ტექსტთან მუშაობის ზოგიერთი მეთოდი და მეთოდოლოგია
ტექსტთან მუშაობა მასწავლებლისთვის სიტუაციის მოდელირებისმიზანმიმართულ მუშაობას
წარმოადგენს, რომელიც უბიძგებს
მოსწავლეებს ცოდნის დამოუკიდებელი ძიებისა და
შეძენისკენ. ბუნებრივია, მიზნის მისაღწევად მასწავლებელს შესაფერისი მეთოდიკაც სჭირდება.
ტექსტთან მუშაობის მეთოდები(სქემა 1):
მოცემული სქემა მოსწავლესგანსაკუთრებულ პირობებს უქმნის, საშუალებას აძლევს მას როგორც მასწავლებლის დახმარებით, ასევე დამოუკიდებლადაც წარმართოს სასწავლო პროცესი.
განვიხილოთ ერთ-ერთი მეთოდი მოცემული სქემიდან, მაგალითად „ტექსტური ინფორმაციის შესწავლის საშუალებები”. მასში იგულისხმება შემდეგი მეთოდური მიდგომები:
Ø
ინფორმაციის გარკვეული რიგითობა;
Ø
ტექსტის ვიზუალური მასალის შეთანხმება;
Ø
თემების მიხედვით სხვადასხვა ტექსტისა და ფრაგმენტების
გაერთიანება;
Ø
ინფორმაციის დაყოფა ბლოკებად;
Ø
საინფორმაციო ფურცლების (პოსტერების) შედგენა.
თვალსაჩინოებისათვის
განვიხილოთ თემა: „ფინიკია – საზღვაო ცივილიზაცია”
ა) გაკვეთილის დასაწყისში მოსწავლეებს აძლევენ გაკვეთილის
ტექსტს და ასევე
ფინიკიელთა გამოგონებების ჩამონათვალს: ზღვის მოლუსკებიდან საღებავების დამზადება,
ქსოვილების შეღებვა, ანბანის გამოგონება, ტარანის დამაგრება
გემის ცხვირზე და სხვა.
მასწავლებელი სვამს შეკითხვას: „როგორ ფიქრობთ, რას ეფუძნებოდა ფინიკიელთა ასეთი გამოგონებები და
აღმოჩენები?”
მოსწავლეები გამოთქვამენ საკუთარ
მოსაზრებებს, რის შედეგადაც
მიდიან თეზასთან, რომ ფინიკიელთა აღმოჩენები და გამოგონებები მათ ძირითად საქმიანობასთან
იყო დაკავშირებული.
ბ) მასწავლებელი მოსწავლეებსფინიკიელთა ძირითადი
საქმიანობების ჩამონათვალს უსახელებს:
Ø
საზღვაო ვაჭრობა;
Ø
ახალი საზღვაო გზების აღმოჩენა;
Ø
მეკობრეობა;
Ø
გემთმშენებლობა, ხელოსნობა;
Ø
ვაჭრობაში შუამავლობა.
მასწავლებელი აყალიბებს
შეკითხვას: „რას შეიძლებოდა
მოეხდინა გავლენა ფინიკიელთა ამგვარი მოღვაწეობის ხასიათზე?” პასუხების განხილვისას
მოსწავლეები გამოთქვამენ მოსაზრებებს მოსახლეობის საქმიანობისა და ბუნებრივი პირობების ურთიერთქმედებაზე.
გ) შემდეგ მასწავლებელი
მოსწავლეებსმორიგ დავალებას აძლევს: „გამოიყენეთ
თქვენს ხელთ არსებული ინფორმაცია და იმსჯელეთ ფინიკიელთა გეოგრაფიული თავისებურებების
შესახებ”. პასუხების მოსმენის შემდეგ განიხილავენ რუკას, რაც წარმოადგენსმოსწავლეთა პასუხებისა და ცოდნის განმტკიცების საშუალება.
დ) მეცადინეობის შემდეგ
ეტაპზე მასწავლებელი
სვამს ასეთ საკითხს: „ცივილიზაციის
რომელ ტიპს მიეკუთვნება ფინიკია?”
მოსწავლეები განსაზღვრავენ ცივილიზაციის ახალ ტიპს, გამოყოფენ
კავშირებს გეოგრაფიულ მდებარეობასა და ცივილიზაციის ტიპებს შორის. ბოლოს მოსწავლეები ასრულებენ დავალებას –
„ჩამოთვალეთ საზღვაო ცივილიზაციის ნიშნები ისტორიული რუკის გამოყენებით”.
დავალების შესრულებისას ხდება ტექსტისა და ილუსტრაციის
გაერთიანება და გარკვეული თანმიმდევრობით ინფორმაციის დალაგება:
·
პირველი ეხმარება მოსწავლეს, რომ მან შეუსაბამოს ტექსტი გამოსახულებას,
რაც საშუალებას იძლევა ფინიკიელებზე დამატებითი ინფორმაციის მისაღებად;
·
მეორე – მოხდება თემის შესწავლა გარკვეული რიგის მიხედვით,
ტრადიციულად მიღებული წესის (გეოგრაფიული მდებარეობა – მოსახლეობა – ძირითადი საქმიანობა
– მიღწევები, გამოგონებები) საწინაღმდეგოდ. მოსწავლე დამოუკიდებლად მოიპოვებს ახალ ცოდნას
და გაკვეთილზეც აქტიურად და საინტერესოდ იმუშავებს.
ინფორმაციის მოძიებით და სხვადასხვა ტექსტებისა და ფრაგმენტების
გაერთიანებით, ანუ ინფორმაციის ტრანსფორმაციით,
მოსწავლეები მაღალი ხარისხის ცოდნას იღებენ.
არსებობს ინფორმაციის გადაცემის ისეთი საშუალება როგორიცაა მასწავლებლის მიერ საინფორმაციო
ფურცლის (პოსტერის) შედგენა:
საინფორმაციო ფურცელი (პოსტერი)
იგი შედგება
ტექსტისაგან, რომელშიც აღწერილია რომელიმე აქტუალური ისტორიული მოვლენა, თავისი მნიშვნელობითდღესაც საინტერესო. ორგანიზაციის
მხრივ პოსტერის შედგენა მოითხოვს გაკვეთილზე მოსწავლეთა დამოუკიდებელ მუშაობას. ამოცანა, რომელიც ამ შემთხვევაში უნდა გადაწყდეს, მდგომარეობს არა იმდენად მოსწავლეთა ცოდნის
ათვისების დონისა და უნარების გარკვევაში, არამედ სოციალური
და პირადი პრობლემების გადაჭრისთვის მზადყოფნასა და მოსწავლეთა ინდივიდუალური შესაძლებლობების განსაზღვრაში.
„საფრანგეთის დიდი რევოლუციის” თემაზე განვიხილოთ საინფორმაციო ფურცლის შედგენის მაგალითი :
ამ შემთხვევაში ის შედგება სამი ტექსტისაგან და თითოეული
მათგანის დავალებებისაგან:
I ტექსტში საუბარია რობესპიერის
დახასიათებაზე, რომელსაც უწოდებდნენ სამართლიანს, მოუსყიდავს, დიდს, ტირანს. რობესპიერის მოღვაწეობის შეფასება მოსწავლეებს საშუალებას
მისცემს ისაუბრონ ურთულეს სიტუაციებში პიროვნების მიერ პიროვნული ღირსებების შენარჩუნების პრობლემაზე.
II ტექსტის ანალიზი (დირექტორიის მიერ მიღებული 1795 წლის კონსტიტუციის
პუნქტები) მოსწავლეებს გააცნობს ზოგადად ხელისუფლებისათვის (ძალაუფლებისათვის) დამახასიათებელი პრობლემების ხასიათს და მისი გადაწყვეტის
შესაძლო გზებს.
III ტექსტი – ესაა ავტორის მოსაზრებები, შეხედულებები საფრანგეთის
რევოლუციაზე.
დავალების შესრულებისას მოსწავლეები გადაწყვეტენ პრობლემას – რა მნიშვნელობა აქვს საზოგადოებისათვის რევოლუციას, რამდენად კანონზომიერია მსგავსი დამოკიდებულება საკითხის მიმართ.
ზოგადად მსგავსი ტიპის სამუშაო, ანუ
საინფორმაციო ფურცელთან (პოსტერთან) კონკრეტული
თემის (ადამიანი-საზოგადოება) დაკავშირება ძალიან ეფექტურია
თანამედროვეობის ბევრი პრობლემის გამოკვეთისთვის და მისი გადაწყვეტის ერთობლივი გზების
ძიებისთვის.
მაგრამ არც ამით ამოიწურება ტესტის „ექსპლუატაცია”.
მუშაობის შემდგომი პროცესი აუცილებლად მოითხოვს გარკვეული მეთოდური სამუშაოს – სასწავლო ხასიათის ტექსტის შედგენასაც:
სასწავლო
ხასიათის ტექსტის შედგენა
ამ ტიპის ტექსტებს თავისი სპეციფიკა აქვთ. გაკვეთილისთვის
წინასწარ შეირჩევა ისეთი თემა, რომელიც მოსწავლეს მასალის ათვისებაშიდაეხმარება. საამისოდ
სახელმძღვანელოს ახლავს კიდეც სპეციალური განყოფილება – ქრესტომათია ან დოკუმენტების კრებული. ისინი საკმაოდ მოსახერხებელია
სასწავლო პროცესში, რადგან მოსწავლისთვის ხელმისაწვდომია დამხმარე მასალა. მაგრამ თუ მასწავლებელს სურს სხვა ტექსტის მიწოდება, მაშინ წინასწარ უნდა
მოიფიქროს მისი სტრუქტურაც და შინაარსიც: ერთი მხრივ, ის უნდა იყოს რთული, პრობლემური და შეძლებისდაგვარად
არაადაპტირებული, მეორე მხრივ კი – საინტერესო და შემეცნებითი ხასიათის.
სასწავლო ტექსტები, მათი შინაარსისა და გამოყენების მიუხედავად, შეიძლება რამდენიმე ნაწილად გავყოთ:
Ø
ტექსტები, რომლებშიც დარღვეულია ინფორმაციის რიგითობა;
Ø
ტექსტები რომლებიც
შეიცავენ ფაქტობრივ (ან ლოგიკურ) შეცდომებს;
Ø
ტექსტები ზედმეტი
ან არასაკმარისი ინფორმაციით;
Ø
ტექსტები რომელიც
მოითხოვენ დავალების, პრობლემის განსაზღვრას;
Ø
ტექსტები, რომლებიც
შეიცავენ ურთიერთდაპირისპირებულ ან სხვადასხვა ვარიანტულ ინფორმაციას.
შედარებით მარტივია პირველი და მეორე ნაწილი, ამიტომ
მათ, როგორც წესი, განვლილი მასალის გამტკიცებისათვის და გამეორებისათვის
იყენებენ. მოსწავლეებისთვის შედარებით რთულ ტექსტებს წარმოადგენს ტექსტები
ლოგიკური შეცდომებით ან ნაკლული, ამოგლეჯილი ინფორმაციით, რამდენადაც ისინი მოსწავლეებისაგან შეცვლილ სიტუაციაშიდამოუკიდებლად მოქმედებას, დამოუკიდებელ ორიენტაციასა და პრობლემის გადაჭრას მოითხოვს. ასეთი ტექსტები ხელ უწყობენ სიტუაციის ანალიზის, ცოდნის კომპლექსური გამოყენების, გამოცდილებისა და უნარების გამოვლენის განვითარებას.
დამხმარე სასწავლო ტექსტების დახმარებით მუშაობა ხელ უწყობს არამარტო
მოსწავლის განვითარება, არამედ ტექსტზე მუშაობის ანალიტიკური
უნარების ფორმირებასაც.
განვიხილოთ კიდევ ერთი მაგალითი – ინფორმაციის გარდასახვის ფორმები. რამდენადაც მეთოდური საშუალებები პედაგოგებს ტექსტთან მუშაობის ეფექტურად წარმართვაში ეხმარება, იმდენად განსაკუთრებული ყურადღების გამახვილება სჭირდებათ მოსწავლეებს ინფორმაციის ტრანსფორმაციისას.პირობითად ინფორმაციის გარდასახვის ფორმები შეგვიძლია
შემდეგნაირად დავყოთ:
Ø
სქემატური ტექსტები (მაგალითად, სქემა, ცხრილი, გრაფიკი);
Ø
ტექსტი/ექსტრაქტები (მაგალითად – ცნობა, გეგმა, სინქვეინი,
დოსიე);
Ø
სხვადასხვა ჟანრის ტექსტები (მაგალითად – მოთხრობა,
წერილი, შეტყობინება).
სხვადასხვა ფორმის ტექსტების შედგენისთვის მასწავლებელმა მოსწავლეს უნდა გააცნოს ტექსტის სტრუქტურა, შესთავაზოს მათი მოდელი, მაგალითი. ამის შემდეგ მოსწავლეს უნდა მიეცეს საშულება პრაქტიკულად გამოიყენოს თეორიული ცოდნა და
იმუშაოს შეცდომების, ხარვეზების კორექციაზე. მომავალში მოსწავლე დამოუკიდებლად შეძლებს სხვადასხვა ტექსტებზე მსგავსი ტიპის სამუშაოს შესრულებას, ტექსტების გარდაქმნა-გადასხვაფერებას, გამოკვლევას და ა.შ.
განვიხილოთ სინქვეინის და დოსიეს მაგალითი (სქემა 2 და
3).
პირველი წარმოადგენს
ინფორმაციის გარდაქმნის, ტრანსფორმაციის პოპულარულ ფორმას. სინქვეინი საშუალებას იძლევა დიდი მასალის მოკლედ გადმოსაცემად. ამისთვის მოსწავლეს სჭირდება
ტექსტში ძირითადი მომენტების გამოყოფა, მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების დამყარება, საკუთარი
მოსაზრებების გამოთქმა და შედეგების გამოკვეთა.
თემა – „ბერძნული პოლისები”:
დოსიეს უპირატესობაა დიდი მოცულობის ინფორმაციის ფიქსაცია, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია სწავლის ზედა საფეხურზე თემის.
დოსიეს სწორად შედგენისთვის
უნდა გავითვალისწინოთ შემდეგი:
v
თემის,
პრობლემის, საკითხის შესახებ ინფორმაციის სხვადასხვა
სახის გამოყენება;
v
შედარებით ოპტიმალური ფორმების მოძებნა ინფორმაციის
უკეთ აღქმისთვის;
v
ინფორმაციის საკმარისობა თემის, საკითხის, პრობლემის
გადაჭრისთვის;
v
ინფორმაციის ლოგიკურობა;
v
ცალკეული ფრაგმენტების ერთიან ინფორმაციად შეერთების
შესაძლებლობა.
თემა – „ბერძნული პოლისები”:
მასწავლებლის ახსნის
შემდეგ მოსწავლეებს შეეძლებათ ინფორმაციის დამოუკიდებლად გარდაქმნა, მათი გადმოცემა
სქემების, გრაფიკების, ცხრილების, გეგმების მეშვეობით.
ყოველივე ამით მასწავლებელი ქმნის პირობას მოსწავლეთა სასწავლო-შემოქმედებითი
კომპეტენტურობისთვის, სთავაზობს მათ პიროვნული და
სოციალური პრობლემატიკის გადაჭრაზე ორიენტირებულ ამოცანებს. სწორედ
ამისთვის სჭირდებათ
მოსწავლეებს ინფორმაციის გადამუშავების ხერხების
ცოდნა და მასწავლებელიც მათ ამ მეთოდებით„ამარაგებს” მას.
ტექსტთან ყურადღებით მუშაობა მნიშვნელოვან პირობას წარმოადგენს
ინფორმაციული სივრცის მუდმივი გაფართოებისათვის,
ხოლო ინფორმაციის გარდაქმნის ოპტიმალური გზების მოძიება დადებითად მოქმედებს მოსწავლის
შედეგებზე და აფართოებს მათ შესაძლებლობებს.
