მესამე თაობის ეროვნულ სასწავლო გეგმაში გრძელვადიანი მიზნები ჩამოყალიბებულია საგნობრივი სამიზნე ცნებებისა და საფეხურის შედეგების სახით.
გრძელვადიან მიზნებს (შედეგებსა და სამიზნე ცნებებს) აზუსტებს და უფრო მკაფიოს ხდის ცნებასთან დაკავშირებული ქვეცნებები, მკვიდრი წარმოდგენები და საფეხურის საკვანძო კითხვები.
ქვეცნებები გამომდინარეობს სამიზნე ცნებიდან. მათი საშუალებით განისაზღვრება კონკრეტული საკითხები და ქვესაკითხები.
მკვიდრი წარმოდგენები შემოფარგლავს ცნების მოცულობას და განსაზღვრავს, რა უნდა ჰქონდეს გაცნობიერებული მოსწავლეს ამ ცნებასთან მიმართებით საფეხურის ბოლოს.
საფეხურის საკვანძო კითხვების საშუალებით გამოიკვეთება აქცენტები, რომლებზე ორიენტირებითაც უნდა წარიმართოს სწავლა-სწავლების პროცესი.
შუალედური მიზანი (კომპლექსური დავალება), რომელიც თემის ფარგლებში გამოიყოფა, გულისხმობს სამ აუცილებელ კომპონენტს:
- პროდუქტი, რომელსაც ქმნის მოსწავლე (მაგ., ქართულ ენასა და ლიტერატურაში შეიძლება შეიქმნას შემდეგი პროდუქტები: პოსტერი, კომიქსი, მცირე ზომის ტექსტი, პერსონაჟის დახასიათება და ა.შ.);
- ძირითადი საკითხი, რომელსაც შეეხება კომპლექსური დავალება;
- შეფასების კრიტერიუმები, რომლებიც მიემართება სამიზნე ცნების მკვიდრ წარმოდგენებს.
მინდა, გაგიზიაროთ იაკობ გოგებაშვილის „ჭკვიანი ძაღლების“ მიხედვით შექმნილი ორიგინალური კომპლექსური დავალება „წერილი პერსონაჟს“ (ავტორი – ხათუნა ფირცხალაშვილი, ქუთაისის 23-ე საჯარო სკოლის მენტორი მასწავლებელი, დაწყებითი განათლების ექსპერტ-კონსულტანტი).
საგანი: ქართული ენა და ლიტერატურა
ძირითადი რესურსი/ტექსტი/: იაკობ გოგებაშვილის „ჭკვიანი ძაღლები“
თემა: ერთგულება
შესაძლო დამატებითი თემატიკა: სიკეთე
კლასი: III
გრძელვადიანი მიზნები – ტექსტი (ჟანრები) – შედეგები: (I).1, 2, 3, 4, 5)
სამიზნე ცნების მკვიდრი წარმოდგენები:
- ტექსტის მეშვეობით ავტორი გვიზიარებს თავის სათქმელს, რომელიც ჩვენს ცხოვრებას უკავშირდება.
- ტექსტში მოცემული მინიშნებების საფუძველზე შესაძლებელია მისი სიღრმისეულად გააზრება, ახალი კუთხით წარმოჩენა.
- ტექსტი შეიძლება იყოს სხვადასხვა ჟანრის; ყოველი ჟანრის ტექსტს აქვს თავისებური შინაარსი, ენა და სტრუქტურა/აგებულება.
ქვეცნებები:
არამხატვრული ჟანრი (წერილი); საკომუნიკაციო სიტუაცია; მიზანი, თემა, ადრესატი (რა მიზნითაა დაწერილი? რის შესახებაა დაწერილი? ვის სწერენ?); წერის სტრატეგიები
შუალედური სასწავლო მიზანი
საკითხი: იაკობ გოგებაშვილის „ჭკვიანი ძაღლების“ პერსონაჟის, გადარჩენილი ბიჭის სახელით წერილის მიწერა ბერებისთვის
ქვესაკითხები:
მოთხრობა „ჭკვიანი ძაღლების“ მიხედვით პერსონაჟის წერილის (სტრუქტურა, თემა, მიზანი, ადრესატი, ენა; წერის სტრატეგიები, კრიტერიუმების ბადის შექმნა, იდეების გენერირება) პირველადი ვარიანტის გაუმჯობესება
საკვანძო კითხვები: როგორ/რა სტრატეგიები გამოვიყენო წერის დაწყებამდე, წერის დროს და წერის შემდეგ? როგორ წარმოვაჩინო წერილში ჩემი მიზანი? როგორ შევარჩიო ენობრივი საშუალებები მიზნისა და ადრესატის გათვალისწინებით?
წერილი პერსონაჟს
წარმოიდგინე, რომ ბიჭი, რომელიც ბერებმა გადაარჩინეს შვეიცარიის მთებში, გაიზარდა და მშობლებმა უამბეს მას მთებში მომხდარი ამბის შესახებ. წარმოიდგინე თავი ბიჭის ადგილას და მისწერე წერილი შვეიცარიაში მცხოვრებ ბერებს. რას ეტყოდი მათ?
ნამუშევარში:
- ადრესატს გაახსენე შენი თავი;
- გამოკვეთე, რატომ, რა მიზნით გადაწყვიტე წერილის მიწერა;
- დაიცავი წერილის აგებულება (მისალმება, ძირითადი ნაწილი, დამშვიდობება, ხელმოწერა);
- შეარჩიე სიტყვები და გამოთქმები, რომლებიც, შენი აზრით, შთაბეჭდილებას მოახდენს ბერებზე.
დავალების შეფასების კრიტერიუმები
ნამუშევრის წარდგენისას წარმოაჩინე:
- რატომ მიგაჩნია, რომ შენი ნამუშევარი წერილია (ტ. 3);
- რატომ მიგაჩნია, რომ ბიჭი ასეთ წერილს მისწერდა ბერებს – მოთხრობაში მოცემულ რომელ მინიშნებებს დაეყრდენი (ტ.1, 2).
კომპლექსური დავალების დამუშავების ეტაპები (აქტივობები, რესურსები)
ეტაპი 1. მოსწავლეებისთვის კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა
დავალების მოთხოვნების გაცნობიერება
რესურსები/აქტივობები
რესურსი 1. სხვადასხვა ჟანრის ტექსტის, მათ შორის წერილის ნიმუშები
აქტივობა 1. წინარე ცოდნის გააქტიურება;
აქტივობა 2. ნასწავლის შეხსენება, ყველა წერილისთვის დამახასიათებელი საერთო ნიშან-თვისებების პოვნა მაგალითებსა და კონტრმაგალითებზე (კი/არა მაგალითებზე) დაკვირვებით;
აქტივობა 3. დავალების პირობის საკუთარი სიტყვებით ჩამოყალიბება.
გეზის მიმცემი შეკითხვები
- მიგიწერია თუ არა ვინმესთვის წერილი? (აქტ. 1)
- როგორ ფიქრობ, რატომ წერენ ადამიანები წერილებს?
- რა მიზნით მიგიწერია წერილი? ვისთვის?
- როგორ ფიქრობ, რომელია წერილის ნიმუში? (კი/არა მაგალითები) (აქტ. 2)
- რატომ მიგაჩნია ასე? დაასაბუთე შენი მოსაზრება.
- რით განსხვავდება ერთმანეთისგან? რა ახასიათებს წერილს ისეთი, რითაც ის სხვა ტექსტებისგან/ჟანრებისგან განსხვავდება?
- როგორი ფორმატით არის წარმოდგენილი წერილი?
- რას მოითხოვს შენგან დავალება? (აქტ. 3)
ეტაპი 2. კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობა, დავალების წარდგენა
ნაბიჯი 1. რატომ მიგაჩნია, რომ შენი ნამუშევარი წერილია? (ტ. 3)
რესურსი 1. წერილის ნაწილები
აქტივობა 1. წერილის ნაწილების ურთიერთდაკავშირება, დაკვირვება წერილის შინაარსობრივ და სტრუქტურულ მახასიათებლებზე.
გეზის მიმცემი შეკითხვები
- რა მიზნითაა დაწერილი პირველი წერილი? მეორე?
- რა ჰქვია ადამიანს, რომელსაც ეგზავნება წერილი?
- ვინ არის პირველი წერილის ადრესატი? მეორის? რატომ მიგაჩნია ასე? რომელ მინიშნებებს დაეყრდენი – ენობრივს? შინაარსობრივს?
- ვინ არის პირველი წერილის ავტორი? მეორის? რატომ მიგაჩნია ასე? რომელ მინიშნებებს დაეყრდენი – ენობრივს? შინაარსობრივს?
- სად ჩანს წერილში მისალმება, მოკითხვა, დამშვიდობება?
- როგორ დაუკავშირებდი ერთმანეთს წერილის ნაწილებს?
- დაასაბუთე არჩევანი – რის საფუძველზე შეარჩიე მიმართვა და დასასრული – რომელ მინიშნებებს დაეყრდენი – ენობრივს? შინაარსობრივს?
- შეესაბამება თუ არა წერილის შინაარსი მიზანს? რატომ მიგაჩნია ასე ?
ნაბიჯი 2. რომელი სტრატეგიები გამოიყენე წერის დაწყებამდე, წერის დროს და წერის შემდეგ? (ტ.3) რატომ მიგაჩნია, რომ ბიჭი ამგვარ წერილს მისწერდა ბერებს – მოთხრობაში მოცემულ რომელ მინიშნებებს დაეყრდენი? (ტ.1, 2)
რესურსები/აქტივობები
რესურსი 1. წერილის ჩარჩო
რესურსი 2. კრიტერიუმების ბადის ნიმუში
აქტივობა 1. მეტაკოგნიტიური პაუზა
რეკომენდაცია: მეტაკოგნიტიური პაუზა გულისხმობს სამუშაო პროცესის შეჩერებას იმ მიზნით, რომ გააანალიზო/გააცნობიერო, როგორ წარმართავ მას ან როგორ მიმდინარეობდა იგი. მეტაკოგნიტიური პაუზა შეიძლება წინ უძღოდეს ან მოსდევდეს აქტივობას.
მოცემულ შემთხვევაში მოსწავლეებს ვამსჯელებთ იმის შესახებ, რა ნაბიჯებს გადადგამენ წერითი დავალების შესასრულებლად, რა სტრატეგიებს გამოიყენებენ. შეიძლება, გუნდებმა საკუთარი ვერსიები შეიმუშაონ და შემდეგ ამ ვარიანტების ერთობლივი განხილვა მოხდეს. მასწავლებელი გეზის მიმცემი შეკითხვებით დაეხმარება (გზამკვლევში მოცემულია წერის სტრატეგიების ჩამონათვალი).
აქტივობა 2. იდეების გენერირება წერილის დასაწერად
გეზის მიმცემი შეკითხვები
- რა ნაბიჯებს გადადგამ წერილის დაწყებამდე, წერის დროს, წერის შემდეგ? (აქტ. 1)
- რომელი სტრატეგიები დაგვეხმარება ნამუშევრის გაუმჯობესებაში?
- რა ასაკში გაიგებდა ბიჭი თავისი გადარჩენის ამბავს?
- რა იქნებოდა მისი საყვარელი საქმიანობა? (აქტ. 2)
- რას იფიქრებდა, როგორ მოიქცეოდა, როცა თავისი გადარჩენის ამბავს გაიგებდა?
- რატომ მოუნდებოდა წერილის დაწერა, რა მიზნით?
- როგორ მიმართავდა ბერებს?
- როგორ დამეხმარება წერილის ჩარჩო წერილის წერისას?
აქტივობა 3. წერილის პირველადი ვარიანტის წერა (დამოუკიდებელი სამუშაო)
აქტივობა 4. პირველი ვარიანტის გაუმჯობესება, გადაწერა, გაფორმება
გეზის მიმცემი შეკითხვები
- როგორ უნდა მოიქცე პირველადი ვარიანტის შექმნის შემდეგ? (აქტ. 3)
- როგორ გამოხატავდა ბიჭი მადლიერებას?
- როგორ აუხსნიდა ბერებს, რა ზეგავლენა მოახდინა მასზე თავისი გადარჩენის ამბის გაგებამ?
- როგორ დაასრულებდა წერილს?
- რომელი კრიტერიუმების მიხედვით დააკვირდები შენ მიერ დაწერილ წერილს გასაუმჯობესებლად? (აქტ. 4)
- რომელ დეტალებს შეცვლი, ჩაამატებ? რას შეუცვლი ადგილს?
აქტივობა 5. წერილის პირველადი ვარიანტის გაუმჯობესება, დასრულება და გაფორმება
მსმენელები გამოიყენებენ „მსმენელის დღიურს“.
კითხვები:
- რა მოგეწონა ყველაზე მეტად თანაკლასელის წერილში?
- ჰქონდა თუ არა წერილს დასაწყისი, შუა ნაწილი და დასასრული?
- რით ჰგავდა შენსას? რით განსხვავდებოდა?
კომპლექსური დავალების წარდგენისას მასწავლებლის მიერ დასმული კითხვები (შეირჩევა საჭიროებისამებრ):
- რატომ მიგაჩნია, რომ შენ მიერ შექმნილი ტექსტი ნამდვილად წერილია?
- აღწერე, როგორ წარიმართა დავალებაზე მუშაობის პროცესი, რა ნაბიჯები გადადგი, რა თანამიმდევრობით.
- რით და როგორ გააუმჯობესე პირველადი ვერსია?
- დავალებაზე მუშაობის პროცესში რა გაგიძნელდა, რა გაგიადვილდა? რატომ?
- მსგავსი ფორმის (მაგ., წერილის) ან შინაარსის (მაგ., მადლიერებაზე) დავალება სხვა დროს თუ შეგისრულებია? მსგავსი სტრატეგიები გამოგიყენებია?
- რას გააკეთებდი განსხვავებულად, ახლა რომ იწყებდე დავალებაზე მუშაობას?
- როგორ/რა სტრატეგიების გამოყენებით გააუმჯობესებდი მიღწევებს/როგორ მიაღწევ უკეთეს შედეგს?
გამოყენებული რესურსები:
- ქართული ენა და ლიტერატურა – დაწყებითი საფეხურის (I-IV კლასების) გზამკვლევი – მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით (საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს სკოლამდელი და ზოგადი განათლების განვითარების დეპარტამენტი)
- იაკობ გოგებაშვილი, „ჭკვიანი ძაღლები“
