„ცა რომ სარკე იყოს” და „როგორ გავატარე ზაფხულის არდადეგები” – ეს იყო ორი თემა, რომლებიც ყოველწლიურად უნდა გვეწერა სკოლაში. ბოლოს უკვე, მეათე თუ მეთერთმეტე კლასში რომ მოგვთხოვეს იმ პირველი ზემოთქმულის დაწერა, აი, მაშინ კი წამოვდექით რამდენიმე მოსწავლე და, – ღმერთო ჩემო, ჯანდაბამდე გზა ჰქონია ცასაც და სარკესაცო, – ვთქვით. ასე ჩაიარა ჩვენმა შემოქმედებითმა პროცესმა იმ დროს.
რა თქმა უნდა, სკოლას არც ევალება და უტოპიაც იქნება მოვითხოვოთ, ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელმა მოსწავლეები მწერლებად აქციოს, მაგრამ დამეთანხმებით ალბათ, რომ წერა სჯობს გადაწერას, როგორი მნიშვნელოვანი ტექსტიც არ უნდა იყოს ეს უკანასკნელი.
ქართული ლიტერატურის სასკოლო სახელმძღვანელოში ყოველი ახალი მასალის შემდეგ მოცემულია შეკითხვები, სააზროვნო სავარჯიშოები, მაგრამ ეს ყველაფერი არის სხვა ტექსტზე მუშაობის გამოცდილება. აქედან მოსწავლეს შეუძლია მიიღოს ლოგიკური აზროვნების უნარი, ზოგადი განათლება, ესთეტიკური სიამოვნება და ა.შ. ეს იქნება შემოქმედებითი პროცესი, მაგრამ არა წმინდა ინსპირაცია.
თუ ჩვენ გვინდა, აღიზარდოს მომავალი თაობა, რომელსაც ლიტერატურის კონკრეტული პერიოდების განვითარების, სხვადასხვა ავტორის შემოქმედების თავისებურებათა და სიმბოლო-ნიშანთა ამოხსნის ცოდნა ექნება, საკმარისია, მხოლოდ ტესტური დავალებების კითხვებს უპასუხონ, მონიშნული ადგილები დაიზეპირონ და ზედმიწევნით იცოდნენ შინაარსი, მაგრამ თუ გვსურს, ისინი შემოქმედებით ადამიანებად ჩამოყალიბდნენ, აუცილებელია, დავაინტერესოთ ისინი, წერონ საკუთარი ამბები, აზრები, შეხედულებები.
1924 წელს ნიუ-იორკში ბავშვთა აღზრდასთან დაკავშირებულ შეკითხვას გიორგი გურჯიევმა ასე უპასუხა: „საერთოდ, აღზრდა, სამწუხაროდ, მხოლოდ გონების განვითარებით იფარგლება. ბავშვს აძალებენ, იზეპიროს ლექსები თუთიყუშივით, ისე, რომ მას არაფერი ესმის და მშობლებს უხარიათ, თუ პატარა ამას ახერხებს. ასევე მექანიკურად სწავლობს იგი ყველაფერს სკოლაში და როცა გამოცდასაც წარჩინებით ჩააბარებს, მას კვლავ აღარაფერი ესმის და ვეღარაფერს გრძნობს. აზროვნების თვალსაზრისით იგი მოზრდილი, 40 წლის ადამიანია, არსით კი ათი წლის ბავშვად რჩება. აზროვნებაში იგი არაფერს უფრთხის, მაგრამ თავისი არსით იგი მფრთხალია”.
შემდეგ გურჯიევი საუბრობს გულწრფელობაზე როგორც საშუალებაზე, რომელიც გვაჩვენებს საკუთარ თავს და სხვებს ზუსტად ისეთებს, როგორებიც ვართ. გულწრფელობა კი სად უნდა იყოს, თუ არა ლიტერატურაში, ტექსტებში, რომელსაც შენ თვითონ წერ, ამ შემთხვევაში – მოსწავლე.
რატომაც არა, მშვენიერი იქნება… თუ რომელიმე მოსწავლე დაწერდა კარგ ტექსტს, მე როგორც მასწავლებელი მას დანარჩენ კლასს ვაჩვენებდი და ვასწავლიდი ისე, როგორც ისწავლება სასწავლო პროგრამით გათვალისწინებული მასალა. არ არის ყველაფერი ქაჯეთის ციხე, ან სული ობოლი, არც ალუდა და ოთარაანთ ქვრივი. სამყარო უსასრულოა, ისევე როგორც ადამიანის შესაძლებლობები, განსაკუთრებით კი – ბავშვებისა. რაღაც ნაივური და გაბედული ყოველთვის შეიმჩნევა მათში. მხოლოდ გოეთე, ჰომეროსი და კიდევ ორი-სამი თუ იყვნენ მოხუცი ახალგაზრდები, დანარჩენი ყველაფერი დიდებული თითქმის სასკოლო ასაკში შექმნეს ავტორებმა.
ერთი მასწავლებელი მომიყვა, რომ მისი მოსწავლე გარდაიცვალა, მის თანაკლასელს კი მცირე მოთხრობა დაუწერია. მე ეს ფურცელი ახლაღა ვნახე, წლების შემდეგ.
არ ვიცი, სად არის ახლა ამ ტექსტის ავტორი, რას აკეთებს, სად სწავლობს, მაგრამ მჯერა, რომ ის არ იქნება დაკარგული არც საზოგადოებაში, არც საკუთარ თავში. შეუძლებელია, მეათეკლასელ მოსწავლეს ორ-სამ წინადადებაში ასე ჩაეტია ყველაფერი, თუ იქამდეც არ აკეთებდა ჩანაწერებს, საკუთარ აზრებს, გრძნობებს არ გამოხატავდა და არ იყო გათვიცნობიერებული. მისი ისედაც მცირე ტექსტი ასე მთავრდება:
„ჩვენ საკონტროლო ვწერეთ გუშინ. დღეს ახალი გაკვეთილი გვაქვს. შენ ჩამოგვრჩი, ან იქნებ წინ ხარ და გველოდები”.
