პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

არამხატვრული ტექსტის სწავლების მნიშვნელობა

ქართულის საგნის ძირითადი სასწავლო რესურსია ქართული ლიტერატურა. ლიტერატურა კი, თავისი ფართო მნიშვნელობით, ყველა ის მასალა შეიძლება იყოს, რაც ასო-ნიშნებისგან შედგება (ლათ. ლიტტერაე – მრ. ასო-ნიშანი). თუმცა, ქართულის კურიკულური გამოცდილებიდან გამომდინარე, საგნის მიღმა, ტრადიციულად, მოიაზრება მხატვრული ნაწარმოებების ლიტერატურული კანონი, სასკოლო და ხალხურ დისკურსებში “კლასიკად” წოდებული ტექსტების ნუსხა. თითო-ოროლა სახელმძღვანელოში თუ შევხვდებით გამოჩენილი ადამიანების მემუარებს, დღიურებს, პირად მიმოწერებს, რაც ისტორიული მოვლენებისა თუ ამ ადამიანთა პერსონალური ბიოგრაფიების რეკონსტრუქციისთვის საუკეთესო საშუალება იქნებოდა. სასკოლო სახელმძღვანელოებში, ასევე, მინიმალურადაა წარმოდგენილი თანამედროვე ქართულენოვანი პუბლიცისტიკა, რის გამოც ქართულის საგანი მის ბენეფიციართა – მოსწავლეთა _ კულტურულ გარემოს, ყოფასა და ყოველდღიურ პრობლემატიკას სცილდება.

მხატვრული ლიტერატურა აირეკლავს ყოფას. მასში ავთენტური კულტურული კონტექსტის ესთეტიკური თუ სააზროვნო კონიუნქტურაც დაილექება, თუმცა კულტურის (/ლიტერატურის) ისტორიის თითოეული საფეხურის, არტისტული სკოლების, მიმდინარეობების კვლევისას განსაკუთრებულ დატვირთვას იძენს არამხატვრული ლიტერატურის (ნონ-ფიცტიონ) შესწავლა. მხატვრული ლიტერატურისგან (ფიცტიონ) განსხვავებით, სადაც რომელიმე ლიტერატურული ფაქტის კონცეფცია აკუმულირებულია ნაწარმოების ტროპულ სისტემაში, სათქმელი გადმოცემულია მეტაფორულად, არამხატვრულ ტექსტში (პუბლიცისტიკა, მანიფესტი, პირადი მიმოწერა და სხვ.) ავტორი პირდაპირ ახდენს აღნიშნული შეხედულებების დეკლარირებას. მიუხედავად ამისა, არამხატვრული ტექსტებისთვის ქართულის სახელმძღვანელოებში წლების განმავლობაში არ მოიძებნა ადგილი. მხოლოდ 2011 წელს შევიდა ქართულის საგნის სავალდებულო ლიტერატურის ნუსხაში პუბლიცისტიკის რამდენიმე მნიშვნელოვანი ნიმუში.
ევროპის ქვეყნებსა და ამერიკის შეერთებულ შტატებში დღესდღეობით მაღალია საზოგადოების მოთხოვნა ლიტერატურის არამხატვრულ ჟანრებზე: ავტობიოგრაფიაზე, ბიოგრაფიაზე, დღიურზე, ენციკლოპედიაზე, დოკუმენტურ პროზაზე, მიმოწერაზე, მემუარებზე და სხვ. უკანასკნელი წლებში არამხატვრულმა გამოცემებმა არაერთი პრემია და ჯილდო მიიღო. თუ გავითვალისწინებთ, რომ ბოლო ათწლეულის მანძილზე დასავლეთის ქვეყნებში განსაკუთრებული პოპულარობით ფენტეზის, სამეცნიერო მხატვრული, აპოკალიპტური და პოსტაპოკალიპტური, სუპერნატურალური და საშინელებათა ჟანრები სარგებლობდა, ამასთანავე, ჩვენს ყოველდღიურობაში დიდი დოზით იჭრებოდა კიბერსივრცე და ჰიპერრეალობა, გასაკვირი არ არის, რომ კაცობრიობა რეალობის “შიმშილმა” მოიცვა. დღეს წიგნის მაღაზიის დახლებზე ენციკლოპედიებს, ბიოგრაფიულ პროზას, მემუარულ ლიტერატურას მეტად ეტანებიან, ვიდრე ოსტინსა და ჰემინგუეის.
ეს ტენდენცია თავისებური ლოგიკით ვრცელდება განათლების სფეროზეც. განათლების ექსპერტთა დიდ ნაწილს მიაჩნია, რომ არამხატვრული ლიტერატურით სასკოლო კურიკულუმების გამდიდრება აამაღლებს მოსწავლეთა ზოგადი განათლების დონეს. პრობლემას არაერთი პოპულარული გამოცემა გამოეხმაურა, მაგალითად “ვაშინგტონ პოსტი”, რომლის განათლების საკითხების მესვეტემ (ცოლუმნისტ) ჯეი მეთიუსმა ჯერ კიდევ 2010 წელს ვრცელი სტატია მიუძღვნა აღნიშნულ საკითხს. მისი აზრით, სკოლაში კითხვისა და წერილობით პრაქტიკებში უნდა გაიზარდოს არამხატვრული ლიტერატურის ხვედრითი წილი. მიმდინარე წლის მარტში კი “ნიუ-იორკ ტაიმსის” პროექტ “სქულბუკის” რეპორტიორმა ანა მ. ფილიპსმა ნიუ-იორკის მაგალითზე შეაფასა არამხატვრული ლიტერატურის სწავლების შედეგების ეფექტიანობა. მის მიერ მოყვანილ ემპირიულ მასალებზე დაყრდნობით ცხადი ხდება, რომ ქალაქის სასკოლო კურიკულუმებში არამხატვრული ტექსტების მომრავლება პირდაპირპროპორციულად აისახა მოსწავლეთა კითხვის უნარის გამოცდების მაღალ რეიტინგებზე. აქედან გამომდინარე, ნიუ-იორკის სკოლებში 2013-2014 წლებისთვის იგეგმება ამ ტენდენციის შენარჩუნება კიდევ უფრო დიდი მასშტაბით.
არამხატვრული ტექსტების სწავლება საქართველოში, უპირველესად, საგანმანათლებლო სფეროს იმ გამოწვევას ეხმიანება, რომ თანამედროვე საზოგადოებაში საბჭოთა კულტურული მემკვიდრეობა უნდა გადაიხედოს. ქართულმა სკოლამ – მასწავლებლებმა მოსწავლეებთან ერთად, მშობლებმა, განათლების ექსპერტებმა, სკოლის ადმინისტრაციამ და განათლების პოლიტიკის განმსაზღვრელებმა _ მნიშვნელოვანი ღონისძიებები უნდა გაატარონ საბჭოთა სტერეოტიპებისა და მითების შესასწავლად. თუკი მხატვრული ტექსტი რეჟიმის იდეოლოგიის ზემოქმედებით შეიძლება იქცეს სხვადასხვა უხერხული ინტერპრეტაციის საგნად, არამხატვრული უფრო მეტად გაზრდის იდეოლოგიებისგან დამოუკიდებელი კითხვის შესაძლებლობას. წერილობითი სტილის სპეციფიკა თავისი სიცხადით ხელს შეუწყობს საზოგადოებაში არაერთი მავნე გეშტალტის რღვევას.
ქართულ საზოგადოებას მაინცდამაინც არ ეადვილება სიახლეების გათავისება. ამ პრობლემას არაერთი პუბლიცისტური წერილი მიუძღვნა თვით ილია ჭავჭავაძემ. ეს მიდგომა თავს იჩენს როგორც მეცნიერებაში, საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, ისე ლიტერატურული პროცესების განვითარებასა და ლიტერატურის კითხვის პრაქტიკებში, რის მიმართაც ქართული ტრადიციული საზოგადოება განსაკუთრებით მგრძნობიარე დამოკიდებულებას ავლენს.
ლიტერატურის ქმნა თავისთავად დაკავშირებულია საკრალურთან, საიდუმლოსთან, ზემოთ აღნიშნულის გათვალისწინებით კი ქართულ საზოგადოებაში ლიტერატურის შესახებ მსჯელობა ხშირად მოკლებულია ფაქტობრივ ცოდნასა და ანალიზს. საუკუნეების მანძილზე ქართული ენა როგორც ინტელექტუალთა, ასევე, ხალხურ დისკურსში, საკრალური და ხელშეუხებელი იყო, ლიტერატურა კი, როგორც ენობრივი პროდუქტი, ასრულებდა ნაციონალური იდენტიფიკაციის პროცესში აქტიურად ჩართული ინსტრუმენტის ფუნქციას. გარდა ამისა, ბევრი ქართველი მწერალი წმინდანად შეირაცხა და რამდენიმე მათგანის კანონიზაციის თაობაზე საზოგადოებაში დღესაც მიმდინარეობს მსჯელობა. ამიტომაც არის მთელ რიგ კულტურალურ თავისებურებებთან დაკავშირებული მწერლების დემითოლოგიზაციის პრობლემა. თუმცა ეს პროცესი საზოგადოებამ სკოლის ეტაპზევე უნდა დაიწყოს, რათა მისი აზროვნების სტილი იმ მითოპოეტურ პარადიგმებს გასცდეს, რომელთა შექმნაში ქართველ წმინდანებსა და მეფეებს კი არა, საბჭოთა ცეკას და, განსაზღვრულ შემთხვევებში, თვით დიდ ბელადსაც მიუძღვით წვლილი (გავიხსენოთ ილია ჭავჭავაძის სახელის რეაბილიტაცია სტალინის მიერ).
2000-იანი წლების დასაწყისიდან საქართველოში წიგნის დახლებზე გაჩნდა ქართულ ენაზე თარგმნილი საბავშვო ენციკლოპედიების მაღალპოლიგრაფიული, შთამბეჭდავი გამოცემები. ეს ერთგვარი გარღვევა იყო მაშინდელ საგამომცემლო პოლიტიკაში, რადგან მანამდე ბავშვებისთვის გამოდიოდა მსოფლიოს საბავშვო მხატვრული ლიტერატურის კლასიკა და თანამედროვე ქართველი საბავშვო ავტორების მხატვრული ლიტერატურა შედარებით მცირე მასშტაბით. ამ პერიოდიდან ქართულ საბავშვო ლიტერატურაში არამხატვრული, ინფორმაციული ხასიათის ტექსტების კითხვის მოდა გაჩნდა. სამაგიეროდ, ინფორმაციის ბუმს ალღო ვერ ავუღეთ მასწავლებლებმა, რომლებსაც არ გვქონდა შესაბამისი ცოდნა ბუნებისმეტყველებაში, ასტროფიზიკაში, ისტორიასა და ბევრ სხვა სპეციფიკურ სფეროში, რომელთა შესახებაც მოსწავლეები უკვე ფლობდნენ ზოგად ინფორმაციას. არც სახელმძღვანელოები სთავაზობდა მოსწავლეებს ამ თვალსაზრისით აქტუალურ ლიტერატურას, რომელიც, მხატვრული აზროვნების განვითარებასთან ერთად მოზარდის ინფორმაციულ წყურვილსაც თუ დააკმაყოფილებდა, ეს სრულიადაც არ დააკნინებდა მის მაღალ დანიშნულებას. როგორც ვიცი, დღესდღეობით მოზარდები ინტერესით ეცნობიან ქართული ბიოგრაფიული პროზის სერიების სხვადასხვა გამოცემებსაც, რომლებიც ბოლო ხანს მაღალი ტირაჟით იბეჭდება და შთამბეჭდავი გაყიდვებით გამოირჩევა ქართული წიგნის ბაზარზე.
ქართულის საგანი მოსწავლეთათვის მხოლოდ გარდასულ დროთა მიმართ რომანტიკულ მიბრუნებასთან ან დაკარგული დიდების აპოლოგიასთან რომ არ იგივდებოდეს, არამედ ეხმიანებოდეს მოზარდების ინდივიდუალურ სულიერ, გნებავთ, პრაქტიკულ საჭიროებებს, აუცილებელია, სასწავლო მასალა გადაიხედოს. სახელმძღვანელოები და გაკვეთილის დამხმარე რესურსები შეივსოს ლიტერატურით, რომელიც ახლო იქნება მოსწავლეების ფსიქოლოგიურ, სოციალურ გამოცდილებებთან, უპასუხებს საზოგადოების აქტუალურ პრობლემებს და სკოლას ამ პრობლემების ანალიზში დაეხმარება.

 

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი