რა ენაზე ლაპარაკობს არაცნობიერი
ჩვენი არაცნობიერი მეტაფორებით გვესაუბრება. მთავარია, მისი ენა ვისწავლოთ. მაშინ საკუთარ თავსაც და სხვებსაც უფრო ადვილად გავუგებთ. არ არსებობს წინასწარ მოცემული ანბანი და ლექსიკონი, რომელსაც შეისწავლიდით და საკუთარი სულის ამოხსნას შეძლებდით. ამ ენის სირთულე ის გახლავთ, რომ ინდივიდუალურია. ერთი და იგივე სახე სხვადასხვა ადამიანთან სრულიად სხვადასხვანაირად აღიქმება, ამიტომ არის, რომ ხშირად გადაცემული შინაარსი შორდება აღქმულს და მეტყველება კარგავს ეფექტურობას.
სამაგიეროდ, შესაძლებელია, იდეას შეუფარდო ისეთი მეტაფორული შინაარსი, რომელიც მეორე ადამიანისთვის ნაცნობი და გასაგებია. ამ შემთხვევაში მთავარია გზავნილი და სწორად აგებული მეტაფორა თქვენი პრობლემების გასაღების პოვნაში გეხმარებათ.
ფსიქოთერაპიაში მეტაფორების მთავარი ძალა იმალება ასოციაციებში, რომლებიც მსმენელში ცოცხლდება. თქვენ შეგიძლიათ შექმნათ მეტაფორა ერთი სიტყვისგან; მსმენელის ქვეცნობიერი დამოუკიდებლად იპოვის გამოსავალს და მიიღებს გადაწყვეტილებას.
მეტაფორის გამოყენების ხელოვნება გულისხმობს, რომ ის, ერთი მხრივ, იყოს რეალისტური, მეორე მხრივ კი ბუნდოვანი, დაუმთავრებელი. მთავარია, ფინალზე ოპტიმისტურ მინიშნებას შეიცავდეს.
და მაინც, რატომ მეტაფორა?
„მეტყველება, რომელიც შედგება აბსტრაქტული ცნებებისგან, მეტაფორული მეტყველებისგან განსხვავდება. მეტაფორების შემთხვევაში ჩვენი გრძნობათა ორგანოები უფრო აქტიურად მუშაობენ და იწვევენ კაშკაშა წარმოდგენებს, რომლებსაც ახლავს ხმა და შეგრძნებები. ისინი „აცოცხლებენ”შეტყობინებას. მეტყველება, რომელიც ცნებებისგან შედგება, სრულიად სხვაგვარად რეგისტრირდება გონებაში. როდესაც თქვენ მიმართავთ მეტაფორებს, მსმენელი იგივდება მხედველობით სურათებთან, ხმასთან, რომელსაც ქმნის სახე, ამასთან, მოსაუბრე აღნუსხავს, „რეგისტრაციას უკეთებს” აზრს და უკეთ იმახსოვრებს საუბარს” (გარი ოლდერი, ბერილ ჰეზერი, NLP).
ალბათ ყველა თქვენგანს ჰქონია შემთხვევა, პირდაპირ ეთქვა თანამოსაუბრისათვის: იყავი ძლიერი… ჯობს, ასე მოიქცე… მაგრამ ადამიანები იშვიათად ითვალისწინებენ გარედან მიღებულ რჩევებს; ისინი თავიანთ შეგრძნებებს უფრო ენდობიან, ვიდრე ვისიმე რეკომენდაციებს.
როგორ გადმოვცეთ აზრი ისე, რომ ცნობიერება არ შევაწუხოთ?
მეტაფორა საუკეთესო საშუალებაა საამისოდ. მეტაფორული დიალოგის დროს: არ ეკამათები თანამოსაუბრეს, არ ცდილობ, ის რამეში დაარწმუნო, არ იწვევ კონფლიქტს. ცნობიერებისთვის ეს არის რაღაც ამბავი, ისტორია, რომელიც არ ეხება საქმეს, არაცნობიერისთვის კი მოქმედების ინსტრუქციაა.
მეტაფორა ყოველთვის უფრო ზუსტად ახასიათებს საგანს ან მოვლენას, ვიდრე პირდაპირი აღწერა. ამავე დროს, მეტაფორა გვეხმარება, უფრო ეფექტურად ვიაზროვნოთ, „რთავს” თავის ტვინის მარჯვენა ნახევარსფეროს და ქმნის ახალ გზებს შემეცნებისთვის.
რა იქნებოდა, მე რომ…
ნეიროლინგვისტური პროგრამირების სპეციალისტები გვირჩევენ, სწორედ ამ კითხვით დავამყაროთ კონტაქტი ჩვენს ქვეცნობიერთან. მეტაფორა შეიძლება გულისხმობდეს საგანს ან არსებას (ხეს, შენობას, პერსონაჟს, ცხოველს). ეს პროცესი აამოქმედებს ინტუიციურად წარმოქმნილ იდეებს, რომლებიც თქვენს ქვეცნობიერ ზრახვებსა და ღირებულებებს გამოხატავს. ამ შემთხვევაში მეტაფორათა საშუალებით თქვენ შეძლებთ კავშირს მარჯვენა ნახევარსფეროსთან.
მაგალითად: „რა მოხდებოდა, მე რომ ხე ვყოფილიყავი”. შეგიძლიათ დაწეროთ პატარა ესეი ამ თემაზე (ან დააწერინოთ მოსწავლეებს) და შემდეგ ყურადღებით წაიკითხოთ ეს ნაწერი – ბევრ რამეს შეიტყობთ თქვენი არაცნობიერი სურვილების შესახებ.
მილტონ ერიქსონის მეტაფორები
„უსმინეთ თქვენს გულს – მან საიდანღაც იცის, რა არის თქვენთვის საჭირო”.
სტივ ჯობსი
მილტონ ერიქსონის თხრობა მეტაფორულობითაა განსაკუთრებული. ფსიქოთერაპიაში იგი მეტაფორებს მნიშვნელოვანი გზავნილებისთვის იყენებდა. მას მიაჩნდა, რომ ადამიანს უამრავი ისეთი რამ ხვდებოდა ცხოვრებაში, რის გამოც შესაძლოა „გზას ასცდენოდა”; თერაპევტს კი მისი გზაზე დაბრუნება ევალებოდა. ამბები, რომლებსაც ერიქსონი ჰყვებოდა, ორპლანიანი გახლდათ: ჰქონდა პირდაპირი მნიშვნელობაც და მეტაფორულიც. უფრო მეტიც – ერთ იდეას იგი მრავალგვარი შინაარსით აფორმებდა – მსმენელისთვის გასაგებ ენაზე.
სტუდენტებს იგი ხშირად უამბობდა ერთ ამბავს, რომელიც ახალგაზრდობაში გადახდა:
ერთხელ მის ეზოში დაკარგული ცხენი შეეხეტა. ერიქსონმა გადაწყვიტა, იგი პატრონისთვის დაებრუნებინა, მაგრამ ცხენს, სამწუხაროდ, არ ჰქონდა არავითარი ნიშანი, რომ პატრონი ამოგეცნოთ.
ერიქსონი შეჯდა ცხენზე, გაიყვანა იგი გზაზე და ნება მისცა, მიმართულება თავად ამოერჩია. ცხენი გზას დაადგა. ერიქსონი მხოლოდ მაშინ ერეოდა, როცა ცხენი გზიდან გადაუხვევდა. როგორც იქნა, ცხენი მიადგა პატრონის ეზოს. პატრონმა ჰკითხა ერიქსონს: – როგორ გაიგეთ, რომ ცხენი ჩემი იყო? ერიქსონმა უპასუხა: – მე არ ვიცოდი ეს, აი, ცხენმა კი იცოდა. ჩემი ერთადერთი დამსახურება ის არის, რომ არ მივეცი საშუალება, გზიდან გადაეხვია.
ამ ისტორიით ერიქსონი არწმუნებდა სტუდენტებს, რომ სწორედ ასე შეეძლოთ დასახული მიზნის მიღწევა. ერიქსონი მიენდო ცხენის ინსტინქტებს, რადგან იცოდა, რომ მან იცოდა გზა; ადამიანმაც კარგად იცის, რაც სჭირდება და იცის ისიც, როგორ მიაღწიოს ამას. უბრალოდ, გზიდან არ უნდა გადაუხვიოს!
თქვენი შინაგანი ხმა რომ გაიგონოთ, მოსმენა უნდა ისწავლოთ. საკუთარი თავის მოსმენა.
ყველას გვაქვს ინტუიციური ცოდნა, განურჩევლად იმისა, შეგვიძლია თუ არა მისი სიტყვიერად გამოთქმა. მაგალითად, მიდიხართ საყიდლებზე, დადიხართ ერთი მაღაზიიდან მეორეში, იზომებთ, ისინჯავთ და თუ ვინმე გკითხავთ, როგორი ფეხსაცმელი ან ტანსაცმელი გრურთ, უმეტესად პასუხობთ: „არ ვიცი…” მერე კი, როცა უეცრად შეამჩნევთ თქვენთვის სასურველ სამოსს, იტყვით, რომ „აი, სწორედ ასეთი გინდოდათ”, რომ ეს კაბა თუ ფეხსაცმელი სწორედ სათქვენოა. თითქოს არსებობს რაღაც მისტიკური კავშირი თქვენსა და საყიდელ ნივთს შორის…
ასე რომ, ყოველთვის, როცა რაიმე მიზანს დაისახავთ, მიჰყევით საკუთარ თავს. ნუ გაჯიუტდებით და ნუ შეჩერდებით, ნურც გზიდან გადაუხვევთ. ნუ მიაქცევთ ყურადღებას სხვებს. უბრალოდ, უსმინეთ შინაგან ხმას და ყოველთვის გახსოვდეთ, ესეც მეტაფორაა: თქვენ უბრალოდ ადამიანი კი არა, მხედარი ხართ, რომელმაც იცის, როგორ მართოს ცხენი, როდის მიუშვას სადავე, როდის ჩორთით ატაროს და როდის გააჭენოს.
