პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

სად მიდის სული?

„ადამიანის სული შიშველი უსაზღვროებაა, მაგრამ უსაზღვროება, სავსე საზრიანობითა და სისტემატურობით. მისი გარემო კი ძირფესვიანად დაუსრულებელი, ქაოსური და უმიზნოა“, – უთქვამს #1 ქართველ ფსიქოლოგს, დიმიტრი უზნაძეს.

როცა ეს სიტყვები წავიკითხე, პირველად გავიაზრე სხვაგვარად, როგორი შეიძლება იყოს ადამიანის სული და სად მიდის ის.

ჩემს მოსწავლეებს მხატვრული ტექსტების ანალიზზე მუშაობის დროს ხშირად ვეუბნები, რომ ლიტერატურის მასაზრდოებელი, მითოსთან, ისტორიასთან და რელიგიასთან ერთად, არის უპირველესად ფილოსოფია და მწერალი ყოველთვის ცდილობს, პასუხი გასცეს ოთხ მთავარ ფილოსოფიურ კითხვას: 1. რამ შექმნა და როგორია სამყარო? 2. რა კოსმიური ძალაა ღმერთი? 3. ვინ არის ადამიანი და რაში გამოიხატება მისი სულიერი მისია? 4. სად მიდის სული სიკვდილის შემდეგ?

ამ წერილით მინდა გადმოვცე ლიტერატურის მასწავლებლის შეულამაზებელი ფიქრები ადამიანის სულის რაობასა და მოძრაობაზე.

ის კოსმიური ძალის (რომელსაც ვუწოდებთ ღმერთს, „რომელმან შექმნა სამყარო ძალითა მით ძლიერითა“) განუყოფელი ნაწილია, კოსმოსში განფენილი, როგორც ჰაერი… უზნაძის გაგებით, „დაუსრულებელი, ქაოსური და უმიზნო“. „უმიზნოს“ შესახებ მე ვერაფერს მოგახსენებთ, რადგან ჩემი მწირი გონებით სამყაროს საიდუმლოებათა შეცნობა ნაკლებად შემიძლია, არც ინიციაციური სიბრძნის მფლობელი ვარ, ჩემდა საუბედუროდ (ალბათ გენიოს ფსიქოლოგს ამის თქმის უფლება ჰქონდა), მაგრამ „დაუსრულებელს“ ნამდვილად ვეთანხმები, სინონიმად ასევე უსამანოს ვუწოდებდი. ხოლო უზნაძის განმარტებას – „ქაოსურს“ ერთ სიტყვას დავამატებდი (რა თქმა უნდა, ჩემთვის! თუ დიდი მეცნიერის სული მომიტევებდა ამ მკრეხელობას) და მივიღებდი ასეთ შესიტყვებას: „მოწესრიგებულად ქაოსური“ ან „ღვთაებრივად ქაოსური“.

ერთი ადამიანის სული ამ უსამანო მოვლენის ერთი „მოლეკულაა“ (პირობითად ვიყენებ ამ ტერმინს, რადგან არ ვიცი, რა ვუწოდო). ის დაბადებისას თუ მუცლად ჩასახვისას ერთ კონკრეტულ სხეულში განეფინება. სხეული მისთვის პატარა ჭურჭელია, ქართული სასულიერო მწერლობის გაგებით, „სამოსელი სულისა“ (იოვანე საბანისძე, „ჰაბოს წამება“). სიკვდილი სულს ამ სხეულიდან ამოტყორცნის, გაათავისუფლებს და ისევ იმ დაუსაბამო კოსმიურ სივრცეს თუ ველს დაუბრუნებს. ამიტომაც გვჯერა სულის უკვდავების. და რადგანაც ყოველივე მატერიალური, ხორციელი და მიწიერი წარმავალია, სამყაროში მემილიონეხარისხოვან და ბევრად უფრო ნაკლებმნიშვნელოვან ადგილს იკავებს, დაბადება და სიკვდილიც საოცარი რამ ყოფილა: ჩასახვისას ჩვენი სხეული, უფლის ნებით, კოსმიურ წესრიგს „მოსტაცებს“ ერთ უნივერსალურ „მოლეკულას“, მსოფლიო სულის ერთ პაწაწინა ნაგლეჯს (მაკროსგან მიკრო გამოცალკევდება და „ჩაიღვრება“, დაივანებს ღვთისა და მშობლების ძალისხმევით შექმნილ ჭურჭელში – პაწაწინა, უმწეო, უსაყვარლეს ქმნილებაში – ბავშვის სხეულში) და დაისაკუთრებს იმდენი ხნით, რამდენი წლითაც მას დედამიწაზე ხორციელად არსებობა უწერია. ეს „ნაგლეჯი“ სიკვდილის შემდეგ ისევ იმ ღვთაებრივ ველს დაუბრუნდება, ამორფულსა და უსასრულოს.

ვინ იცის, ის ოდესმე დაბრუნდება თუ არა რომელიმე ახალ, პაწაწინა, უსაყვარლეს სხეულში ისევ იმ სახით, როგორც ჩვენს სხეულში იყო, მაგრამ ეს წარმოუდგენელი მგონია, რადგან, ადამიანის სული, ეს აბსტრაქტული სუბსტანცია, ინდივიდუალურად სახექმნილი კი არ ყოფილა, არამედ – უფლისეული უსასრულობის განუყოფელი ნაწილი, თავისი არსისთვის დამახასიათებელი „ინგრედიენტებისგან“ შემდგარი. „ინგრედიენტებში“ ვგულისხმობ იმ დამახასიათებელ თავისებურებებს, რაც სულს ზოგადად გააჩნია ჩვენში ბინადრობის ჟამს.

თურმე ადამიანები ამ არსით გაერთიანებულნი და ურთიერთდაკავშირებულნი ვყოფილვართ. ერთი მთლიანის განუყოფელი ნაწილები ვყოფილვართ, სამება და ერთარსება უფალივით ერთარსება, მაგრამ რამდენიმემილიარდება (იმდენი, რამდენი ადამიანიც ცხოვრობს დედა პლანეტაზე).

გავიხსენოთ, როგორ მოიაზრებს საკუთარ თავს ავთანდილი სამყაროს კოსმიურ წესრიგში: „არა ვიქმ, ცოდნა რას მარგებს ფილოსოფოსთა ბრძნობისა? მით ვისწავლებით, მოგვეცეს შერთვა ზესთ მწყობრთა წყობისა“. #1-მა ფსიქოლოგმა ხომ გვითხრა, რომ „სულის უსაზღვროება სავსეა საზრიანობითა და სისტემატურობით“! ბრძენთა ბრძენი ავთანდილი, სრულქმნილი თავისი გონიერებით, „სევდის მუფარახი“ და „ცნობიერთა დასტაქარი“ (ანუ ფსიქოანალიტიკოსი) სწორედ იმას გვიმხელს, რომ თავისი ცოდნა ღმერთის მიერ დაწესებულ კოსმიურ წესრიგში ინტეგრაციისთვის სჭირდება.

ალბათ ამიტომაც არის გააზრებული ქართულ მითოსსა და სულიერ კულტურაში დაბადება და გარდაცვალება ესოდენ მახლობელ, ლამის ურთიერთფარდ მოვლენებად.

ვინ იცის, იქნებ სამყაროს შემოქმედი ღმერთი, მოკვდავთა მიერ შეუცნობელი, სწორედ ეს მთლიანობაა, ჩვენი სულებისა და კიდევ კოსმოსის სხვა ნაწილების უსასრულო მთლიანობა? ჰაერივით თვალით უხილავი, უნივერსალური, შეუმეცნებელი, რუსთველის ენით რომ ვთქვათ, „ყოფილი, მყოფი, უთქმელი, ყურთაგან მოუსმენელი“, კოსმოსის სამი სკნელის გამგებელი, „ღმერთი ხმელთა და ცათა“, „რომელი ფლობს ქვენათ ზესსა“, „უცნაური და უთქმელი უფალი უფლებათა“, „გულისთქმათმფლობელი“, „წყალობის გარდმომფენელი“, „ერთარსება ერთი“, „მზიანი ღამე“, „უჟამო ჟამი“, „ნათელი დაუღამებელი“, „უმძლესთა მძლეთა მძლე“, „ვინ საზღვარსა დაუსაზღვრებს“, „ვის მორჩილებენ ციერნი ერთის იოტის წამისად“ და ასე დაუსრულებლად… ამ მთლიანობის მწამს, რადგან სხვაგვარად მისტიური, ინიციაციური სიბრძნის მფლობელნი – ბიბლიური ავტორები ადამიანს არ გამოაცხადებდნენ უფლის სახედ და ხატად.

ალბათ არცერთ ენაში „ადამიანის“ შესატყვისი სიტყვის ფუძე უფლის მიერ შექმნილი პირველი კაცის სახელისგან არ წარმოდგება. განსაცვიფრებელია ქართული ენის ეს მიგნება. ეს სიტყვაც ალბათ მაშინ გაჩნდა, როცა ძველი აღთქმის წიგნები ითარგმნა ქართულად. ნეტავი გულთმისნობა შემეძლოს, რომ დავადგინო, როდის ვინ წარმოთქვა ქართულ ენაზე სიტყვა „ადამიანი“ პირველად? ნეტა ის ჰაგიოგრაფიასა და „ვეფხისტყაოსანში“ თუ გვხვდება? უნდა ვეძებო. თუმცა, ღმერთო, რამ დამაჩლუნგა? განა ოდესმე დამავიწყდება ავთანდილის შეძახილი მისი ხილვით ზარდაცემული ასმათის დასამშვიდებლად: „სულე! რამც გიყავ? კაცი ვარ, ადამიანი“…

ალბათ ილიამ თავის უკვდავ მოთხრობას ამიტომაც უწოდა `კაცია-ადამიანი?!“ და სათაურის ქვეტექსტში მრავალმნიშვნელოვანი შეკითხვა ჩადო: ეს ლუარსაბი, ქართველთა ყველა მანკიერების კრებითი სახე-სიმბოლო, არის ან კაცი, ან ადამიანიო?

ნურავინ გამოიდებს თავს, რომ ადამიანურ გრძნობებში დადებითი და უარყოფითი ბუნებისთვის ფარდია და ორივე პოლუსი ადამიანურია. რაც ჰუმანისტური, ანუ ადამიანურია, ეს არის მხოლოდ კეთილი გრძნობები და მიდრეკილებები, ხოლო ბოროტი ადამიანური კი არა, სატანურია და სულიერი სრულქმნილებისგან შორს დგას. სხვა რამეა შეცდომა, შეცოდება (რაც ევასა და ადამს დაემართათ და რასაც ემსხვერპლა კაცობრიობის კეთილდღეობა), რაც უვიცობით ან სულსწრაფობით, გაუცნობიერებლად მოსდის ადამიანს. თუ არის სინანული, ეს უკვე კეთილშობილურია! მაგრამ შეგნებული ბოროტმოქმედება, შორსგამიზნული ბოროტგანზრახვანი სულ სხვა რამეა.

მინდა, მთელი კატეგორიულობით განვაცხადო: ბოროტება არ შედის სამყაროში არსებულ იმ კოსმიურ წესრიგში, რომელზეც ზემოთ ვსაუბრობდით. არ შეიძლება კოსმიური სული – ღვთაებრივი უსასრულო „ხალიჩა“, მშვენიერი და თვალწარმტაცი, რომელიც ადამიანებში არის „განფენილი“, ბოროტსა და მანკიერს შეიცავდეს. თინათინიც ხომ არწმუნებს საკვირველი უცხო მოყმის ნახვისა და ვერშეცნობის გამო მჭმუნვარე როსტევანს: „ბოროტიმცა რად შეექმნა კეთილისა შემოქმედსა?“. ბოროტის მსახურნი ამ „ხალიჩისგან“ შორს არიან, სადღაც სატანურ დაუსაბამობაში, სხვა განზომილებაში, რომლის აღწერითაც თავის ატკივება არ მინდა. აი, სწორედ აქ უნდა შევიმეცნოთ სამოთხე და ჯოჯოხეთი. ის ღვთაებრივი „ხალიჩა“ სამოთხეა, სალხინებელი სულისა, სადაც სულით ნათელნი და გულით სუფთანი მიდიან (თუ „უერთდებიან“ უფრო სწორი იქნება?), ხოლო ჯოჯოხეთი სატანური დაუსაბამობაა და სულით ბნელნი იქითკენ წავლენ.

უთუოდ დაგღალეთ ჩემი აბდა-უბდით. ნუ მეტყვით, რა აბრაკადაბრა დაგიწერიაო. დასასრულ ჩემი მთავარი სათქმელის განდობა მინდა: ჩვენი სულები, ღვთის განსაცვიფრებელი წესრიგის განუყოფელი ნაწილები, მხოლოდ სიკეთეს და უსამანო სიყვარულს უნდა ასხივებდნენ და განაგდონ ბოროტი.

რამდენჯერაც არ უნდა მკითხონ, რომელია მსოფლიო მწერლობიდან შენთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ფრაზაო, ვუპასუხებ, რომ ესაა ნესტან-დარეჯანის სიტყვები ქაჯეთის ციხიდან სატრფოსადმი მიწერილი წერილიდან:

„ღმერთსა შემვედრე, ნუთუ კვლა დამხსნას სოფლისა შრომასა,

ცეცხლსა, წყალსა და მიწასა, ჰაერთა თანა ძრომასა,

მომცნეს ფრთენი და ავფრინდე, მივჰხვდე მას ჩემსა ნდომასა,

დღისით და ღამით ვხედვიდე მზისა ელვათა კრთომასა“…

თუ ქართველთა მითოსური წარმოდგენით იმიერსოფლის 9 ციდან შვიდი ცა იყო ადამიანური, მერვე – გარდამავალი, ხოლო მეცხრე ცაზე ივანებდა უფალი და ზეადამიანური იყო მხოლოდ მეშვიდე ცაზე ასვლა, რუსთველმა თავის გმირს ათქმევინა: „ნუმცა ცხრითავე ვზი ცითა“… მეცხრე ცაზე ნუ ავსულიყავიო… ეს იყო ნესტანისთვის ყველაზე დიდი წყევლა, რადგან მას თავის საუფლოდ მეცხრე ცა მიაჩნდა, მარადიულ ნათელში უფალთან ამაღლება…

ვერასოდეს ვივიწყებ გიორგი მერჩულის მიერ მოთხრობილ წმინდა მამა გრიგოლ ხანძთელის აღსასრულს: „და ესრეთ შეჰვედრა სული უფალსა და შეერთო ანგელოსთა კრებულსა, რამეთუ უხორცონი ანგელოსნი და სულნი კაცთანი ერთბუნება არიან და სულსა კაცისასა აქუს მეტყუელებაი ანგელოზებრი“. ანალოგიური შეფასება ბოროტ სულზე თუ შეიძლება ითქვას? თუნდაც იმავე ძეგლის უკეთური გმირის – ცქირის აღსასრულის დროს თუ იტყოდა მსგავს რამეს გიორგი მერჩულე? პასუხი უთქმელადაც ნათელია…

ღმერთმანი, არ დამვიწყებია მთავარი, რისთვისაც ვიჯახირე ამ წერილის წერისას. სად მიდის სული? ნათელი სული, დროებით ჩვენს სხეულში ჩასახლებული, შეუერთდება კოსმიურ წესრიგს, „უფლის ხალიჩას“, საიდანაც ღმერთმა შთაგვბერა იგი, ხოლო კეთროვანი სული სატანის საუფლოში წავა. აბა, რა იქნება, სატანის მიერ შთაბერილს იქ რა უნდა, „სადა მართალნი განისვენებენ“?

ვერ გადავწყვიტე, როგორ უნდა დამემთავრებინა ეს წერილი? რა უფრო მოუხდებოდა? რატომღაც გამახსენდა ჩემი 2012 წელს დაწერილი ლექსი, რომელსაც ჰქვია „მთავარი“…

არის ჟამი, როცა უნდა დაამთავრო, მაგრამ არის რაღაც, რაც არ მთავრდება…

მთავარია, ”მთავრის ღიმილზე არ გაცვალო პატიოსნება”,

მთავარია, რაც არის მთავარი, სულიდან იყოს…

მთავარია, გზანი წამებისანი ისე გაიარო, მთავარი დარჩეს შენთან…

და თუ მთავარი გადარჩა, მიუხედავად ბევრი არამთავრის შეტევისა,

მიხვდები, რომ მართლაც ის ყოფილა მთავარი…

და რადგანაც იცი მთავარი, დანარჩენი მეორეხარისხოვანია…

 

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი