პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

ფრაზეოლოგიური მეტაფორები – დაპყრობა და მონადირება

„ლამაზი ქალი ქალაქია,
კაცი კი – შარაგზის ყაჩაღი”
როგორც ყველასთვის ცნობილია, ამ ორ ლექსემას (დაპყრობა და მონადირება) პირდაპირი მნიშვნელობების გარდა გადატანითი, მეტაფორული მნიშვნელობებიც აქვთ შესიტყვებაში: ქალის (მამაკაცის) დაპყრობა, ქალის (მამაკაცის) მონადირება. 

რა თქმა უნდა, ფრაზეოლოგიური ტიპის მეტაფორები შემოქმედებითი ხასიათის არ არის, მაგრამ მათი გაანალიზება საინტერესო დასკვნებს გაგაკეთებინებთ.

მეტაფორები (მათ შორის, ენობრივი) იქმნება ანალოგიის საფუძველზე… საგნის საგანთან, მოვლენის _ მოვლენასთან, ფაქტისა _ ფაქტთან და სულაც არ არის შემთხვევითი.  ფრაზეოლოგიური მეტაფორები კონცეპტუალური ხასიათისაა და დაკავშირებულია ამ ენაზე მოლაპარაკეთა მენტალური სივრცის სტრუქტურებთან: მსოფლაღქმასთან, ხედვასთან, გემოვნებასთან და სხვა.

ამ მხრივ, ფრაზეოლოგიური მეტაფორები _ დაპყრობა და მონადირება _ არ არის მხოლოდ ქართული კულტურის საკუთრება. არსებობს უნივერსალური ენობრივ-ფრაზეოლოგიური მეტაფორებიც. სხვათა შორის, ენების კვლევა უნივერსალური მეტაფორების გამოვლენის მიზნით გაცილებით მეტ ინფორმაციას მოგვცემდა კულტურებზე. ვფიქრობ, რომ ეს მომავლის საინტერესო და სასარგებლო კვლევები იქნება.

ახლა მკითხველმა მინდა გაიხსენოს, როცა თავად წარმოუთქვამს ან სხვისგან მოუსმენია ფრაზები: ქალი (მამაკაცი) დავიპყარი, ან ქალის (მამაკაცის) გული მოვინადირე… თქვენი აზრით, რამდენად არის ეს ფრაზები სიყვარულთან დაკავშირებული და რას ნიშნავს ვინმეს დაპყრობა და მონადირება…?

მეცნიერების მიერ დადგენილია, რომ მეტაფორებს აქვთ მამოდელირებელი ფუნქცია, რაც იმას ნიშნავს, რომ ის, რაც მეტაფორაშია მოცემული _ ორი საგანი, ფაქტი, მოვლენა… ერთმანეთთან რეზონანსშია,  ანუ ერთ მოვლენას ჩვენ ვხედავთ მეორე მოვლენის „თვალებით” და სემანტიკური ველი ერთიდან მეორეზე უცვლელად შეიძლება გადავიტანოთ. 

მაშასადამე, როცა ჩვენ ვამბობთ „დავიპყარი” _ ნიშნავს, რომ მე ვარ დამპყრობელი, ქალი (კაცი) არის ტერიტორია და ვახდენ მის ოკუპაციას და ამით ვარ ბედნიერი და დაპყრობილიც, სავარაუდოდ, ბედნიერია… შესაბამისად, მე ვახორციელებ ყველა იმ მოქმედებას, რასაც დამპყრობელი: ვზვერავ, ვადგენ გეგმას, ვიჩენ თანამოაზრეებს, გადავდივარ შეტევაზე და ასე შემდეგ… ფსიქოლოგებიც არ აყოვნებენ და გთავაზობენ: როგორ დაიპყროთ სასურველი ქალი (მამაკაცი) _ 9 გზა, 7 მეთოდი, 6 რჩევა და სხვა… მე მხოლოდ მეტაფორებში ჩადებულ აზრს ვეძებ, თორემ  დაპყრობილი ქალები და კაცები, როგორც ტერიტორიები, არ მაინტერესებს… 

