1976 წელს ჟაკ დერიდამ გამოსცა წიგნი of Gramatology, რომელშიც ასახავს მიმართებას მეტყველებასა და წერას შორის. მან ეჭვქვეშ დააყენა დაშვება, რომ წერა მომდინარეობს მეტყველებიდან და ასევე დაუშვა, რომ მეტყველება უფრო ახლოსაა მნიშვნელობისა და რეპრეზენტაციის ჭეშმარიტებასთან, ანუ ლოგოსთან, ვიდრე წერა. იგი ასაბუთებდა, რომ ენის განვითარება სინამდვილეში მეტყველებისა და წერის ურთიერთქმედებით ხორციელდება და ამ ურთიერთქმედების გამო არც მეტყველება და არც წერა არ არის ერთი მეორეზე უფრო ფუნდამენტური ენის განვითარებისათვის. ნაწილობრივ რამდენადმე პარადოქსულად, მაგრამ იგი ამტკიცებდა დამწერლობითი ენის პრიორიტეტს მისი უნიკალური და ძლიერი სემიოტური ბუნების გამო _ მას აქვს სამუდამო კვალის დატოვების უნარი, კვალის, რომელიც უძლებს დროისა და სივრცის ზემოქმედებას და, რომელშიც რეალიზებულია დისკურსი, როგორც მატერიალური პრაქტიკა.
დერიდას აზრით, ლოგოცენტრიზმი არის რწმენა, რომ ლოგოსი (მეტყველების, ფიქრის, კანონის, აზრის შესატყვისი ბერძნული ტერმინი) ენისა და ფილოსოფიის ფუნდამენტური პრინციპია. იგი პრივილეგიას ანიჭებს მეტყველებას წერასთან შედარებით. გრამატოლოგია (ტერმინი, რომელიც დერიდამ ჩამოაყალიბა, რათა აღენიშნა წერის თეორია) მან წარმოადგინა მეტყველების პრივილეგიის დეკონსტრუქციის საშუალებად. გრამატოლოგია არის ენის საწყისების განადგურების/აშენების მეთოდი, რომელიც საშუალებას აძლევს წერას, მეტყველების თანასწორი იყოს – ლოგიკურად და ისტორიულად. დერიდას მთავარი სამიზნე აქ ფერდინანდ დე სოსიურის სტრუქტურული ლინგვისტიკა იყო. სოსიურის მიხედვით, მეტყველება არის მნიშვნელობის თავდაპირველი აღმნიშვნელი და დაწერილი სიტყვა წარმოიშვა გამოთქმული სიტყვისგან. შესაბამისად, დაწერილი სიტყვა წარმოთქმული სიტყვის რეპრეზენტაციაა.
დეკონსტრუქციული მეთოდით ამ ბინარულობის წინააღმდეგ მუშაობისას დერიდა ამტკიცებს, რომ მეტყველებასა და წერას შორის განსხვავების თამაში შინაგანსა და გარეგანს შორის განსხვავების თამაშია. ეს ნიშნავს, რომ წერა მეტყველებისთვის ერთდროულად გარეგანიც არის და შინაგანიც, ხოლო მეტყველება ერთდროულად გარეგანიც არის და შინაგანიც წერისთვის. განსხვავების ეს თამაში ასევე გულისხმობს, რომ ხდება შინაგანის და გარეგანის ამოშლა. გარეგანი თან არის და თან არ არის შინაგანი. გარე და შიგა ხდება არაადეკვატური ცნებები მეტყველებისა და წერის განსამარტად. ლოგოცენტრიზმი, როგორც ენის განვითარების თეორია, არაადეკვატურია. დერიდამ აჩვენა, რომ ლოგოცენტრისტული თეორიის მიხედვით, მეტყველება გარკვეული სახის ყოფნა იმიტომ, რომ მოსაუბრე მსმენლისათვის არსებულია. თუ ეს ასეა, მაშინ წერა იქნება გარკვეული ტიპის არყოფნა, რადგან მწერალი იმავდროულად მკითხველის წინაშე არ არის. წერა შეიძლება მიჩნეული იქნეს მწერლის და მკითხველის ერთდროულად ყოფნის შემცვლელი. მკითხველს და მწერალს ერთდროულად რომ ეარსებათ, მაშინ მწერალი მკითხველთან კომუნიკაციას მეტყველებით და არა წერით დაამყარებდა. შედეგად, ლოგოცენტრიზმი ამტკიცებს, რომ წერა არის მეტყველების შემცვლელი და წერა არის მეტყველების არსებობის აღდგენა.
დერიდა ამტკიცებდა, რომ ლოგოცენტრიზმი მოქმედებს „ყოფნის მეტაფიზიკის” შესაბამისად, იმ ლოგიკით, რომელიც მოტივირებულია ტრანსცენდენტური აღნიშნულის სურვილით. ტრანსცენდენტური აღნიშნული არის აღნიშნული, რომელიც სცილდება ყველა სხვა აღმნიშვნელს, მნიშვნელობა, რომელიც სცილდება ყველა მნიშვნელობას. თუ ყოფნა აღიქმება, როგორც აღნიშნულის არსი, მაშინ არმნიშვნელის აღნიშნულთან სიახლოვე შეიძლება მოიცავდეს აღმნიშვნელის უნარს, წარმოაჩინოს აღნიშნულის ყოფნა. იმავე შეხედულებაზე დაყრდნობით, აღმნიშვნელის აღნიშნულისაგან სიშორე შეიძლება გულისხმობდეს, რომ აღნიშნულს არ შეუძლია ან თითქმის არ შეუძლია წარმოაჩინოს აღმნიშვნელის არსებობა. სიახლოვესა და სიშორეს შორის ეს ურთიერთქმედება ყოფნისა და არყოფნის, შინაგანისა და გარეგანის ურთიერთქმედებაცაა.
ენის ფორმის განსამარტად დერიდა იყენებს ტერმინს „არქი-წერა”, რომლის მოაზრებაც შეუძლებელია ყოფნის მეტაფიზიკის ფარგლებში. ეს წერა (ანუ წერა ზოგადად) ენის ორიგინალური ფორმაა და წერის ნებისმიერი სისტემისაგან, მათ შორის მეტყველებისაგან განსხვავებულია. არქი-წერა მეტყველებისა და წერის განსხვავებაში დამალული ენის ფორმაა. ის ენის დაწერილ და დაუწერელ ფორმებს შორის განსხვავების თამაშიცაა. არქი-წერას უპირისპირდება წერის ვულგარული გაგება, რომელსაც ყოფნის მეტაფიზიკა გვთავაზობს და იგი არქი-წერის მეშვეობითაა დეკონსტრუირებული. Différance არის სიტყვა, რომელიც დერიდამ შექმნა, რათა აღეწერა და თავად განეხორციელებინა ხერხი, რომელიც ცნების ან ტექსტის ნებისმიერი მნიშვნელობა გამოიკვეთება მხოლოდ სხვა შესაძლო მნიშვნელობის წაშლით. ეს მნიშვნელობები, თავის მხრივ, გადადებულნი არიან და შეიძლება გააქტიურდნენ სხვა დროს და სხვა კონტექსტში. ნებისმიერი ტექსტი შეიძლება განმეორდეს კონტექსტების უსასრულო რაოდენობაში უსასრულო რაოდენობოს მნიშვნელობით, პოტენციურ, მაგრამ განუსაზრვრელ მსმენელთა უსასრულო რაოდენობისათვის. ეს არის იდენტობისა და განსხვავების ჩვეულებრივი ცნებების ძლიერი სახეცვლილება.
გრეგ დიმიტრიადისი და ჯორჯ კამბერელისი დერიდას შეფასებისას აღნიშნავენ, რომ მისი გავლენა განათლებაზე დაახლოებით ისეთია, როგორიც გერტრუდ შტაინის მიერ კალიფორნიის ქალაქ ოუქლენდის აღწერა: „აქ არ არსებობს აქ” ან, უფრო სწორად, მისი გავლენა ყველგან და არსადაა. სახელი „დერიდა და ტერმინი დეკონსტრუქცია სჭვალავს განათლების დისკურსს უნივერსიტეტებსა თუ საჯარო სკოლებში, თეორიულ თუ პრაქტიკულ საკითხებში, მაგრამ დერიდას ნაშრომების პირდაპირი გამოყენება არაა ხშირი. მიუხედავად ამისა, მისი ნაშრომი გამოიყენეს გარკვეულ სფეროებში: ინგლისური ენის განათლება, წერა და წერის სწავლება, მრავალკულტურული განათლება, კრიტიკული პედაგოგიკა და განათლების კვლევის ბუნება და ფუნქციები.
ლიტერატურა:
1.Jacques Derrida, Of Grammatology, publ. John Hopkins University Press. 1974.
2.Greg Dimitriadis, George Kamberelis, Theory for Education, Published in Great Britain by Routledge Taylor & Francis Group. 2006.
