დაახლოებით ერთი წლის წინ მეგობრებთან ერთად მიმიწვიეს საზოგადოებრივი რადიოს ერთ-ერთ გადაცემაში. ვსაუბრობდით თანამედროვე ქართულ პოეზიაზე, საკუთარ შემოქმედებასა და ლიტერატურასთან დაკავშირებულ სხვა საკითხებზე. ღია ეთერში დაგვიკავშირდა რადიომსმენელი, რომელსაც აინტერესებდა, ითვლება თუ არა პოეზიად ისეთი ლექსი, რომლის ზეპირად სწავლა თითქმის შეუძლებელია. მაშინ, დროის სიმცირის გამო, მე და ჩემი მეგობრები მოკლე პასუხით შემოვიფარგლეთ, მაგრამ მივხვდი, რომ მსგავსი დამოკიდებულება თანამედროვე ქართული პოეზიის მიმართ არცთუ იშვიათია და ყურის მაამებელი „მუსიკა უპირველეს ყოვლისა”, თუნდაც გალაკტიონისეული სიმფონიის ფერმკრთალი აჩრდილი, ისევ პირველ ადგილს იკავებს.
***
უნდა ვაღიარო, ერთადერთი „ჩავარდნილი” გამოცდა, ჩემდა სამარცხვინოდ, ქართულ ლიტერატურაში მქონდა. იმის გამო, რომ ოცდაათამდე ლექსი ვერაფრით დავიზეპირე, მასწავლებელმა ჩემი გვარის გასწვრივ გავაზივით კუდმოქნეული ორიანი შემოხაზა სხვა მოსწავლეთა ცოდვებით ისედაც საკმაოდ დამძიმებულ სასკოლო ჟურნალში და იმ წუთიდან ჩემი კალენდრიდან გაქრა სიტყვა „ზაფხული”. მთელი თვის განმავლობაში ნაზუთხ-ნაწვალები ტვინით მივედი სკოლაში, მაგრამ გამოცდაზე შესვლისთანავე ნასწავლი მასალა ფრაზებად, მეტაფორებად და რითმებად დაიშალა, თითქოს ბოროტმა დედინაცვალმა ერთმანეთში განგებ აურიაო, და ვეღარაფრით მოვახერხე ერთმანეთისგან მათი განცალკევება. პირველად მაშინ გამიჩნდა კითხვა, ნეტავ რომელ კეთილ საქმეს ემსახურება ლექსის დაზეპირების აუცილებლობა-მეთქი.
მიუხედავად იმისა, რომ დღესაც ძალიან ძნელად ვიმახსოვრებ ლექსებს (მათ შორის – საკუთარსაც), სწავლის ეს მეთოდი, თუნდაც მეხსიერების გასავარჯიშებლად, ძალიან სასარგებლო რამ მგონია, მაგრამ ჩემთვის ის უფრო საინტერესოა, რამდენად აუცილებელია ტექსტის დაზეპირება მისი გაგებისთვის, ან საიდან ჩამოყალიბდა კრიტერიუმი, რის მიხედვითაც პოეზიად ვერ ჩავთვლით ტექსტს, რომლის დაზეპირებაც შეუძლებელია. მგონი, საინტერესოა, რა სასწორზე იწონება, რომელ საზოგადოებრივ საზომ ერთეულს უნდა მოერგოს თანამედროვე ქართული პოეზია – გიტარის სიმებს, პირთამდე სავსე სასმისის ყელს, სახელდახელო სკამ-სცენაზე შესკუპებული გვარის სიამაყეების პირტიტველა, წვრილ ხმებს თუ გულზე მუშტის ბრაგუნის რიტმს.
მიუხედავად იმ უამრავი მოსაზრებისა, რაც პოეზიის შესახებ იწერებოდა და იწერება, მისი შეფასება მაინც სუბიექტური აღქმის საქმე მგონია: წავიკითხე, განვიცადე, დამრჩა. პირადად მე კითხვისას ხშირად მეუფლება შეგრძნება, რომ ლექსი, როგორც ადამიანი, მოდის ჩემკენ თავისი სიარულის მანერით, მიმიკებით, სუნით, ფერით და მოაქვს თავისი ამინდი ჩემს სამყაროში. პოეზიის კითხვისას თითქოს ყველაზე აუხნელი მოვლენებიც კი ლოგიკური გვეჩვენება და არც ის გვიკვირს , როცა ერთი ადამიანის გულში მთელ მსოფლიოს აღმოვაჩენთ:
„ბედნიერების წამო, რა ვქნა, როგორ გიხელთო, როგორ გაქციო საუკუნედ, ჩემს სახლში როგორ დაგაბერო?” (ბესიკ ხარანაული)
ალბათ ყველას ჰქონია შემთხვევა, როცა რომელიმე ლექსის (თუნდაც სასკოლო პროგრამაში შესულისა და ნაძალადევი მორჩილებით ნასწავლის) რომელიმე ფრაზა აკვიატებია. ეს ფაქტორი კონვენციურ ლექსებთან უფრო მოქმედებს, რაც მართლაც სიტყვის მუსიკის დამსახურებაა. თუმცა ქართულ ვერლიბრსაც ვერ დავწამებთ „სრულ სიყრუეს”. მეც კი, საკმაოდ არასახარბიელო მეხსიერების პატრონი, ხშირად ვციტირებ საყვარელი თანამედროვე ქართველი ავტორების ფრაზებს, რაც, ჩემი აზრით, ლექსის შინაარსის, მისი უხმო, ძარღვებში ჩაკეტილი სისხლის მუსიკის დამსახურებაა. ასეთი ლექსი სულ სხვა ხერხით დაგამახსოვრებთ თავს: შიშველი სიმართლით, გულახდილობით, მეტაფორების სილამაზით… ასეთ სამყაროში შესვლისას საკუთარ თავსაც ხშირად იპოვი. ასე რომ, ერთი შეხედვით, გაურანდავი სტრიქონების მიღმა შეიძლება ნამდვილ საბადოს გადააწყდეს ლექსთან კირკიტის მოყვარული მკითხველი.
***
„არავის უნდა, უჩუმარი კედელი იყოს და ყველას უნდა იყოს ჩუქურთმა. ვინმე ხომ უნდა დაწვეს ბილიკად მწვერვალისაკენ… ცისკენ… ვინმე ხომ უნდა დამთავრდეს ჩუმად?” (ელა გოჩიაშვილი)
დღეს ქართულ პოეზიაში თვალში საცემად მომრავლდნენ ნოვაციის მოყვარული ავტორები, რომელთა შემოქმედებაც კარგა ხანია გასცდა კონვენციური პოეზიის ჩარჩოებს, არა მარტო ფორმის -სათქმელის თვალსაზრისითაც. ამ სახის ცვლილებებს მკითხველთა გარკვეული ნაწილი მტკივნეულად აღიქვამს. საზოგადოების მხრიდან ხშირად ისმის ასეთი შენიშვნები: „ეს არ არის პოეზია!” ან – „ამ ლექსს ზეპირად არავინ ისწავლის!” შევეცდები, მათი შეშფოთება ცოტათი მაინც გავაბათილო და შევახსენო, რომ არსებობენ და ყოველთვის იარსებებენ ავტორები, რომელთა ლექსებსაც სიამოვნებით დაიზეპირებენ, იმღერებენ ან სადღეგრძელოდ გამოიყენებენ და იმედს ვიტოვებ, ისეთებიც, რომლებიც დროს გაუძლებენ და შესაშურ ვირტუოზულ ტექნიკასთან ერთად მნიშვნელოვანი სათქმელითაც გაგვაოცებენ.
გალაკტიონის მსგავსი ვირტუოზები არცთუ ხშირად იბადებიან. მაგრამ, ჩემი აზრით, ქართულ თანამედროვე პოეზიას უკვე ჰყავს თავისი კორიფეები: ლია სტურუა, ბესიკ ხარანაული, ზვიად რატიანი, ელა გოჩიაშვილი… სიტყვა რომ არ გამიგრძელდეს, იმის ახსნას აღარ დავიწყებ, რა წვლილი მიუძღვით მათ ქართული ვერლიბრის დახვეწა-განვითარებაში. მხოლოდ იმას ვიტყვი, რომ მათი შემოქმედება ყველაზე უკეთ პასუხობს იმ ერთი შეხედვით უმნიშვნელო კითხვას, რომელმაც ასე დიდხანს მაფიქრა.
ვინ იცის, ქართულ პოეზიაში მიმდინარე პროცესებს როგორ შეფასებას მისცემს მომავალი თაობა – დრო ხომ ყველაზე ზუსტი საზომია, ამიტომ დაველოდოთ. მე კი ვეცდები, ჩემს მოსწავლეებს სულ სხვა სასწორზე ავაწონინო „ცხოვრება ქვებში”, „ბილიკად გაწოლილი ჩუმი არსებობა” და „ბედნიერების წამის” მოხელთების ოცნებით ცხოვრება.
