ბაკურ ხიჯაკაძე უკვე 4 წელია, რაც სამოქალაქო განათლების მასწავლებელია და ასწავლის რუსთავის მე-11 და მე-18 საჯარო სკოლებში. ამ ოთხი წლის განმავლობაში არაერთ საინტერესო პროექტში მიუღია მონაწილეობა, რის ფარგლებშიც უამრავ ქვეყანას ესტუმრა და მათი განათლების სისტემის შესახებ მეტი გაიგო. სწორედ ამ გამოცდილებაზე დაკვირვებით, რამდენიმე ხნის წინ საინტერესო პოსტიც გამოაქვეყნა, რამაც ჩემი ყურადღებაც მიიქცია. აქედან გამომდინარე, ვიფიქრე ჟურნალის მკითხველისთვის საინტერესო იქნებოდა მისი მოსაზრებების გაცნობა.
როგორც იცით, ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი, რამაც თქვენთან ინტერვიუს სურვილი გამიჩინა, თქვენი ბოლო პოსტია, რომელშიც საკმაოდ საინტერესოდ საუბრობთ განათლების სისტემის გამოწვევებზე. სწორედ ამ საკითხებზე მინდა, რომ ვისაუბროთ.
სანამ ამ თემებზე გადავალთ, საკმაოდ საინტერესო 4–წლიანი გამოცდილება დაგიგროვდათ. ამბობთ, რომ მასწავლებლობა ურთულესი პროფესიაა, იურისტობასაც ადარებთ. ჰოდა, ამ გამოცდილებაზე დაყრდნობით, რა შეგიძლიათ, ურჩიოთ მასწავლებლებს? რა მუშაობს და რა არ მუშაობს სწავლებისას? თუ შეგიძლიათ, გვასწავლოთ რაიმე უნივერსალური სტრატეგია.
ჩემს შემთხვევაში, რაც ვისწავლე, ისაა, რომ რამდენად გულწრფელიც ხარ ბავშვებთან, მით უფრო გამოგდის ყველაფერი. ოღონდ, გულწრფელობაში ვგულისხმობ აბსოლუტურ გულწრფელობას. დაახლოებით ისეთს, როგორიც შეიძლება ადამიანს ჰქონდეს მეგობრებთან. მაგალითად, ჩვენს საგანში, სამოქალაქო განათლებაში, უამრავ თემას ვეხებით. რაღაცაში მეტი გამოცდილება გვაქვს, რაღაცაში – ნაკლები. თუ ამას ღიად იტყვი, რომ, მაგ. კონკრეტულ საკითხში ნაკლებად ხარ გამოცდილი და მოდი, ერთად გავერკვეთ, ეს უფრო ბუნებრივია და მუშაობს ბავშვებთან.
იყო პერიოდი, განსაკუთრებით დასაწყისში, როცა ვცდილობდი, რაღაცები ხელოვნურად გამეკეთებინა. მაგ. მიმართვები, ინტონაცია, გაკვეთილის წარმართვა. რაც უფრო გადავუხვიე რაღაც დიადი მიზნებისგან და უბრალოდ კარგი ურთიერთობისთვის დავიწყე საქმის კეთება, ყველაფერი უკეთესობისკენ წავიდა.
გარდა ამისა, ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ცვლილება მოიტანა ინტეგრირებულმა გაკვეთილებმა. კლასში მოსწავლეთა რაღაც ჯგუფი კარგად მოგყვება და ჩართულია საგაკვეთილო პროცესში, მეორე ნაწილი კი არ მონაწილეობს. ინტეგრირებული გაკვეთილების დროს ეს პრობლემა თითქმის ბოლომდე მოიხსნა. მაგ. ინტეგრირებული გაკვეთილი ინგლისურთან ერთად. ხანდახან, როცა დრო მაქვს, ასევე ტექნოლოგიების გამოყენების შესაძლებლობა, გაკვეთილებს ინგლისურად ვატარებ. ასეთ დროს მოსწავლეთა თითქმის 90% სრულად მონაწილეობს პროცესში. ეს იმიტომ, რომ ამ თაობაში ინგლისური ენა თვითგამოხატვის ერთ-ერთი საშუალებაა. ხოდა, შესაძლოა მოსწავლე სამოქალაქოს სტანდარტული გაკვეთილით ვერ დააინტერესო, მაგრამ როცა ინგლისურად დაელაპარაკები, ამას კარგი შედეგი მოაქვს.
როგორ დაახასიათებდით თავს, როგორც მასწავლებელს,? ზოგზე ამბობენ, რომ მკაცრია ან მეგობრულია და ა.შ. თქვენ როგორი ხართ?
მე მგონი, შერეული ვარიანტი. როგორც მასწავლებელი, მკაცრიც ვარ, ავტორიტარული სწავლების სტილიც მაქვს. მეორე მხრივ, მაქსიმალურად ვცდილობ, მოსწავლეს რამე ისეთი არ მივცე, რასაც მე თვითონაც არ გავაკეთებდი. ამიტომ, ბავშვებს ხშირად ვეკითხები, თავად რის გაკეთება უნდათ, რის სწავლას ისურვებდნენ და ვცდილობ, გაკვეთილი მათ მოვარგო. ამის შემდგომ, ბუნებრივია, უფრო მომთხოვნიც ვარ და ეს მათთვისაც უფრო ბუნებრივია.
სხვათა შორის, ვცადე ე.წ. „ძალიან თავისუფალი“ სტილიც, თუმცა, ჩემს შემთხვევაში – დიდად არ გაამართლა. მე ვფიქრობ, ამას შესაბამისი გარემო სჭირდება. თავისუფლება არ არის მხოლოდ ის, რომ ვთქვათ, კარგია და მოდი, ასე გავაკეთოთ. ამას თავისი გარემო და მომზადება სჭირდება. ის გარემო კი, რაც ახლა სკოლაში გვაქვს, გარკვეულწილად, ცოტ-ცოტა ავტორიტარიზმს ითხოვს.
განათლების სისტემის გამოწვევებზე რომ გადავიდეთ, წერთ სკოლის გარემო-პირობებისა და ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესების აუცილებლობაზე. ცხადია, ეს ყველაფერი აქსიომაა, მაგრამ იქნებ, კიდევ ერთხელ, მკითხველისთვის დააკონკრეტოთ, რას გულისხმობთ გაუმჯობესებაში, საიდან შეიძლება ეს გაუმჯობესება მოვიდეს და რატომ არის ეს საკითხი ამდენად მნიშვნელოვანი?
განათლების სისტემაში გამოწვევები აბსოლუტურად ყველგან გვაქვს. ნებისმიერი საკითხი შეიძლება ავიღოთ და დაუსრულებლად ვისაუბროთ. ამ შემთხვევაში, ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებაზე ყურადღება რამდენიმე მიზეზის გამო გავამახვილე.
პირველ რიგში, იმიტომ, რომ ეს საკითხი საკამათო არ არის. როდესაც პოლარიზებაზე ვლაპარაკობთ, ეს მხოლოდ პოლიტიკასა და პოლიტიკოსებს არ ეხებათ. სამწუხაროდ, შეთანხმების კულტურა სადღაც გაგვეპარა და ადამიანებს ძალიან უჭირთ რაიმე საკითხზე საერთო აზრის გამონახვა. ამიტომ, თუ საჯაროდ ვწერ ან ვსაუბრობ, ვცდილობ, შევარჩიო ისეთი საკითხი, რომელზეც მაქსიმალური კონსენსუსი არსებობს.
გარდა ამისა, მაქვს მეორე მიზეზიც. საერთაშორისო ვიზიტებიდან გამომდინარე, რაც ვნახე, თუკი სკოლაში ინფრასტრუქტურა და გარემო კეთილმოწყობილია, ეს უამრავ სხვა გამოწვევას აკომპენსირებს. ამიტომ, ამ კუთხითაც მნიშვნელოვანია ეს საკითხი.
ამბობთ, რომ ამ საკითხს ნაკლები „მოწინააღმდეგე“ ჰყავს, ანუ ნაკლები ადამიანი ფიქრობს სხვაგვარად. აბა, რა საკითხებზე არსებობს საწინააღმდეგო აზრი?
ნებისმიერ საკითხზე, რომლებიც უშუალოდ განათლების ადმინისტრირებას ეხება. როგორ უნდა ვასწავლოთ, რა უნდა ვასწავლოთ, რამდენი ხანი და ა.შ. მე მაგალითად, მიმაჩნია, რომ გაკვეთილი 1 საათზე მეტხანს უნდა გრძელდებოდეს. ასევე, ვფიქრობ, რომ ის ფორმა, რომლითაც ახალი სკოლის მოდელი ხორციელდება, არ არის მისაღები. თუმცა, ამასთან დაკავშირებითაც არსებობს განსხვავებული აზრი.
„ახალი სკოლის მოდელი“, ანუ დღეს უკვე „ზოგადი განათლების რეფორმა“ ახსენეთ და რას ფიქრობთ ამ მოდელზე?
სხვათა შორის, ახალი სკოლის მოდელთან დაკავშირებით, როდესაც იწყებოდა მისი დანერგვის პროცესი, „რადიო იმედზე“ მიმიწვიეს და მაშინ ძალიან პოზიტიურად ვისაუბრე. რა თქმა უნდა, ზოგადად, იდეას, ვემხრობი. მაგ. სწავლების მიმართულების ცვლილება, რომ უნდა გადავიდეთ პრაქტიკულ სწავლაზე, კომპლექსური დავალებების გამოყენება და ა.შ. თუმცა, ამ ყველაფრის იმპლემენტაცია როგორც ხდება, ეს უკვე საკამათოა.
ახალი სკოლის მოდელის უმნიშვნელოვანესი ნაწილია მასწავლებლის შინაგანი მოტივაციის გაძლიერება. მე არ მესმის რას ნიშნავს მასწავლებლის შინაგანი მოტივაცია? ისეთი მასწავლებელი, რომელიც შინაგანი მოტივაცია აქვს, საქართველოში ძალიან ცოტაა. იმას ვგულისხმობ, რომ როგორც ნებისმიერ ადამიანს, მასწავლებელსაც სჭირდება დამატებითი მოტივაცია, რაც უნდა გამოიხატებოდეს ანაზღაურებაში, შრომითი პირობების გაუმჯობესებაში, როგორიც არის სხვადასხვა ტიპის სარგებელი, მაგ. კარგი დაზღვევა. მით უმეტეს, ისეთ დროს, როდესაც სკოლაში ცვლილებას ნერგავ. ბუნებრივია, ეს გარეგანი მოტივატორები კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია.
უნდა გითხრათ, რომ რეფორმის ფარგლებში, მასწავლებლის შრომა მინიმუმ ორჯერ მაინც გაიზარდა, რაც შრომით პირობებზე არ ასახულა. ასევე უმჯობესია ისეთი აქტივობების განხორციელება, რომლებიც მოსწავლეებსაც აინტერესებს.
მასწავლებლობა მაინც კეთილშობილი პროფესიაა და პირველი, რასაც მასწავლებლები ამბობენ, არის ის, რომ დრო აღარ რჩებათ გაკვეთილის მოსამზადებლად. მე როგორც იურისტი, მაინც სხვაგვარად ვფიქრობ, რომ შრომა გაიზარდა, მაგრამ ანაზღაურება იგივე რჩება. მასწავლებლები კი, სხვაგვარად უყურებენ ამას.
საბოლოოდ, მთელი იდეა, ახალი სკოლის მოდელის ის არის, რომ წიგნს რომ ვაკითხვინებდით ბავშვებს, ეს შევცვალოთ ცხოვრებისეული გამოცდილებებით. ეს ყველაფერი კი საჭიროებს ძალიან სერიოზულ მომზადებას მასწავლებელთა მხრიდან, მათ ამისთვის დრო უნდა რჩებოდეთ.
თუ გაკვეთილის მომზადებაში დრო არ ეხარჯებათ, სხვა რაში იხარჯება ეს დრო?
ბიუროკრატიულ საქმიანობაში, მაგ. ანგარიშების წერა, ტრენინგებზე მონაწილეობის მიღება, რომელიც თითქოს სავალდებულო იყო და შემდგომ აღმოჩნდა, რომ არჩევითია. შემაჯამებლების შედეგების ანალიზი, რომელიც ხელით არის საწერი. კათედრების ოქმების წერა და ა.შ., ანუ ბიუროკრატიული საკითხები.
ბუნებრივია, ცალკე აღებული, ყველაფერი მნიშვნელოვანი და საჭიროა. პირველ რიგში, ისევ მასწავლებლისათვის. უბრალოდ, როდესაც ბევრ ბავშვს ასწავლი, ფაქტობრივად შეუძლებელი ხდება ამ ტიპის დოკუმენტაციის წარმოება. შესაბამისად, კეთდება არა შედეგისათვის.
აქედან გამომდინარე, ვსვამ შეკითხვას, რისთვის გვჭირდება და ვისთვის გვჭირდება ეს ბიუროკრატია? მშობლები ამ ყველაფერს ძალიან ნაკლებად იცნობენ. რას აძლევს ეს ყველაფერი რეფორმას, მე ვერ გეტყვით. უბრალოდ ვენდოთ მასწავლებლებს და მათ აკეთონ ის, რაც მათი საქმეა.
ბაკურ, როგორც აღნიშნავთ, თავად დარეგისტრირდით და მონაწილეობთ მასწავლებლის გამოცდაში. მეორე მხრივ, ამბობთ, რომ მასწავლებლები არ უნდა ეგუებოდნენ ამ ტიპის გამოცდას. შეგიძლიათ, უფრო კონკრეტულად თქვათ, რას გულისხმობთ?
მასწავლებლებს სთხოვენ, თუ როგორც უნდა ასწავლონ და როგორი პრაქტიკაც უნდა ჰქონდეთ, თავად სახელმწიფო არ იყენებს ასეთ მიდგომებს მასწავლებლებთან მიმართებაში. მაგ. ტრენინგები ფორმატის შეცვლა აუცილებელია. გამოცდები ყველასათვის ერთი სახის და ერთგვაროვანია და ა.შ. მაგალითად, მათემატიკისა და ქართულის მასწავლებლები ერთსა და იმავე ტესტს წერენ, მიუხედავად იმისა, რომ სხვადასხვა სამყაროს წარმოადგენენ.
თქვენს ნაწერში საზოგადოებასაც აკრიტიკებთ. იმ მოცემულობაში, რომელშიც ვართ, რა შეიძლება საზოგადოებამ გააკეთოს? ვინ არის ეს საზოგადოება, ანუ უფრო კონკრეტულად რომ გვითხრათ, ვინ წარმოგიდგენიათ, ვინც შეიძლება დამატებით რაიმე გააკეთოს ამ ცვლილებების განსახორციელებლად?
ძირითადად, ჩემი მიმართვები საზოგადოებას ეხება, იმიტომ, რომ მხოლოდ აქ ვხედავ პოტენციალს და შესაძლებლობას. ამას იქიდან გამომდინარე ვამბობ, რომ რაც მინახავს ამ ქვეყანაში ცვლილება და გაკეთებული საქმე, ისევ საზოგადოების მიერ კეთდება. გარდა ამისა, სამწუხაროდ, ჩვენს ქვეყანაში საქმე საჭიროებისამებრ ნაკლებად კეთდება. რაც პოპულარული და მოთხოვნადია, ის უფრო კეთდება. ეს ორი კი – საჭიროება და პოპულარობა – ერთმანეთთან შესაძლოა კავშირში არც იყოს.
შესაბამისად, ვფიქრობ, რომ საზოგადოებაში უნდა გაჩნდეს მოთხოვნა სკოლის ინფრასტრუქტურული გაუმჯობესების, რაც ხელს შეუწყობს არამხოლოდ ძირითადი მიმართულებების სწავლების განვითარებას, როგორიცაა, მათემატიკა, ქართული, საბუნებისმეტყველო საგნები და ა.შ. არამედ, ისეთი მიმართულებების განვითარებას როგორიცაა ხელოვნება, მუსიკა, პროფესიული განათლება.
ამის კარგი მაგალითია სკოლის კვების თემა. როდესაც თქვენ და სხვა ჯგუფებმა ამაზე ლაპარაკი დაიწყეთ და საზოგადოებამაც ეს თემა აიტაცა, საკითხი მყისიერად მოხვდა პოლიტიკური ჯგუფების დღის წესრიგში. რა თქმა უნდა, მეც მიმაჩნია, რომ სასკოლო კვება აუცილებლად დასანერგია.
ბაკურ, საუბრის ბოლოს, სამომავლო გეგმებზეც, რომ გვითხრათ. რა გეგმები გაქვთ მომდევნო აკადემიურ წელს?
ეგ ყველაზე რთული კითხვაა ჩემთვის. რაიმე კონკრეტული გეგმა არ მაქვს. ყველაზე მნიშვნელოვანი, რასაც ვაპირებ, მინდა, რომ მაქსიმალურად შევიმცირე საკონტაქტო საათები, რაც საშუალებას მომცემს, უფრო ხარისხიანად ვასწავლო. ბუნებრივია, ეს ყველაფერი ფინანსურ საკითხებთანაც არის დაკავშირებული. შესაბამისად, ვეძებ რაიმე ალტერნატიულ საქმიანობას, უფრო სწორად ძირითადი შემოსავლის წყაროს, რომელიც საშუალებას მომცემს, დავრჩე მასწავლებლად და საყვარელი საქმე ვაკეთო ხარისხიანად. ვიყო კარგი მასწავლებელი, ნაკლები დატვირთვით.
საბოლოოდ, თქვენ რომ მკითხოთ, რას ნიშნავს კარგი მასწავლებლობა, შეიძლება მოკლედ ჩამოყალიბება გამიჭირდეს. თუმცა, თუ მკითხავთ შეიძლება თუ არა ამ სისტემაში იყო კარგი მასწავლებელი, ვიტყვი რომ – არა, არ არის შესაძლებელი. ის მასწავლებლები, რომლებიც სრული დატვირთვით მუშაობენ, რასაც გულისხმობს კარგი მასწავლებლობა, ამას ვერ ახერხებენ. მე ვფიქრობ, ამაში ისინიც დამეთანხმებიან. შესაბამისად, ეს არის ჩემი გეგმა – შევამცირო დატვირთვა და გავზარადო ხარისხი.
