- რა შედეგებს ელით, თუ საკუთარ თავს მარცხის განცდის შემდეგ, დასჯის ნაცვლად, შეწყნარებით და თანაგრძნობით მოეპყრობით?
- ალბათ, გავჩერდები, განვითარებას და ზრდას შევწყვეტ.
- ამას, თავის მხრივ, რა შეიძლება მოჰყვეს?
- ის, რომ დავკარგავ ყველაფერს, რაც დამოუკიდებლობის საშუალებას მაძლევს.
- დამოუკიდებლობის დაკარგვას ყველაზე უსიამოვნო რა შეიძლება მოჰყვეს?
- სხვაზე გავხდები დამოკიდებული.
- რა არის სხვაზე დამოკიდებულებაში ყველაზე უსიამოვნო?
- სხვაზე დამოკიდებულება საშიშია.
- რის გამოა სხვაზე დამოკიდებულება საშიში?
- იმის გამო, რომ ტვირთი ხდები, აუტანელი და ზედმეტია შენი არსებობა. არავის უნდა, დაგიყრდნოს.
ამ საუბრის მიღმა არაერთი ადამიანი დგას და ეს ამონარიდი გავრცელებულ შფოთვას აღწერს. მათთვის საკუთარი სირთულეების, მარცხის, მცდარი ქმედებების თუ დაბრკოლებების მიმართ შემწყნარებელი, თანაგრძნობა – თანაგანცდაზე დამყარებული დამოკიდებულება საფრთხეა: სხვაზე მტკივნეული დამოკიდებულების ჩამოყალიბების მომასწავებელი საფრთხე. საკუთარი თავისადმი შეუწყნარებელი, დაუნდობელი და ხისტი დამოკიდებულება შესაძლოა სწავლისგან განრიდებაში თუ სხვა სახის ქცევებით გამოვლინდეს, რომლებიც განვითარებას საგრძნობლად აბრკოლებს ან ადამიანი მუდმივად იტანჯება სწავლისგან კმაყოფილებისა და სიამოვნების განცდის სირთულით, რაც, საბოლოოდ, მას გაშეშებისკენ უბიძგებს.
რატომაა შემწყნარებლობა ასეთი რთული?
ადამიანების დიდ ნაწილს სწამს, რომ შემწყნარებლობა უმოქმედობის, სხვაზე სამუდამო და მტკივნეული დამოკიდებულების ჩამოყალიბების წინაპირობაა – დაშვებული შეცდომების (თუკი შეიძლება, მაგალითად, განვითარების ბუნებრივი სვლის განუყოფელ შეზღუდვებს შეცდომები ვუწოდოთ), განცდილი მარცხის და სირთულეების პასუხად, მხარდამჭერი, თანამგრძნობი თუ თანაგანცდაზე დამყარებული დამოკიდებულების ნაცვლად, ბევრი შეუწყნარებელ დამოკიდებულებას იღებდა. ეს დამოკიდებულება შეიძლებოდა გამოვლენილიყო ადამიანისკენ მიმართულ უმართავ რისხვაში, დამცირებასა და დაკნინებაში, ისევე, როგორც მცირეწლოვან ბავშვთან კავშირის შეზღუდვითა და სითბოს გამოხატვაზე უარის თქმით. დაუკავშირებლობა, როგორც სასჯელის სახე, როგორც წესი, მიტოვებისა და მივიწყების შფოთვის ერთ – ერთი წინაპირობაა და მზრუნველ ზრდასრულზე დამოკიდებულებას, როგორც წესი, საფრთხით გაჯერებულად აქცევს.
ადამიანი შიშობს, რომ შემწყნარებელი დამოკიდებულება ნიშნავს დამოუკიდებლობის დაკარგვას, რადგან მას სწამს, რომ ქება უსარგებლო და, მეტიც – დამაზიანებელია დამოუკიდებლობის და უნარიანობის განვითარება – წვრთნისთვის.
ადამიანს სწამს, რომ ქება ანებივრებს და რყვნის, ხოლო სასჯელი წარმატების, წინსვლისა და განვითარების წინაპირობაა – საკუთარი თავისადმი შემწყნარებელი დამოკიდებულების გამოვლენა – გამოხატვის და საზრდოობის სირთულის მქონე ადამიანებს, აღზრდის დროს, გაშინაგნებული აქვთ რწმენა, რომ ქება რყვნის და ადამიანის უმოქმედობასა და უძრაობაში დანთქმას უქადის, ხოლო სასჯელი მუდმივად ამოძრავებს მის განვითარებას. სინამდვილეში, არა სასჯელი, არამედ სასჯელისგან განრიდებისა და თავდაცვის ძლიერი სურვილი კვებას დამოუკიდებლობისაკენ დაუოკებელ ლტოლვას და საკუთარი უნარიანობის რწმენის დაკარგვის მოლოდინის მიერ აღძრულ შფოთვას. ამ რწმენების მატარებელი ადამიანები შიშობენ, რომ დამოუკიდებლობის დაკარგვა მათ დამსჯელი, ხშირად, გამკიცხავი და მკაცრი ადამიანის თუ ადამიანების პირისპირ ან მათზე მოგონებების წინაშე დააყენებს, რომლებზეც დამოკიდებულება მათთვის შფოთვის აღმძვრელი იყო. როგორი მიღწევებიც არ უნდა ჰქონდეთ ამ რწმენების მატარებელ ადამიანებს, ისინი ვერ თავისუფლდებიან, ვერ „ივიწყებენ“ სხვაზე მოსალოდნელი დამოკიდებულების შფოთვას. ამდენად, მათი არსებობა, ხშირად, გაჯერებულია აუხსნელი ფორიაქით, იმაზე შფოთვით, რომ შეიძლებოდა, „უკეთესი“ რამ ეკეთებინათ. როგორც წესი, „უკეთესის“ კეთებისგან გამომდინარე შფოთვას სწორედ სხვაზე დამოკიდებულების შფოთვისგან გათავისუფლების ძლიერი ლტოლვა კვებავს.
მზრუნველ პირებს არ შეეძლოთ უზრუნველეყოთ მცირეწლოვანი ადამიანის უსაფრთხო დამოკიდებულება მათზე – სიდუხჭირისგან, თუ სხვა, შემზღუდველი გარემოებებისგან გამომდინარე − მაგალითად, მომავლისადმი უიმედობა, ძლიერი განუსაზღვრელობა − შესაძლოა, მზრუნველ პირებს არ შეეძლოთ მცირეწლოვანი ადამიანისთვის მათზე უსაფრთხო დამოკიდებულების შეთავაზება. ხშირად, შეხვდებით ზრდასრულებს, რომლებიც აღნიშნავენ: „რაც შეიძლება სწრაფად უნდა გავზრდილიყავი,“ „ბავშვობა არ მქონია, მე მგონი, დიდი დავიბადე.“ ბავშვობისგან განძარცული ადამიანები ატარებენ ერთგვარ მონატრებას. ეს იმ ბავშვობის მონატრებაა, რომელიც ბავშვური სისულელეების ფუფუნებას მოიცავს. ამ ადამიანებმა ისწავლეს, რომ მათი უსუსურობა და უძლურება მიუღებელია. ისწავლეს, რომ სასწრაფოდ უნდა გაიზარდონ, რადგან სხვაზე დამოკიდებულებას ირგვლივმყოფები მტრულად ეხმაურებიან, ხოლო დამოუკიდებლობის წახალისება სიყვარულის კი არა, შფოთვის შედეგია. სწორედ აქედან გამომდინარე, ხშირად, ასეთი გამოცდილებების მქონე ადამიანები განიცდიან შედეგისკენ ლტოლვის მტანჯველ სიმძიმეს და ნაკლებად სიამოვნებთ მდინარება, შედეგამდე სავალი გზა, როგორც თვითშემეცნების წყარო.
მზრუნველ პირებს უჭირდათ შინაგანი მდგომარეობების მართვა და შესატყვისად გამოხატვა – ხშირ შემთხვევაში, მზრუნველი პირები თავად იყვნენ შეუწყნარებლობაზე დამყარებული აღზრდის სამიზნე და არ იცოდნენ, სხვაგვარად როგორ გამოხმაურებოდნენ შვილის მარცხს. აქედან გამომდინარე, შესაძლოა, აერჩიათ ბრაზის ან უკმაყოფილების სიჩუმით, ფარულად ან შენიღბულად გამოხატვის გზები, რაც მცირეწლოვან ადამიანში აძლიერებდა განუსაზღვრელობის განცდას, ხოლო განუსაზღვრელობას, ხშირად, მიტოვების და მივიწყების შფოთვა ანაცვლებდა.
ბუნდოვანი წარმოდგენა განვითარების ბუნებრივ მიმდინარეობაზე – როგორც წესი, შეწყნარების შფოთვით გაჯერებული ადამიანების აღმზრდელების საგრძნობლად დიდ ნაწილს ბუნდოვანი წარმოდგენა ჰქონდა იმაზე, თუ რა არის განსაზღვრული ასაკისთვის შესატყვისი ქცევები, შეეძლო თუ არა განსაზღვრული ასაკის ადამიანს დაეძლია ის ამოცანები და გამოწვევები, რომელთაც მის წინაშე წამოჭრიდა აღმზრდელი. აი, მაგალითად, როგორ ფიქრობთ, შეუძლია თუ არა ორი წლის ბავშვს თანაუგრძნოს მშობელს, წარმოისახოს მისი შინაგანი მდგომარეობა?
„შენ ხარ ჩემი იმედი. შენ ხარ ჩემი ოცნებების ჭურჭელი“ – ადამიანები, რომლებიც მშობლების ოცნებების, მათი მიუღწეველი მიზნების, მათი აუხდენელი სურვილების ერთგვარი „სათავსო“ იყვნენ, მშობლების მოლოდინის გაცრუების უფლებაჩამორთმეულები ძლიერ შფოთვას განიცდიან. შესაძლოა, ამ ადამიანებმა მეტი იშრომონ იმ ხატის შესაქმნელად, რომელიც მისი მშობლებისთვის მისაღები იქნება, თუმცა, მათ უჭირთ, განსაზღვრონ და საკუთარ თავსაც კი „შებედონ“ სიწრფელე: მე რომელ საქმიანობებთან ვარ გულწრფელი ცნობისმოყვარეობით დაკავშირებული? რომელი საქმიანობებისკენ ვილტვი? რომელი მათგანი ანთებს ჩემში ვნებას და რომელი მათგანი აქრობს მას? მშობლების მოლოდინების გაცრუების მოსალოდნელი თუ წარმოსახული შედეგებით დაზაფრულები, ხშირ შემთხვევაში, ნაკლებ სიამოვნებას იღებენ იმ საქმიანობისგან, რომელსაც დრო მიუძღვნეს და სწორედ იმიტომ, რომ მხოლოდ დრო მიუძღვნეს და არა – გული და განუყოფელი ყურადღება. მათი მიღწევები კი, ხშირად, ხარკია, რომელიც მშობლის გაშინაგნებული მკაცრი ხმის დასადუმებლად გაიღეს. შესაბამისად, მათთვის ნებისმიერი დაბრკოლება მშობლის მოთხოვნის შესრულების გზაზე შეწყნარების სივრცეს თითქმის სრულად შთანთქავს.
რა იყო თქვენთვის სწავლა? სხვაზე მტკივნეული დამოკიდებულებისგან გათავისუფლების იარაღი, თუ საკუთარი წრფელი ლტოლვების და თვითშემეცნების გზა, რომელსაც დამოუკიდებლობა ბუნებრივად მოჰყვა?
