქტობრივად ჩემი კოლეგის გურამ თაყნიაშვილის ენთუზიაზმსა (თავს ვხრი სემინარებში მონაწილე ჩემი ყველა კოლეგის წინაშე, მათი პროფესიონალიზმისა და დაუზარელი შრომის გამო) და სკოლის ბიბლიოთეკართა მხრებზე გადადიოდა. გამოკითხვის შედეგებმა ცხადყო, რომ მოსწავლეები ფაქტობრივად არ იცნობდნენ ზემოხსენებულ კოლექციებსა და „საქართველოს პარლამენტის ლექსიკონთა ერთიან ბაზას”. გადაუჭარბებლად შეიძლება ითქვას, რომ რამდენიმე სკოლისა (თბილისის 183–ე საჯარო სკოლა, თბილისის 92–ე საჯარო სკოლა, ქალაქ რუსთავის მე-6 საჯარო სკოლა, ქალაქ რუსთავის მე-12 საჯარო სკოლა, სკოლა “ლოგოსი”) და “სამოქალაქო განათლების პროგრამის ,,მომავლის თაობა”, თბილისის პარტნიორ ორგანიზაცია “ფონდი თბილისის მოზარდთა სახლთან” აქტიურმა თანამშრომლობამ აღნიშნულ რესურსებს, ფაქტობრივად, სკოლისკენ გზა გაუხსნა.
“საჯარო ბიბლიოთეკა” – სკოლის” ოპტიმალურ ფუნქციონირებაში, ვფიქრობ, კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი გახდება საჯარო ბიბლიოთეკისა და სოციალური ქსელებში მოქმედი საბიბლიოთეკო, საგანმანათლებლო ფორუმები. სასიამოვნოა ამ მიმართულებით “საქართველოს მასწავლებლები”, “მასწავლებელი”, “პედაგოგთა კლუბი”, “ფრიად კრეატიული პედაგოგები”, “სამოქალაქო განათლების პედაგოგთა ფორუმი”, “მშობელთა კლუბი” და კიდევ რამდენიმე მსგავს ფორუმთან თანამშრომლობა. ქ. რუსთავის მე–12 სკოლაში ჩატარებული ღონისძიება სწორედ “პედაგოფთა კლუბისა” და მისი ადმინისტრატორის ქალბატონ ფიქრია სიდამონიძის აქტიურობით განხორციელდა.
შუამავალ რგოლზე საუბრისას აუცილებელია კიდევ ერთი სქემის განხილვა. საქმე ეხება საჯარო ბიბლიოთეკის, საქართველოს საბიბლიოთეკო ასოციაცია სკოლის ბიბლიოთეკისა და მასწავლებელი-მოსწავლის კავშირს. ვფიქრობ, ამ სქემამ უახლოეს მომავალში მნიშვნელოვანი გავლენა უნდა მოახდინოს სისტემის “საჯარო ბიბლიოთეკა – სკოლა” ოპტიმალურ ფუნქციონირებაში.
სისტემის – „საჯარო ბიბლიოთეკა – სკოლა” – ოპტიმიზაციისთვის ასევე აუცილებელია იმ საჭიროებებათა გამოკვლევა, რომელიც, ამჟამად პრიორიტეტულია “სკოლისთვის”. ამ მიზნით ჩატარებულმა გამოკითხვამ აჩვენა, რომ დღეს მოსწავლე-მასწავლებლებს შორის განსაკუთრებულად საინტერესოა „სასკოლო ლექსიკონთა ერთიანი ბაზა”. მის “შევსებაზე” მოთხოვნა გაცილებით დიდია, ვიდრე კოლექცია “მამარდაშვილის” გაფართოებაზე. ამასთან მოსწავლეებისთვის განსაკუთრებულად “მიმზიდველია” იმ სასკოლო ლექსიკონის მიწოდება, რომელიც კონკრეტულ დროში, ამა თუ იმ ნაწარმოების შესწავლისას წაადგებათ. შეიძლება ითქვას, კონკრეტული სასკოლო ლექსიკონის სასიცოცხლო ციკლი ზუსტად ემთხვევა სკოლაში შესწავლილი ნაწარმოების “სასიცოცხლო ციკლს”. (სავარაუდოდ, ასეთივე ვითარებას ექნება ადგილი სასკოლო/სააბიტურიენტო გამოცდების მომზადებისას). “ეჰ, ახლა სულხან-საბას გავდივართ და თქვენ რუსთაველიც არ დაგისრულებიათ, იქნებ ჯერ “სიბრძნე-სიცრუისა” გააციფროთ”, მსგავსი სინანულით ნათქვამი წინადადებები ხშირად გვესმოდა მეც და ჩემს კოლეგებს გამოკითხვის ჩატარებისას.
ქვესისტემა ‘”საჯარო ბიბლიოთეკას” გააჩნია კიდევ ერთი ელრესურსი. ვფიქრობთ, “სასკოლო ორენოვანი სასაუბროების” ელექტრონული ბაზა ასევე შეუწყობს ხელს სისტემა “საჯარო ბიბლიოთეკა – სკოლის” ფუნქციონირების ოპტიმიზაციას. სასკოლო ლექსიკონებში ამ ტიპის მხოლოდ ერთი სასაუბროა; მისი გამოყენების მოლიდინი შემქმნელებს გაცილებით მეტი გვქონდა. ზოგიერთი ჩემი კოლეგის, მეგობრის აზრით, ამის მიზეზი “სასაუბროში” ტრანსკრიპციის არარსებობაა. ვფიქრობ, დაინტერესების შემთხვევაში ამ პრობლემის გადაწყვეტა არ იქნება ძნელი. თუმცა, არსებული შეზღუდული ადამიანური რესურსების პირობებში მომავლის ამოცანად გვესახება “ორენოვან სასაუბროთა” ერთიანი ბაზის შექმნა.
გიორგი კილაძე
საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის მეცნიერების, კულტურისა და სამოქალაქო განათლების დეპარტამენტის დირექტორის მოადგილე
