ტექსტზე მუშაობა და კითხვის სტრატეგიები უცხო ენის გაკვეთილზე

მონტენი 

უცხო ენის ათვისებისას ტექსტზე მუშაობა ერთ-ერთ მნიშვნელოვან როლს ასრულებს. ტექსტის გაგება და ტექსტის შექმნა ენის შესწავლის ის საკვანძო საკითხებია, რომელთა გარეშეც მასწავლებელსა და მოსწავლეს ნებისმიერი მიზნის მიღწევა გაუჭირდებათ. ამ პროცესის გარეშე წარმოუდგენელია გრამატიკული თუ ლექსიკური სიახლეების გაკვეთილზე შეტანა, შესასწავლი ქვეყნის შესახებ მოსწავლეებისთვის ინფორმაციის მიწოდება, სამეტყველო უნარ-ჩვევებზე ვარჯიში, ენობრივი საშუალებების  მნიშვნელობის, ფუნქციისა და სტრუქტურის ათვისება და ა.შ.  

უცხოენოვანი ტექსტის კითხვის დროს მოსწავლეები ბევრ სირთულეს აწყდებიან, რაც არა მარტო ლექსიკური ერთეულებისა თუ გრამატიკული წესების, უცხო ქვეყნის სოციალური თუ კულტურული მოვლენების არცოდნას უკავშირდება, არამედ ენის ათვისებისას უცხოენოვან ტექსტზე მუშაობის არასწორ სტრატეგიებსა და ხერხებსაც. 

ტექსტის, როგორც ენის ათვისების ერთ-ერთი ძირითადი საშუალების, რეცეფცია და მისი დახმარებით ახალი ტექსტის შექმნა მოსწავლეებს კოგნიტურ და კომუნიკაციურ  კომპეტენციებს უვითარებს. შესაბამისად, ტექსტზე მუშაობის ფუნქციაა, მოსწავლეებს ჩამოუყალიბოს ის უნარ-ჩვევები, რომლებიც მათ უცხო ენის ფლობისთვის საჭირო კომპეტენციებს განუვითარებს.  

ტექსტის შინაარსის სრულყოფილად გაგებისა და სწორად აღქმისთვის გადამწყვეტი როლი ენიჭება უცხოენოვანი ტექსტის სწორად შერჩევას, რაც შედეგების ეფექტურობასა და მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლებას განაპირობებს.

უცხოენოვანი ტექსტის შერჩევისას, უპირველეს ყოვლისა, გასათვალისწინებელია, რომ სამიზნე ჯგუფისათვის ტექსტი ენობრივად მარტივი და ინტერესების შესაბამისი იყოს. სასურველია: 

–ტექსტს ჰქონდეს აღმზრდელობითი ფუნქცია და შეიცავდეს მნიშვნელოვან, შემეცნებით ინფორმაციებს;

–ტექსტის თემატიკა შეესაბამებოდეს მოსწავლეთა ინტერესებსა და ემოციებს, რათა მათ მთავარი საკითხების აღქმა გაუიოლდეთ;

–ტექსტის პრობლემატიკა მოსწავლეებისთვის ნაცნობი იყოს (მაგ., სხვა საგნებიდან);

–ტექსტს კავშირი ჰქონდეს სახელმძღვანელოში მოცემულ განვლილ ან აქტუალურ მასალასთან/თემატიკასთან;

–ტექსტი არ შეიცავდეს საკუთარ ან შესასწავლ ქვეყანაში ტაბუდადებულ თემებს;

–ტექსტს შეეძლოს მოსწავლეებზე დადებითი ზეგავლენის მოხდენა

და სხვ.

მიზნების მისაღწევად კითხვის სტრატეგიები გამოიყენება, რომლებიც მთელ რიგ მიზანდასახულ ქმედებებს გულისხმობს. კითხვის სტრატეგიებს მოსწავლეები შეგნებულად ეუფლებიან და დამოუკიდებლად იყენებენ.

სწორად შერჩეული სტრატეგია მოსწავლეებს ეხმარება:  

–ტექსტის გაგებასა და დამუშავებაში;

–ტექსტის შესახებ შეკითხვების დასმაში;

–ტექსტიდან დასკვნების გამოტანასა და მიღებული ცოდნის გამოყენებაში და ა.შ.

უცხო ენის თანამედროვე გაკვეთილზე ხშირად გამოიყენება:

oტექსტში ორიენტირებისათვის საჭირო სტრატეგიები (მაგალითად, ყველაფრის გაგება, რომელიმე მნიშვნელოვანი ინფორმაციის მოიძიება ან თვალის ერთი გადავლებით კითხვა);

oტექსტიდან მთავარი იდეების ამოკრეფა (მაგ., ბარათებზე საკვანძო სიტყვების ამოწერა, ძირითადი შინაარსის გამოტანა, გეგმის შედგენა, გრაფიკების/ცხრილების შედგენა); 

oტექსტში რთულად გასაგები ადგილებისათვის დამხმარე საშუალებების  გამოყენება: შეკითხვების დასმა, უცნობი სიტყვების ლექსიკონში მოძებნა, ტექსტის დანაწევრება და ა.შ. 

ტრადიციული გაკვეთილისგან განსხვავებით, დღეს, ტექსტის რეცეფცია სხვადასხვა ხერხით ხდება. თუ ტრადიციულ გაკვეთილზე მასწავლებელი მოსწავლეებისაგან ტექსტში ყველაფრის დეტალურად გაგებას, ყოველი სიტყვისა და წინადადების თარგმნას, ყველა ინფორმაციის ცოდნას მოითხოვდა, დღეს ყველაფერი დამოკიდებულია, უპირველეს ყოვლისა, იმაზე, თუ რა მიზანი აქვს მოსწავლეს. შესაძლებელია კითხვის მიზანი ძირითადი აზრის გაგება, რომელიმე მნიშვნელოვანი ინფორმაციის ამოღება ან ტექსტის დეტალურად გაგება იყოს. მნიშვნელოვანია არა მარტო სავარჯიშოდ აგებულ დავალებებზე მუშაობა ან ლექსიკური ერთეულების დაზეპირება, არამედ თვით კითხვის პროცესიც.

ახალი ტექსტის იოლად გასაგებად სასურველია: 

Øმასწავლებელმა მოსწავლეებს წააკითხოს ტექსტი და პირველად წაკითხვისას  მხოლოდ ტექსტის იდეის გაგება მოსთხოვოს (გაცნობითი კითხვა);

Øმასწავლებელმა მოსწავლეებს წააკითხოს ტექსტი და ტექსტიდან მხოლოდ მნიშვნელოვანი ინფორმაციების ამოღება მოსთხოვოს (ამორჩევით კითხვა);

Øმასწავლებელმა და მოსწავლეებმა ერთხელ ან ორჯერ წაკითხულ ტექსტში ყველა დეტალის, სიტყვისა და წინადადების გაგებას დაუთმონ დრო (დეტალური კითხვა) (იხ. ცხრილი 1). 

კითხვის სახეები გაკვეთილზე

. გაცნობითი, გადახედვითი, ორიენტირებადი კითხვა (ექსპრეს-კითხვა)

. ამორჩევითი, კურსორული, ძებნითი კითხვა (ყნოსვითი კითხვა)

. დეტალური/ტოტალური კითხვა, ანუ კითხვა სიტყვისა და წინადადების დონეზე (დეტექტიური კითხვა)

შერჩეულ ტექსტზე სამუშაოდ მასწავლებელი წინასწარ ამზადებს დავალებების ფართო სპექტრს და გეგმავს ტექსტის წაკითხვამდე, ტექსტის წაკითხვის პარალელურად მიმდინარე და ტექსტის  შემდგომ შესასრულებელ დავალებებს.

ტექსტამდელ ფაზაში საჭიროა, მოსწავლეებს ისეთი დავალებები მიეწოდოს, რომელთა დახმარებითაც მათ გაუიოლდებათ ტექსტისა და ახალი თემების გაგება. ახალი ტექსტის შეტანამდე სასურველია მოსწავლეთა  დაინტერესება და მოტივაციის ამაღლება. ეს მათთვის საინტერესო ისეთ საკითხებზე საუბრით ან სურათისა თუ ვიდეოსცენის ჩვენებით არის შესაძლებელი, რომლებიც ახალ თემას უკავშირდება (სავარჯიშოთა ტიპოლოგია: ტექსტში მოცემულ თემატიკაზე საუბარი, კითხვა-პასუხი, მარტივი დისკუსიის წარმართვა, თემასთან დაკავშირებული სურათის აღწერა ან სიმღერის მოსმენა და ა.შ.). შესაძლებელია, რიგ შემთხვევებში, ტექსტში მოცემული ახალი გრამატიკული სტრუქტურების შესწავლის გასაიოლებლად ნასწავლი მასალის გამეორება  (მაგ., წარსული დროის ფორმების ახსნამდე აწმყო დროის ფორმების გამეორება დ.ა.შ.) და/ან ახალი ლექსიკური ერთეულების ტექსტში შეხვედრამდე მათზე მუშაობა (მაგ., შედგენილი სიტყვების შემთხვევაში ამ სიტყვების შემადგენელი მარტივი ლექსიკური ერთეულების გამეორება წინასწარ მომზადებული ბარათებით, დაფაზე ჩვენებით და ა.შ.). შესასწავლი კულტურის შესახებ ინფორმაციების მიღება მოსწავლეებს ტექსტამდელ ფაზაში შეუძლიათ მშობლიურ ენაზეც (განსაკუთრებით საწყის საფეხურზე). 

ტექსტამდელ ფაზაში გამოიყენება როგორც ღია და ნახევრად ღია,ასევე დახურული და ნახევრად დახურული ტიპის დავალებები.

ტექსტის კითხვის პარალელურ ფაზაში, ძირითადად, ტექსტის გაცნობითი კითხვა ხდება, რომლის ტიპურ დავალებასაც წარმოადგენს შეკითხვა: ”რის შესახებ არის ტექსტში საუბარი?” ამავე ფაზის ტიპურ დავალებას წარმოადგენს ტექსტის წაკითხვა და ცალკეული ნაწილების დასათაურება, ან პატარ-პატარა ტექსტების სურათებთან დაკავშირება. ტექსტის პირველი წაკითხვისას მოსწავლეები ძირითად აზრს იგებენ და ახალი ინფორმაციების, ლექსიკური თუ გრამატიკული ერთეულების გასაცნობად და შესასწავლად ემზადებიან (ტექსტის დეტალური გაგება). ამავე ფაზაში შესაძლებელია მოსწავლეებს ტექსტში მხოლოდ რომელიმე ინფორმაციის/ინფორმაციების ამოკრეფა/მოძებნა დაევალოთ (სავარჯიშოთა ტიპოლოგია: წაიკითხეთ ტექსტი და უპასუხეთ კითხვას: რაზეა ტექსტში საუბარი?; მოძებნეთ ტექსტში გარკვეული ინფორმაცია; დააკავშირეთ ტექსტები მოცემულ სათაურებთან; დააკავშირეთ ტექსტები მოცემულ სურათებთან და ა.შ.)

ამ ფაზაში გამოიყენება უმეტესწილად დახურული ტიპის დავალებები.

ტექსტზე მუშაობის შემდგომი ფაზა გულისხმობს ტექსტის საშუალებით შესწავლილი ახალი მასალის გამოყენებას, რაც ნასწავლ მასალაზე დაყრდნობით ახალი ტექსტის შექმნას უკავშირდება. ამ ფაზაში, უმეტესწილად, ნახევრად ღია და ღია ტიპის დავალებები გამოიყენება, როგორებიცაა: ტექსტის პერსონაჟებზე საუბარი, ტექსტში მოცემული კულტურული მოვლენების საკუთარ კულტურასთან შედარება, კულტურულ მსგავსება-განსხვავებებზე დისკუსიის წარმართვა, წერილის დაწერა და ა.შ. 

აქ  წარმოდგენილია ის სტრატეგიები, რომლებსაც მასწავლებლები  ყველაზე ხშირად მიმართავენ. 

 

კითხვის სტრატეგიები

1. კითხვის წინასწარ დაგეგმვა:

Øმოსწავლეთა ცოდნის გააქტიურება 

oტექსტის სათაურის შესახებ იდეების შეგროვება;

oტექსტის შინაარსზე ვარაუდის გამოთქმა და ა.შ.

Øთვალის გადავლებით ტექსტის წაკითხვა, ანუ ტექსტის სწრაფად გადაკითხვა;

Øკითხვის პროცესის შემოწმება; 

Øვარაუდების გადამოწმება; 

Øტექსტის გაგების სირთულის დადგენა; 

Øტექსტში ექსპლიციტური და იმპლიციტური ინფორმაციების შედარება მოსწავლეთათვის ნაცნობ ინფორმაციებთან და ა.შ.

3. ტექსტის დამუშავებისა და გამოყენების სტრატეგიები:

Øტექსტის შესახებ კითხვების დასმა;

Øმნიშვნელოვანი ინფორმაციების მოძიება;

Øსაკვანძო სიტყვების ქვეშ ხაზის გასმა;

Øმინდორზე ჩანიშვნების გაკეთება;

Øტექსტის მონაკვეთებად დაყოფა;

Øქვესათაურების პოვნა/გამოყოფა;

Øწაკითხულის საკვანძო სიტყვების დახმარებით მოყოლა და ა.შ.

Øსიტყვების ახსნა (კონტექსტის მიხედვით, ლექსიკონის დახმარებით, მასწავლებლის მიერ წინასწარ შედგენილი გლოსარის მიხედვით);

Øტექსტის შინაარსის გაგების შემდეგ საუბარი ამა თუ იმ თემაზე;

Øსაკუთარ ცოდნასა და ტექსტის ერთი ნაწილის გაგებაზე დაყრდნობით მთლიანი ტექსტის გაგება და ამ დროს წამოჭრილი პრობლემების დაძლევა და ა.შ.