სად იწყება მხატვრული ლიტერატურა? – რა თქმა უნდა, იქ, სადაც ადამიანები ცნობილი სიუჟეტების ინტერპრეტაციებს იწყებენ, იქნება ეს მითი, ლეგენდა თუ სახარებისეული იგავი.
მახსოვს, როდესაც ფილოლოგიის პირველ კურსზე ძველ ქართულ ლიტერატურას ვსწავლობდი, ჩემი განსაკუთრებული ინტერესი აპოკრიფებმა მიიპყრო – რელიგიური თემატიკისა და ადამიანთა ფანტაზიის ამ შესანიშნავმა სინთეზმა.
აპოკრიფი მხატვრული და რელიგიური აზროვნების განსაკუთრებული პროდუქტია, სადაც მხატვრული გამონაგონი და რელიგიური თუ მითოლოგიური პასაჟები ოსტატურად ერწყმის ერთმანეთს. შეიძლება ითქვას, რომ ეს არის მხატვრული პროზის ჩანასახი, და სულაც, აქედან იწყება ლაგერკვისტი და ბორხესი.
თავდაპირველად, ტერმინით ” აპოკრიფი” მოიხსენებოდა რელიგიური ტექსტები, რომლებიც მხოლოდ ღრმად განსწავლულთათვის და მცოდნეთათვის იყო განკუთვნილი, შემდეგ ტერმინი გამოიყენეს იმ ქრისტიანული წიგნების აღსანიშნავად, რომელთაც, როგორც სულიწმინდის კარნახისა და მონაწილეობის გარეშე დაწერილს, ოფიციალური ეკლესია არ აღიარებდა.
ასეთ ტექსტებში აღწერილია ისეთი ეპიზოდები, რომელზეც ბიბლია ან გაკვრით, ან საერთოდ არ საუბრობს, შესაბამისად, რჩება პასუხგაუცემელი კითხვები, რომლებიც განსაკუთრებით აღვივებს ადამიანთა ფანტაზიას. ადამიანთა ფანტაზიას კი ნიჭისა და ოსტატობის თანაარსებობის შემთხვევაში შედეგად როგორი საქმეების მოხდენა შეუძლია, ეს ყველა ლიტერატურის მოყვარულმა კარგად იცის.
აპოკრიფს, რომელს შესახებაც დღეს მოგითხობთ “«საკითხავი ადამ და ევასი სამოთხით გამოსვლისაჲ “ჰქვია. მასში მოთხრობილია ადამისა და ევას შეცოდების შემდეგ მათი სამოთხიდან გამოძევების, შვილების გაჩენის, კაენის მიერ აბელის მოკვლის, ადამისა და ევას სიკვდილისა და დასაფლავების ამბები, მთელი ” ომი და მშვიდობა” და ” ბუდენბროკები”, პრინციპში.
ამ აპოკრიფის დედანი ბერძნულ ენაზეა და სხვადასხვა ვარიანტით წარმოდგენილია მრავალი ერის საქრისტიანო მწერლობაში, მაგალითად, ლათინურში, ძველ სლავურსა და სომხურში.
ქართული თარგმანი წარმოადგენს შეზავებულ რედაქციას, რომელიც ბერძნული, სომხური და ლათინური ვარიანტების მიხედვითაა შესრულებული.
ტექსტში არსებული არქაიზმები გვაფიქრებინებს, რომ იგი მეათე საუკუნემდე თარგმნეს.
ამ აპოკრიფიდან უნდა მომდინარეობდეს კაენის მიერ აბელის მოკვლისა და სეითის შობის შესახებ თქმულებათა ის ვერსიები, რომლებიც ქართულ მწელობაში XVIII _ XIX საუკუნეებში ჩნდება.
პირადად ჩემთვის, როგორც მკითხველისთვის, ეს ნაწარმოები ბიბლიის სიუჟეტზე დაწერილ მოთხრობათაგან ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო და ნამდვილი მწერლური ოსტატობით შექმნილია.
” და იყო, ოდეს გამოვიდა ადამ და ევა, ცოლი მისი სამოთხით გამოვიდეს, სამოთხისა აღმოსავალით კერძო ქმნა ადამ ტალავარი საყუდელად თვისა” – ასე იწყება თხზულება,
მოშივდა სამოთხიდან განდევნილ ცოლ-ქმარს და ადამმა სცადა ამ ახალ გარემოში მოეძებნა იმის მსგავსი საზრდო, რაც ედემის ბაღში ჰქონდათ, თუმცა, რასაკვირველია, ვერ იპოვა, სწორედ ამ სულიერმა და ხორციელმა შიმშილმა გადააწყვეტინა პირველ ადამიანებს სინანულის ურთულესი ფორმისთვის მიემართათ –წყლით გაწმენდისათვის – ადამი მდინარე იორდანეში შევიდა, ევა – ტიგროსში, წყალში ყელამდე დაფლულებს, ორმოცი დღის განმავლობაში, მდუმარედ უნდა ელოცათ და ეთხოვათ პატიება უფლისთვის, რადგან, როგორც ადამი ამბობს: ” არა ღირს ვართ აღებად პირთა ჩვენთა”. აქ ქალი მეორეჯერ გახდა უბედურების სათავე, იგი ეშმაკმა შეაცდინა და წყლიდან ამოიყვანა. დახლართული სიუჟეტია არა? აბა, ადამის მონოლოგი ნახეთ :
” – მე შენ გეტყუი იორდანე, იჭირვოდე ჩემ თანავე და შეკრბენ ყოველნივე, რომელნი არიან გარემოის შენსა პირუტყვნი, რაითა გარემოდგნენ და მტიროდნენ მე არა თუ მათთვის, არამედ ჩუენთვის , რამეთუ მათ არა მოაკლო ღმერთმან საბოძვარი, რომელი მომცა ღმერთმან დასაბამითგან. ხოლო მე მოვაკლდი ცხოვრებისა ჩემისაგან და საზრდელისა” – ოჰ, ეს წუწუნა მამაკაცები მსოფლიო ლიტერატურაში – ლიტერატურული ” ახალი ადამები” – კვენტინ კომპსონი და ძმანი მისნი.
და აი, აქ ხდება სასწაული: ” შეკრბეს ყოველნი საცხოვარნი მის თანა და გარემოადგეს მას ვითარცა ზღუდენი. მას ჟამსა, ვითარცა წყალმან იორდანემან დააცადა სლვაი თვისი”. ” ვეფხისტყაოსანი” არ გახსენდებათ?:
ისმენდიან, გაჰკვირდიან, რა ატირდეს, ატირდიან . . .”
იქნებ ასეთ სინანულს ღვთის გულიც მოეგო, თუმცა, ევა მეორედ ხდება ეშმაკის მსხვერპლი.
_ რაი ბოროტი გუყავთ, რამეთუ ჩუენ ხოლო გუბრძავთ?” – ჰკითხა ადამმა სატანას და აი, მისი პასუხიც: ” რამეთუნ შენ გამო გამოვვარდი მე საყოფელთაგან ჩემთა”. . .
მოახლოვდა ევას მშობიარობის დრო და არ იყო მის გვერდით ადამი, რომ მძიმე წუთები შეემსუბუქებინა მისთვის. იტანჯებოდა ევა და ცის ფრინველებს, ანგელოზებს სთხოვდა გაეგებინებინათ მისი ქმრისათვის ცოლის გასაჭირი. მაგრამ რაღაც სასწაულის ძალით , შორს, დასავლეთით მყოფ ადამს მოესმა ევას ძახილი, მის ხმას მიჰყვა და მშობიარე ცოლთან მივიდა. საოცარი მომენტია, ეს ისეთი სიყვარულია, როცა, აბიბოს ნეკრესელის მარტვილობის ავტორის სიტყვებით ” იხილვების შორიელი ვითარცა მახლობელი”, ეს ის სიყვარულია, რომელიც ძალითაც ქართლში, მცხეთაში მყოფ ელიოზისა და სიდონიას დედას სტკივა იერუსალიმში, გოლგოთის მთაზე ჯვარზე გაკრული იესო ქრისტეს იარები . . .
საინტერესოდ იხსნება კაენის ისტორიაც, მას მკვლელის განაჩენი დაბადებიდან აქვს გამოტანილი, წინასწარ არის ცნობილი, რომ მკვლელად დაიბადა და ბედისწერას ვერსად გაექცევა. ერთ-ერთი ანგელოზი, რომელიც ევას მშობიარობას ესწრება, ამბობს:
”რამეთუ შენ ხარ კაენ გულარძნილი და მკლველი კეთილისაი, რამეთუ ნაყოფიერისა ხისა აღმომფხურელ ხარ და არა დამნერგუელ, განმამწარებელ ხარ და არა დამატკბობელ.”
გარდა ამისა, ევა სიზმრად ნახულობს, რომ აბელის სისხლი ” შთავიდოდა პირსა კაენისასა”. სწორედ ამ წინაპირობის გამო, სრულიად უმიზეზოდ და ბრმად, ხდება კაენი მკვლელი, ის უბრალოდ მექანიკურად იმეორებს ეშმაკის მიერ ინსცენირებულ მკვლელობის აქტს:
” და იყვნეს ჟამნი, რომელსა აღესრულნეს კაენ და აბელ როკვასა შინა მათსა მოვიდეს ორნი ეშმაკნი, მსგავსნი აბელისი და კაენისი. მათ თანა მოვიდა ეშმაკი იგი ეშმაკსა მას ზედა და მოიღო მახვილი ქვებისაგან, რომელი იყო ქარწბია და უკუეთა ყელი. და ვითარცა იხილა აბელმან მიმავალი მას ზედა, ევედრებოდა მას: ” ნუ მომაკუდინებ, ძმაო კაენ”. ხოლო მანდ არა ინება ვედრებაი მისი და დასთხია სისხლი აბელისი წინაშე მისა.”
უამრავი ასეთი საინტერესო ეპიზოდი შეგიძლიათ იპოვოთ ამ აპოკრიფში.
მიუხედავად იმისა, რომ ტექსტი ძველქართულია და თანამედროვე მკითხველისათვის შეიძლება რთულად წასაკითხი და გასაგებიც იყოს, მასში მოთხრობილი ამბები იმდენად ცოცხალი, დამაინტრიგებელი და საინტერესოა, რომ ნებისმიერი ადამიანი აუცილებლად განიცდის იმ განუმეორებელ სიამოვნებას, რასაც კარგი ავტორის ნაწარმოების დაგემოვნება ჰქვია.
