პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

აკადემიური თავისუფლება

აკადემიური თავისუფლების გარეშე ვერც საგანმანათლებლო
სისტემა განვითარდება და ვერც საზოგადოება. პროფესორები ატარებენ ფასეულ კვლევებს და
ქმნიან ახალ ცოდნას. სწავლებისა და კვლევის თავისუფლება რომ არა, კაცობრიობა ვერასოდეს
მიაღწევდა განვითარების დღევანდელ ეტაპს.

აკადემიური თავისუფლება აღიარებულია განათლების სფეროს
ძირითად პრინციპად და დეკლარირებულია მრავალი ქვეყნის კონსტიტუციაში.

აკადემიური თავისუფლების პრინციპი ევროპაში წარმოიშვა.
იგი უკავშირდება იტალიელი ფილოსოფოსის, ტომაზო
კამპანელას სახელს. 1622 წელს “გალილეოს დაცვაში” (The Defense of Galileo) ფილოსოფოსმა
ახსენა libertas philosophandi, რაც “სწავლების თავისუფლებას” ნიშნავს.
მოგვიანებით, 1694 წელს, ქ. ჰალეში დაფუძნდა ფრიდრიხის უნივერსიტეტი, რომელიც საქმიანობას თავისუფალი კვლევისა და სწავლების პრინციპით წარმართავდა.თუმცა, გავრცელებული მოსაზრებით, აკადემიური
თავისუფლების თანამედროვე გაგება მაინც 1810 წელს დაფუძნებულ ბერლინის უნივერსიტეტსა
და ვილჰელმ ფონ ჰუმბოლდტის სახელს უკავშირდება. ჰუმბოლდტის დოქტრინა სწავლისა და სწავლის
თავისუფლების, სწავლებისა და კვლევის ერთიანობის შესახებ საფუძვლად დაედო თანამედროვე
კვლევითი უნივერსიტეტების საქმიანობას ევროპაშიც და მის ფარგლების გარეთაც.

1988 წელს ევროპის უნივერსიტეტების
ასოციაციამ უნივერსიტეტთა ქარტიაში აღნიშნა, რომ კვლევისა და სწავლების თავისუფლება
უნივერსიტეტის ცხოვრების ფუნდამენტური პრინციპია. სამთავრობო დაწესებულებებმა და უნივერსიტეტებმა
თავ-თავიანთი უფლებამოსილებების ფარგლებში უნდა უზრუნველყონ აკადემიური თავისუფლების
დანერგვა.

1997 წელს UNESCO-მ (განათლების,
მეცნიერებისა და კულტურის ორგანიზაცია) გასცა რეკომენდაცია, რომელიც სახელმწიფოში აკადემიური
თავისუფლების არსებობისთვის აუცილებელ პარამეტრებს განსაზღვრავს. ეს პარამეტრებია:

 

. უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების ინსტიტუციური
ავტონომია

უმაღლეს საგანმანათლებლო
დაწესებულებას უნდა ჰქონდეს უფლება
, დამოუკიდებლად განახორციელოს საქმიანობა. მას უნდა ჰქონდეს თვითმმართველობის
ისეთი ხარისხი, რომელიც აუცილებელია ეფექტიანი გადაწყვეტილებების მისაღებად.

 

. ინდივიდუალური
უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა

უმაღლეს საგანმანათლებლო
დაწესებულებაში აკადემიური თავისუფლების პრინციპი ზედმიწევნით უნდა იყოს დაცული. აკადემიური
თავისუფლების დაცვა თავად აკადემიურ პერსონალსაც ევალება. პროფესორს თავისუფლად უნდა
შეეძლოს მონაწილეობა სწავლებასა და დისკუსიაში, სამეცნიერო კვლევის განხორციელებაში,
მისი შედეგების გავრცელებასა და გამოქვეყნებაში. პროფესორს თავისუფლად უნდა შეეძლოს
საკუთარი აზრის გამოხატვა იმ ინსტიტუტის ან სისტემის შესახებ, რომელშიც ის მუშაობს.
ის დაცული უნდა იყოს ინსტიტუციური ცენზურისგან.

 

. თვითმმართველობა და გადაწყვეტილებების მიღება კოლეგიური წესით

აკადემიურ პერსონალს
უნდა ჰქონდეს უფლება და შესაძლებლობა, მონაწილეობა მიიღოს უნივერსიტეტის მართვაში,
აირჩიოს წარმომადგენლები მისი მმართველობის ორგანოებში, ჩაერთოს ისეთ გადაწყვეტილებათა
მიღებაში, რომლებიც ეხება უმაღლესი სასწავლებლის ადმინისტრაციას, უმაღლესი სასწავლებლის
პოლიტიკას, კურიკულუმს, სამეცნიერო კვლევას, საქმიანობის გაფართოებას და სხვა.

 

. Tenure-სისტემა

აკადემიურ თანამდებობაზე
არჩეულ ან დანიშნულ პირს, რომელიც აკმაყოფილებს დადგენილ საკვალიფიკაციო მოთხოვნებს,
უნდა ჰქონდეს გარანტია, რომ ის დასაქმებულია დიდი ხნით, თუნდაც დაწესებულებაში რეორგანიზაცია
განხორციელდეს.

 

ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეამ 2006 წლის 30 ივნისს გასცა რეკომენდაცია
აკადემიური თავისუფლებისა და უმაღლესი სასწავლებლების ავტონომიის შესახებ. დოკუმენტის
მიხედვით, აკადემიური თავისუფლება და უნივერსიტეტის ავტონომია დემოკრატიული საზოგადოების
აუცილებელი ელემენტია.
პროფესორს უნდა შეეძლოს არსებული ცოდნის კრიტიკა, ახალი
იდეების გენერირება, სამეცნიერო კვლევების თავისუფლად განხორციელება, მოსაზრების შეუზღუდავად
გამოხატვა როგორც წერილობით (მაგ., სამეცნიერო სტატიაში), ასევე ზეპირად (აუდიტორიაში
სასწავლო პროცესის განხორციელებისას). პროფესორის საქმიანობაში პოლიტიკური ან რელიგიური
დაწესებულებების ჩარევა უნდა გამოირიცხოს. პროფესორის შეზღუდვა მხოლოდ იმ შემთხვევაში
უნდა იყოს შესაძლებელი, თუ კვალიფიციური ორგანო შესაბამისი სფეროს ექსპერტების მიერ
საკითხის შესწავლის შედეგად დაადგენს, რომ პროფესორი არაკომპეტენტურია ან მისი საქმიანობა
ეწინააღმდეგება პროფესიული ეთიკის ნორმებს.

საქართველოში
აკადემიური თავისუფლების პრინციპის სათანადოდ დანერგვის ვალდებულებას აღიარებს კონსტიტუციის
35-ე მუხლის მე-2 პუნქტი, რომლის თანახმადაც, სახელმწიფომ უნდა
უზრუნველყოს ქვეყნის
საგანმანათლებლო სისტემის ჰარმონიზაცია საერთაშორისო
საგანმანათლებლო სივრცეში.


ზემოაღნიშნული კონსტიტუციური ვალდებულება გულისხმობს განათლების სფეროში
საყოველთაოდ აღიარებული პრინციპების, მათ შორის – აკადემიური თავისუფლების პრინციპის
სათანადოდ დანერგვას.

“უმაღლესი განათლების შესახებ” საქართველოს კანონის თანახმად,აკადემიური თავისუფლება არისაკადემიური
პერსონალისა და სტუდენტთა უფლება,დამოუკიდებლად
განახორციელონ სამეცნიერო კვლევა, სწავლება და სწავლა. კანონი ასევე ადგენს, რომ საქართველოში უმაღლესი განათლების მიზნების
მისაღწევად სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს სწავლის, სწავლებისა და სამეცნიერო კვლევის
თავისუფლება. დადგენილია აკადემიური თავისუფლების შეზღუდვის შემდეგი შემთხვევები:

. სამეცნიერო კვლევის თავისუფლებისთვის – საორგანიზაციო საკითხებსა და პრიორიტეტების
განსაზღვრაში;


. სწავლების თავისუფლებისთვის – სასწავლო პროცესის ორგანიზაციული საკითხების
გადაწყვეტაში, ლექციების ცხრილისა და სასწავლო კურსის პროგრამების დამტკიცების საკითხებში;


. სწავლის თავისუფლებისთვის – სასწავლო პროცესის ორგანიზებასა და მაღალი ხარისხის
სწავლების უზრუნველყოფაში.


აკადემიური თავისუფლების პრინციპის სათანადო დანერგვას ისახავს მიზნადუმაღლესი განათლებისა და მეცნიერების რეფორმის
კონცეფციის პროექტი. კონცეფციის თანახმად, აკადემიური თავისუფლება აუცილებელია
მაღალი სამეცნიეროდა საგანმანათლებლო ხარისხის მისაღწევად. პროფესორ-მასწავლებლებსდა სტუდენტებს მინიჭებული უნდა ჰქონდეთ სრული თავისუფლებაასწავლონ და გაავრცელონ იდეები მათი მეცნიერული მრწამსის შესაბამისად, განურჩევლად იმისა, ეწინააღმდეგება თუ არა ისინი ცალკეული პოლიტიკური ჯგუფებისა თუ მმართველი წრეების ინტერესებს. აკადემიური მოღვაწეობა მათ არ უნდა უქმნიდეს სამუშაოს დაკარგვის ან პიროვნული თუ პროფესიული რეპრესიის საფრთხეს.


მნიშვნელოვანია, რომ სათანადო დანერგვა არ გულისხმობს მხოლოდ კანონმდებლობაში
დეკლარაციული ხასიათის ნორმების არსებობას. აუცილებელია ისეთი სამართლებრივი ნორმები,
რომელთა საფუძველზეც პროფესორს რეალურად ექნება შესაძლებლობა, თავისუფლად განახორციელოს
სწავლება და კვლევა და სამართლებრივი მექანიზმებით დაიცვას თავი ჩარევისგან როგორც
საჯარო (სახელმწიფოს მიერ დაფუძნებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირი ან არასამეწარმეო
(არაკომერციული) იურიდიული პირი), ისე კერძო უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაში.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი