სკოლის ბიბლიოთეკა – მტვრიანი წიგნთსაცავი თუ სწავლების აქტიური სივრცე?

21-ე საუკუნეში, ინფორმაციით გაჯერებულ ეპოქაში,  ბიბლიოთეკა არ არის და ვერ იქნება მხოლოდ წიგნების საცავი ან  მხოლოდ ელექტრონულ მონაცემთა ბაზების წვდომის ადგილი. დღეს ის ინფორმაციის აქტიური ძიების, სამეცნიერო კომუნიკაციის, იდეათა გაცვლის, შემოქმედებითი სწავლებისა  და მსჯელობის ხელშეწყობის სივრცეც უნდა იყოს. 

სკოლის ბიბლიოთეკა ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებაში აუცილებელი ქვეგანაყოფია, რომელსაც თავისი ფუნქციები გააჩნია. ის დადგენილი წესებითა და მეთოდებით ემსახურება მოსწავლეებს. 

სწავლების პროცესის სრულყოფილად წარმართვისთვის აუცილებელია ბიბლიოთეკა სკოლის ყოველდღიური ცხოვრების განუყოფელ ნაწილად აღიქმებოდეს. თანამედროვე სასკოლო ბიბლიოთეკის  ფუნქციებია:

–        შესატყვისი სასწავლო  ლიტერატურის მოპოვება და დაცვა;

–        საძიებო აპარატის წარმოება და სრულყოფილად გამოყენება;

–        ინფორმაციის მოძიება და სასწავლო  პროცესის ინფორმაციული უზრუნველყოფა;

–        კლასგარეშე კითხვის ორგანიზაცია;

–        კულტურულ  საგანმანათლებლო  ღონისძიების ჩატარება;

_      თანამედროვე ტექნოლოგიების გამოყენებით მომხმარებელთა მაღალკულტურული მომსახურება.

ყველა ეს ფუნქცია კომპლექსურად მოქმედებს და ხელს უწყობს ძირითადი მიზნის განხორციელებას –  ხელი შეუწყოს განათლების, საინფორმაციო საქმიანობის უნარ-ჩვევების გამომუშავებას, სწავლებისა და თვითგანვითარების, აგრეთვე კულტურის გაცნობისა და დაცვის ამოცანებს, ზოგადად, წიგნიერების დონის ამაღლებას.  სასკოლო ბიბლიოთეკის დანიშნულება ამ ყველაფერთან ერთად ისიცაა, რომ მოსწავლეებმა მიიღონ მათთვის საჭირო ცოდნის მაქსიმუმი და მაღალი მოქალაქეობრივი მორალისა და ზნეობის ადამიანებად აღიზარდონ. 

სასკოლო ბიბლიოთეკის რესურსი თანაბრად ხელმისაწვდომი უნდა იყოს ყველასთვის: მოსწავლეთათვის, მასწავლებლებისთვის, სკოლის პერსონალისთვის.

ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, ვფიქრობ, საინტერესოა პასუხი კითხვაზე: რა ფუნქცია აკისრია ბიბლიოთეკას რეალურად დღეს სკოლაში? რამდენად ხშირად სტუმრობენ მას მოსწავლეები და იყენებენ თუ არა ისინი აქტიურად სასკოლო ბიბლიოთეკის რესურსებს.

ამ კითხვაზე პასუხის მისაღებად ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტში სალექციო კურსის – „კვლევა საკლასო ოთახში” – ფარგლებში დაიგეგმა კვლევა, რომელიც მიზნად ისახავდა იმის გარკვევას, თუ რამდენად ასრულებს ბიბლიოთეკა თავის ფუნქციას ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებში. 

სალექციო კურსის ფარგლებში სტუდენტებთან ერთად შევჯერდით კვლევის შემდეგ მეთოდებზე:

ანკეტირება  (წინასწარი მოლაპარაკების შედეგად სტუდენტებს მიეცათ საშუალება თბილისის და კეხიჯვრის სკოლებში გამოეკითხათ მოსწავლეები მე-6,მე-7,მე-8,მე-9 და მე- 10 კლასების მოსწავლეები.

ანალიზი (სამიზნე ჯგუფისგან  ინფორმაციის შეგროვება, ინფორმაციის ჯგუფში შეჯერება, ანკეტირების შედეგების დამუშავება).

კვლევის ობიექტი: ქ.თბილისის 163-ე, 51-ე, 32-ე საჯარო სკოლების და კეხიჯვრის    სკოლის მოსწავლეები იყვნენ.

გამოიკვეთა საკვლევი პრობლემაც: რეალურად სარგებლობენ თუ არა მოსწავლები სასკოლო ბიბლიოთეკებით ან რამდენად მნიშვნელოვნად და საჭიროდ მიაჩნიათ მათ ბიბლიოთეკების არსებობა სასკოლო სივრცეში. 

შემუშავდა ჰიპოთეზა: მოსწავლეთა უმრავლესობა სათანადოდ არ სარგებლობს სკოლის ბიბლიოთეკით.

კვლევის ფარგლებში გამოიკითხა 90 მოსწავლე: აქედან 35 ვაჟი და 55 გოგონა. გამოკითხულთა ასაკი 12-16 წელი.  

სამუშაო ჯგუფის მიერ შემუშავებული ანკეტა მოიცავდა ჩვენთვის საინტერესო რამდენიმე საკითხს. ვფიქრობთ, მიღებული შედეგების გაცნობა საინტერესო იქნება განათლების სფეროში მომუშავე ადამიანებისთვის, მასწავლებლებისთვის, თავად მოწაფეებისა და, ზოგადად, ნებისმიერი დაინტერესებული პირისთვის.

კითხვაზე – გიყვართ თუ არა კითხვა? გამოკითხულთაგან  53-მა მოსწავლემ განაცხადა, რომ კითხვა ძალიან უყვარს. 26-მა მოსწავლემ დააფიქსირა პასუხი – ნაკლებად. მოვალეობის გამო გამოკითხულთაგან კითხულობს  7 რესპონდენტი, ხოლო დანარჩენ 4-ს საერთოდ არ უყვარს კითხვა.

კითხვაზე რა სიხშირით კითხულობთ? 43 რესპონდენტმა უპასუხა – კვირაში ერთხელ, 28 მათგანმა განაცხადა, რომ თვეში რამდენჯერმე, 16 მოსწავლემ დააფიქსირა პასუხი წელიწადში რამდენჯერმე, ხოლო 5-მა მოსწავლემ გულახდილად აღიარა, რომ ისინი ძალიან იშვიათად კითხულობენ.

დავინტერესდით იმითაც, თუ რა ჟანრის წიგნებს ანიჭებენ მოსწავლეები უპირატესობას. გამოკითხულთაგან 38 მოსწავლემ განაცხადა, რომ უპირატესობას ანიჭებდა სათავგადასავლო ჟანრს, 27-მა მათგანმა არჩევანი დეტექტივზე გააკეთა . 11-მა მოსწავლემ განაცხადა, რომ მათ ისტორიული ჟანრის ტექსტების კითხვა მოსწონთ. ფანტასტიკასა და ფსიქოლოგიურ ჟანრზე 6-მა მოსწავლემ შეაჩერა არჩევანი. პუნქტი „ჟანრს არანაირი მნიშვნელობა არ აქვს და მთავარია თხელტანიანი იყოს” შემოხაზა 13-მა მოსწავლემ.

თქვენი აზრით, რა საჭიროა ბიბლიოთეკა სკოლაში? გამოკითხულთაგან 44 მოსწავლემ განაცხადა, რომ ეს აუცილებელია განათლების ხარისხის ასამაღლებლად. 28 მოსწავლის აზრით, ბიბლიოთეკა საჭიროა მხოლოდ იმათთვის, ვისაც სახლში წიგნი არ აქვს. 9 მათგანმა განაცხადა, რომ საერთოდ ვერ ხედავს ბიბლიოთეკის არსებობის საჭიროებას. 4-მა მოსწავლემ კი არჩევანი გააკეთა პასუხზე: საჭირო ინფორმაციის მოსაპოვებლად.

გაინტერესებთ, რამდენად ხშირად სტუმრობენ მოწაფეები  სკოლის ბიბლიოთეკას? გამოკითხულთაგან  38 რესპონდენტი, სამწუხაროდ, წელიწადში რამდენჯერმე მიმართავს წიგნსაცავს. 28 მოსწავლემ განაცხადა, რომ თვეში რამდენჯერმე იყენებს ბიბლიოთეკის რესურსს. 28 მათგანი არადროს სარგებლობს სკოლის ბიბლიოთეკით და მხოლოდ 2 აღმოჩნდა გამოკითხულთაგან ისეთი, ვინც კვირაში ერთხელ მაინც მიდის ბიბლიოთეკაში.

კითხვაზე:  საშინაო დავალების შესრულების მიზნით გისარგებლიათ თუ არა სკოლის ბიბლიოთეკით? უარყოფითი პასუხი დააფიქსირა 76(!) მოსწავლემ, ხოლო დანარჩენმა 14-მა რესპოდენტმა დადებითად უპასუხა.

„მასწავლებელი  გვთხოვს ბიბლიოთეკით სარგებლობას საშინაო დავალების შესრულების დროს” – კითხვარის ამ პუნქტს გამოკითხულთაგან 66 მოსწავლემ  უარყოფითად უპასუხა, დანარჩენმა 23-მა  განაცხადა, რომ ეს საკმაოდ იშვიათად ხდება.

საუბრობთ თუ არა კლასში წაკითხულ კლასგარეშე ლიტერატურაზე? გამოკითხულთაგან 46  მოსწავლემ განაცხადა, რომ ეს ზოგჯერ ხდება, 24-მა ბავშვმა დააფიქსირა დადებითი პასუხი, ხოლო დარჩენილმა 20-მა მოსწავლემ უარყოფით უპასუხა.

კითხვაზე:  საიდან შეიტყვეთ  სკოლის ბიბლიოთეკის არსებობის შესახებ? გამოკითხულთაგან 39 მოსწავლემ განაცხადა, რომ  თვითონ მოიპოვეს ეს ინფორმაცია, 36-მა მოსწავლემ დაფიქსირა პასუხი, რომლის თანახმადაც მათ ეს ინფორმაცია მასწავლებლებმა მიაწოდეს, ხოლო  15 რესპონდენტმა ინფორმაციის წყაროდ კლასელები დაასახელა.

დაბოლოს, კითხვა – თქვენი ნება რომ იყოს, შეცვლიდით თუ არა რამეს ბიბლიოთეკაში? (თუ კი, რას შეცვლიდით) გამოკითხულთაგან 37 მოსწავლემ განაცხადა, რომ მათ სურთ უფრო მრავალფეროვანი გარემო მეტი წიგნით, 29 მოზარდმა განაცხადა, რომ არაფერს შეცვლიდნენ, 14-მა, რომ გაარემონტებდნენ ბიბლიოთეკას, დანარჩენი 10 ხმა კი გადანაწილდა შემდეგ პასუხებზე: „დავამატებდი თანამედროვე წიგნებს”, „საერთოდ დავხურავდი, ყველაფერს”, „როცა მივდივარ ან დაკეტილია ან არ სცალიათ”.

კვლევამ აჩვენა, რომ გამოკითხულ მოსწავლეთა უმრავლესობისთვის ბიბლიოთეკა, სამწუხაროდ, ვერ ასრულებს დაკისრებულ ფუნქცია-მოვალეობებს. შესაბამისად, სასკოლო ბიბლიოთეკის ძირითადი სამიზნე აუდიტორია – მოსწავლეები – არ და ვერ სარგებლობენ სათანადოდ ბიბლიოთეკით. კიდევ უფრო სავალალოა ეს შედეგები იმ პირობებში, როდესაც გამოიკვეთა მოწაფეების სურვილი – იკითხონ ახალგამოცემული წიგნები. მათ  უყვართ კითხვა, მათ სურთ ჰქონდეთ მყუდრო, მრავალფეროვანი და კომფორტული სივრცე, სადაც შეძლებენ სასიამოვნოდ და სასარგებლოდ დროის გატარებას, თუმცა… რეალობა სხვაგვარია.

გამოიკვეთა კიდევ ერთი პრობლემაც: ხშირად მასწავლებლები არ და ვერ უქმნიან სათანადო მოტივაციას მოსწავლეებს, რომ მათ ბიბლიოთეკის მომსახურებით ისარგებლონ და აღიქვან ის განათლების, საინფორმაციო საქმიანობის უნარ-ჩვევების გამომუშავების, სწავლებისა და თვითგანვითარების, აგრეთვე კულტურის გაცნობის რესურსად. თუმცა, ამას თავისი სუბიექტური და ობიექტური მიზეზები აქვს. ზოგადად, მოუწესრიგებელი სასკოლო ინფრასტრუქტურა ცალკე კვლევის და განხილვის საკითხია, ამიტომ ახლა ამაზე ვრცლად აღარ შევჩერდებით. 

როგორც ხედავთ, კვლევამ წარმოაჩინა, რომ მოსწავლეები თითქმის არ სტუმრობენ სასკოლო ბიბლიოთეკას, თუმცა რესპოდენტთა უმრავლესობამ აცხადებს,  რომ კითხვა ძალიან უყვარს. ყურადღებას საჭიროებს ის ფაქტიც, რომ მოსწავლეთა საყვარელი საკითხავი ჟანრები მეტად მრავალფეროვანია და ამ ინტერესების დაკმაყოფილებას ბიბლიოთეკა თავისი მწირი და მოძველებული „რეპერტუარით”ვერ ახერხებს. 

რაოდენ სავალალოც არ უნდა იყოს, ჩვენი ჰიპოთეზა გამართლდა…