„რატომ ვიქცევი ასე?,“ „რისთვის ვიქცევი ასე?,“ „რატომ ვგრძნობ, რასაც ვგრძნობ?,“ „რისთვის ვგრძნობ, რასაც ვგრძნობ?,“ „რატომ ვფიქრობ, რასაც ვფიქრობ?,“ „რისთვის ვფიქრობ, რასაც ვფიქრობ?,“ „რას შეიგრძნობს ჩემი სხეული?,“ „რისთვის შეიგრძნობს ჩემი სხეული, რასაც შეიგრძნობს?“
ბოლოს როდის დაუსვით საკუთარ თავს ეს კითხვები? გაიხსენეთ, ბოლოს როგორ დაუსვით საკუთარ თავს ეს კითხვები? იქნებ, ბრაზით და სულსწრაფად, გაღიზიანებითაც კი იმისათვის, რომ სასწრაფოდ დაბრუნებოდით ყოველდღიურობას, რომელიც პირობებითაა სავსე. იქნებ, აფორიაქებითაც კი, რადგან დრო არ გქონდათ ამ კითხვებისათვის.
ჩვენი ცხოვრება გაჯერებულია პირობებით, რომელთაც ჩვენ უნდა ვუპასუხოთ და ამაში უჩვეულო ან მიუღებელი არაფერია. თუმცა, დროთა მანძილზე, სხვადასხვა მოთხოვნასა თუ მოლოდინთან გამოხმაურებას შეჩვეულებს, შესაძლოა, დაგვავიწყდეს, საკუთარ თავს რამდენიმე მნიშვნელოვანი კითხვა დავუსვათ იმაზე, თუ რას ვგრძნობთ, რას ვფიქრობთ და როგორ ვიქცევით. ეს ყველაფერი რატომ და რისთვის ხდება.
რადგან შეყოვნების ბედნიერება ჩამორთმეული გვაქვს, რადგან, მართლაც, თუნდაც, ჩვენივე ნებით და სურვილით, უამრავ ისეთ პირობას ვპასუხობთ, რომელიც გარემოსთან ჩვენი შეგუებისთვისაა საჭირო, დროთა მანძილზე, შესაძლოა, აღმოვაჩინოთ, რომ ვერ ვპასუხობთ მარტივ კითხვებს: „რა მინდა?,“ „რა მჭირდება?,“ „რატომ მინდა ის, რაც მინდა?,“ „რატომ მჭირდება ის, რაც მჭირდება?,“ „რისკენ ვილტვი? რატომ და რისთვის?“
ჩვენს კულტურაში დამკვიდრებულია საკუთარი მოთხოვნილებებისა და სურვილებისადმი განმდევნი, ჩამხშობი და მიმჩქმალავი დამოკიდებულება. ადამიანები, რომლებიც აღვიზარდეთ იმაზე დაყრდნობით, რომ ჩვენი მოთხოვნილებები და სურვილები მეტისმეტია, ხშირად, ვატარებთ მუდმივი არასრულფასოვნების, ტვირთად ყოფნის განცდას, იმის განცდას, რომ დადგენილი წესრიგისათვის ჩვენი არსებობა ზედმეტია, რწმენას, რომ ჩვენს მოთხოვნილებებს ჯეროვნად არასდროს არ გამოეხმაურებიან, ამდენად, არც მათი გახმოვანება ღირს და, რაც მთავარია, არც მათი მიღება და აღიარება, თუნდაც, ჩვენივე მხრიდან.
რატომაა მნიშვნელოვანი მოთხოვნილებების მნიშვნელოვნების აღიარება განათლების სისტემაში?
ნებისმიერი ქცევა კონკრეტული მოთხოვნილების ან სურვილში თუ ლტოლვაში ასახული მოთხოვნილების დაკმაყოფილებას ისახავს მიზნად. იმ შემთხვევაში, თუ ჩვენ ვერ ვცემთ პასუხს კითხვას – „რას ისახავს მიზნად ქცევა?,“ „რისთვის იქცევა მოსწავლე ისე, როგორც იქცევა?,“ „რატომ ვიქცევი მე ასე, როგორც ვიქცევი?,“ „რომელ ემოციებსა და განცდებს აღძრავს ჩემში მოსწავლის ქცევა?,“ ან „რომელი მოთხოვნილების დაკმაყოფილებას უშლის ხელს ჩემი მოსწავლის ქცევა?,“ გაგვიჭირდება, სწორად განვსაზღვროთ, როგორც მოსწავლისადმი, ასევე – საკუთარი თავისადმი მიდგომები, გაგვიჭირდება, გავიაზროთ, რისთვისაა განსაზღვრული მიდგომა საჭირო ან რთული იქნება, საკუთარი თავის დამშვიდებაც, თუ როგორც სხვებისადმი, ასევე საკუთარი თავისადმი ცნობისმოყვარეობის განცდა და გამოხატვა გვირთულდება.
რატომ არის ცნობისმოყვარეობა სიყვარულის ერთ – ერთი ენა?
ცნობისმოყვარეობა წარმოადგენს გულდასმით მიყურადების, ნაჩქარევი დასკვნების გამოტანისგან თავშეკავების და გულისხმიერების ნაზავს, რომელიც როგორც საკუთარი თავისადმი, ასევე სხვებისადმი განუყოფელი ყურადღების გულუხვად გაცემისკენ გვიბიძგებს.
როგორც წესი, ცნობისმოყვარეობა, ამავდროულად, დამზოგავია: ის გვიცავს მცდარი დასკვნების ნაჩქარევად გამოტანისა და მათზე დამყარებული გადაწყვეტილებების მიღებისგან.
ცნობისმოყვარე დამოკიდებულება ქმნის შემეცნების სივრცეს და, ასევე, წარმოადგენს უსაფრთხოების განცდის ერთ – ერთ გამოხატულებას: მე მზად ვარ, გადავაწყდე სიახლეს, მე მზად ვარ, გამიცრუვდეს იმედები, მზად ვარ, ჩემი საწყისი შეფასებები მიკერძოებული აღმოჩნდეს, დავიტიო იმედგაცრუება და შევძლო, ჩემი სავარაუდო, საწყისი დასკვნების დათმობა, მათზე უარის თქმა.
ცნობისმოყვარე დამოკიდებულება ნებისმიერი მეცნიერული კვლევის საფუძველია და, სინამდვილეში, ის საკუთარი თავისადმი ცნობისმოყვარეობით იწყება.
როგორ გავხდეთ ცნობისმოყვარეები?
ადამიანების ნაწილს გაუმართლა და ცნობისმოყვარე, გულისხმიერი და მზრუნველი მშობლები ჰყავდა, რაც იმას ნიშნავს, რომ ისინი გულისყურით შეიმეცნებენ, რას გრძნობენ, რას შეიგრძნობენ, რას ფიქრობენ და როგორ იქცევიან მათი შვილები. როგორც წესი, ასეთი ადამიანები გაცილებით მეტად ისწრაფვიან შემეცნებისკენ, რადგან მათ ახსოვთ, უშუალოდ, მათკენ ცნობისმოყვარე, თბილი და გულისხმიერი დამოკიდებულებით განწყობილი მშობლები. მათ ახსოვთ უსაფრთხოების განცდა, რომელიც მათი მშობლის დამოკიდებულების ანარეკლია.
ცნობისმოყვარეობის უნარის განვითარება, პირველ რიგში, ამ უნარის საკუთარი თავისკენ მიმართვით შეიძლება. მასწავლებლის, როგორც აღმზრდელის საქმიანობა, გაჯერებულია უსუსურობისა და უუნარობის განცდით, რაც ამ საქმიანობის განუყოფელი ნაწილია. რა თქმა უნდა, ყოველთვის შეუძლებელია წარმატებით გამიჯნოთ თქვენი პასუხისმგებლობა სხვისი პასუხისმგებლობისგან, ზედმიწევნით წარმატებით შეახსენოთ საკუთარ თავს, რომ კონკრეტული ბავშვის ქცევა უამრავი, სხვადასხვა ცვლადის ზემოქმედების შედეგია და მხოლოდ თქვენი ცოდნის დანაკლისს არ შეიძლება მიეწეროს და, ამავდროულად, ყოველთვის შეუძლებელია, საკუთარ თავზე ის პასუხისმგებლობა აიღოთ, რომელიც ჩვენი ქცევების შედეგებზე სხვების წინაშე ანგარიშვალდებულებას მოიცავს. თუმცა, არსებობს რამდენიმე გზა, რომელიც შეიძლება დაგეხმაროთ საკუთარი თავისადმი და მოსწავლეებისადმი ცნობისმოყვარე დამოკიდებულების უნარის განვითარებაში.
ა) როგორ მოქმედებს ჩემზე განსაზღვრული მოვლენა? რას ვგრძნობ, რას ვფიქრობ, როგორ ვიქცევი და რას შევიგრძნობ ამ მოვლენის პასუხად? – მაგალითად, თქვენში ერთ – ერთი მოსწავლის ქცევამ აღძრა ბრაზი, გაღიზიანება ან, თუნდაც, რისხვა. როგორ ფიქრობთ, რა შეიძლებოდა გეფიქრათ ამ მოსწავლის ქცევის პასუხად? რას შეიგრძნობდა თქვენი სხეული, როდესაც ბრაზი, გაღიზიანება ან რისხვა დაგეუფლათ? როგორ მოიქეცით? რა შედეგი მოჰყვა თქვენს ქცევას და ამ შედეგების პასუხად რა განიცადეთ?
გ) როგორია თქვენი შინაგანი მეტყველება? – დააკვირდით, როგორია თქვენი შინაგანი მეტყველება? რისადმია შემწყნარებელი და რისადმი – დაუნდობელი? დააკვირდით, რომელი ემოციებისა და მდგომარეობების განცდას უკრძალავთ საკუთარ თავს და რომელი მდგომარეობებია მისაღები?
დ) სცადეთ, სულ რამდენიმე, მოკლე ჩანაწერი გააკეთოთ იმაზე, დღის მანძილზე, რა იყო თქვენთვის უსიამოვნო განცდების აღმძვრელი და რა – სასიამოვნო განცდების. – სცადეთ, სულ რამდენიმე სიტყვით მაინც აღწეროთ მოვლენები, რომლებმაც თქვენში სასიამოვნო განცდები აღძრა და მოკლედ უპასუხოთ, რატომ შეიძლებოდა ამ მოვლენებს სასიამოვნო განცდები აღეძრა. შეგიძლიათ, იგივე მიდგომა უსიამოვნო განცდებისადმი გამოიყენოთ.
ე) რა მამშვიდებს და რა უძღვის წინ ჩემს აღელვებას? რა მჭირდება იმისათვის, რომ თავი უკეთ ვიგრძნო და რა მჭირდება იმისათვის, რომ ღელვის მართვა შევძლო? – ეს მნიშვნელოვანი კითხვები მოიცავს პასუხის ძიების მცდელობას იმისათვის, რომ თქვენს თავს საჭიროებისამებრ გამოეხმაუროთ, სცადოთ, განსაზღვროთ, რა დაგეხმარებოდათ, ან რა შეგიშლიდათ ხელს საკუთარი ფსიქიკური კეთილდღეობის შენარჩუნებაში. მნიშვნელოვანია, კითხვის დასმა იმაზეც, თუ ვის შეიძლება მიმართოთ მტანჯველი, დამთრგუნველი განცდების შემსუბუქებისთვის.
თუ საკუთარი თავისადმი გულისყურით განეწყობით, გაგიადვილდებათ შესატყვისი კითხვები დასვათ მოსწავლის ქცევების გაგებისთვის: მათკენ მიმართოთ სიყვარულის − გულისყურის − ენა.
