ინტერვიუ საკუთარ თავთან

გვერდის პარტნიორია გამომცემლობა “ინტელექტი”

– რამდენად  ეწყობით  თქვენ, ჩიკაგოელი პროზაიკოსი, ამერიკული ცხოვრების
წესს? არსებობს ლიტერატურული სამყარო, რომელსაც ეკუთვნით?

– როდესაც რამდენიმე წლის წინათ პარიზის რესტორან “ვოლტერში”  შევედი მწერალ ლუი გიუსთან ერთად და ოფიციანტმა მას მეტრი უწოდა,  აღარ  ვიცოდი,
შემშურებოდა თუ  გამეცინა. არავის არასოდეს
მოუმართავს ჩემთვის ამგვარი  მოწიწებით. ჯერ
კიდევ სტუდენტობისას, ჩიკაგოში  წამიკითხავს
სალონებისა და წრეების, ფლობერის, ტურგენევისა და სენტ-ბიოვის საღამოთა შესახებ

– ვკითხულობდი და  ვსასოობდი.
კარგი დრო იყო! მაგრამ  გიუბრეტონელი, ყოფილი
ლევტისტი – თითქოსდა შეცბა ამ ტიტულით. შესაძლოა, რომ პარიზშიც კი ლიტერატურულ კულტურას
ამჟამად მხოლოდღა  მლიქვნელი მეტრდოტელები იცავდნენ,
ხელაღებით არ ვამტკიცებ ამას, მაგრამ  ამერიკაში  დანამდვილებით არაფერი გაგვაჩნია ამის მსგავსი
– არავითარი  მეტრები, გარდა სადილისა, არავითარი
ლიტერატურული სამყარო, არავითარი ლიტერატურული საზოგადოება. ბევრი ჩვენგანი კითხულობს,
ბევრს უყვარს ლიტერატურა, მაგრამ არ გვაქვს ლიტერატურული ტრადიციები, სისტემატური ლიტერატურა.
არ ვამბობ, ეს ცუდია-მეთქი, მხოლოდ  იმის კონსტატაციას
ვახდენ, რომ ჩვენი საზოგადოება არაა იმათთაგანი, მსგავსს რომ ქმნის. ნებისმიერი ახლადჩენილი
ქვეყანა, რომელსაც მემკვიდრეობით არ რგებია, ამას ვერ  მოიპოვებს.

ამერიკელი მწერლები სულაც არ არიან მიტოვებული, ზოგჯერ ისინი კლასიკოსებშიც
კი ერევათ, ისინი თეთრ სახლშიც შეიძლება აღმოჩნდნენ მიწვეული, მაგრამ იქ არავინ გაესაუბრება
მათ ლიტერატურის შესახებ. მისტერ ნიქსონი (“ინტერვიუ საკუთარ თავთან”)

1976 წელს დაიბეჭდა რუსულ ემიგრანტულ ჟურნალ “კონტინენტში”

– მთარგმნელი არ სწყალობდა მწერლებს და გადაჭრით უარყოფდა მათთან
ურთიერთობას; თუმცა მისტერ ფორდი პატიჟებს მათ მსახიობებთან, მუსიკოსებთან,  სატელევიზიო მიმომხილველებსა და პოლიტიკანებთან
ერთად. ამ შესანიშნავი საღამოების მსვლელობისას აღმოსავლეთის ოთახს  ავსებენ ხოლმე გამოჩინებულნი,  რომლებიც ექსტაზს მისცემიან სხვა გამოჩინებულთა
ხილვით. მდივანი კისინჯერი და დენი კეი ერთიმეორეს ეხვევიან. კერი გრანტი სენა- ტორთა
ცოლების ტყვეობაშია… არავინ მსჯელობს ენისა და სტილის, რომანის სტრუქტურის, ფერწერაში
მიმართულებათა შესახებ. მწერალმა პოვა შემთხვევა, დარწმუნებულიყო თავის პოპულარობაში.
სენატორმა ფულბრაიტმა, თურმე, მისი სახელიც კი იცის და ამბობს:

“თქვენ ესსეისტი ხართ, ხომ მართალია? დარწმუნებული ვარ, ერთი
მათგანი მახსოვს კიდეც”. ხოლო პატივცემული სენატორი, როგორც ყველამ უწყის, ოდესღაც
როდსის ფონდის სტიპენდიანტი გახლდათ (იგულისხმება: სწავლობდა ოქსფორდში).

მწერლისათვის მართლაცდა სასიამოვნოა ამგვარ საღამოზე მოხვედრა,  როდესაც იგი, ნახევრადჰაეროვანი არსება,  განრიდებული
უმნიშვნელო საუბრებს, დაბორიალობს ოთახიდან ოთახში, ათვალიერებს და აყურადებს. მან
იცის, რომ  ჭეშმარიტ საზოგადო მოღვაწეთ არ ძალუძთ
ქვეყნის მართვა შეუხამონ ლიტერატურის, ხელოვნებისა და ფილოსოფიის თემებს. მათი სამყარო
მაღალვოლტიან გადაცემათა სამყაროა და არა  ყვავილების
კორომი ბულვარში. ათი წლის წინათ ქალაქის თავმა დეილიმ სითი-ჰოლში მცირე ცერემონიისას
მადლენდის მწერალთა საზოგადოების  სახელით გადმომცა
500 დოლარიანი ჩეკი.

“ბატონო მერო, “ჰერცოგი” წაგიკითხავთ?” – შეეკითხა
ერთი დამსწრე რეპორტიორი.

“დამითვალიერებია”, – არ თმობდა პოზიციებს დეილი, ხელოვნება
არაა  მისი საყვარელი კერძი და ან რანაირად  შეიძლება იყოს? მე ბატონი მერის ზერელობა მიჯობს
იმ ინტერესს, სტალინი რომ ამჟღავნებდა პოეზიისადმი, როცა  ურეკავდა პასტერნაკს, რათა ელაყბა მასთან მანდელშტამზე,
ხოლო ცოტა მოგვიანებით კი მოუსავლეთში გაემგზავრებინა იგი.

– თქვენ ადასტურებთ, რომ თანამედროვე  ინდუსტრიული საზოგადოება  ხელოვნებას აბათილებს?

–  სრულიადაც არა,  ხელოვნება ერთი  იმგვარი სათნოებაა, რომლის მიმართაც საზოგადოება
კეთილგანწყობილია, საკმაოდ გულისხმიერია, მაგრამ ის, რაც რესკინმა (ჯონ რესკინი – ცნობილი
ინგლისელი ხელოვნებათმცოდნე და სოციოლოგი) ბრძანა ინგლი- სური  საზოგადოების შესახებ 1871 წელს,  სავსებით  გვესადაგება ჩვენც: “ამგვარი  სულიერი მდგომარეობის მქონე ხალხისათვის შეუძლებელია
კითხვით გატაცება. დიდი მწერლების არავითარ სენტენციას არ ხელეწიფება მათი გონს მოყვანა”…

“ამგვარი  სულიერი
მდგომარება” – სტრესი გახლავთ. ჩვენ ვიმყოფებით არაჩვეულებრივ რევოლუციურ ვითარებაში,
რომელსაც დასასრული  არ უჩანს.  კაფე-ბარებში ადვილად  შეამჩნევთ,  სასადილო მაგიდებთან, ყველგან,  თითქმის ყველა ამერიკელი, მეგარდერობიდან მოკიდებული
თეთრი სახლის მობინადრემდე, ერთი და იმავე პრობლემით არის შეპყრობილი. ჩვენი ამერიკული
ცხოვრებაა ჩვენივე ვნებათა საგანი, ჩვენი საზოგადოებრივი და ნაციონალური ცხოვრება სამყაროს
ფონზე არის გაზეთებისა და ტელევიზიის მიერ მოწოდებული ყოველდღიური გრანდიოზული სპექტაკლი:
ჩვენი ქალაქები, ჩვენი დამნაშავეები, მანქანები, სექსუალური და რასობრივი პრობლემები,
ახლო აღმოსავლეთის კონფლიქტი…

– კარგ წიგნს ჯერ კიდევ შეუძლია ასიათასობით მკითხველის მოძიება. თქვენ კი ამბობთ, რომ არ არსებობს  ლიტერატურული საზოგადოება.

– საინტერესო წიგნი, ჩანს, თვითონვე ქმნის საკუთარ პუბლიკას. როდესაც
“ჰერცოგი” (სოლ ბელოუს ყველაზე ცნობილი რომანი, 1964 წ.) გამოიცა, გავაცნობიერე,
რომ ამერიკაში მოიძევება, სულ მცირე, 50 000 ადამიანი, რომელთაც სურდათ ჩემი რომანის
წაკითხვა. ცხადია, ისინი ელოდნენ რაღაც ამგვარს. სხვა მწერლებსაც, უსათუოდ, შემთხვევიათ
ამგვარი რამ, მაგრამ ასეთი  პუბლიკა დროებითი
მოვლენაა. არ არსებობს ლიტერატურული გარემო, რომელიც ნიადაგ მოიცავდა თავის თავში ყველა
ამ მკითხველს.

– ჰო,  მაგრამ უნივერსიტეტები?  ნუთუ მათ არაფერი მოუმოქმედებიათ შეხედულებათა  ჩამოყალიბებისა  და გემოვნების განვითარებისათვის?

– პროფესორთა უმრავლესობისათვის  რომანი უზენაესი კულტურული მნიშვნელობის საგნად
ისახება. მისი იდეები, სიმბოლური სტრუქტურა, მისი ადგილი რომანტიზმის თუ რეალიზმის
ანდა მოდერნიზმის ისტორიაში, მისი  მაღალი მხატვრული
მხარე მოწიწებით შესწავლას მოითხოვს. ლიტერატურის სწავლება  მუდამჟამს ერთი უბედურება იყო. მოწაფესა და წიგნს
შორის, რომელსაც იგი კითხულობს, ძევს პირქუში მოსამზადებელი ზონა, ნამდვილი ჭანჭრობი.
მან უნდა გადალახოს ეს კულტურული ლაფი, ვიდრე ნებას დართავენ, გადაშალოს “მობი
დიკი” და წაიკითხოს: “მე ისმაილს მეძახიან”.  მას აიძულებენ, თავი უმეცრად, შედევრებისათვის უღირსად
იგრძნოს, იგი შეცბუნებულია, წიგნების მიმართ ზიზღს გრძნობს. ხოლო თუკი მეთოდი წარმატებულია,
ის წარმოშობს ხელოვნებათმცოდნეობის ბაკალავრებს, რომელთაც ძალუძთ განმარტონ, თუ  რატომ ტოვებს “პეგოდი” ბოღაზს  შობა დილით. ზოგიერთი პროფესორი სამეცნიერო ტირადებს
გაცილებით საინტერესოდ მიიჩნევს, ვიდრე თვით რომანებს. მათ ისეთივე მიმართება აქვთ
პროზასთან, როგორიც ეკლესიის მამებს  ბიბლიის
მიმართ,  ორიგენე ალექსანდრიელი (ალექსანდრიელი
ქრისტიანი ღვთისმეტყველი, ბიბლიის განმმარტებელი) კითხულობდა, ჭეშმარიტებად უნდა მივიჩნიოთ
თუ  არა, რომ თითქოს მამაზეციერი იმ დროს შევიდა
სამოთხეში, როდესაც ადამი და ევა ბუჩქებში დაიმალნენ? წმინდა წიგნის სიტყვა-სიტყვით
გაგება არ შეიძლება. მან უნდა მიგვაახლოს გაცილებით მაღალ აზრს…

–  თქვენ ეკლესიის მამებს  ლიტერატურის პროფესორებს ადარებთ?

– არცთუ სავსებით.  წმინდა
მამებს ღმერთსა და ადამიანზე ამაღლებული წარმოდგენები ჰქონდათ.  თუკი ჰუმანიტარული დარგის პროფესორები იმ პოეტებსა
და ფილოსოფოსებზე, რომლებსაც შეასწავლიან, გაცილებით მაღალი აზრისა იქნებოდნენ, ისინი უნივერსიტეტების ყველაზე მძლავრ, ცხოველ ძალად იქცეოდნენ.

– მაშ, რატომღა მოღვაწეობს უნივერსიტეტებში ამდენი მწერალი?

– კარგი შეკითხვაა. მწერლებს ფეხქვეშ მყარი ნიადაგი არ გააჩნიათ.
ისინი  დაკავშირებული არიან დაწესებულებებთან,
ირჯებიან ჟურნალ-გაზეთებისა და გამომცემლობების, კულტურული ფონდების,  სარეკლამო სააგენტოებისათვის,
ყველა ასწავლის. მხოლოდ რამდენიმე ლიტერატურული ჟურნალი დარჩა  ძველებური იერისა და ისინიც წელიწადში  რამდენჯერმეღა გამოდის.  დიდ ეროვნულ ჟურნალებს არ სურთ პროზის დაბეჭდვა.  მათ გამომცემლებს სწადიათ, გააშუქონ ყველაზე მეტად
ნიშანდებული საშინაო და საგარეო საქმეები, სურთ გაამახვილონ ყურადღება “ღირსეულ”
კულტურულ საკითხებზე. “ღირსეულად” კი პოლიტიკურ საკითხებს  მიიჩნევენ. ჩვენი ინტელიგენცია მთლიანად პოლიტიზებულია,
უყვარს ყველაფრის ანალიზი და არ იჩენს დიდ ინტერესს ლიტერატურისადმი. ამ ელიტის წარმომადგენლებმა
თავიანთი ლიტერატურული ულუფა იგემეს სტუდენტობისას და ახლა მისგან მოშორებით დგანან.

ხანდახან ვაცნობიერებ: ისინი გრძნობენ, რომ მწერლის მისია იკისრეს.
კულტურული ბიზნესი, რომლითაც ისინი არიან დაკავებული, ოდნავ შეფერილია ლიტერატურით,
უფრო სწორად – მოგონებებით ლიტერატურაზე. მე უკვე ვსაუბრობდი იმის  შესახებ, რომ ჩვენივე საზოგადოებრივი ცხოვრება ჩვენი ყველაზე უფრო მგზნებარე ზრუნვის  საგნად ქცეულა.  შეიძლება კი მარტოსულის, რომანის გმირის ბედი უფრო
საინტერესო შეიქნეს, ვიდრე საზოგადო ბედი, ახალი კლასის – კულტურული ინტელიგენციის
ზრდა?

– მაშასადამე, თქვენ ამტკიცებთ, რომ პოლიტიკით ასე გატაცების  გამო ჩვენ ვკარგავთ  პიროვნებისადმი ინტერესს?

– დიახ, სახელდობრ! და კიდევ ის, რომ ასეთი ინტენსიური პოლიტიზაციისას
ლიბერალური საზოგადოება დიდხანს  ვერ  დარჩება ლიბერალური. რომანზე თავდასხმებს მივიჩნევ
საკუთრივ თავისუფლების პრინციპებზე შეტევად. ჭეშმარიტი ხელოვნების ქმნილების ძალა იმგვარია,
რომ  იწვევს  აქტიურობის დროებით შეჩერებას, მჭვრეტელობით გაოცებულ
და – მე ამაში  სავსებით დარწმუნებული ვარ,  – საკრალურ მდგომარეობას სულისას.

– წუთიერად კვლავ ლიტერატურული სამყაროს საკითხს  თუ დავუბრუნდებით…

– აღარ  იმართება  ჩაის საღამოები ჰერტრუდა სტაინთან, აღარ არსებობს
“კლოზერი დე ლილი”, აღარც ბლომსბერის საღამოები, არც სასეირო შეტაკებები
ჯორჯ მურსა და უ. ბ. იეიტს შორის. ფრიად საამურია მსგავსი ამბების შესახებ ლიტერატურის
კითხვა, ოღონდ ვერ  ვიტყვი, რომ  მენატრება ეს ყოველივე,  რადგანაც არც  ოდეს ვყოფილვარ მათი შემსწრე. მენატრება  რამდენიმე გარდაცვლილი მეგობარი,  მწერალი, ხოლო ის, რომ  მოლიერი დგამდა კორნელის
პიესებს, და თავად ლუდოვიკო XIV, შეიძლებოდა, გადაცმული გამოსულიყო მოლიერის კომედიაში
– ამგვარი ამბები წიგნებშია საამური. ძნელად წარმოვიდგენ  ნიუ-იორკის მერს, დეილის, რომელიც ჩემს კომედიაში  მონაწილეობს; იგი მხოლოდ  საკუთარში თამაშობს. ოდესღაც ვესწრებოდი ხოლმე კომუნისტურ
ქვეყნებში მწერალთა კლუბების შეკრებებს და ვერ ვიტყვი, რომ დიდად განვიცდი ჩვენში მათ არარსებობას.

– მაგრამ  ასეა თუ  ისე,  ლიტერატურული  კულტურა მაინც არსებობს…

– მომიტევეთ,  რომ  გაწყვეტინებთ, მომაგონდა, რომ  მას ტოლსტოიც მიესალმებოდა. ახალ  შესაძლებლობებს  ჭვრეტდა მასში, ოღონდ იგი არ იყენებდა ლიტერატურულ ტრადიციებს და სძაგდა პროფესიონალიზმი
ხელოვნებაში.

– უნდა შეურიგდნენ თუ  არა  მწერლები აკადემიურ “სპილოს ძვლის კოშკს”?

– თავის სტატიაში  “გონს  მოდით!” ტოლსტოი გვირჩევს,  თითოეულმა იმ წერტილიდან
უნდა  დაიწყოს, საცა  იმყოფებაო. მგონი, ისევ  ამგვარი კოშკი  სჯობს, ვიდრე ალტერნატივა  ღვინის სარდაფისა, ბევრი მწერალი რომ ამჯობინებს.
ამასთანავე, ამჟამად უნივერსიტეტი უფრო მეტად კი არაა “სპილოს ძვლის კოშკი”,
ვიდრე ჟურნალი “თაიმი”  მისთვის დამახასიათებელი
სამყაროს  აღქმის საკვირველი ხელოვნურობით,
მისი დაჟინებული მიდრეკილებით ყოველივეს გამარტივებისაკენ. სპილოს ძვლის კოშკი  ერთი მანკთაგანია, აფორიაქებულ მწერლურ გონს რომ
აუკვიატებია. რამდენადაც  არ ვსარგებლობთ ლიტერატურული
სამყაროს არც ერთი უპირატესობით, იმდენადვე ძალგვიძს, გავთავისუფლდეთ მისთვის დამახასიათებელი
ბანალობებისაგან. სულიერი დამოუკიდებლობა გონს მოსვლას  მოითხოვს. ამისათვის  უნივერსიტეტი ისეთივე მოსახერხებელი ადგილია, როგორც
სხვა დანარჩენი… ოღონდ გონს მოგებისას ერიდეთ ცენზიან მწიგნობრობას.  მასწავლებლობა – კი, ბატონო, ზოგიერთები მეცნიერებაშიც
პოვებენ ადგილს, მაგრამ უაღრესი საფრთხე მწერლისათვის უნივერსიტეტში – აკადემიური საფრთხეა.

– ხომ ვერ  მისცემდით შესაფერის
მოკლე განსაზღვრებას ტიტულოვან სწავლულს?

– თავისუფლად  დავსჯერდები
პროფესორის ტიპს, რომელსაც ჰუმანიტარულ ფაკულტეტებზე შეხვდებით. ოუენ ბერფილდი თავის
ერთ-ერთ წიგნში  მიუთითებს “სუბლიმაციის
მუდმივ პროფესიულ მექანიზმს ლაყბობისა” იმის შესახებ, რაც არსებითია, რომელიც ცვლის საკუთრივ ამ არსებითს. იგი ამბობს, რომ
ამან დაღალა. ამან ბევრი ჩვენგანიც დაღალა.