ამ სტატიის სათაურზე ბევრი ვიფიქრე. კვლავ „გეოგრაფიის როლი“ არ მომეწონა, „გეოგრაფიის სწავლის საჭიროებაც“ უარვყავი. ბოლოს მაინც „წარმატების სივრცე“ დავტოვე.
რატომ „წარმატების სივრცე“? ვეცდები, ავხსნა.
მეცნიერების შესწავლასთან ერთად, მინდა, მოსწავლემ წარმატების სურვილი და გამარჯვებით მოპოვებული სიხარულის განცდაც იგემოს, რაც შემდგომ ცხოვრებაში გამოადგება. მინდა, იმასაც შეეჩვიოს, რომ ყოველთვის მწვერვალზე ვერ იქნება, ყველას მოსაწონს ვერ შექმნის. ამიტომაც ვასწავლი ერთმანეთის შეფასებას და რეკომენდაციების მიცემას.
მოკლედ, მივყვეთ წარმატების სივრცეს მოსწავლეებთან ერთად და გავიგოთ, რა როლს ასრულებს ამაში გეოგრაფია.
გეოგრაფია ხშირად განიხილება როგორც მეცნიერება ზოგადი განათლებისთვის, რაც ჩემში ყოველთვის პროტესტს იწვევდა. ჩვენს დროში, როდესაც სახელმწიფოთა საზღვრები გამუდმებით იცვლება, ქვეყნები იყოფა და ერთიანდება, იცვლება მსოფლიოს ქვეყნების ეკონომიკური განვითარების დონე, საერთაშორისო ორგანიზაციები და ასოციაციები, გეოგრაფიის გაკვეთილები უფრო და უფრო მნიშვნელოვანი და საინტერესო ხდება.
მოქალაქეების აღზრდაში გეოგრაფიული განათლების წვლილი უნიკალურია. გეოგრაფია არის პიროვნების ინტელექტუალური და სულიერი კულტურის ის ელემენტი, რომელიც მას საშუალებას აძლევს, არა მხოლოდ გააცნობიეროს ცვალებადი სამყაროს მრავალი პრობლემა, არამედ მონაწილეობა მიიღოს მათ მოგვარებაში, პატივი სცეს კულტურას, ხელი შეუწყოს მშობლიური ქვეყნის განვითარებას.
გეოგრაფიის ფუნქციები იცვლება. გეოგრაფია რჩება ცოდნისა და უნარების ჩამოყალიბების მთავარ ობიექტად, მაგრამ, ამავე დროს, ის მოსწავლეთა განვითარების საშუალება ხდება.
ჩემი აზრით, სწავლაში წარმატება დიდწილად განისაზღვრება სწავლის მოტივით, რომლის საფუძველია მოსწავლეთა საჭიროებები და ინტერესები.
გეოგრაფიის საგნის შემეცნებითი ინტერესის ფორმირებაზე გავლენას ახდენს მრავალი ფაქტორი, მაგრამ მასწავლებელმა მათგან ყველაზე მნიშვნელოვანი უნდა გამოავლინოს. გადამწყვეტია საგნის შინაარსი, სტრუქტურა, სწავლების მეთოდები, მოსწავლეთა საგანმანათლებლო და შემეცნებითი უნარები.
გეოგრაფიას მჭიდრო კავშირი აქვს მრავალ მეცნიერებასთან, მაგრამ კვლევა უნდა ემყარებოდეს გეოგრაფიულ ცოდნას, გეოგრაფიულ კონცეფციებს, რომლებიც ხელს უწყობს გეოგრაფიული ენის განვითარებას, გეოგრაფიულ წარმოსახვას, რაც, თავის მხრივ, იწვევს ინტერესს გეოგრაფიის შესწავლის მიმართ.
თანამედროვე გაკვეთილს შეიძლება ჰქონდეს ინტერდისციპლინარული ხასიათიც, რაც დაკავშირებულია ჩატარებულ კვლევასა და პრაქტიკულ მუშაობასთან.
გეოგრაფიის გაკვეთილის ჩატარებისას არ უნდა დაგვავიწყდეს მხარეთმცოდნეობის მიმართულება, ცოდნა რეგიონის შესახებ. ადგილობრივი მოსახლეობის ეკონომიკური საქმიანობა მაგალითებად და ილუსტრაციებად უნდა იქნეს გამოყენებული საკლასო ოთახში. რეგიონში არსებობს უამრავი შესაძლებლობა შეძენილი ცოდნის პრაქტიკაში გამოსაყენებლად. ეს შესაძლებლობები ადგილობრივი ტერიტორიის შესწავლას გულისხმობს. ასეთი მიდგომა უზრუნველყოფს გეოგრაფიის სწავლებას კონკრეტულ ცხოვრებისეულ მაგალითებზე.
ადგილობრივი მხარეთმცოდნეობის მასალების გამოყენება ხელს უწყობს გეოგრაფიული ცოდნის სისტემის ფორმირებას, რეგიონში არსებული ეკოლოგიური პრობლემების იდენტიფიცირებას და მიღებული ცოდნის ყოველდღიურ ცხოვრებაში გამოყენებას. გარემოს შენარჩუნებისა და გაუმჯობესების გზების ძიება კი საფუძვლად უდევს ამ მიმართულებით კვლევითი სამუშაოების ჩატარებას. მაგალითად, ამ კვლევის ნაყოფი შეიძლება იყოს ისეთი ნაშრომები, როგორიცაა „ოქროს მოპოვების ინდუსტრიის გავლენა გარემოზე“, „ტერიტორიის ეკოლოგიური პასპორტი“, „ტერიტორიის რელიეფის ცვლილებები“, „ფარული საფრთხე“, „ბუნების დასაცავად“ და სხვა.
საგნისადმი ინტერესის ჩამოყალიბებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სწავლის მეთოდებიც. ჩემი დაკვირვებით, არ არის სასურველი რომელიმე წმინდა ტექნოლოგიის გამოყენება პირდაპირ, სხვა მეთოდების ჩანაცვლების ან დამატების გარეშე. ეს მრავალ მიზეზზეა დამოკიდებული, ისეთებზე, როგორიცაა კლასში მოსწავლეთა შემადგენლობა, მათი მომზადების დონე, მასალის აღქმისა და ათვისებისათვის მზაობის ფსიქოლოგიური მახასიათებლები და სხვ., ამიტომ გაკვეთილზე ყველაზე ხშირად ვიყენებ მეთოდების სისტემას (კომბინირებული გაკვეთილი).
თანამედროვე მეთოდოლოგიის ყველაზე მნიშვნელოვანი პოზიციაა მოსწავლის შინაგანი პირადი საგანმანათლებლო და შემეცნებითი მოტივების ფორმირების აუცილებლობა, რაც ხელს უწყობს მოსწავლის პიროვნების თვითგანვითარებას. მოტივები მიზნად უნდა ისახავდეს არა მხოლოდ ახალი მასალის ათვისებას, არამედ შემოქმედებითი უნარების ფორმირებასაც.
უნარ-ჩვევებს მოსწავლეები მთელი სიცოცხლის განმავლობაში იძენენ. ამ პროცესში ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი სასწავლო აქტივობაა.
სასწავლო აქტივობა რთული პროცესია. ის არის საფუძველი გაკვეთილისა, რომელიც შინაარსობრივი და პროცედურული კომპონენტების მჭიდრო ერთიანობას წარმოადგენს. თანამედროვე გეოგრაფიის გაკვეთილის შინაარსი გაჟღენთილი უნდა იყოს სხვადასხვა მოქმედებით (შემეცნებითი, მარეგულირებელი, კომუნიკაციური და ა.შ.).
ახალი პედაგოგიური აზროვნებისა და სასწავლო პროცესის ახალი მიმოხილვის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ელემენტია მოსწავლის შეხედულების შეცვლა. მოსწავლე საგანმანათლებლო პროცესის ცენტრში უნდა განთავსდეს, რაც მასწავლებლისგან მოითხოვს გაკვეთილის მიზნების გადახედვას მოსწავლის პოზიციიდან. საჭიროა მოსწავლის მკვლევრად ჩამოყალიბება: მან უნდა შეძლოს ირგვლივ მიმდინარე მოვლენებზე დაკვირვება, მათი გაანალიზება და დასკვნების დასაბუთება.
მაგალითად, ბუნებრივი ტერიტორიების შესწავლისას მოსწავლე ადგენს ადგილმდებარეობას რუკაზე, განსაზღვრავს ბუნებრივ პირობებს, ახდენს მახასიათებლების იდენტიფიცირებას, მსჯელობს მსგავსებასა და განსხვავებაზე, განსაზღვრავს საცხოვრებელ პირობებსა და ადამიანის ეკონომიკური საქმიანობის შესაძლებლობას, ადგენს პრობლემას, ასაბუთებს და სახავს გადაჭრის გზებს, გამოთქვამს ვარაუდებს. მომავალში ყველა ეს ქმედება შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ნებისმიერ სიტუაციაში. ყოველივე ეს ემყარება მოსწავლის გონებრივ საქმიანობას. მოსწავლის სააზროვნო აქტივობა გამოიხატება ანალიზის, განზოგადების უნარით, რაც ხელს უწყობს მოსწავლის კოგნიტიურ განვითარებას: დაკვირვებას, აზროვნებას, წარმოსახვას.
დიდი მნიშვნელობა აქვს საგანმანათლებლო პროცესში ახალი ტექნოლოგიური სწავლების საშუალებების, კერძოდ, კომპიუტერების გამოყენების დანერგვას, რაც აფართოებს მასწავლებლის შესაძლებლობებს უფრო ეფექტური სასწავლო პროცესის ორგანიზების კუთხით, მოსწავლეებს კი აძლევს ახალ შესაძლებლობებს ცოდნის ათვისების პროცესში.
მასწავლებელი მოსწავლეებს თვალწინ უშლის გეოგრაფიის საოცარ სამყაროს და მისი შესწავლით მოსწავლეები მიიკვალავენ თვითგანათლების გზას, აქტიურად იძენენ ცოდნას, ივითარებენ შემეცნებით ინტერესს.
გაკვეთილი იძენს დროისთვის დამახასიათებელ ახალ მახასიათებლებს – იგი აზროვნების, კომუნიკაციის, შემოქმედების უნარების განვითარებაზეა ორიენტირებული.
თითოეული მოსწავლისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, იცოდეს თავისი მიღწევები, აფასებდეს საკუთარ საქმიანობას, ითვალისწინებდეს შესაძლებლობებს და ცდილობდეს განათლების პროცესში იმ მეთოდებისა და გზების პოვნას, რომლებიც წარმატების მიღწევაში დაეხმარება.
მოსწავლის ინტერესი იზრდება, როცა კონკრეტული საკითხის შესწავლის პროცესი პრობლემის გადაჭრის გზების ძიებას ემყარება. გაცილებით იზრდება მოტივაცია და ჩართულობა, როცა რეალურ სიტუაციებს განიხილავენ. საქართველოში არაერთი ასეთი პრობლემური საკითხია მოსაგვარებელი. მსჯელობენ, კამათობენ, ერთმანეთისგან არგუმენტებს ითხოვენ.
მინდა, ერთი საკითხის განხილვის შედეგად მეცხრეკლასელების მიერ შექმნილი პროდუქტი გაგიზიაროთ. საკითხია ჰიდროენერგეტიკა, ხოლო საკვლევი კითხვა – უნდა აშენდეს თუ არა ნენსკრა ჰესი. მოსწავლეებმა არაერთი რესურსი განიხილეს, გაეცნენ მომხრეთა და მოწინააღმდეგეთა პოზიციებს, გააანალიზეს რეგიონში მიმდინარე გეოგრაფიული პროცესები და მოვლენები და ინდივიდუალურად შეასრულეს დავალება, თუმცა შემდეგ თანამოაზრეები გაერთიანდნენ, იმსჯელეს, იკამათეს და მაინკრაფტის პროგრამაში შექმნეს საბოლოო პროდუქტი. ამ კლასზე შარშანაც გიყვებოდით. გამორჩეულები არიან, შეცდომებიც და წარმატებებიც მძაფრად გამოხატული აქვთ, ყოველგვარი მოულოდნელობისთვის მზად უნდა იყოთ. მათდამი განსაკუთრებული დამოკიდებულება რომ მაქვს, იციან. არ სარგებლობენ, თუმცა გაბრაზებაც ყოფილა და წყენაც. ყველა შეცდომას ერთად განვიხილავთ, ვებრძვით საკუთარ თავს, ჩვენს სუსტ მხარეებს. მინდა, მათი წარმატების სივრცე გასცდეს გეოგრაფიის გაკვეთილებს, სკოლის კედლებს… მშრალი მასალის მიმართ ინტერესს არ იჩენენ, მაგრამ როგორც კი საკითხი სიმძაფრეს შეიძენს, უცებ ენთებიან და ცოცხლდებიან. უყვართ საკუთარი პოზიციის გამოხატვა. ეს საკითხიც ხმაურით განიხილეს. არაერთი პრობლემა წამოუჭრიათ თავადაც. მომწონს მათი მსჯელობა და დასკვნების გამოტანის უნარი. მათ შემხედვარეს, მომავალი მეიმედება. ამ იდეას ოთხი ავტორი ჰყავს: მესტვირა, ქობულა, კობერა და ნიკო. სხვადასხვა ტემპერამენტის პიროვნებები, თავიანთი შეცდომებითა და პრობლემებით. ნაშრომიც არ არის უცებ მისაღები, საკამათოა, თუმცა ავტორებს საკუთარი არგუმენტები აქვთ. ამჯერად გთავაზობთ პროექტის (კომპლექსური დავალების პროდუქტის) მხოლოდ ტექნიკურ ნაწილს, რომელიც წარმატებით დაიცვეს:
https://www.youtube.com/watch?v=XHqItak-jxE
ეს ჩვენი წარმატების სივრცეა.
