2023 წლის 3 თებერვალს აღმოსავლეთ პალესტინაში მატარებელი რელსებიდან გადავარდა, რამაც დიდი ხანძარი გამოიწვია. მიზეზი ამ დრომდე ცნობილი არ არის. პერსონალი უკიდურესი საფრთხის ქვეშ მუშაობდა და ფაქტობრივად მათი მოქმედება თავგანწირვის ტოლფასი იყო, რადგან დიდი აფეთქება შეიძლებოდა მომხდარიყო.
შემდეგ დაისვა კითხვა – როგორ მოხდა ავარია? ზოგმა რა თქვა, ზოგმა – რა… არასათანადო მექანიკური გამართვაო, რელსების არასაკმარისი მოვლაო, კადრების უკმარისობაო, დივერსიაო, პოლიტიკური მოტივაციაო…
საქმეში მაშინვე ჟურნალისტები ჩაერთნენ და რელსებიდან გადავარდნილი მატარებლიდან დაღვრილი და დამწვარი ზოგიერთი ქიმიკატის ჩამოთვლას შეუდგნენ. ზოგიერთი მათგანის სახელწოდება იხილეთ ცხრილში:
ჰოდა, დღეს ამ ქიმიკატების მოკლე ანოტაციებს გაგიზიარებთ, რათა უფრო მკაფიოდ გამოჩნდეს, რა საფრთხეებს შეიცავს მათი გარემოში მოხვედრა.
ვინილ ქლორიდი: მისი წვის პროდუქტები განსაკუთრებულ საფრთხეს ქმნის, მაგ. ქლორწყალბადმჟავა, ფოსგენი და ნახშირბადის მონოქსიდი. ხანძრის შემთხვევაში მომწამვლელი აირები წარმოიქმნება. პროდუქტის მაღალი კონცენტრაციის შესუნთქვა იწვევს თავბრუსხვევას, მოდუნებასა და ფილტვების გაღიზიანებას. კანთან კონტაქტმა შეიძლება გამოიწვიოს მოყინვის შეგრძნება.
იზობუტილენი:
აალებადი თვისებები და საფრთხეები: მაღალმა ტემპერატურამ და ხანძრის პირობებმა შეიძლება გამოიწვიოს ნახშირბადის მონოქსიდის (CO), ნახშირორჟანგის (CO2) წარმოქმნა. იზობუტილენს, თუ ის დიდი კონცენტრაციით არის, შეუძლია ჰაერში ჟანგბადის ჩანაცვლება და მისი კონცენტრაციის შემცირება. ასეთ ნივთიერებებს არ აქვს რაიმე ტოქსიკურ ეფექტი, მაგრამ ისინი შეიძლება საშიში იყოს ჩაკეტილ ან ცუდად ვენტილირებად სივრცეებში, სადაც შეძლება დაგროვდეს და ჰაერი ჩაანაცვლოს. მაღალი კონცენტრაციით ჩასუნთქვამ შეიძლება გამოიწვიოს სუნთქვის დაჩქარება, თავბრუსხვევა, დაღლილობა და გულისრევა. მისი ძლიერი ზემოქმედება გულის წასვლასა და სიკვდილს იწვევს.
ბუტილ აკრილატი: მისი დაშლის შედეგად საშიში პროდუქტები ნახშირბადის მონოქსიდი (CO), ნახშირორჟანგი (CO2) წარმოიქმნება. მოწამვლის სიმპტომები შეიძლება იყოს თავის ტკივილი, თავბრუსხვევა, დაღლილობა, გულისრევა და ღებინება. ალერგიული რეაქციის სიმპტომები შეიძლება შეიცავდეს გამონაყარს, ქავილს, შეშუპებას, სუნთქვის გაძნელებას, ჩხვლეტის შეგრძნებას ხელებსა და ფეხებში, თავბრუსხვევას, თავბრუსხვევას, გულმკერდის ტკივილს, კუნთების ტკივილს ან სიწითლეს.
ბენზოლი: ძლიერ აალებადი სითხეა და მისმა ორთქლმა ჰაერთან ფეთქებადი ნარევი შეიძლება წარმოქმნას. ისეთი მსუბუქი ლითონების თანაობისას, როგორიცაა, ალუმინი, მაგნიუმი, ტიტანი და ბერილიუმი (სიმკვრივე 5 გ/სმ3-ზე ნაკლები), შესაძლებელია ქიმიური პროცესების პროვოცირება; ასევე ეგზოთერმული რეაქციები ჰალოგენებთან და ჰალოგენირებულ ნახშირწყალბადები. არსებობს აფეთქების რისკი ჰალოგენ-ჰალოგენ ნაერთებთან, აზოტმჟავასთან, პეროქსი ნაერთებთან პერქლორატებთან, ძლიერ მჟანგავ აგენტებთან, ქლორთან, ფტორთან და ფთორიდებთან, ურანის ჰექსაფტორიდთან, თხევად ჟანგბადთან შეხებისას.
მისი ორთქლი იწვევს კანისა და თვალის სერიოზულ გაღიზიანებას, შეიძლება გენეტიკური დეფექტების პროვოცირება მოახდინოს, გამოიწვიოს კიბო, ორგანოების დაზიანება ხანგრძლივი ან განმეორებითი ზემოქმედებით.
დიეთილენ გლიკოლი: შეუთავსებელია ძლიერ მჟანგავ აგენტებთან, ძლიერ მჟავებთან, ლითონებთან. დაშლის საშიში პროდუქტებია ნახშირბადის მონოქსიდი (CO), ნახშირორჟანგი (CO2). მოწამვლის სიმპტომები შეიძლება იყოს თავის ტკივილი, თავბრუსხვევა, დაღლილობა, და გულისრევის შეგრძნება.
ეთილენ გლიკოლის მონობუტილ ეთერი: სახიფათო წვის პროდუქტები: ნახშირბადის მონოქსიდი (CO), ნახშირორჟანგი (CO2). პეროქსიდები უნდა მოარიდოთ
ღია ცეცხლს, ცხელ ზედაპირებსა და აალების წყაროებს, მაღალ ტემპერატურასა და მზის პირდაპირ სხივებს. ჰაერის ან ტენიანობის ზემოქმედებას ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში. მასთან შეუთავსებელი პროდუქტებია, ჟანგვის ძლიერი აგენტები.
მოწამვლის სიმპტომები შეიძლება იყოს თავის ტკივილი, თავბრუსხვევა, დაღლილობა, გულისრევა და ღებინება.
პროპილენგლიკოლი: ინტენსიური გაცხელებისას ჰაერთან ფეთქებად ნარევებს წარმოქმნის.
საშიში რეაქციების შესაძლებლობა იზრდება ჟანგვის აგენტებთან, მჟავა ანჰიდრიდებთან, მჟავას ქლორიდებთან. არ არის ნახსენები, როგორც კარცენოგენული აგენტი.
კეთილი, ინფორმაცია ინფორმაციად, მაგრამ რა შეიძლებოდა მომხდარიყო მატარებლის რელსიდან გადავარდნის შემდეგ?
1) ავარიის ადგილზე 1A კლასის კარცენოგენების დიდი რაოდენობა დაიღვარა. ამავე დროს, შეიქმნა აფეთქების მაღალი რისკი. გარემოში გაიფრქვა ნივთიერებები, რომლებიც გრძელვადიან ინტოქსიკაციას იწვევს.
2) რელსებიდან გადასვლის ადგილზე იყო რამდენიმე ქიმიური ნაერთი, რომელთა გაცხელება სარისკოა. არადა, მათ ცეცხლი ეკიდა (მაგ. ვინილ ქლორიდი, ბენზოლი, პროპილენგლიკოლი). ეს ქიმიკატები დიდი იყო მოცულობით. მათმა უმრავლესობამ შეიძლება შექმნას ფეთქებადი ნარევები ჰაერთან და გამოიწვიოს დიდი აფეთქება.
3) ზოგიერთი პროდუქი ფოტოაქტიურია და შეიძლება, რეაგირება მოახდინოს მზის ულტრაიისფერი ზემოქმედებისას. მაგ., ეთილენგლიკოლის მონობუტილ ეთერმა მზის ან ულტრაიისფერი შუქის ზემოქმედებისას, შეიძლება განიცადოს ფოტოჟანგვა, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს მოლეკულის დაშლა მცირე და პოტენციურად მავნე ნაერთებად, როგორიცაა, ფორმალდეჰიდი და ჭიანჭველა მჟავა. შეუძლებელია იყო 100%-ით დარწმუნებული, შეიძლებოდა თუ არა, ამ ტიპის რეაქცია მომხდარიყო ავარიის ადგილას, მაგრამ პირობების სრულად აღმოფხვრაც შეუძლებელია.
4) ზოგიერთი ქიმიური ნაერთი (ეთილენ გლიკოლის მონობუტილ ეთერი და დიეთილენგლიკოლი) შეიძლება რეაგირებდეს ლითონებთან, როგორიცაა, ალუმინი და რკინა. მატარებლები და რკინიგზა კი ამ ლითონების გამოყენებით იწარმოება.
5) რელსებზე ქიმიური ნივთიერებების დაღვრის შედეგად შესაძლებელი იყო მთელი რიგი პროცესების განვითარება. მაგალითად:
ა) ვინილის ქლორიდის წვა:
2C2H3Cl + 7O2 → 4CO2 + 2HCl
ბ) ვინილ ქლორიდის წვამ ჟანგბადის ნაკლებობის პირობებში შესაძლოა გამოიწვიოს არასრული წვა, რის შედეგადაც წარმოიქმნება ნაწილობრივ დაჟანგული ნაერთები, როგორიცაა, ნახშირბადის მონოქსიდი (CO). ნახშირბადის მონოქსიდს შეუძლია, რეაგირება მოადინოს თავდაპირველ მასალასთან და წარმოქმნას სხვა ნაერთები. მაგალითად, ნახშირბადის მონოქსიდს შეუძლია რეაგირება მოახდინოს ვინილ ქლორიდთან და წარმოქმნას ფოსგენის აირი (COCl2)- საბრძოლო აირი.
C2H3Cl + CO → COCl2 + H2
გ) ეთილენგლიკოლის მონობუტილეთერის (C4H9OCH2CH2OH) წვის რეაქციის გამარტივებული განტოლება შეიძლება მოიცავდეს წყალბადის ზეჟანგის (H2O2) წარმოქმნას: C4H9OCH2CH2OH + 3O2 → 4CO2 + 5H2O + H2O2.
დ) ვინილქლორიდი და ბენზოლი ჩვეულებრივ პირობებში ერთმანეთთან არ რეაგირებენ. თუმცა, ამ ნივთიერებების მაღალ ტემპერატურაზე ერთად მოხვედრისას, შეიძლება ეს პროცესი განვითარდეს. უფრო მეტიც, ორივე ნივთიერება ტოქსიკურია და ჯანმრთელობისთვის საშიში.
C2H3Cl + C6H6 → C6H4=CH-Cl + H2
უკვე წარმოქმნილი პროდუქტებიდან კი შესაძლებელია ე.წ. მეორადი პროდუქტების წარმოქმნა.
ეს ამბავი სოციალური ქსელის ერთი გვერდის მიერ იყო გავრცელებული. რატომღაც წასაკითხად მიმიტყუა და დავინტერესდი. შემდეგ, აი, სხვა ინფორმაციაც მოვიძიე (Isaacs-Thomas, B. (2023, February 16). What we know about the chemicals aboard the train that derailed in Ohio. PBS. Retrieved February 20, 2023, from https://www.pbs.org/newshour/science/what-we-know-about-the-chemicals-aboard-the-train-that-derailed-in-ohio ; McGill, B. (2023, February 17). The toxic chemicals spilled by the Ohio train derailment: A visual breakdown. The Wall Street Journal. Retrieved February 20, 2023, from https://www.wsj.com/articles/the-toxic-chemicals-spilled-by-the-ohio-train-derailment-a-visual-breakdown-65fae1ce) და მათზე დაყრდნობით ეს წერილი თქვენთვის დავწერე.
ჩვენთვის ეს უბრალოდ ქიმიური ქრონიკაა, გარემოსთვის კი ქიმიური დაბინძურება.
ჰო, დამავიწყდა მეთქვა – მადლობა ღმერთს, არავინ დაშავებულა.
