ცა და მიწა – სულისა და ხორცის
მეტაფორა
Поэта взор в возвышенном безумье
Блуждает между небом и землей.
Шекспир
მას შემდეგ, რაც მეტაფორების ოკეანეში აღმოვჩნდი და მათი ძიება სიღრმეებში დავიწყე, მივხვდი, რომ მეც ერთი ჩვეულებრივი ნიშანი-მეტაფორა ვიყავი და დავფიქრდი იმაზე, ასეთ შემთხვევაში, როგორ შემეძლო სხვა მეტაფორული სისტემების ამოცნობა… და, საერთოდ, ვინ იყო ის, ვინც „სწავლობდა”…
თუ ადამიანი სულისა და ხორცის ერთობაა, სად არის მათ შორის ზღვარი…?
ამ მოვლენაზე დაკვირვება პოეზიიდან დავიწყე:
ადამიანის შექმნის ბიბლიური “ფაქტი”, რომ უფალმა იგი შექმნა თიხისგან და ჩაჰბერა სული, ანუ სიმბოლურად მიწა და ცა, მიწიერი და ზეციური გააერთიანა მასში, პოეზიაში შესაბამისად აღინიშნა და ბევრი ძებნა არ დამჭირვებია, რომ ამ აზრის შემცველი სტრიქონები ქართულ პოეზიაში სხვადასხვა ავტორთან ამომეკითხა…
ილია ჭავჭავაძე
“მე ცა მნიშნავს და ერი მზრდის,
მიწიერი ზეციერსა..”
აკაკი წერეთელი
“თქვენ რომ გგონიათ, ის არ ვარ,
სხვებს რომ ჰგონიათ, არც ისა!
შუა კაცი ვარ უბრალო,
ხან მიწისა ვარ, ხან – ცისა!”
გალაკტიონ ტაბიძე
“მაგრამ მაინც შედარებით
ცის და მიწის შეზავება,
მოგონების ნეტარებით
ჩემს გულს ენათესავება.”
გიორგი ლეონიძე
“მიწა ვიყავ და ცაი შევიქენ”.
ტერენტი გრანელი
“არ ვიცი, ვინა ვარ,
არ ვიცი, სადა ვარ,
მე თითქოს იქა ვარ,
მე თითქოს აქა ვარ…”
მუხრანმა ჭავარიანი
“ხორცი მასესხა მიწამ,
სული მასესხა ზეცამ,
თხემით ტერფამდე სესხმა,_
რა უნდა გავცე სესხად”.
ჯანსუღ ჩარკვიანი
“ერთიანი ცა და მიწა
ვის უპყრია ხელში…”
შოთა ნიშნიანიძე
“თუ მიმზიდველი ეგ ცხოვრება
ლეგენდად იქცა,
მიზიდულობა წესია და
კანონი ბრძნული,
და რაკი სრულად ეკუთვნოდა
ცასა და მიწას,
მიწამ სხეული მიიზიდა
და ზეცამ – სული”.
ტარიელ ჭანტურია
“ხარ სული და ხორცი –
ხარ მიწის და ხარ ცის…
მე რომ ვფიქრობ – არც ეს…
სხვა რომ ფიქრობს – არ ცის…
ხან ისე გძულს თავი,
ხანაც გავხარ ნარცისს!
ხარ, ცხადია, მიწის,
მაგრამ უფრო – ხარ ცის…”და ა.შ.
თითქოს პოეტი “პირველი ადამიანია”, ქმნადობის შედეგი და ამავე დროს, ახალი ქმნადობის შემოქმედი, რადგან პოეზია ახალი სამყაროს “სიტყვებით” შექმნაა და ეს სიტყვები უბრალო, ყოველდღიურ მეტყველებაში ინფორმაციის გადასაცემად გამოყენებული ლექსიკური ერთეულები კი არა, ღრმა აზრის გამომხატველი ნიშნებია, რომლებსაც პოეტის შინაგანი სამყაროდ ან სრულიად შეუცნობელი სივრცეები “ამოაქვს”, ამიტომ პოეტური ტექსტი, ისევე, როგორც ნიშანი პოეზიაში, მრავალგანზომილებიანია… ერთი აზრი სხვადასხვა ავტორთან სრულიად სხვადასხვა შინაარსით, განსხვავებული სინტაქსითა და ლექსიკით შეიძლება გაფორმდეს.
აზრის ძალა მის განსხვავებულ გამოვლინებაშია. მაგრამ ამგვარი პრეზენტაციის დროსაც კი გარკვეული კანონზომიერება იკვეთება. სწორედ ნიშნის ეს ბუნება უნდა ამოიცნოს სემიოტიკის მკვლევარმა. დაინახოს სისტემებს შორის ნიშნის მოძრაობის უნივერსალური მოდელი. იმის მიუხედავად, რომ ეს ნიშანი ერთ შემთხვევაში შეიძლება იყოს ვერბალური, სხვა შემთხვევაში – ვიზუალური…
გზა იდეიდან მატერიისკენ და საგნიდან აზრისკენ ნიშანში იკვეთება. სიტყვა კვდება, როცა მას ენაში აღარ გამოიყენებენ, როცა ის ფუნქციას კარგავს. შესაბამისად, საგანი როცა ფუნქციას კარგავს, კარგავს აზრსაც. მხოლოდ ფუნქცია, დანიშნულება ამოძრავებთ ნიშნებს და სძენს მათ აზრს.
ადამიანიც ნიშანია, თავისებური სიმბოლო, და როცა ის ამბობს, რომ “აზრი შეიძინა მისმა ცხოვრებამ”, ნიშნავს, რომ იპოვნა ფუნქცია, რომლითაც ის გარკვეული აზრის, იდეის მსახური იქნება.
ამ მსჯელობაში ნიშნის ერთი უნივერსალური ბუნება გამოიკვეთა. იმისათვის, რომ ნიშანმა იარსებოს, აუცილებელია ფუნქცია. სამყაროში შემთხვევით არც არაფერი ჩნდება და არც არაფერი კვდება.
მერაბ მამარდაშვილი თავის ცნობილ “აზროვნების ესთეტიკის” სალექციო კურსში ერთგან ამბობს: “ტრადიციულად ადამიანის ცნობიერება წარმოადგენს “სუფთა დაფას”, რომელზეც ბუნება, სამყარო აღბეჭდავს თავის ნიშნებს, ეს ნიშნები წესრიგდება რაღაც ასოციაციური კავშირებით, შეგედად კი ჩვენ ვიგებთ: ასე იგება ენა… ასე იგება ხელოვნება და სხვა…”
სამწუხაროდ, ადამიანური ცნობიერება თავისი აპარატით შეზღუდულია აღიქვას, დაინახოს და შეიმეცნოს სამყაროში ყველაფერი, რაც ხდება, რადგან ჩვენ მხოლოდ იმას და იმდენს ვხედავთ, განვიცდით და აღვიქვამთ, რამდენიც ეს ადამიანურ ცნობიერებას შეუძლია. სინამდვილეში ჩვენი ხედვა ძალიან შეზღუდული და ნაწილობრივია, რადგან თავად ვართ სუბიექტებიც და ობიექტებიც, როცა საკუთარი თავის შევისწავლასა და გამოვიკვლევას ვცდილობთ.