როცა დამპყრობელი ხართ, ელოდეთ ახალ დამპყრობელსაც… სხვა და უცხო დამპყრობლის გამოჩენა თქვენგან უცილობლად ძალას მოითხოვს, რომლის გარეშეც „თქვენს ტერიტორიას” სხვა მიითვისებს. ხოლო იმ შემთვევაში, თუ ორი დამპყრობელი ერთმანეთს შეაკვდება, „ტერიტორია” სხვა არჩევანს გააკეთებს.  ამ აზრის კლასიკური ნიმუშია ხალხური ბალადა: ‘შემომეყარა ყივჩაღი”, რომლის ფინალის ერთი ვარიანტი ასე სრულდება: 

„აქეთ ის კვდება, იქით _ მე, ქალი _ წავიდა სხვისასა”.  

მკვლევარმა და მწერალმა გიორგი შატბერაშვილმა ეს დასასრული ბუნებრივად არ მიიჩნია, რადგან ქართველი ქალისთვის შეუფერებელ ქცევად ჩათვალა, მაგრამ ტექსტს ქმნიან ავტორები (ამ შემთხვევაში, ხალხი) და არა მკვლევრები. ვფიქრობ, დამატებითი ვარიანტები სწორედ ამ დამოკიდებულების გამო გაუჩნდა ბალადას.

და რა ხდება, როდესაც თქვენ ვიღაცის „გულს ინადირებთ”?  მეტაფორული კავშირი ასეთია: გული _ ნადირია… ამიტომ ის უნდა „დაამარცხო”, „განგმირო” და ნანადირევად აქციო, მხოლოდ ამის შემდეგ ხდება ის შენი საკუთრება, შენ გეკუთვნის, რაკი მოინადირე. ამ მეტაფორის შემთხვევაშიც ისევ ფიზიკურ ძლასთან გვაქვს საქმე. უნდა იყო კარგი მეომარი, რაინდი, რომ გამუდმებულად იბრძოდე იმისთვის, რაც გინდა და შეიძლება, რომ შენიც იყოს…  ან რაც შეიძლება, რომ გადმოგეცეს, როგორც ჯილდო, როგორც გამარჯვებულს… მაგალითად, ქალი…  

ბევრ ქალს (კაცს) უნდა, რომ მისთვის იბრძოდნენ, მოიპოვებდნენ, სისხლს ღვრიდნენ, სხვებს ამარცხებდნენ… რადგან, ასეთ შემთხვევაში, ქალი შეეფარება ძლიერს სხვა ძლიერის, ან „ყივჩაღის” გამოჩენამდე…. ერთხელ ერთი ჩემი ნაცნობი სიამაყით ჰყვებოდა, სასურველი მამაკაცის დასაპყრობად როგორ „ჩამოაშორა” მას 19 ქალი და როგორ გაჰყვა ცოლად… მაგრამ უფრო გვიან უფრო ძლიერმა ქალმა ისიც ჩამოაშორა თავის დაპყრობილს და ახლა მან მოიპოვა სასურველი მამაკაცი… ასეთ შემთხვევაში, „მსხვერპლს” მოსწონს, როდესაც მისთვის იბრძვიან… 

მეტაფორული კავშირი „სიყვარული _ ბრძოლაა” გამომდინარეობს უფრო დიდი მეტაფორული კავშირიდან: „ცხოვრება _ ბრძოლაა…”

ბუნებრივია, ეს ერთადერთი მეტაფორა არ არის არც ცხოვრების და არც სიყვარულის… თქვენ შეგიძლიათ, თქვენი მეტაფორა აღმოაჩინოთ… შეცვალოთ კიდეც, თუ დაინახავთ, რომ არ მოგეწონათ ის პარადიგმა, რომელშიც უნებურად აღმოგაჩინათ ცხოვრების ჩვევებმა, ენობრივმა ჩვევებმა… კულტურამ (თუ უკულტურობამ)…

სიყვარულის ამგვარი ფრაზეოლოგიური მეტაფორების წყალობით მოპოვება-მონადირების პარადიგმა მხატვრულ შემოქმედებაშიც გრძელდება… რადგან ზემოთ უკვე გითხარით, რომ მეტაფორებს აქვთ მამოდელირებელი ფუნქცია და ისინი ხშირად ჩვენგან დამოუკიდებლად, ჩვენს ქვეცნობიერში განაგრძობენ ახალი და მსგავსი მოდელების აგებას უკვე არსებულ ფუნდამენტზე… ამის დასტურად უამრავი ნიმუშის მოყვანა შეიძლება, სულ ბოლოს წაკითხულ ერთი  ავტორის ლექსის ფრაგმენტს დავიმოწმებ:

რამიშვილი შალვა
ლამაზი ქალი ქალაქია
ლამაზი ქალი ქალაქია,
კაცი კი – შარაგზის ყაჩაღების ხროვა
ლამაზი ქალის მონადირება ქალაქის აღებას უდრის.
აჰა…
ვდგავართ და ვუყურებთ ამ პატარა კოხტა ქალაქს,
ჩანს ზურმუხტისფერი ბასტიონები,
ფირუზის გალავანიც ჩანს,
მიწათხრილია გარშემო…
ნახე, რა კარგად იცავენ ქალაქს?!
მაგრამ, უნდა შევიჭრათ!….
და ასე შემდეგ… გრძელდება ეს ბალადაც, ვიდრე ქალაქის (ქალის), როგორც ტერიტორიის, დაპყრობამდე და მისი გულის მონადირებამდე… (სრულად ნახეთ აქ; https://www.bu.org.ge/x3210?lang=geo)

დიდი მწერლები ასეთ რჩევებსაც იძლევიან: „თუ ქალის მონადირება გინდა, მომეტებული ყურადღება არ უნდა მიაქციო” (კონსტანტინე გამსახურდია). 

ვთქვათ და, მოინადირე… მერე…?  მერე ექცევი ისე, ვით ნანადირევს… დაჰკიდებ, გაატყავებ და მიირთმევ…
სიყვარულზე, როგორც საკვებზე, შემდეგ წერილში გესაუბრებით.

დასასრულს კი, ერთი მეტაფორული იგავი სიყვარულზე მონადირების და დაპყრობის საპირწონედ: 

ქარი და ყვავილი

ქარს შეუყვარდა მშვენიერი ყვავილი. სანამ ის ნაზად ეალერსებოდა ყვავილს, ისიც ყვავილობითა და არომატებით პასუხობდა სატრფოს. ქარმა გადაწყვიტა, რომ ეს არ იყო საკმარისი და მთელი ძალით დაუბერა ყვავილს, რათა კიდევ უფრო დიდი სიყვარული მიეღო პასუხად… ყვავილმა ვერ გაუძლო ასეთ ძლიერ ვნებას და გადატყდა…
ქარი შეეცადა, ყვავილი გაეცოცხლებინა და ნაზად დაუბერა, მაგრამ ის სულ გაქრა… მაშინ ქარმა დაიყვირა:
_ მე შენ მოგეცი და დაგანახე მთელი ჩემი სიყვარულის ძალა, შენ კი გადატყდი…! როგორც ჩანს, შენ არ გეყო სიყვარულის ძალა ჩემ მიმართ, ესე იგი, არ გიყვარდი…
მაგრამ ყვავილმა არაფერი არ უპასუხა, ის მოკვდა…

ვისაც უყვარს, უნდა ახსოვდეს, რომ ძალით და ძლიერებით არ იზომება სიყვარული.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი