ომი და კულტურა

დიდხანს ვფიქრობდი, რა სახელი დამერქმია გრიგოლ რობაქიძის წერილებისა და ესეების კრებულისთვის, რომელსაც თითქმის მთელი წელი ვამზადებდით – ჯერ თბილისში გამომავალი რუსულენოვანი გაზეთების ის ნომრები მოვიძიეთ, სადაც პერიოდულად ქვეყნდებოდა, მერე მანანა კვატაიასა და ნათია ორმოცაძეს შევთავაზეთ სათარგმნად, თარგმნისა და საბოლოო რედაქციის შემდეგ კი ერთი, მეორე, მესამე, მეოთხე თვე ისე ჩათავდა, რომ უმოკლეს დროში გამზადებული წიგნი ვერა და ვერ ეღირსა სტამბაში გაშვებას.

– რობაქიძეზე რა ხდება? – მეკითხებოდნენ წარდგინებებსა და ფესტივალებზე, სადაც უკვე არაერთხელ მქონდა ნათქვამი, რომ დღე-დღეზე გამოჩნდებოდა ახალი წიგნი სერიიდან „უცნობი გრიგოლ რობაქიძე”.

– ზვიად, არ მოვრჩეთ რობაქიძე? – შიგადაშიგ მკითხავდა ლიკა სხირტლაძე, რომელსაც ტექსტის დაკაბადონებასა და კორექტურაზე დიდი ხნის წინ დაემთავრებინა მუშაობა და ეჭვი მაქვს, D-დისკზე უპატრონოდ დარჩენილი ინდიზაინის ფაილის თვალიერება გულს უწუხებდა.

– მალე, მალე იქნება, – ვაიმედებდი ყველას, მაგრამ უკვე მე თვითონ მეპარებოდა ეჭვი: წიგნი ერთი შეხედვით გამზადებული კი იყო, მაგრამ სათაური ვერა და ვერ მომეფიქრებინა, სახელი, რომელიც ყველაფერს დაალაგებდა და მოაწესრიგებდა.

იმ დღესაც, ჩვეულებრივ შაბათ დღეს, როცა პრემიერლიგის დრამატული მატჩის სანახავად ვემზადებოდი, სანამ თამაში დაიწყებოდა, დროის მოსაკლავად ოთახში შევიხედე, რაც ხელში მომხვდა – ქაღალდების შეკვრა – ავიღე და უგერგილოდ, მიშვებულად შევუდექი ფურცვლას.

უცებ, მოულოდნელად გავჩერდი ერთ გვერდზე, სადაც მხოლოდ სამი სიტყვა ეწერა გამუქებულად, განსხვავებული შრიფტით. ჰო, ის სამი საჭირო სიტყვა, რომელსაც ამდენ ხანს ვეძებდი – „ომი და კულტურა”. მოკლედ, წერილების მთელი ციკლი იყო, რომლისთვისაც გრიგოლ რობაქიძეს ეს სახელი დაერქმია.

რატომ? ალბათ უფრო იმიტომ, რომ წიგნში შესული მასალების მნიშვნელოვანი ნაწილი პირველი მსოფლიო ომის წლებში იწერებოდა და მწერალიც თავისებურად გამოეხმაურა – ომისა და კულტურის თანმდევი ამბები იმდროინდელი და გასული საუკუნის ლიტერატურულ-ფილოსოფიური დაკვირვებების ფონზე გაიაზრა.

გრიგოლ რობაქიძე ბრწყინვალე მოაზროვნე იყო და მაშინ, როცა დოსტოევსკიზე, კოლექტივიზმსა და ინდივიდუალიზმზე, კლასთა შორის ბრძოლასა და გერმანიისა და რუსეთის სულიერ არსზე წერდა, სწორედ იმ, გაზეთის რუბრიკად ქცეულ მეტაფორას („ომი და კულტურა”) განმარტავდა, ახალ-ახალი პერსონებითა და შთაბეჭდილებებით ავსებდა, უფრო გასაგებს ხდიდა. სხვანაირად ალბათ შეუძლებელი იყო იმ მდგომარეობის ახსნა, რომლის წინაშეც მთელი სამყარო იდგა.

იმ დროიდან მოყოლებული (მცირე ამოსუნთქვებს თუ არ ჩავთვლით), უკვე კარგახანია რაც ომისა და კულტურის მდგომარეობაში ვიმყოფებით. განსაკუთრებით ბოლო სამი ათწლეული. ომი, ამ სიტყვის ყველაზე ფართო გაგებით. კულტურაც ასევე. ყოფითი თუ გლობალური კონფლიქტები, ადამიანური ურთიერთობების მოშლა და ამ მოშლილი ორგანიზმის სხვა, შესაძლოა ჩვენთვის უფრო სასურველი ალტერნატივით (ვთქვათ, ელექტრონული, ვირტუალური ურთიერთობით) ჩანაცვლება. სულ უფრო ნაკლები გზა და სურვილი გვრჩება ომებით, ძალადობითა და გაუნათლებლობით გათიშული, დარღვეული ურთიერთობების აღსადგენად.

უკვე ძნელი გახდა იმის გარჩევა, ჰოლივუდის ბლოკბასტერებში უფრო მეტი აფეთქებაა, თუ ჩვენ გარშემო – მეტროებში, სტადიონებზე, თეატრებსა და კაფე-რესტორნებში. ამიტომაც ახლა, უსაფრთხოებისა და თავდაცვის გაძლიერებასთან ერთად, დარღვეული, გათიშული ურთიერთობის აღდგენის კულტურასაც ვსწავლობთ გაძლიერებულად.

და ჩვენ განსაკუთრებით – ყველაომგადანატანი, მსხვერპლისუნარიანობით სახელგანთქმული ქვეყანა უფრო მეტი მოწადინებით ვსწავლობთ, საზეპიროებს ვიხსენებთ: რაც გვეგონა, რომ ჩვენმა წინაპრებმა კარგად იცოდნენ და ჩვენც ისე, უბრალოდ, მემკვიდრებით გადმოგვეცემოდა. მაგრამ ასე გაურჯელად არ გამოვიდა, და ამ მდგომარეობაში მყოფები, ახლა თავიდან, ხელახლა ვსწავლობთ (თუკი ისევ რამემ არ შეგვიშალა ხელი) კულტურას – ერთმანეთის პატივისცემას, თავისუფლების მოვლა-მოფრთხილებას, საჭირო დროს საჭირო სიტყვას და ნაბიჯს…

– არ მჯერა, ეს წიგნი რომ გამოდის, – ვეუბნები ეთოს, ეთერ ბაიდოშვილს, რომელიც სასტამბოდ გამზადებულ pdf-ს ათვალიერებს, სატიტულო გვერდებს, ტექსტს და სარჩევს ამოწმებს, მერე ისევ სატიტულოს უბრუნდება და, – „ომი და კულტურა”, – ამბობს მშვიდად.

– ხო კაი სათაურია? – ვერ ვისვენებ.

– კი, კარგი სათაურია.