ევროპული მულტილინგვიზმი ანუ ენობრივი მრავალფეროვნება

უცხოური ენების სწავლება უწყვეტ კავშირშია მულტილინგვიზმის (მრავალენობრიობის), ანუ ენობრივი მრავალფეროვნების პრინციპის განვითარებასთან, ხოლო ენობრივი პოლიტიკა, რომელიც მულტილინგვიზმს ემყარება, ევროპული იდენტობის ქვაკუთხედს წარმოადგენს. შესაბამისად, ერთი უცხოური ენის სწავლა განიხილება როგორც გზა მეორე და მომდევნო უცხოური ენების შესწავლისაკენ. უცხოური ენის ცოდნა ევროპაში ადამიანის კონკურენტუნარიანობის მთავარ ფასეულობადაა მიჩნეული. შესაბამისად, რამდენიმე უცხოური ენის სწავლება ევროპის საგანმანათლებლო სისტემის სტრატეგიულ პროირიტეტს წარმოადგენს.

სასკოლო სისტემა, რომელსაც ევროპელთა 65% უცხოური ენის ათვისების მთავარ წყაროდ მიიჩნევს, გადამწყვეტ როლს ასრულებს მოსწავლეთათვის ენობრივ-საკომუნიკაციო უნარების განვითარებაში. ევროპის სხვადასხვა ქვეყანაში ჩატარებული სასკოლო რეფორმა სწორედ საერთო მიზანს – უცხოური ენების დაუფლებისათვის საჭირო გარემოს გაუმჯობესებას – ემსახურება.

გასული საუკუნის ბოლოს ევროპის საბჭომ მიიღო გამოწვევა, რომელსაც „ძირითადი კომპეტენციების დახვეწა” ეწოდა. გამოწვევის მთავარ იდეად ყოველი ევროპელი მოსწავლისთვის, დაწყებითი სკოლიდან მოყოლებული, სავალდებულო სასკოლო განათლების ფარგლებში სულ ცოტა ორი უცხოური ენის სწავლება მიიჩნიეს. ეს ყოველივე დიად მიზანს – საერთო ევროპული ღია, მობილური სივრცის შექმნას ემსახურება.

დიდი ხანია აღარავინ დაობს იმ მოსაზრების თაობაზე, რომ უცხოური ენის ეფექტიანი სწავლებისთვის უმნიშვნელოვანესია ადრეულ ასაკშივე სწავლის მიმართ დადებითი დამოკიდებულების შექმნა.

1996 წელს გერმანიაში, ნიურნბერგში, 22 ქვეყნის ექსპერტთა მრავალრიცხოვანმა ჯგუფმა ხანგრძლივი კონსულტაციების შედეგად შეიმუშავა დოკუმენტი, რომელიც მიზნად ისახავდა უცხოური ენების ადრეულ ასაკში სწავლების ზოგადი პრინციპების ერთიან ჩარჩოდ ჩამოყალიბებას. რეკომენდაციების სახით შედგენილი ნიურნბერგის დოკუმენტი (ნიურნბერგის რეკომენდაციები ადრეულ ასაკში უცხოური ენის სწავლებისათვის) გვთავაზობს 4-დან 10 წლამდე ასაკის მოსწავლეთა პოტენციალისა და მოთხოვნილებების რეალიზაციისთვის საუკეთესო გარემოს შესაქმნელად საჭირო ყველა პირობას, რომლებიც ადვილად მოერგება ნებისმიერ სასწავლო გარემოსა თუ საგანმანათლებლო დაწესებულებას.

გთავაზობთ ზემოხსენებული დოკუმენტის მიმოხილვას:

ადრეულ ეტაპზე უცხოური ენის სწავლება ხელს უნდა უწყობდეს:

. მოსწავლისათვის უცხოური ენის შესახებ წარმოდგენის შექმნას;

. მოსწავლისათვის თვალსაწიერის გაფართოებას და სამყაროში უკეთ ორიენტირების მიზნით უცხოური კულტურის შემეცნებას;

. მოსწავლისათვის უცხოური კულტურისა და მასთან დაკავშირებული სოციალიზაციის ფაქტორების გაცნობას, რითაც მას საკუთარი სოციალიზაცია გაუადვილდება;

. საკუთარი და უცხო რეალიების ინტერკულტურულ ჭრილში წარმოჩენას;

. მოსწავლის ზოგად განვითარებას როგორც ემოციური, კრეატიული და სოციალური, ისე ენობრივი თვალსაზრისით;

. უცხოური ენების მიმართ ინტერესის გაღვივებას და ენის სწავლის პროცესში დადებითი ემოციის გამოწვევას;

. მოსწავლის მიერ ისეთი სასწავლო სტრატეგიების ათვისებას, რომლებიც ხელს უწყობს დამოუკიდებლად სწავლის უნარის გამომუშავებას.

. უნდა შეესაბამებოდეს მოსწავლის ასაკობრივ ინტერესებს და ემსახურებოდეს ამ ინტერესთა სფეროს გაფართოებას;

. უნდა შეესაბამებოდეს მოსწავლის გრძნობებს, მის ფანტაზიასა და კრეატიულობას და სიამოვნებას ანიჭებდეს მას;

. აგებული უნდა იყოს საბავშვო კულტურის, ინტერკულტურულ და ქვეყანათმცოდნეობის ელემენტებზე, რომლებიც უშუალო კავშირში იქნება ბავშვის ასაკობრივ ინტერესებთან;

. ორიენტირებული უნდა იყოს თანაკლასელებთან თანამშრომლობასა და კომუნიკაციაზე, რაც მეტწილად ენის შეცნობის, გაგებისა და სახალისო ფორმით გამოყენების პრინციპზეა აგებული;

. პრიორიტეტულად მოსმენასა და ლაპარაკზე უნდა იყოს ორიენტირებული, ხოლო კითხვა და წერა დამხმარე ფუნქციას ასრულებდეს, თუმცა ამ უკანასკნელთა მნიშვნელობა არ დაკნინდეს;

. უნდა ითვალისწინებდეს პარავერბალურ (გამოთქმა, ინტონაცია, სასაუბრო რიტმი) და არავერბალურ (მიმიკა, ჟესტიკულაცია) საკომუნიკაციო საშუალებებს.

. უნდა ემსახურებოდეს მოსწავლისთვის კომფორტული სასწავლო გარემოს შექმნას, რაც სწავლის მიმართ ხალისიანი დამოკიდებულების ჩამოყალიბებას შეუწყობს ხელს;

. უნდა შეესაბამებოდეს მოსწავლის მოთხოვნილებებს, რაც საგაკვეთილო პროცესში მეთოდების მრავალფეროვნებას და მონაცვლეობას გულისხმობს;

. აგებული უნდა იყოს მოსწავლისთვის მისაღებ თამაშის პრინციპზე;

. უნდა გულისხმობდეს საგაკვეთილო პროცესში მოსწავლის მაქსიმალურ ჩართულობას, რაც გამოიხატება სასწავლო პროცესის ცენტრად არა მასწავლებლის, არამედ მოსწავლის ქცევით (მასწავლებელი უმთავრესად დამკვირვებლის, თანაბარ პირობებში მოთამაშის, მრჩევლის და არა ხელმძღვანელის ფუნქციას უნდა ინარჩუნებდეს);

. ორიენტირებული უნდა იყოს როგორც დამოუკიდებლად, ისე წყვილსა და ჯგუფში მუშაობის უნარის განვითარებაზე;

. ორიენტირებული უნდა იყოს გაკვეთილზე შიშისა და რიდის დაძლევის, მიღწევების წახალისებისა და გამჭვირვალობის ატმოსფეროს შექმნაზე.

. უცხოური ენის გაკვეთილზე აქცენტი არა მოსწავლის შეფასებაზე, არამედ მისი მიღწევების დადგენაზე უნდა გაკეთდეს.

. მიღწევების დადგენა მხოლოდ მოსწავლის ზოგად განვითარებას კი არ უნდა ეხებოდეს, არამედ ითვალისწინებდეს მის გადმოცემის უნარს, კრეატიულობას, სოციალურ ქცევას. ფორმალურ ენობრივ ასპექტებს ამ შემთხვევაში მეორეხარისხოვანი მნიშვნელობა ენიჭება

მოსწავლის მიღწევათა გამოკვეთილი ინდიკატორები ასეთია:

. ახდენს სასწავლო მიზნების დეფინიცირებას;

. აკვირდება მოსწავლის ემოციურ, კრეატიულ, კოგნიტურ და ენობრივ განვითარებას;

. გეგმავს ამა თუ იმ მოსწავლისათვის პრიორიტეტულ აქცენტებს და ინდივიდუალურად მუშაობს მასთან.

. იგებს თავისი მიღწევების შესახებ, რაც მას მოტივაციას მატებს;

. სწავლობს თვითშეფასებას და თანატოლების შეფასებას;

. სწავლობს, საკუთარი მიღწევებიდან გამომდინარე, თანატოლების დახმარებას;

. აქტიურად მონაწილეობს სასწავლო პროცესში.

მოცემულ ეტაპზე სასურველია ნიშნების წერისგან თავის შეკავება. შეფასება, რომელიც მხოლოდ ნიშნების წერაზეა ორიენტირებული, გაუმართლებელია. ამის ნაცვლად წინა პლანზე წამოსაწევია ვერბალური (სიტყვიერი) შეფასება, რაც მოსწავლის ინდივიდუალურ განვითარებას უზრუნველყოფს.

შეცდომები აღიქმება არა როგორც წამგებიანი რამ, არამედ როგორც სწავლის პროცესის ჩვეულებრივი თანამდევი მოვლენა, რომელსაც წარმატება მოსდევს.

. უცხოური ენის მასწავლებელი სამიზნე ენას როგორც თეორიული, ისე პრატქიკული ასპექტით თავისუფლად უნდა ფლობდეს.

. მასწავლებლის ენობრივი კომპეტენცია იმ დონისა უნდა იყოს, რომ გაკვეთილის უცხოურ ენაზე ჩატარებას ართმევდეს თავს.

. მასწავლებლის გამოთქმა უნდა იყოს სანიმუშო მოსწავლისათვის: ფონეტიკური თვალსაზრისით გამართული, სისტემური და რიტმული.

. მასწავლებლის ენობრივი რეპერტუარი ხელს უნდა უწყობდეს კლასში თანამშრომლობასა და ინტერკულტურულ განათლებას.

. გარდა ენობრივი შინაარსისა, მასწავლებელი უნდა ფლობდეს ისეთ პარალინგვისტურ საშუალებებს, როგორებიცაა მიმიკა, ჟესტიკულაცია, მუსიკალური და საცეკვაო მოძრაობები, თეატრალური და თამაშის ელემენტები.

. მასწავლებელს უნდა ჰქონდეს უნარი საკუთარი ლინგვისტური, ინტერკულტურული და პროფესიული ცოდნის დამოუკიდებლად გაღრმავებისა.

. გარდა თეორიული ცოდნისა, მას უნდა ჰქონდეს დაწყებით საფეხურზე სწავლების გამოცდილება.

. მოსწავლე საწავლო პროცესის მთავარ კომპონენტს უნდა წარმოადგენდეს.

. სასწავლო მასალა მოსწავლის ინდივიდუალური სენსორულ-მოტორულ საჭიროებებთან შეთანხმებით უნდა შეირჩეს.

. სასწავლო მასალის შინაარსი და თემატიკა მოსწავლის ყოფით სიტუაციებსა და მის ცხოვრებისეულ გამოცდილებას ეხმიანებოდეს.

. წერა-კითხვის სწავლების პროცესი დაწყებითი სკოლის ადრეულ ეტაპზე ნაბიჯ-ნაბიჯ, ნელი ტემპებით უნდა დაიწყოს.

. ენის სწავლების პროცესი სპირალური პროგრესიის გზით უნდა წარიმართოს.

.სასურველია მოსწვალეთა დაყოფა ჯგუფებად/გუნდებად, რაც ხელს უწყობს გუნდური პრონციპების სწავლებასა და ურთიერთდახმარების უნარის ჩამოყალიბებას.

.მოსწავლეთა ინდივიდუალური მიღწევების გამოკვეთა როგორც ჯგუფის, ისე დამოუკიდებელი სამუსაოს ფარგლებშია შესაძლებელი.

.საგაკვეთილო პროცესმა სასურველია მაქსიმალურად მეტი ფაზა მოიცვას, მაგალითად: მოსმენა, კითხვა, მოძრაობა, ცეკვა, სიმღერა, ხატვა, წერა და სხვა.

.სოციალური საგავეთილო ფორმების მონაცვლეობა (ინდივიდუალური, ჯგუფური, გუნდრი სამუშაო; პროექტში მონაწილეობა და სხვა) სწავლის რპოცესისადმი ინტერესის გაღვივებასა და კონცენტრაციის უნარის ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს.

.სხვადასხვა მეთოდიკური პრინციპების მონაცვლეობა სასწვალო მიზნების მიხედვით ბევრად ეფექტიანს ხდის სწავლების პროცესს.

.მოსწავლეთა მიერ დაშვებული შეცდომები სასწვლო პროცესის ჩვეულებრივ, რიგით კომპონენტად უნდა მოიაზრებდეს, ხოლო მათი გამოსწორება უკუკავშირის პრინციპით ხდებოდეს.

.ზეპირი კომუნიკაციის დროს დაშვებული შეცდომების გამო საუბრის პროცესის შეწყვეტა მიზანშეუწონლადაა მიჩნეული.

მიუხედავად მას შემდეგ მსოფლიოში მომხდარი სოციალური, ეკონომიკური, სამეცნიერო თუ ტექნოლოგიური ცვლილებებისა, ზემოხსენებული დოკუმენტის პოსტულატები, რომლებიც სასწავლო მასალას, მეთოდიკას, მაასწავლებლის კომპეტენციასა და არაერთ სხვა საკითხს ეხება, დღემდე არ კარგავს აქტუალობას უცხოური ენების სწავლების საწყის ეტაპზე.

.