მედიაწიგნიერება და ისტორიული წყაროების კრიტიკული ანალიზი გაკვეთილზე

მედიაწიგნიერების უნარების განვითარება თანამედროვე სამყაროში ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევაა და სწორედ ამიტომ 2011 წლიდან ის ეროვნულ სასწავლო გეგმაში მოიაზრება, როგორც გამჭოლი კომპეტენცია, ანუ მისი სწავლა/განვითარება ყველა საგანში უნდა მოხდეს.

მედიაწიგნიერი მოქალაქე არის კრიტიკულად მოაზროვნე და უპირობოდ არ იღებს ყველა ინფორმაციას, იცის მისი გაფილტვრა და გადამუშავება, რაც შემოქმედებითსაც ხდის მას.

ციფრულ სამყაროში, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, ინფორმაციამ კი არ გაგვაკონტროლოს, არამედ ჩვენ ავიყვანოთ კონტროლზე.

ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ახლა, როცა დიდძალი ინფორმაციის ნაკადია არათუ ყოველდღიურად, არამედ ყოველ წუთს. თუმცა, არც ძველ დროში იყო ამ მხრივ საქმე კარგად, რის საფუძველსაც ისტორიული წყაროების ანალიზი გვაძლევს.

საინტერესოა, როგორ უნდა დავნერგოთ ის ჩვენს გაკვეთილებთან ერთად ისე, რომ საკითხი საინტერესოდ მივაწოდოთ მოსწავლეებს. ამისთვის, კარგი იქნება თუ სხვადასხვა საგნის მასწავლებლები თავის გამოცდილების გაზიარებას დაიწყებენ და ექსპერიმენტებს არ მოერიდებიან.

მე, ახლა, ისტორიის ერთი გაკვეთილის მაგალითზე ჩატარებული გაკვეთილის გეგმას გაგიზიარებთ, რომელიც მედიაწიგნიერების კვირეულის ფარგლებში ერთ-ერთ აქტივობად განვახორციელე.

საბაზო საფეხურზე, IX კლასში, გაკვეთილის თემად შევარჩიე –  მედიაწიგნიერება და ისტორიული წყაროების კრიტიკული ანალიზი.

ჩავატარე არასტანდარტული გაკვეთილი, რომლის გეგმასაც გთავაზობთ და მოხარული ვიქნები, თუ სწავლა/სწავლების პროცესში დამხმარე მასალად გამოგადგებათ.

საგანი: ისტორია

სწავლების საფეხური / კლასი: საბაზო საფეხური – IX კლ.

მოსწავლეთა რაოდენობა: 20 მოსწავლე (მათ შორის ერთი სსსმ მოსწავლე. შენიშვნა: ყველა აქტივობაში გათვალისწინებულია სსსმ მოსწავლის ჩართულობა)

გაკვეთილის თემა: მედიაწიგნიერება და ისტორიული წყაროების კრიტიკული ანალიზი

გაკვეთილის ხანგრძლივობა: 70 წთ ( 2 გაკვეთილი, შენიშვნა: სსიპ გორის N11 საჯარო სკოლაში ობიქტური მიზეზების გამო გაკვეთილები 35 წუთიანია)

გაკვეთილის მიზანი: მოსწავლეები შეადარებენ ორი განსხვავებული წყაროდან მიღებულ ინფორმაციას, იმსჯელებენ მედიაწიგნიერების როლზე ინფორმაციის გაცნობისას.

გაკვეთილის თემისა და მიზნის შესაბამისობა ეროვნული სასწავლო გეგმის მოთხოვნებთან: 

მედიაწიგნიერება (ამონარიდი ესგ-დან) – მოსწავლე შეძლებს, ერთი მხრივ, მულტიმედია ტექსტების აღქმა-გააზრებას, ინტერპრეტირებას, გამოყენებას, მეორე მხრივ, მედიასამყაროში ორიენტირებას, სწორი არჩევნის გაკეთებას (ინფორმაციის „გაფილტვრა“) და მიღებული ინფორმაციის კრიტიკულად შეფასებას.

შედეგი:   წყარო / ინტერპრეტაცია

• ახალ დროსთან დაკავშირებული ფაქტების/მოვლენების/პროცესების სხვადასხვა ტიპის წყაროების მონაცემების საფუძველზე შესწავლა-ინტერპრეტირება; შესაბამისი პერიოდის წყაროების და მათი ინტერპრეტაციის საფუძველზე გამოთქმული მოსაზრებების სანდოობის გაანალიზება (ისტ.საბ.1,2,5,6);

გამოყენებული მეთოდები: გონებრივი იერიში, მინი-ლექციები პტეზენტაციებით, თამაში – „გაფუჭებული ტელეფონი“, წყაროს ანალიზი, დისკუსია.

შეფასება:  ზეპირი განმავითარებელი

წინარე ცოდნა: მოსწავლეებს შეუძლიათ წყაროების ანალიზი, შედარება.

შენიშვნა: სსსმ მოსწავლეს შეუძლია გამარტივებულ ტექსტებზე მარტივი (ცოდნა,გაგება-ბლუმის ტაქსონომიის მიხედვით) პასუხების გაცემა.

რესურსები: პრეზენტაციები მედიაწიგნიერებისა და ფოტოფაბრიკაციის შესახებ, შესახებ, პროექტორი, კომპიუტერები, ფურცლები, კალმები

უცხო სიტყვათა ლექსიკონი:

მედიაწიგნიერება –  უნარი, რომელიც თანამედროვე ცხოვრებაში სწორად ორიენტირებაში გვეხმარება. მედიაწიგნიერმა ადამიანმა იცის თუ როგორ, სად მოიპოვოს, გაფილტროს, შექმნას და გასცეს შესაბამისი ინფორმაცია. ასევე აქვს უნარი გადაამოწმოს სანდო წყარო. მედიაწიგნიერება ადამიანში ანვითარებს კრიტიკულ და შემოქმედებით აზროვნებას;

ინფორმაცია –  ნებისმიერი მოვლენის შესახებ ფაქტებისა და მათი თანმიმდევრობის ერთობლიობა;

მედია –  წარმოიშვა ლათინური სიტყვიდან medium (მრავლობითი რიცხვი – media) და ნიშნავს საშუალებას; იგი ინტერპრეტირდა, როგორც ინფორმაციის მიღების წყარო;

დეზინფორმაცია – ინფორმაცია, რომელიც ყალბია და განგებ არის შექმნილი, რომ კონკრეტულ პიროვნებას, სოციალურ ჯგუფს, ორგანიზაციას ან ქვეყანას ზიანი მიაყენოს;

ტროლი – ყალბი პროფილების ამოფარებული პირები, რომელთა მიზანია სოციალურ ქსელებში მომხმარებელთა განწყობებზე გავლენის მოხდენაა;

ბოტი – ბოტი სოციალურ ქსელში არსებული ავტომატიზებული პროფილია, რომელსაც რეალური პიროვნების პროფილისთვის მსგავსი მახასიათებლები აქვს;

ფოტო/ვიდეოფაბრიკაცია – გულისხმობს რეალურთან მაქსიმალურად მიმსგავსებული ვიდეოების წარმოებას

შენიშვნა: ტერმინოლოგიის განმარტება და ყველა წყარო, რომელიც გამოვიყენე, მითითებულია პრეზენტაციებში.

გაკვეთილი:

აქტივობა 1: (1-2-წთ): გამოწვევა: გონებრივი იერიში – რა ვიცით მედიაწიგნიერების შესახებ?

აქტივობა 2: (10 წთ):  პრეზენტაცია – რა არის მედიაწიგიერება? (დანართი 1)

მასწავლებელი

შენიშვნა: მოსწავლეების მხრიდან შეკითხვების შემთხვევაში ემატება 1-2 წთ.

აქტივობა 3: (15-20  წთ):  წინასწარ დაყოფილი 5 კაციანი ოთხი ჯგუფი ეცნობა ინფორმაციას და თამაშობენ „გაფუჭებულ ტელეფონს“.

ერთი ჯგუფი ადგილზე რჩება, დანარჩენი – ტოვებს აუდიტორიას, მასწავლებელი დარჩენილებს უკითხავს ინფორმაციას და 60 წამის განმავლობაში (ინიშნავს დროს) მოსმენილი ამბის გადმოცემას სთხოვს.

კლასში მეორე ჯგუფს უხმობენ და პირველებისგან ისმენენ ინფორმაციას, ასე გადასცემენ ისინი მესამე ჯგუფს და მესამე-მოთხეს.

ბოლო ჯგუფი მოყვება „დეტალურად“ ამბავს, ბოლოს მასწავლებელი კითხულობს ხმამაღლა ისევ იმავე ინფორმაციას (გამოქვს პროექტორზეც). შემდეგ ურიგებს ჯგუფებს პატარა კითხვარს, სთხოვს შეავსონ 3-4 წუთის განმავლობაში და იმართება დისკუსია (5 წუთი (დანართი 2)).

შენიშვნა: მოსწავლეების თითოეული აქტივობის მერე მასწავლებელი მათ აძლევს განმავითარებელ შეფასებას (1-2 წთ)

აქტივობა 4: (10  წთ): პრეზენტაცია -რა არის ფოტოფაბრიკაცია? (დანართი 3)

მასწავლებელი

შენიშვნა: მოსწავლეების მხრიდან შეკითხვების შემთხვევაში ემატება 1-2 წთ.

აქტივობა 5: (10 წთ):  მოსწავლეებს დაურიგდებათ ორი ისტორიული წყარო გაკვეთილიდან, რომელსაც პროგრამულად გადიან (ვახტანგ VI, რატომ იმოგზაურა სულხან-საბამ ევროპაში? მე-9 კლ,დიოგენე, 2021) თანდართული კითხვებით და შეავსებენ მას(დანართი 4).

შენიშვნა: სსსმ მოსწავლისთვის გამარტივებული ტექსტია შედგენილი შესაბამისი წყაროებით (დანართი 5).

განმავითარებელი შეფასება (1-2 წთ)

აქტივობა 6: (8-10 წთ): შეჯამება: დისკუსია – რა როლი აქვს მედიაწიგნიერებას, როცა ინფორმაციას ვეცნობით?

აქტივობა 7: შეფასება (განმავითარებელი, 2-3 წთ, დანართი 6)

აქტივობა 8: საშინაო დავალება ( 2-3 წთ): შეავსონ გადაბრუნებული პირამიდა (მასწავლებელი უხსნის დავალების შინაარს, დანართი 7)

დანართები:

დანართი -1: პრეზენტაცია -რა არის მედიაწიგნიერება?

დანართი – 2 : გაფუჭებული ტელეფონი, კითხვარი

ორშაბათს, პირველ სამუშაო დღეს, გეოგრაფიის მასწავლებელმა მეტეოროლოგიურ სადგურში წაგვიყვანა, საიდანაც ამინდს ვაკვირდებოდით. ძალიან საინტერესო დღე გამოვიდა. ასეთი გაკვეთილების ჩატარება ვთხოვეთ ქიმიის, ფიზიკის, ბიოლოგიის და ისტორიის მასწავლებლებსაც. მთელი კვირაა ერთმანეთს ვუზიარებთ ემოციებს, რაც იქ მივიღეთ და გვინდა, შემოდგომის დასრულებამდე მოვასწროთ გასვლები, რადგან მერე აცივდება.

კითხვები მონაწილეებისათვის:

1. რატომ არის მართებული „ასჯერ მოსმენილს ერთხელ ნანახი სჯობს?“
2. გადმოცემისას იკარგება თუ არა ინფორმაცია და როგორ?
3. როგორ ცვლის/ტოვებს მედია ინფორმაციას ტექსტის ერთმანეთისგან გადაწერისას?
4. რატომ სჯობს წყარო იყოს იდენტიფიცირებული, ვიდრე ანონიმური? როგორ შევამოწმოთ წყაროს სანდოობა?

დანართი – 3: პრეზენტაცია –რა არის ფოტოფაბრიკაცია?

დანართი – 4: ისტორიული წყაროები

წყარო 1:

(საქართველოსა და მსოფლიოს ისტორია, მე-9 კლ. გამომც. „დიოგენე“, 2021. გაკვეთილის ტექსტი- N1, N3)

XVI-XVII  საუკუნეებში დას. საქართველოზე ოსმალეთის ბატონობა გრძელდებოდა. მათი სამხედრო გარნიზონები ძირითად ციხე-სიმაგრეებში იდგნენ. იმერეთის მეფე-მთავრები სულთანს ხარკს აძლევდნენ. ამასთან, ფართოდ გავრცელებული იყო ტყვეთა სყიდვა…

ოსმალეთის შემადგენლობაში შევიდა სამცხის სამთავროს უდიდწესი ნაწილი. აქ შეიქმნა ახალციხის (ჩილდირის) საფაშო.

ქართლის მეფეებს, როგორც ირანის ვასალებს, ხშირად უწევდათ ირანის წარმოებულ ბრძოლებში მონაწილეობის მიღება.

1711 წელს ირანში „გურჯისტანის ვალის“ თანამდებობა თავისუფალი აღმოჩნდა. შაჰის არჩევანი ვახტანგზე შეჩერდა. 1712 წელს ქართლის „ჯანიშინი“ ტახტზე დასამტკიცებლად ირანში გაემზავრა…შაჰმა ვახტანგს გამუსლიმება მოსთხოვა, მაგრამ მას სარწმუნოების შეცვლა არ სურდა. ვახტანგი დაატყვევს, ქართლი კი ვახტანგის გამუსლიმებულ ძმას – იესე ალი-ყული-ხანს  გადასცეს.

კითხვები:

1. რა ტიპის ინფორმაციას შეიცავს წყარო?
2. არის თუ არა მასში ავტორის ინეტრპტერაცია?
3. შეიძლება თუ არა ამ წყაროს გადამოწმება?

წყარო: 2

სულხან-საბა ორბელიანის სამახსოვრო ბარათიდან საფრანგეთის სახელმწიფო მინისტრ გრაფ დე პონშატრენისადმი, 1714 წ.

„ თუ ვახტანგი, საქართველოს მეფე, ისპაჰანში დარჩება, საქართველო მთლიანად გამუსლიმების აშკარა საფრთხეში იქნება. თუ ის დაბრუნდება თავის სამფლობელოებში, ქართველები არა მარტო შეინარჩუნებენ ქრისტიანულ სარწმუნოებას, არამედ შეუერთდებიან კათოლიკურს თავიანთი მეფის მაგალითისამებრ, რომელიც კათოლიკურ სარწმუნოებასთან შეერთებას თავად აპირებს. ამ მეფის განზრახვა უფრო ვრცელიცაა; მას სურს, დაეხმაროს მისიონერებს, რომ მათ საქართველოს მოსაზღვრე ჩერქეზეთში, რომლის მთავრის ასულიც ცოლადაც ჰყავს, კათოლიკობა იქადაგონ…

ეს დიდი მოგზაურობა მე წამოვიწყე მხოლოდ ამ ხალხების ხსნისთვის და მოვედი, რათა დავემხო ეკლესიის უფროსი შვილის ფერხთით, ვიმედოვნებ რა, რომ იმ წინადადების განხორციელებისთვის, რომელიც… სპარსელ დიდებულებს მიეცემათ, ვახტანგის საქართველოში დაბრუნება აუცილებელი იქნება“.

კითხვები:

1. რა ფაქტებია გადმოცემული წყაროში ქართლის შესახებ და ემთხვევა თუ არა ის პირველ წყაროს?
2. არის თუ არა წყაროს ავტორი დაინტერესებული მხარე და რა ხერხებით ცდილობს ის მიზნის მიღწევას?
3. არის თუ არა წყაროში რეალურ ფაქტებზე გვერდის ავლის მცდელობა?
4. შენ რომ წყაროს ადრესატი იყო, ენდობოდი თუ არა ამ ინფორმაციას? რატომ?

დანართი – 5:  ადაპტირებული წყარო

 (საქართველოსა და მსოფლიოს ისტორია, მე-9 კლ. გამომც. „დიოგენე“, 2021. გაკვეთილის ტექსტი- N1, N3)

მეთექვსმეტე-მეჩვიდმეტე საუკუნეებში მთელ საქართველოს მტრებისგან საფრთხე ემუქრებოდა.

დასავლეთ და სამხრეთ (სამცხის სამთავროს) საქართველოს ოსმალეთის იმპერია ემტერებოდა და თავისი გავლენის ქვეშ აქცევდა. აქ ადამიანებს იტაცებდნენ და ოსმალეთის ტყვეთა ბაზარზე ყიდდნენ. ამის გამო ქვეყანა მძიმე მდგომარეობაში იყო.

 აღმოსავლეთ საქართველო კი ირანის გავლენის ქვეშ იყო. აქ მეფეებს ირანის შაჰის ნებართვით ნიშნავდნენ და მათ სარწმუნოებას უცვლიდნენ. ქართველი მეფეები იძულებული იყვნენ, ირანის მითითებები შეესრულებინათ და მათ მტრებთან ბრძოლაშიც კი ეხმარებოდნენ. ამის გამო ქართლიც, ისევე როგორც დანარჩენი საქართველო, მძიმე მდგომარეობაში იყო.

სწორედ ამიტომ, ქართლის სამეფოს წამომადგენელმა, სულხან-საბა ორბელიანმა ევროპაში მოგზაურობა გადაწყვიტა , რათა მათგან დახმარება მიეღო. მას იმედი ჰქონდა, რომ საფრანგეთის მეფე და რომის პაპი (ეკლესიის მეთაური) დაეხმარებოდნენ.

კითხვები:

1. რომელი საუკუნეების მდგომარეობაა გადმოცემული წყაროში?
2. რომელი იმპერია ემტერებოდა დასავლეთ საქართველოს?
3. რომელი იმპერია ემტერებოდა აღმოსავლეთ საქართველოს?
4. ვისი დახმარების იმედი ჰქონდა სულხან-საბა ორბელიანს?

დანართი – 6: განმავითარებელი შეფასების გზამკვლევი

დანართი 7: საშინაო დავალება

(რესურსი წიგნიდან – მედია და ინფორმაციული წიგნიერების სწავლება- MDF, Kingdom of the Netherlands, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტი)

• რა არის და როგორ დავწეროთ ლიდი

როგორ დავწეროთ ლიდი: 10 რამ რაც უნდა გავაკეთოთ და არ გავაკეთოთ