რემედიაცია და „თანმიმდევრობის  დაცვა“    ისტორიის გაკვეთილზე

სწავლების სტატრატეგიების სრულყოფამ  განსაკუთრებული მნიშვნელობა მიანიჭა რემედიაციას,  მას თითქმის ყველა გაკვეთილზე შევხვდებით. რემედიაციას, რომელიც  უპირველესად კონტექსტის სწორად გაგებას ემსახურება, ისტორიის  სწავლების  დროსაც  აქტიურად  ვიყენებთ. ცნებებით, ფაქტებით, ბიოგრაფიული მონაცემებით გაჯერებული მასალის ათვისება, ფაქტებსა და მოვლენებს შორის ლოგიკური კავშირების აღქმა, განგებ ან შემთხვევით შერჩეული ეპიზოდების გამთლიანება და ზოგადად, ისტორიული პროცესის მთლიანობაში წარმოდგენა, ყველა მოსწავლისთვის თანაბრად დასაძლევი არ არის. ამიტომ  რემედიაცია  განსაკუთრებულ დახელოვნებას მოითხოვს   მასწავლებლისგან.

რემედიაციის  საკვანძო სასწავლო კომპონენტებია:

• არსებულ ცოდნაზე ახალი ცოდნის დაშენება;
• სწავლის სიძნელის დონისა და დავალებების მოთხოვნების გაკონტროლება;
• მკაფიოდ ჩამოყალიბებული პრაქტიკა;
• კითხვების დასმა;
• დაკონკრეტება;
• თანმიმდევრობის დაცვა;
• უნარ-ჩვევის მოდელირება;
• სტრატეგიული მინიშნებები;
• დავალების შემცირება.

აღნიშნულ კომპონენტებს შორის გამოირჩევა კომპონენტი „თანმიმდევრობის დაცვა“, რომელიც წარმატებით შეგვიძლია „ჩავაშენოთ“  ნებისმიერ გაკვეთილზე, მაგრამ განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, როდესაც მასალა რთულია და  მთელი კლასი   განსაკუთრებულ  დახმარებას საჭიროებს.

თანმიმდევრობის დაცვა  გულისხმობს, რომ სწავლება იყოფა მცირე ეტაპებად ან კომპონენტებად. რემდიაციისთვის გამოყენებულ  ნებისმიერ  დავალებას, მაგალითად, ტექსტიანი ამოცანები,   იყოფა მცირე, მოკლე და თანმიმდევრულ ეტაპებად. უმჯობესია, თუ მასწავლებელი წინასწარ შეადგენს სამუშაო გეგმას და იმოქმედებს მის მიხედვით.  თანმიმდევრობის დაცვისას    მოსწავლეები უკეთესად ითვისებენ მასალას, ყურადღებით უსმენენ ერთმანეთს, უფრო ადვილად, მარტივად, დაძაბულობის გარეშე პასუხობენ გეგმის თითოეულ ნაწილს და  განიხილავენ საკითხებს.

ახალი მასალის ახსნის დროს აღნიშნული გეგმა ჩამოიწერება დაფაზე,  მოსწავლეები თვალნათლივ ხედავენ როგორ გადადის ერთი საკითხი – მეორეში, როგორ ებმის ერთი შეკითხვის პასუხს – მეორე შეკითხვა და  თან  მუშაობენ შესაბამის  კონკრეტულ  დავალებებზე.

მაგალითად,  საკმაოდ ვრცელ ინფორმაციას ეცნობა მოსწავლე რომის სახელმწიფოს ჩამოყალიბებისა  და მისი საზღვრების გაფართოების შესწავლისას (ისტორია, 7 კლასი,  გამომცემლობა „დიოგენე“, & 34 / მოცემული თემა ყველა გრიფირებულ სახელმძღვანელოშია). „თანმიმდევრობის დაცვის“ კომპონენტის გამოყენებით მოსწავლეებს უადვილდებათ ვრცელი და რთული  მასალის აღქმა და გაგება:

1 ეტაპი ეთმობა   შესავალ ტექსტზე მუშაობას  – მოსწავლეებს მიეწოდებათ ინფორმაცია რომაელთა განსახლების შესახებ;

2 ეტაპზე მიმდინარეობს  რუკაზე მუშაობა.  კლასი რუკის ლეგენდისა და პირობითი ნიშნების გამოყენებით, ნაბიჯ-ნაბიჯ  მუშაობს და ამოხსნის სიტუაციურ ამოცანას – „როგორ გაიზარდა რომის საზღვრები   დროთა განმავლობაში?!“

თუ კლასში სსს მოსწავლე ირიცხება, სათამაშო ტექნოლოგიის გამოყენებით და ასოციაციურ მეხსიერებაზე დაყრდნობით   ასრულებს დავალებას, მაგალითად, სავარაუდო დავალებებია: „მონიშნე  სახელმწიფოს საზღვრები.. იპოვე  ქალაქები.“..

3 ეტაპზე განიხილავენ   „პუნიკური  ომების“ მიზეზ-შედეგობრივ კავშირებს, რომელიც ვრცელ ანალიტიკურ ოპერაციებს მოითხოვს მოსწავლეებისგან. მასწავლებელი:

• ჯერ სვამს შეკითხვას: „როგორ მდგომარეობაში იყვნენ რომაელები ომის საწყის ეტაპზე“ და სთხოვს მოსწავლეებს, რომ „ტექსტში მონიშნონ შესაბამისი ინფორმაცია“ (მოსწავლეები აღმოაჩენენ, რომ რომაელები ომის საწყის ეტაპზე საკმაოდ რთულ მდგომარეობაში იყვნენ);
• შემდეგ, იმისათვის, რომ მოსწავლეებმა საკითხის მიმართ ინტერესი არ დაკარგონ, ზედმეტად არ დაიძაბონ და ომის შემდგომი ეტაპები ნათელი დასანახი გახდეს, მასწავლებელი აქცენტს აკეთებს რემედიაციის მთავარ გზავნილზე – კონტექსტის სწორად გაგებაზე და   სვამს  ასეთ  შეკითხვას:  „როგორ გამოვიდნენ რომაელები იმ რთული მდგომარეობიდან, რომელშიც ისინი კანეს ბრძოლის წაგების შემდეგ აღმოჩნდნენ?“ „როგორ წარიმართა ომის ბედი ამის  შემდეგ? (მოსწავლეები მარტივად პოულობენ გაკვეთილის ტექსტში ამ კითხვის შემცველ კონტექსტს);
• ასეთი შეკითხვებით მოსწავლეთა ყურადღება „გადაირთვება“ გეგმის მომდევნო ნაწილზე – „როგორ შეძლეს რომაელებმა ომის ბედის „შემობრუნება“, რა ახალი ღონისძებები გაატარეს და ა.შ“.  მოსწავლეებიც  ამ ახალ სააზროვნო ოპერაციებზე დაიწყებენ ფიქრს, ტექსტში მიაგნებენ შესაბამის ინფორმაციას (ან მასწავლებლის მონათხრობს დაუგდებენ ყურს)  და გადაწყვეტენ სასწავლო დავალებას.  ასეთი ნაბიჯებით პუნიკური ომების მთლიანი მიმდინარეობა და მისი გავლენა რომის სახელმწიფოს ბედზე  მოსწავლეებისათვის უფრო ადვილი აღსაქმელი გახდა.

სსს მოსწავლეც შესაბამისი ტექნოლოგიის (მაგალითად, სათამაშო ტექნოლოგია) გამოყენებით მუშაობს (დამოუკიდებლად, ან მასწავლებელთან ერთად, ან წყვილში), ცნებებს და ვიზუალურ მასალას უკავშირებს ერთმანეთს, პასუხობს მარტივი შინაარსის შეკითხვებზე,  მაგალითად, „რა დაგამახსოვრდა რომაელების ცხოვრებიდან?“,  შეკითხვის პასუხს მონიშნავს ტექსტში და სხვ.

4 ეტაპი –  გეგმის მიხედვით მოქმედებს მასწავლებელი მასალის გამტკიცების დროსაც:  რეფლექსიის ეტაპზე მოსწავლეები ასრულებენ დავალებას -„რა ვისწავლეთ ახალი დღევანდელ გაკვეთილზე?“

თემის დასასრულს, მას შემდეგ, რაც მოსწავლეები  დაამთავრებენ რომის იმპერიის შესახებ საკითხების შესწავლას, მოსწავლეები ეცნობიან რომაული ყოფა-ცხოვრების წესს. აქაც  მოსწავლეები იცავენ თანმიმდევრობის პრინციპს და მიყვებიან მასწავლებლის გეგმას, რომელიც  თემის საყრდენი პუნქტების მიხედვითაა შედგენილი:

• რატომ იყო რომი ძველი მსოფლიოს უდიდესი ქალაქი;
• რა წარმოდგენები ჰქონდათ გარესამყაროზე რომაელებს, იცნობდნენ თუ არა სხვა ცივილიზაციებს;
• რა საქმიანობას მისდევდნენ რომაელები, როგორი იყო მათი ღირებულებები;
• საიდან ვგებულობთ ინფორმაციას ძველი რომაელების შესახებ.

ამ ეტაპზე სსს მოსწავლისთვის სავარაუდო დავალებებია (ცხადია, ინდვიდუალური თვისებებიდან და სპეციფიკიდან გამომდინარე): ტექსტის დალაგება/აგება სიუჟეტური სურათებით,  ფაზლის გამოყენება მიზნისთვის,   სქემატური ცხრილების შევასება  საყრდენი ცნებების გამოყენებით და სხვ.

„თანმიმდევრობის“ კომპონენტის გამოყენება შესაძლებელია  არამარტო ახალი მასალის ახსნისას, არამედ მოსწავლეთა გამოკითხვის დროსაც.  მაგალითად, მოსწავლის გამოკითხვისას მასწავლებელი სვამს შეკითხვას:

• „რას გვიამბობ დღეისთვის/რაზე ისაუბრებ დღეს? რომელი გეგმის მიხედვით მოგვიყვები? გეგმის რომელი პუნქტით დაიწყებ?!“

ასეთი მიდგომით, განსაკუთრებით შედარებითი სუსტი მოსწავლეების შემთხვევაში,   მოსწავლეთა ყურადღება მიმართულია თემის ძირითადი არსის გახსნისკენ და  მოსწავლეთა პასუხები გაცილებით ნათელი, გასაგები და სიღრმისეულია.

თანმიმდევრობის დაცვის კომპონენტის გამოყენებით   საგაკვეთილო გარემო  ეფქტური, დემოკრატიული და მოსწავლეზე მორგებულია. ამის ნათელი მაგალითია „გიგის შემთხვევა“: „გაკვეთილზე გიგის ვთხოვეთ,  ესაუბრა  ერთ-ერთი თემის შესახებ. გიგი დაიბნა,  დიდხანს ფიქრობდა თოთოეულ სიტყვაზე, ვერ წვდებოდა ცნებათა შინაარსს და მეტწილად  არასწორად პასუხობდა. შენიშნვნაზე, რომ  მასალა სათანადოდ არ ჰქონდა მომზადებული,  გვიპასუხა, რომ  ისწავლა, მაგრამ არ შეეძლო მოეთხრო, გადმოეცა ნასწავლი. ცხადი იყო, რომ გიგიმ მხოლოდ მექანიკურად ჩაიკითხა გაკვეთილის ტექსტი  და ამიტომ ვერ შეძლო გააზრებული პასუხის გაცემა. ამის შემდეგ შევთავაზეთ, შესასწავლი თემის გეგმა გამოყენებინა, თანმიმდევრობა დაეცვა და  ისე  ესაუბრა საკითხის შესაქხებ. გიგის პასუხი გაცილებით გააზრებული და დამაჯერებელი იყო, ვიდრე წინა შემთხვევაში. შედეგად გიგის გამოუმუშავდა შესაბამისი უნარ-ჩვევა და გაუჩნდა რეალური მოტივაცია,   გეგმის გამოყენებით ესწავლა. მოსწავლის პასუხები გახდა გაცილებით გააზრებული და მისი ცოდნის დონეც ისტორიაში გაიზარდა“.  მსგავსი სიტუაცია ხშირად გვხდება გაკვეთილებზე.  

მოსწავლეებს  შეუძლიათ თანმიმდევრობის დაცვის კომპონენტი  გამოიყენონ როგორც ზეპირი დავალებების შესრულების დროს, ისე წერილობითი დავალებების მომზადებისას.

მაგალითად, დავალებები წერილობითი სამუშაოს დროს:

• ვთხოვოთ მოსწავლეებს, დაწერონ მოთხრობა მათი თანატოლი რომაელი ბიჭის/გოგონას ცხოვრების შესახებ (მოთხრობის დაწერისთვის შეუძლიათ გამოიყენონ სახელმძღვანელოს ტექსტიც და ის  ლიტერატურაც, რომელიც ახლავს   სახელმძღვანელოებს ან  მასწავლებელმა შეურჩიოს, ან თავად მოიძიონ).   თანმიმდევრობის დაცვით და გარკვეული გეგმის მიხედვით, მოთხრობაში  მიუთითონ:
• როდის წარმოიშვა რომი?
• როგორ ცხოვრობდნენ რომაელები, როგორი ოჯახური ტრადიციები ჰქონდათ?
• როგორი იყო მათი ყოფითი ჩვეულებები?
• ივარაუდონ, რა საქმიანობით იქნებოდნენ დაკავებული ძირითადად რომაელი ბიჭუნები / გოგონები? როგორი იქნებოდა მათი სამომავლო გეგმები?
• რამდენად შესაძლებელი იყო მათ მიეღწიათ წარმატებისთვის?
• რა იციან გამოჩენილი რომაელების შესახებ?
• და ა.შ.
• მოსწავლეებს შეუძლიათ, თითო შეკითხვაზე თუნდაც ერთი წინადადება დაწერონ;
• დავალების წარდგენის შემდეგ   კი შეაჯამონ, რაში გამოადგათ გეგმა, რამდენად მოხერხებული აღმოჩნდა მათთვის თანმიმდევრობის დაცვით მუშაობა.

შესაძლელია წერილობითი ბარათებიც შეთავაზოთ მოსწავლეებს  მარტივი შეკითხვებით:

• „რა არის ჩვენი დღევანდელი შესასწავლი თემა?“
• „როგორ ფიქრობთ, რაზე ვისაუბრებთ თემის დასაწყისში?“
• „რა უნდა იყოს აქ მთავარი საკითხი?“
• „როგორ შეიძლება მთავარი აზრი ჩამოვაყალიბოთ მოკლედ, გასაგებად და ერთი წინადადებით?!“

მოსწავლეები იწყებენ ვარაუდების გამოთქმას და შემდეგ, რადგან უკვე გამომუშავებული აქვთ „თანმიმდევრობის დაცვით“ მუშაობის უნარები, მასალის აღქმას და გააზრებას ადვილად ახერხებენ  და ალაგებენ თემის სავარაუდო საკითხებს შესაბამისი თანმიმდევრობით. წარმატების მიღწევა დამატებით სტიმულს აძლევს მოსწავლეს და კიდევ მეტი ინტერესით ერთვება სამუშაო პროცესში.

მასწავლებელი ყურადღებით უნდა იყოს, რომ  მოსწავლეები მუდმივად მოკლე პასუხებით არ შემოიფარგლონ, რამაც შესაძლოა გამოიწვიოს მათი აზროვნების სქემატიზაცია, ამიტომ თანდათან უნდა მოვთხოვოთ მოსწავლეებს ცალკეულ საკითხზე  სრული, გააზრებული პასუხების მომზადება, მტკიცებულებების მოყვანა, არა მხოლოდ კონკრეტული ფაქტების,  არამედ მთელი საგაკვეთილო მასალის გამოყენება და ა.შ.

„თანმიმდევრობის დაცვით“ მუშაობის შემდეგ  მოსწავლეები ეჩვევიან პასუხების აგებას და გარკვეული დრიოს შემდეგ  გეგმა  უკვე აღარ დაჭირდებათ.

მოცემულ შემთხვევაშიც, სსს მოსწავლესთან მუშაობისას, მოსწავლის ინდივიდუალური თავისებურებების გათვალისწინებით, მასწავლებელს შეუძლია სათამაშო ტექნოლოგიების მრავალფეროვანი მიდგომებიდან ამოარჩიოს ყველაზე უფრო მოსახერხებელი და მასზე დაყრდნობით შესთავაზოს დავალების შესრულება.

რემედიაცია და   კონკრეტულად  მისი კომპონენტი „თანმიმდევრობის დაცვა“,    საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს   გაიაქტიურონ აზროვნება, იფიქრონ, იმსჯელონ, იმუშაონ ხალისით  და შესაძლებლობების ფარგლებში გადაწყვიტონ დავალება, ამიტომ წარმატებით გამოიყენება სასწავლო პრაქტიკაში.