ხუთშაბათი, მარტი 28, 2024
28 მარტი, ხუთშაბათი, 2024

Βιβλιοθήκη ანუ რატომ „ვიცავთ“ წიგნებს (II ნაწილი)

ხელით ნაწერი ისტორია
ძველად ქართული ბიბლიოთეკები თარგმნილი და ხელით ნაწერი წიგნებით იყო დაკომპლექტებული, მათ უმეტესობას კი რელიგიური შინაარსის ლიტერატურა შეადგენდა. V-VIII საუკუნეებით დათარიღებულ პალიმფსესტებზე ფრაგმენტებად არის შემორჩენილი ძველი აღთქმა და საღვთისმსახურო პრაქტიკისთვის განკუთვნილი ხელნაწერი კრებულები, რომელთა თარგმნაც საეკლესიო მსახურების სათანადო ლიტერატურით უზრუნველყოფის საჭიროებამ განაპირობა. ბიბლიის წიგნთა ისტორიის კვლევის საქმეში ქართულ ხელნაწერ წიგნებს უმნიშვნელოვანესი როლი აკისრია.

XVII საუკუნიდან იწყება ბიბლიის შესწავლის, შეკრებისა და აღდგენის ახალი ეტაპი. ამ საქმეს სათავეში ჩასდგომია სულხან-საბა ორბელიანის მამა. სწორედ მისი დაკვეთით გადაწერილა ბიბლიის სამი ხელნაწერი. ვახტანგ ორბელიშვილის საქმე მის შვილს, ვახტანგ VI-სა და არჩილ მეფეს გაუგრძელებიათ.

ვახტანგ VI-ის მიერ სტამბის დაარსება და ვლახეთიდან მესტამბის ჩამოყვანა სწორედ ბიბლიის გამოცემის დიდმა სურვილმა განაპირობა. სამწუხაროდ, მწიგნობარმა მეფემ მხოლოდ ფსალმუნის, ახალი აღთქმისა და წინასწარმეტყველთა წიგნების დაბეჭდვა მოახერხა. 1743 წელს მოსკოვში უფლისწულ ბაქარის თაოსნობით ბიბლიის სრული ტექსტი დაიბეჭდა. ამ გამოცემიდან გადარჩენილია მხოლოდ ის 100 ეგზემპლარი, რომლებიც ბაქარს სამშობლოში გამოუგზავნია.

 
საქართველოში უმაღლესი განათლების ისტორია IV საუკუნიდან იწყება. მას შემდეგ ქვეყანაში თუ მის გარეთ პერიოდულად იქმნებოდა უმაღლესი განათლების ქართული კერები. XII საუკუნის დამდეგს გელათში დავით აღმაშენებელმა „სხუა ათინა” დააარსა.

გელათის მონასტერთან არსებულმა აკადემიის ტიპის უმაღლესმა სასწავლებელმა საქართველოში თუ მის გარეთ მოღვაწე ბევრი ქართველი მეცნიერი გააერთიანა. დავით მეფის თანადგომის იმედით აქ დაემკვიდრნენ სამშობლოდან მრავალგზის დევნილი ქართველი მეცნიერი იოანე პეტრიწი და არსენ იყალთოელი. თანდათან გელათში თავი მოიყარეს საუკეთესო ქართველმა ფილოსოფოსებმა, მთარგმნელებმა, მწერლებმა, პოეტებმა… დავითის აკადემია „ქართული რენესანსის იდეოლოგიურ ცენტრად” იქცა.

გასაკვირი არც უნდა ყოფილიყო ასეთ მძლავრ, განვითარებად საგანმანათლებლო სივრცეში ბიბლიოთეკის არსებობა. გუტენბერგის დაბადებამდე მთელი ორი საუკუნე იყო დარჩენილი, შესაბამისად, მეცნიერთა მიერ დამუშავებული მასალები, თარგმანები, კვლევები თუ ლიტერატურული კრებულები ხელით იწერებოდა, მრავლდებოდა და იკინძებოდა. კალიგრაფ-გადამწერების პროფესიას სათანადო დაფასებაც ჰქონდა. სავარაუდოდ, ბიბლიოთეკის წიგნადი ფონდის დიდი ნაწილი აკადემიისთვის განკუთვნილი სასწავლო რესურსებისგან შედგებოდა.

გელათის აკადემია მხატვრებს და ოქროჭედური ხელოვნების ოსტატებსაც ამზადებდა. სწორედ ისინი ზრუნავდნენ ხელით ნაწერი წიგნების გაფორმებასა და ყდის მოპირკეთებაზე.

 
საქართველოს პარლამენტის ილია ჭავჭავაძის სახელობის ეროვნული ბიბლიოთეკა – დღეს ამ სახელით მოიხსენიებენ თბილისის ყველაზე დიდ წიგნსაცავს, რომელიც 1846 წელს დაარსდა. რაც მთავარია, ამ ბიბლიოთეკით სარგებლობა საზოგადოების ყველა ფენის წარმომადგენელს შეეძლო.

ფონდების ზრდასთან ერთად საჭირო გახდა ბიბლიოთეკის უფრო დიდ შენობაში გადატანა. მთავარმართებელ მიხეილ ვორონცოვის ინიციატივითა და ქართველი პოეტის ვახტანგ ორბელიანის ფინანსური მხარდაჭერით 1851 წელს საჯარო ბიბლიოთეკას ახალი შენობა გადაეცა. ახალი კანონმდებლობით, კავკასიის ფარგლებში დაბეჭდილი ყველა გამოცემის ორ ეგზემპლარს საჯარო ბიბლიოთეკას გადასცემდნენ. 1859 წლისთვის ბიბლიოთეკის ფონდში ირიცხებოდა ცხრამეტ ენაზე შექმნილი 13.260 ტომი.

მოგვიანებით თბილისის საჯარო ბიბლიოთეკა და კავკასიის მუზეუმი ერთ სისტემაში გაერთიანდა, თუმცა წიგნსაცავი მუზეუმს მალევე გამოეყო და ცალკე შენობაში დაიდო ბინა. კავკასიის მუზეუმისა და ტფილისის საჯარო ბიბლიოთეკის ლეგენდარული დირექტორის გუსტავ რადეს გარდაცვალების შემდეგ ბიბლიოთეკის ფუნქციობაში ხარვეზები გაჩნდა და საბოლოოდ ის ისევ კავკასიის მუზეუმის ერთგვარ ფილიალად იქცა. 1914 წელს ბიბლიოთეკა დაიხურა და ყუთებში ჩაკეტილი ფასდაუდებელი წიგნადი ფონდი ათი წლის განმავლობაში სარდაფებში ინახებოდა.

„ტფილისის საჯარო ბიბლიოთეკა” 1923 წელს აღადგინეს. 1937 წელს ეროვნულ წიგნსაცავს გადაეცა ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების წიგნადი ფონდი, რამაც იგი ეროვნული ნაბეჭდი ერთეულის ყველაზე სრულყოფილი კოლექციის მფლობელად აქცია. 

დღეს გუდიაშვილის ქუჩის უძველეს და ულამაზეს შენობაში თანამედროვე ბეჭდურ გამოცემებთან ერთად მოთავსებულია ათასობით ხანდაზმული წიგნი და უმდიდრესი ისტორიის მქონე ჟურნალ-გაზეთების ეგზემპლარები. საბიბლიოთეკო ფონდის შევსებისას ყველა კატეგორიის მკითხველის მოთხოვნილებას ითვალისწინებენ. აქ, წიგნის კითხვასთან ერთად, შეგიძლიათ ისარგებლოთ კომპიუტერული მომსახურებით, მოუსმინოთ მუსიკას… ეროვნული ბიბლიოთეკის მუსიკალური ფონდი მოიცავს უძველესი აუდიომასალის ელექტრონულ ვერსიებსაც.
„წიგნები მაღალმთიან სოფლებს”
რამდენიმე წლის წინ მაღალმთიანი სოფლების სასკოლო ბიბლიოთეკების შევსებაზე ზრუნვა ახალგაზრდების მცირე ჯგუფმა დაიწყო. მალე პროექტში სხვადასხვა ორგანიზაცია ჩაერთო, მათ შორის – თბილისის ეროვნული ბიბლიოთეკაც. პირველი ლიტერატურული ნობათი სოფელ ბარისახოს სკოლას ერგო.

ამჟამად საქართველოში 164 მიტოვებული სოფელია. ამ მხრივ ყველაზე სავალალო მდგომარეობაში ხევსურეთის რეგიონია, სადაც ექვსასამდე ადამიანი ცხოვრობს. პროექტის ორგანიზატორები იმედოვნებენ, რომ მალე მაღალმთიანი რეგიონების ყველა სოფელს მოივლიან.

საქართველოში შიდა მიგრაცია დიდი ხანია დაწყებულია. მთიდან ბარში ცალკეული ადამიანები კი არა, მთელი სოფლები ჩამოდიან. ნასახლარების რაოდენობა წლიდან წლამდე იმატებს. მიგრაციის მიზეზად მარტო ბუნების სიმკაცრეს ვერ დავასახელებთ – კარს მიღმა XXI საუკუნეა, დღეს განათლების ხელმისაწვდომობა პიროვნების თვითრეალიზაციისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. განათლებული საზოგადოება კი, თავის მხრივ, განვითარებულ ქვეყანას ნიშნავს.

ყველა ვთანხმდებით იმაზე, რომ სასწავლო დაწესებულებებში სწავლისთვის ხელსაყრელ პირობებს უნდა ვქმნიდეთ, მაგრამ, სამწუხაროდ, სიტყვის საქმედ ქცევა ჯერ არ გამოგვდის. არათუ სოფლის სკოლებში, ქალაქის საკმაოდ პრესტიჟულ სასწავლებლებშიც კი ძნელად ნახავთ საჭირო რესურსებით ყოველმხრივ უზრუნველყოფილ გარემოს. ყველაზე მეტად სასკოლო ბიბლიოთეკების მოძიება გაგიჭირდებათ. განათლების მიღების ერთ-ერთ მთავარ საშუალებად, გვინდა-არ გვინდა, ისევ წიგნი რჩება. 

რაც არ უნდა დიდი შემართებით ვასწავლოთ თუშ ბიჭებს თანამოძმეთა სიმღერა, ისინი მაინც მიატოვებენ ომალოს, დიკლოს და შენაქოს, გააცივებენ ღადარს, გამოკეტავენ კარს… მეტიც – რკინის ქალამნებსაც ამოიცვამენ და ცხრა მთას გადაივლიან, თუ მათი მომავლის კერაში ღადარი გაცივდება.

პროფესიაა ბიბლიოთეკარი?!

თუ თქვენი შვილები ან მოსწავლეები ოდესმე ამ კითხვით მოგმართავენ, გირჩევთ, ამერიკის კინოაკადემიის ჯილდოს მფლობელი ანიმაციური ფილმით უპასუხოთ. მერწმუნეთ, შეუძლებელია, ადამიანისა და წიგნების მეგობრობის შესახებ ამ პატარა ისტორიის ნახვის შემდეგ ბიბლიოთეკარის გახუნებული ხატის მიმართ სიყვარული თუ არა, პატივისცემა მაინც არ იგრძნონ.
უილიამ ჯოისის მოთხრობა „მისტერ მორის ლესმორის საოცარი მფრინავი წიგნები” ბიბლიოთეკების ერთ-ერთი პირველი პოპულიზატორის, ბილ მორისის ხსოვნას ეძღვნება. წიგნზე მუშაობა დიდხანს გაგრძელდა, ქარიშხალმა კატრინამ ჯოისის მშობლიური შტატი მიწასთან გაასწორა და მოთხრობის სიუჟეტსაც უცვალა გეზი. ავტორი ხშირად სტუმრობდა სხვადასხვა თავშესაფარს, სადაც დაბანაკებულ უსახლკარო ბავშვებს ნუგეშად მხოლოდ შემოწირული წიგნები ჰქონდათ. ისინიც გატაცებით კითხულობდნენ და მომავლის იმედს ინარჩუნებდნენ… ასე დაუბერა მორის ლესმორის სამყაროში ქარიშხალმა და ამბავი სულ სხვა დასასრულისკენ წაიყვანა. მფრინავ წიგნებზე გადაღებულმა მოკლემეტრაჟიანმა ანიმაციურმა ფილმმა „ოსკარი” მოიპოვა. საბოლოოდ წიგნებისა და ადამიანების მეგობრობის საოცარი ამბავი წიგნადაც შეიკრა. 
 
ალბათ თქვენთვისაც უკითხავთ უფროსებს ბავშვობაში, რა გინდა გამოხვიდეო. ამ კითხვაზე გულახდილად არასოდეს მიპასუხია, ხმამაღლა მხოლოდ მომღერლობაზე ვოცნებობდი, ხან უფროსებიც შემომეშველებოდნენ და სახელგანთქმულ მწერლად ქცევას მიწინასწარმეტყველებდენ. მას შემდეგ ბევრი დრო გავიდა და საკუთარი თავის ძებნაში დღემდე ათას საქმეს მივედ-მოვედები, გულში კი მაინც  მეგ რაიანის გმირად ვრჩები, ფილმიდან „თქვენთვის წერილია”. სიზმრებში ხშირად შემიღია ქუჩის კუთხეში მდებარე პატარა, მყუდრო მაღაზიის კარი, მივსალმებივარ თაროებზე ახალგაღვიძებულ წიგნებს, ამიფუმფულებია ხალიჩაზე მოფენილი ჭრელ-ჭრელი ბალიშები ღუღუნა ბუხრის სიმშვიდით გამთბარ სამკითხველო ოთახში, გამიმაგრებია საყვარელი გამოცემების გაცვეთილი ყდები… შესაძლოა, ეს ყველაფერი სასაცილოდ მოგეჩვენოთ, მაგრამ ყველაზე რთულ კითხვაზე: ვინ ვარ მე? – ყოველთვის ის „მე” მეპასუხება, ამ თავქუდმოგლეჯილ ცხოვრებაში არსადაც რომ არ ეჩქარება, რადგან წიგნის კითხვას სულაც არ უხდება სიჩქარე.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

მარიამი სად არის?!

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი