პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

ესპერანტისტები საქართველოდან

მეოცე საუკუნის ქართულ პუბლიცისტიკაში ერთი ძალიან საინტერესო წიგნის აღმოჩენაა შესაძლებელი. წიგნს „მასწავლებლის მოგონებები” ჰქვია, რომლის ავტორი რევოლუციური მოძრაობის მონაწილე ვარლამ ძიძიგური გახლავთ. ნაშრომი ცარისტულ ეპოქაში მოღვაწე რიგითი პედაგოგის მძიმე ყოფის შესახებ მოგვითხრობს. თუმცა აქვე ვხვდებით სხვა გამორჩეულ და მნიშვნელოვან ჩანაწერებსაც: „მათხოჯლებს იმ ხანებში გულუბრყვილოდ სწამდათ, რომ მალე მსოფლიო რევოლუციის შედეგად თუ თავისთავადაც ყველგან დამყარდებოდა ძმობა, ერთობა, თანასწორობა და რომ დედამიწაზე ყოველ ადამიანს ეცოდინებოდა მარტო ორი ენა: ერთი მშობლიური, მეორე – ესპერანტო, ყველა ეროვნებისათვის საერთო ენა. მშობლიური ენა იქნება საოჯახო და თავის ხალხთან სალაპარაკო ენა, ესპერანტო კი – საერთაშორისო … მათხოჯში გლეხების, ინტელიგენციისა და მოწაფეების ერთი ჯგუფი დიდი ფანტაზიორის ლავრენტი მელაძის (მომავალში იგი ჟენევის უნივერსიტეტის მედიცინის დოქტორი გახდა ლ.ლ.) ხელმძღვანელობით ვსწავლობდით ესპერანტოს”.

რა არის ესპერანტო ??? რას სწავლობდნენ მათხოჯელები წარსულში განსაკუთრებული მონდომებით ???

ესპერანტო საერთაშორისო ხელოვნური ენაა. ენის ლექსიკა ბერძნული, ლათინური, რომანული, გერმანიკული და სლავური სიტყვების ძირებისაგან შედგება. ესპერანტოს უმარტივესი გრამატიკა აქვს, რომელიც მხოლოდ თექვსმეტი ძირითადი წესისგან შედგება. გრამატიკის სიმარტივე ენის ფართოდ გავრცელების ერთ-ერთი მთავარი წინაპირობა გახდა. მსოფლიოს ისტორიაში არაერთი ხელოვნური ენა შექმნილა (ვოლაპიუკი, იდო), მაგრამ მრავალფეროვანი ლექსიკისა და უმკაცრესი წესების გამო ისინი სიცოცხლისუნარიანნი ვერ აღმოჩნდნენ. დროს მხოლოდ ესპერანტომ გაუძლო.

ხელოვნური ენა ებრაული წარმოშობის პოლონელმა ოკულისტმა, თვალის ექიმმა ლუდვიგ ლაზარ ზამენჰოფმა შექმნა, რომელიც მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევარში პატარა ქალაქ ბილიასტოკში დაიბადა. ქალაქი ეთნო-ლიგნგვისტური მრავალფეროვნებით გამოირჩეოდა. დასახლებაში ბელორუსები, პოლონელები, გერმანელები, ლიტველები და ებრაელები ცხოვრობდნენ. მრავალი ჯგუფის ერთ სივრცეში თანაარსებობა მარტივი არ გახლდათ. მომავალი ლინგვისტი და პოლიგლოტი (სიცოცხლის უკანასკნელ წლებში ზამენჰოფს უკვე ოც ენაზე შეეძლო საუბარი) ბავშვობაში არაერთ უმწვავეს კონფლიქტსა და დისკრიმინაციის მძიმე ფაქტს უშუალოდ შეესწრო. ხშირად მისი ოჯახიც კი ხდებოდა ცარისტული ანტისემიტური პროვოკაციის მსხვერპლი. ზამენჰოფი გიმნაზიაში სწავლის პერიოდიდან მიიჩნევდა, რომ ერთა შორის დაძაბულობის მთავარი გამომწვევი ფაქტორი კომუნიკაციის პრობლემა გახლდათ. იგი ფიქრობდა, რომ ეთნიკურ ჯგუფებს შორის ურთიერთგაგების მიღწევა მხოლოდ ყველასათვის საერთო, დამატებითი და დამხმარე ხელოვნური ენის შექმნის წყალობით იყო შესაძლებელი. ექიმმა მოსწავლეობის დროს დასახული ამოცანა ვარშავის უნივერსიტეტში მოღვაწეობისას შეასრულა. 1887 წელს პოლონეთის დედაქალაქში დოქტორი ესპერანტოს (ფრანგ. მოიმედე) ფსევდონიმით საერთაშორისო ენის პირველი სახელმძღვანელო გამოიცა, რომელმაც უმალვე მთელს მსოფლიოში მოიხვეჭა სახელი.

ზამენჰოფის წიგნის გამოქვეყნებისთანავე ესპერანტო ხალხთა შორის თანამშრომლობის, ურთიერთპატივისცემის, კონფლიქტების უსისხლოდ დარეგულირების, სოლიდარობისა და მშვიდობის სიმბოლოდ იქცა. ესპერანტოს არსებობა რომელიმე ლინგვისტური ჯგუფის დომინირებასა და პრივილეგირებულ მდგომარეობაში ყოფნას გამორიცხავდა. ნობელის პრემიის პირველი ქალი ლაურეატი, საქართველოს დიდი გულშემატკივარი ბერტა ფონ ზუტნერი ამბობდა, რომ პაციფიზმი და ესპერანტო და-ძმანი არიან.

ერთა, სოციალურ ჯგუფთა გაერთიანების განსაკუთრებული შესაძლებლობის გამო, „ესპერანტისტები” (მათ შორის ენის შემქმნელი ოკულისტიც) წლების განმავლობაში სასტიკად იდევნებოდნენ. მათი წრეების მოსპობას ჯერ „ოხრანკა” და მეფის რუსეთი ცდილობდა, შემდეგ სტალინისტური საბჭოთა კავშირი და ნაცისტური გერმანია. მიუხედავად ამისა, „ესპერანტისტთა მოძრაობა” მაინც გადარჩა და ის დღესაც არსებობს. თანამედროვე სამყაროში დაახლოებით ორ მილიონამდე ადამიანი საუბრობს ზამენჰოფის ენაზე.

ხელოვნურ ენაზე მოსაუბრე ინტელექტუალთა უდიდესმა უმრავლესობამ იცის, რომ კავკასია და საქართველო ესპერანტოს გავრცელების ერთ-ერთი უძველესი კერა იყო. ჩვენს ქვეყანაში ჯერ კიდევ გასული საუკუნის დასაწყოსში დაფუძნდა შესაბამისი ასოციაცია, რომელიც ესპერანტოზე გამოსცემდა საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ და ლიტერატურულ გაზეთს. კახეთის გულში, თელავში გაიხსნა პირველი სასტუმრო „ესპერანტო”, სადაც საერთაშორისო დამხმარე ენაზე მოსაუბრე მომსახურე პერსონალი ყველა ეთნიკური თუ რელიგიური ჯგუფის წარმომადგენელს უპრობლემოდ უმასპინძლდებოდა. ამასთანავე, სასტუმრო რევოლუციონერთა თავყრილობებისა და ანტირუსული შეკრებების მთავარი ცენტრიც გახლდათ.

ქართველი იყო ერთ-ერთი პირველი ესპერანტისტი მოგზაური გიორგი წიკლაურიც. ის ცარისტულმა რეჟიმმა ციმბირში გადაასახლა. მხოლოდ დახეული ტანსაცმლის ამარა გადასახლებიდან გამოქცეულმა წიკლაურმა ესპერანტოს წყალობით თავისუფლად მოახერხა შვედეთის, დანიის, გერმანიის, საფრანგეთის, შვეიცარიისა და იტალიის გავლით ესპანეთში ჩასვლა, სადაც მან საკუთარი მოგზაურობის შესახებ დამხმარე ენაზე შეთხზული ერთ-ერთი პირველი პოემა გამოაქვეყნა. საერთაშორისო მოძრაობის წევრობის გამო გიორგი წიკლაურთან შედარებით მარტივად დაკავშირება მოახერხა ბელა ვიკარმა. წიკლაურის დახმარებით ვიკარმა უნგრულ ენაზე თარგმნა „ვეფხისტყაოსანი”.

მეოცე საუკუნის პირველ ათწლეულებში ესპერანტო ქართული კულტურისა და ლიტერატურის პოპულარიზების ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალება გახლდათ. „ესპერანტისტებმა” უამრავი ქართველი ავტორის ნაწარმოები თარგმნეს ზამენჰოფის ენაზე (ჭავჭავაძე, ნინოშვილი, დედაბრიშვილი და ა.შ.). შედეგად, ჩვენი მწერლების აუდიტორია რამდენიმე მილიონი მკითხველით გაიზარდა. მთარგმნელთა შორის ერთ-ერთი გამორჩეული გახლდათ გიორგი ბაქრაძე, რომელიც თავად დამხმარე ენის ავტორის ნაცნობი, საერთაშორისო კონგრესების მონაწილე იყო. მან უშუალოდ ვაჟასგან მიიღო ნებართვა ჩარგლელის მოთხრობათა გამოსაქვეყნებლად.

სამწუხაროდ, დღეს ქართველ ესპერანტისტებს ვებგვერდიც კი არ აქვთ. ისინი მხოლოდ ვანის მუნიციპალიტეტში ცდილობენ რამდენიმე ნაბიჯის წინ გადადგმას. მათი რაოდენობა მიზერულია. არადა, ამ ენაზე საუბრით მსოფლიოს არაერთი პოლიტიკური ლიდერის მხარდაჭერის მოპოვებაა შესაძლებელი.

მშვიდობა, თანასწორობა, თანამშრომლობა, მულტიკულტურალიზმი წინა საუკუნეებში ყველაზე მნიშვნელოვან ღირებულებებად მიიჩნეოდნენ. ადამიანები უდიდეს დროსა და ენერგიას, ცოდნას ხარჯავდნენ, საკუთარ თავს საფრთხეში იგდებდნენ, რათა აღნიშნულ ფასეულობათა განსამტკიცებლად დამხმარე, უნივერსალური ენა შეექმნათ. ენის შექმნით მათ უამრავ სოციალურ ჯგუფს მისცეს გადარჩენისა და განვითარების შანსი. ენის შექმნით უამრავი იდეის საერთაშორისო მასშტაბით გაზიარება მოხერხდა. ვფიქრობ, ეს გაკვეთილი თანამედროვე ეპოქაშიც გასათვალისწინებელი და საყურადღებო უნდა იყოს.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი