ქართული კლასიკური მჭევრმეტყველების ტექსტები ჩვენამდე წერილობითი სახითაა მოღწეული. თუმცა თავისი არსით მჭევრმეტყველება ზეპირი მეტყველების ფორმაა, ჩვენ საქმე გვაქვს წინასწარ წერილობითი სახით გაფორმებულ ტექსტებთან, რომლებიც ზეპირი გამოსხვლისთვის იყო გამიზნული. ასეთ შემთხვევაში მეტყველებაში თავს იჩენს როგორც წერითი, ისე ზეპირი აზროვნებისა და მეტყველებისთვის დამახასიათებელი ენობრივი ფორმები.
ენობრივ ერთეულთა გამეორება, რომელსაც გრიგოლ კიკნაძე ფიქსირებულ ფორმათა გამეორების ტენდენციას უწოდებს მეტყველებაში, განიხილება, როგორც ზოგადად ენისთვის დამახასიათებელი ერთ-ერთი მიდრეკილება.
ენის საფუძველში არსებული ეს მოვლენა – ფიქსირებულ ფორმათა გამეორების ტენდენცია – განსაკუთრებით თვალსაჩინოვდება ზეპირ მეტყველებაში.
ენობრივ ერთეულთა გამეორების სიჭარბე შესამჩნევია ქართული კლასიკური მჭევრმეტყველების ტექსტებში.
მეტყველებაში არსებული ეს მოვლენა ენის ბუნებიდან მომდინარეობს.
გიორგი ახვლედიანი, ფონეტიკური მოვლენების არაფონეტიკურ ფაქტორებზე საუბრისას, წერს: არის ენაში ისეთი ბგერათცვლილება, რომელსაც არ ახასიათებს არც ფონეტიკური განპირობებულობა და არც ფონეტიკური კანონზომიერება; ესე იგი, სიტყვაში კი არსებობს ბგერათცვლილება, მაგრამ ამის მიზეზი არა ფონეტიკური მოვლენები, არამედ ფსიქოლოგიური ფაქტორია, საერთოდ, ხოლო კერძოდ – სემანტიკური (აზრობრივი) და გრამატიკული. ყველა ასეთ შემთხვევაში მოცემული სიტყვის ფონეტიკურ შედგენილობაზე გავლენა აქვს მის გარეშე მომხდარ ფაქტს (ფსიქოლოგიურს, სემანტიკურს, გრამატიკულს), რომელიც ზოგჯერ ფონეტიკური წარმოშობისაც შეიძლება იყოს.
გიორგი ახვლედიანი ბგერით ანალოგიას ყოველი ენის კანონზომიერებად მიიჩნევს და ორ ძირითად სახეს გამოყოფს: ნეიტრალური ბგერითი ანალოგია, რომლის მოქმედება ან მის მიერ გამოწვეული ცვლილება არ ახდენს გავლენას სიტყვის მნიშვნელობაზე და ფუნქციური ან მადიფერენცირებელი ბგერითი ანალოგია, რომლის მოქმედება უკავშირდება სიტყვის მნიშვნელობას.
„გრამატიკაში ხშირად ანალოგიურ წარმოებაზე გვიხდება საუბარი,- წერს აკაკი შანიძე, – ანალოგია ჰქვია რამე ფორმის გაჩენას სხვა ფორმის მიმსგავსებით. თავისი ხასიათის მიხედვით, ანალოგია შეიძლება იყოს: ფონეტიკური, მორფოლოგიური ან სინტაქსური”.
ანალოგიის თავდაპირველ არსებობას ენაში ადასტურებს აგრეთვე ბავშვთა მეტყველებაში ანალოგიური წარმოების უამრავი ფაქტი ენის სხვადასხვა დონეზე.
ფერდინანდ დე სოსიური, რომელმაც დაწვრილებით შეისწავლა ანალოგიის მოვლენები, აღნიშნავს: ანალოგია ფსიქოლოგიური რიგის მოვლენაა, მაგრამ ეს არ არის საკმარისი მის განსასხვავებლად ფონეტიკური მოვლენებისგან, რადგან ეს უკანასკნელნიც შეიძლება განხილულ იქნენ, როგორც ფსიქოლოგიურნი. საჭიროა, უფრო შორს წავიდეთ და ვთქვათ, რომ ანალოგია გრამატიკული რიგის მოვლენაა. იგი გულისხმობს იმ ურთიერთდამოკიდებულებათა შეცნობას და გაგებას, რომლებიც ერთმანეთთან აკავშირებს ფორმებს.
შეიძლება დავასკვნათ, რომ ანალოგია ენის ბუნებიდან გამომდინარე მოვლენაა, რომელიც სხვადასხვაგვარად რეალიზდება ბავშვთა მეტყველებაში, გრამატიკაში, ზეპირ მეტყველებაში, მჭევრმეტყველებაში, ლიტერატურაში. ენის ბუნებაში არსებული ანალოგიის თავისებურ, შემოქმედებით ინტერპრეტაციას წარმოადგენს პოეტიკაში იმგვარი მხატვრული გამოსახვის საშუალებების არსებობა, როგორიცაა: ალიტერაცია, ამპლიფიკაცია, ანაფორა, ასონანსი, გამეორება.
ალიტერაცია – ერთი და იმავე ან მსგავსი თანხმოვანი ბგერების გამეორებაა სალექსო სტრიქონში, რაც ქმნის კეთოლხმოვანებას. ალიტარაცია რიტმული პროზის ერთ-ერთ კომპონენტადაც გვევლინება. ჩვეულებრივ შემთხვევაში, ალიტერაცია ხმაბაძვაა – ძირითადი ბგერის ხმოვანი ასოციაცია. ალიტარაციასთან ახლოს დგას ასონანსი _ ერთგვარ ხმოვანთა რიტმული გამეორება. ასონანსი პოეზიაში ბგერების მუსიკალური ორგანიზაციის გარდა რიტმული საყრდენის როლსაც ასრულებს.
ამპლიფიკაციისთვის დამახასიათებელია სინონიმური გამოთქმების სიხშირე, ნავარაუდევია ემოციის გასაძლიერებლად, აზრის ხაზგასმისთვის.
გამეორება – ბგერების, სიტყვების, ფრაზების, აგრეთვე: რითმის, მეტრისა და რიტმის გამეორებას გულისხმობს როგორც პოეტურ, ასევე – პროზაულ მეტყველებაში.
ანაფორა – გამეორების სახეა, ანაფორა შეიძლება იყოს: ბგერითი, ლექსიკური, სინტაქსური (ანდრო ჭილაია, რამაზ ჭილაია).
ქართული კლასიკური მჭევრმეტყველების ტექსტებში გამოვლენილი ენობრივ ერთეულთა გამეორება ენაში არსებული ანალოგიის კანონის ინტერპრეტაციაა. ამასთანავე, ზემოაღნიშნულ ტექსტებში ენობრივ ერთეულთა გამეორება სტილური ხასიათისაა.
„რამდენადაც ჩვენ ვგულისხმობთ, რომ ფიქსირებული ფორმის გამეორების ტენდენცია ადამიანის მეტყველების ბუნებრივი ტენდენციაა, მოსალოდნელია, რომ იგი განსაკუთრებით თვალსაჩინოდ იქნება მოცემული ზეპირსიტყვიერებაში” (გრიგოლ კიკნაძე).
ეს მართლაც ასე აღმოჩნდა, რაკი მჭევრმეტყველება ზეპირი მეტყველების უმაღლესი ფორმაა, აღნიშნული მოვლენა განსაკუთრებულად გამოვლინდა.
ტექსტების გარკვეულ მონაკვეთებში მეორდება: ბგერა, ბგერათკომპლექსი, ბრუნვის ფორმა, რიცხვის ფორმა, ზმნა, წინადადების დასაწყისი, ფრაზა და ასე შემდეგ.
ამგვარი გამეორებები მჭევრმეტყველებაში ქმნის კეთილხმოვანებისა და რიტმულობის ეფექტს და გამიზნულია მსმენელზე ზემოქმედებისათვის.
უნდა აღინიშნოს, რომ ენობრივ ერთეულთა გამეორების სიხშირე მჭევრმეტყველების სხვა დარგებთან შედარებით მაღალია სამქადაგებლო ხასიათის ტექსტებში.
სანიმუშოდ მოვიყვანთ ფრაგმენტს იოვანე ბოლნელის ქადაგებიდან.
მეორდება ფრაზა:
„აწ საყუარელნო, რაი ჯერ არს ჩუენდა ყოფად?
ჩუენდა ჯერ არს განღვიძება ძილისაგან მსწრაფლ,
ჩუენდა ჯერ არს ზეაღდგომა გულსმოდგინედ,
ჩუენდა ჯერ არს წარმართებაი მხურვალედ,
ჩუენდა ჯერ არს მიგებებაი მისი სიხარულით,
ჩუენდა ჯერ არს თაყუანისცემაია მისი სიწმინდით,
ჩუენდა ჯერ არს მისა მუხლმოდრეკაი სინანულით,
ჩუენდა ჯერ არს მისა შევრდომაი ცრემლითა,
ჩუენდა ჯერ არს მისა აღსარებაი….”
ენობრივ ერთეულთა რიტმული გამეორება ფონეტიკის, მორფოლოგიისა და სინტაქსის დონეზე მჭევრმეტყველების ტექსტებში ზეპირი მეტყველების მაორგანიზებელი ფაქტორია. ამავე დროს აღნიშნული მოვლენის სიხშირე ტექსტის ფუნქციითაა შეპირობებული.
ენობრივ ერთეულთა გამეორება იწვევს კეთილხმოვანებასა და რიტმულობას, ამავე დროს, ამა თუ იმ ფორმისა თუ ლექსიკური ერთეულის წინ წამოწევასა და ხაზგასმას, რასაც ლოგიკური მარცვლის ფუნქციაც აქვს, რაც მსმენელზე ზემოქმედების მძლავრი ფაქტორია. ორატორი კი ყოველთვის მოწოდებულია, დაიპყროს აუდიტორია.
