ამას წინათ ისე მოხდა, რომ ლექცია ჩავატარე ეთნოიმაგოლოგიის შესახებ. ცნობისათვის ეთნოიმაგოლოგია დისციპლინაა, რომელიც ამა თუ იმ ქვეყნის ლიტერატურულ და კულტურულ სივრცეში ,,სხვის”, ,,უცხოს” (ქვეყნის, ხალხის, ერის…) აღქმის თავისებურებას შეისწავლის. ვსაუბრობდით არა მხოლოდ იმაზე, თუ როგორ არის ასახული ერთი ხალხის ყოფა და ხასიათი მეორის ლიტერატურაში, არამედ რომელმა სოციო-კულტურულმა და უპირველეს ყოვლისა, პოლიტიკურმა ფაქტორებმა განაპირობა ამგვარი დამოკიდებულების ჩამოყალიბება.
მრავალ ერს აქვს მსოფლიოში, ე.წ. დამკვიდრებული ,,იმიჯი”, მაგალითად, ინგლისელებს სიცივესა და მეტისმეტ თავშეკავებულობას სწამებენ, ფრანგებს – ამპარტავნებას, ბოშებს – მხიარულებას, ბულგარელებს (კერძოდ, გაბროველებს) – სიძუნწეს და ა.შ. ამ ყბადაღებული მახასიათებლების გარდა, მწერალმა შეიძლება თავის ნაწარმოებში მიზანმიმართულადაც წარმოადგინოს უცხო ერი რაღაც კონკრეტული თვისებების მქონედ (მაგალითად, გავიხსენოთ ილიას ,,მგზავრის წერილები”), რაც იმ პერიოდის გარკვეული პოლიტიკური და სოციალური ფაქტორებითაა ნაკარნახევი.
ლიტერატურა, მოგეხსენებათ, მიმღებიც შეიძლება იყოს და გამტარიც. მასში, ერთი მხრივ, აკუმულირდება და გამოვლინდება საზოგადოების კოლექტიურ ცნობიერში დაგროვილი პოზიცია ამა თუ იმ მოვლენის მიმართ და, მეორე მხრივ, იგი დასაბამს უდებს იმავე საზოგადოებაში ახალი შეხედულებების, ახალი დამოკიდებულებების წარმოქმნას; აქედან გამომდინარე ის, თუ როგორ ასახავს მწერალი უცხოეროვნულ გარემოს, უცხოეროვან პერსონაჟს, ბევრს გვეუბნება იმ პერიოდის ერთაშორისი ურთიერთობების შესახებ და ამავდროულად შეიძლება ამ ურთიერთობათა სამომავლო განვითარების პერსპექტივაც დაგვისახოს. ამის კლასიკურ მაგალითად გამოდგება მსოფლიო ლიტერატურის ებრაელი პერსონაჟები (შექსპირის, უოლტერ სკოტის, მოგვიანებით უმბერტოს ეკოს და ა.შ. შემოქმედებაში), თავისთავად ის დამოკიდებულება ებრაელებისადმი, რომელიც ბევრ ევროპულ ნაწარმოებებშია ასახული, ამ ეროვნების ადამიანთა მიმართ საუკუნეების განმავლობაში ყალიბდებოდა; თავის მხრივ, ამ საყოველთაოდ გავრცელებულმა ლიტერატურულმა ქმნილებებმა კიდევ უფრო გაამყარეს ის უარყოფითი დამოკიდებულება, რომელიც ევროპულ საზოგადოებაში ებრაელების მიმართ არსებობდა, რამაც იდეოლოგიური საფუძველი გაუმყარა ამ ერის წარმომადგენელთა დევნას, რომელმაც არაერთ საუკუნეს გასტანა და მეოცე საუკუნეში ჰოლოკოსტით დასრულდა.
ებრაელთა ეთნოიმაგოლოგიური ხატის მიხედვით, შეგვიძლია ვიმსჯელოთ, როგორ ვითარდება კონფლიქტი ლიტერატურაში. თუ იმავეს ქართულ სინამდვილეზე გადმოვიტანთ, გაჩნდება კითხვა: შეინიშნება თუ არა წინა ორი-სამი საუკუნის ქართულ ლიტერატურაში იმ კონფლიქტების ფსიქოლოგიური წინაპირობანი, რომლებიც დღეს საქართველოს მძიმე ტვირთად აწევს?
ამ კითხვაზე პასუხისას თავს ვერ ავარიდებთ მიხეილ ჯავახიშვილის ,,ჯაყოს ხიზნების” მთავარ პერსონაჟს, ოს ჯაყოსა და ავტორის აშკარა ანტიპათიას მის მიმართ; ამ ,,წონიანი” გმირის გვერდით ასევე უნდა მოვიხსენიოთ ალექსანდრე ყაზბეგის მოთხრობების მეორეხარისხოვანი ოსი პერსონაჟები, რომლებიც მუდამ ერთმნიშვნელოვნად უარყოფით როლში გვევლინებიან, რაც შესაძლებელია, რომ ამ ეთნოსსა და ქართველობას, კერძოდ, მოხევეებს, შორის საუკუნეების მანძილზე წარმოქმნილი და გამწვავებული უთანხმოებების ანარეკლად ჩავთვალოთ. და როგორია ქართული ლიტერატურის დამოკიდებულება აფხაზი პერსონაჟების მიმართ?
შეიძლება ითქვას, რომ თითქმის ერთმნიშვნელოვნად დადებითი, თუმცა ,,დადებითი” შეიძლება არცაა ზუსტი სიტყვა იმ აღფრთოვანებისა და მოწიწების გამოსახატავად, რომლითაც ქართველი მწერლები ბათუს, ჰაკი აძბას, უჯუშ ემხას, თარაშ ემხვარის სახეებს აღწერენ და მერე, შესაბამისად, მკითხველის ცნობიერება აირეკლავს.
ქართველი მწერლები ამკვიდრებენ აფხაზის გარეგნული მომხიბვლელობის კულტს: აფხაზი თავადები, უჯუშ ემხა, თარაშ ემხვარი, გამოირჩევიან წარმოსადეგობით, რომელსაც მკითხველი, მწერლების კარნახით, მთელ აფხაზურ არისტოკრატიაზე აზოგადებს. კონსტანტინე გამსახურდია ოსტატობას არ იშურებს, რომ მთავარი პერსონაჟების: თამარ შერვაშიძისა და თარაშ ემხვარის, უბადლო სილამაზე მკითხველისათვის უფრო დამაჯერებელი გახადოს და მათ ეთნიკურ უპირატესობად წარმოგვიდგინოს.
ასევე მნიშვნელოვანია ის, რომ ყველა მწერალი, რომელიც აფხაზ პერსონაჟს აღწერს, ყურადღებას ამახვილებს მათ ვაჟკაცურ თვისებებზე, ცხენის, იარაღის, საბრძოლო ხელოვნების ფლობაზე, რაც იმ დროისა და სივრცის კრიტერიუმების მიხედვით, მამაკაცის სრულყოფილებისათვის აუცილებელ ატრიბუტიკას წარმოდგენდა. აკაკი წერეთლის ,,გამზრდელის” ისეთი მეორეხარისხოვანი პერსონაჟიც კი, როგორიც ალმასხიტ ინალიფაა, აფხაზის იმ ვაჟკაცური კულტის ხორცშესხმად გვევლინება:
,,ალმასხიტს ხომ კარგად იცნობ,
თავმომწონე ინალიფას?
მის ცხენსა და მის იარაღს
ვერვინ დასდებს ღირსეულ ფასს.
ვაჟკაცია თვალ-ტანადი,
ცხენოსანი უებარი!..
მეტოქეა ჩემი მხოლოდ,
ერთადერთი საშიშარი.
შორს გაისმის მისი ქება,
ჩვენშიც ხშირი სტუმარია;
ბიჭობით და სილამაზით
ქალებიც კი გადარია…”
და რაც ყველაზე მთავარია, ქართული ლიტერატურის თითქმის ყველა აფხაზი პერსონაჟი, იმ ღირებულებების ერთგული დამცველია, რომლებიც, როგორც აფხაზური, ისე ქართული საზომებით, ადამიანის, მამაკაცის ღირსებას განაპირობებდა და რომლებიც ტრადიციულ მორალურსა და ეთიკურ საზომებს ქმნიდნენ. ისინი განუხრელად იცავენ საზოგადოებრივ ფასეულობებს, მაგალითად, ძიძიშვილობის ინსტიტუტს (ჰაკი აძბა, უჯუშ ემხა, ბათუ, თარაშ ემხვარი…), ქალისადმი პატივისცემით აღსავსე მოპყრობის ტრადიციას (ბათუ, თარაშ ემხვარი, უჯუშ ემხა), არიან პატრიოტები, კეთილშობილები, დიდსულოვნები და შინაგანი ღირსებით აღსავსენი.
თითქმის ყველა ეს ნაწარმოები ქართული ენისა და ლიტერატურის სასკოლო პროგრამაში შეტანილია (აქვე გავიხსენოთ შოთა ნიშნიანიძის ლექსი ,,აფხაზური კანტატა”) და ახალგაზრდა მკითხველებს შორს პოპულარობით სარგებლობს, რაც იმას განაპირობებს, რომ მომავალი თაობებიც მხოლოდ დადებითი კუთხით იცნობენ აფხაზური ეთნოსის წარმომადგენლებს.
აღსანიშნავია ისიც, რომ თანამედროვე ქართული ლიტერატურული პროცესიც კი, მიუხედავად ცნობილი დაპირისპირებისა, ყოველთვის ერიდება აფხაზი პერსონაჟის უარყოფითად წარმოჩენას, შეიძლება ითქვას, რომ ამ მხრივ პირიქითაც კი არის საქმე.
ის, რაც დასკვნაში უნდა მეთქვა, ისედაც იოლი მისახვედრია, სწორედ ამიტომ, თქვენს ლოგიკას მივანდობ ამ სტატიის დასრულებას. მე, რასაკვირველია, მხოლოდ ლიტერატორი ვარ, მოგონილი ამბების სპეციალისტი, არც კონფლიქტოლოგი, არც ისტორიკოსი და მადლობა ღმერთს, არც პოლიტიკოსი. ეს კია, გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ ის, რაც ლიტერატურაში აისახება, დროთა განმავლობაში ემპირიულზე გაცილებით დიდ სინამდვილედ იქცევა და აუცილებლად აისახება ხოლმე ადამიანებისა და ქვეყნების ბედზე. ასე რომ…
