სასკოლო საგნებს შორის შეუძლებელია, გამოიყოს ძირითადი და მეორეხარისხოვანი საგნები.
ინტერდისციპლინური კავშირების განხორციელება გამორიცხავს შესწავლაში საკითხის დუბლირებას, ზოგავს დროს და ხელსაყრელ პირობებს ქმნის მოსწავლეების ზოგადსაგანმანათლებლო უნარებისა და შესაძლებლობების ფორმირებისთვის.
ინტერდისციპლინური კავშირების დახმარებით თვისობრივად ახალ დონეზე წყდება მოსწავლეების არა მხოლოდ სწავლების, განვითარებისა და აღზრდის ამოცანები, არამედ საფუძველი ეყრება რეალური პრობლემების ყოვლისმომცველ კომპლექსურ ხედვას, მიდგომასა და გადაჭრას. შემეცნებითი აქტივობის განზოგადებული ბუნება შესაძლებელს ხდის ცოდნისა და უნარების უფრო ფართოდ გამოყენებას კონკრეტულ სიტუაციაში, კონკრეტული საკითხის განხილვისას.
აკადემიურ საგნებს შორის კავშირის აუცილებლობას გვკარნახობს ასევე განათლების დიდაქტიკური პრინციპები, სკოლის საგანმანათლებლო ამოცანები, რაც განაპირობებს მოსწავლეთა მომზადებას პრაქტიკული საქმიანობისთვის.
ინტერდისციპლინური კავშირების განხორციელება ეხმარება მოსწავლეებს ბუნებრივი პროცესების ურთიერთდაკავშირებაში, რაც ცოდნას უფრო საფუძვლიანს და პრაქტიკაში გამოყენებადს ხდის.
ინტერდისციპლინური კავშირები გეოგრაფიის სწავლებაში უამრავ ფუნქციას ასრულებს:
მეთოდოლოგიური ფუნქცია გამოიხატება იმაში, რომ მოსწავლეებს მხოლოდ ამ საფუძველზე შეუძლიათ, ჩამოაყალიბონ დიალექტიკური და მატერიალისტური შეხედულებები ბუნებაზე, იდეები მის მთლიანობასა და განვითარებაზე.
ინტერდისციპლინური კავშირების საგანმანათლებლო ფუნქცია არის ის, რომ მათი დახმარებით მასწავლებელი მოსწავლეებს უყალიბებს ისეთ თვისებებს, როგორებიცაა – თანმიმდევრულობა, სიღრმე, ცნობიერება, მოქნილობა. ინტერდისციპლინური კავშირები მოქმედებს, როგორც გეოგრაფიული ცნებების განვითარების საშუალება, ხელს უწყობს მათსა და ზოგად საბუნებისმეტყველო ცნებებს შორის კავშირის დამყარებას.
ინტერდისციპლინური კავშირების განმავითარებელი ფუნქციაა მოსწავლეების სისტემური და შემოქმედებითი აზროვნების განვითარება, მათი შემეცნებითი აქტივობის ფორმირება და ინტერესის გაღვივება ბუნების შესაცნობად. ის ხელს უწყობს აზროვნების საგნობრივი ინერციის დაძლევას და სააზროვნო ჰორიზონტის გაფართოებას.
ინტერდისციპლინური კავშირები ეხმარება მასწავლებელს სწავლების ორგანიზების მეთოდებისა და ფორმების გაუმჯობესებაში – ეს მისი კონსტრუქციული ფუნქციაა. ინტერდისციპლინური კავშირების განხორციელება მოითხოვს მასწავლებლების მიერ საბუნებისმეტყველო საგნების საგანმანათლებლო და კლასგარეშე მუშაობის ერთობლივ დაგეგმვას.
ინტერდისციპლინური კავშირების ფუნქციების ერთობლიობა რეალიზდება სასწავლო პროცესში. განასხვავებენ შემდეგ კავშირებს:
– ინტრაციკლი – (გეოგრაფიის კავშირები ფიზიკასთან, ქიმიასთან, ბიოლოგიასთან);
– ინტერციკლი – (გეოგრაფიის კავშირები ისტორიასთან, შრომითი სწავლება).
ინტერდისციპლინური კავშირების დასამყარებლად გვიწევს ორი ეტაპის გავლა:
I – საწყისი (მოსამზადებელი) – საგანმანათლებლო თემის ფართო ინტერდისციპლინურ საფუძველზე შესწავლა;
II – მთავარი – თემის წამყვანი დებულებების პირდაპირ გამჟღავნება ინტერდისციპლინურ საფუძველზე.
ეტაპების არსი შემდეგია:
I მოსამზადებელი ეტაპი უზრუნველყოფს მოსწავლეების კონცენტრირებულობას სასწავლო თემის შინაარსზე, მათ ფსიქოლოგიურ მზაობას სასწავლო თემის ინტერდისციპლინურ საფუძველზე შესასწავლად. ამ მიზნით, მისი შესწავლის დასაწყისში ტარდება სამუშაო, რომელიც მოსწავლეებს უბიძგებს იმის გაცნობიერებისკენ, რომ თემის განხილვა შესაძლებელია სხვადასხვა საგნის ჭრილში. შედეგად, მასწავლებელი მოსწავლეებთან ერთად ადგენს თემის ინტერდისციპლინურ საფუძველზე შესწავლის გრძელვადიან გეგმას.
II ეტაპზე მასწავლებელი მოსწავლეებთან ერთად შემუშავებული გეგმის შესაბამისად გამოკვეთს თემის წამყვან დებულებებს. საგანმანათლებლო პროცესის აგებისას მასწავლებელი იყენებს სხვა საგნების მასალას, რითაც ხელს უწყობს მასწავლებელთა შორის უფრო ფართო და ღრმა კომუნიკაციას. შედეგად, ინტერდისციპლინური კავშირების განხორციელებაზე მუშაობა არ შემოიფარგლება გაკვეთილებით, ის გულისხმობს ინტერდისციპლინური სემინარების, ექსკურსიებისა და სხვადასხვა კონფერენციის მოწყობასაც.
ინტერდისციპლინური კავშირები თანამედროვე სკოლაში სწავლების უმნიშვნელოვანესი პრინციპია. ეს არის განათლების უმაღლესი დონე – ინტერდისციპლინური კავშირების განხორციელების ყველაზე ეფექტური ფორმა სკოლაში. ასეთი გაკვეთილები ტარდება ორი ან მეტი საგნის მასწავლებელთან ერთად. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია გაკვეთილის მეთოდოლოგია: წინასწარ არის განსაზღვრული მასალის მოცულობა და სიღრმე, მისი შესწავლის თანმიმდევრულობა. ურთიერთდაკავშირებულ დისციპლინებში რთული პრობლემის შესწავლის დრო წინ უნდა უსწრებდეს მათ განზოგადებას, მაშინ არ დაირღვევა ცალკეული საგნის შესწავლის ლოგიკა. თითოეული მასწავლებლის მონაწილეობის წილი უნდა იყოს თანაბარი.
ამ გაკვეთილების საშინაო დავალებები ხასიათდება გარკვეული სპეციფიკურობით: ისინი ერთდროულად ორ ან მეტ აკადემიურ საგანზეა გათვლილი.
სპეციფიკურია აქტივობის შეფასებაც: თუ მოსწავლემ პასუხის გაცემისას მხოლოდ ერთ დისციპლინაში მიღებული ცოდნა გამოიყენა, ის შეფასებას იღებს მხოლოდ ამ საგანში; ხოლო თუ მან ერთ საგანში მიღებული ცოდნა განიხილა სხვადასხვა ასპექტით, დააკავშირა ის სხვა საგნებთან, მაშინ ის შეფასებას იმსახურებს ამ საგნებშიც.
ინტეგრირებული გაკვეთილი ყველაზე ხშირად ტარდება კონკრეტულ საკითხზე მასალის შესწავლის, კონსოლიდაციისა და შეჯამების მიზნით. გაკვეთილები ითვალისწინებს მოსწავლეთა საქმიანობის სახეების შეცვლას, ტექნიკური საშუალებების გამოყენებას (სლაიდშოუები, ფილმები), დავალებების შესრულებას ნასწავლის შეკავშირების მიზნით. ეს ხელს უწყობს საგნების დაახლოებას, საერთო ენის პოვნას, დისციპლინების შინაარსის უფრო ღრმად და უფრო ფართოდ გაგებას.
ინტერდისციპლინური კავშირების საშუალებით შესაძლებელი ხდება განათლების შინაარსის ძირითადი ელემენტების გამოყოფა; იდეების, კონცეფციების, საგანმანათლებლო საქმიანობის ზოგადი სამეცნიერო მეთოდების განვითარება; მუშაობის პროცესში სხვადასხვა საგნის ცოდნის კომპლექსური გამოყენება. ინტერდისციპლინური კავშირები გავლენას ახდენს აკადემიური საგნების შემადგენლობასა და სტრუქტურაზე. თითოეული აკადემიური საგანი არის გარკვეული ტიპის ინტერდისციპლინური კავშირის წყარო. ამიტომ შესაძლებელია გამოვყოთ ის კავშირები, რომლითაც სხვა საგნები უკავშირდება გეოგრაფიას და პირიქით – გეოგრაფია უკავშირდება სხვა საგნებს.
მრავალმხრივი ინტერდისციპლინური კავშირების დახმარებით ხდება არა მხოლოდ მოსწავლეების სწავლების, განვითარებისა და აღზრდის ამოცანების თვისობრივად ახალ დონეზე გადაწყვეტა, არამედ საფუძველი ეყრება პრობლემების გადაჭრის კომპლექსურ ხედვასა და მიდგომას. შემეცნებითი აქტივობის განზოგადებული ბუნება შესაძლებელს ხდის კონკრეტულ სიტუაციებში ცოდნისა და უნარების უფრო ფართოდ გამოყენებას. გეოგრაფია, რომელიც სწავლობს ბუნებრივ და სოციალურ მოვლენებს, ეფუძნება ბუნებრივი და ჰუმანიტარული დისციპლინების მონაცემებს. გეოგრაფიის სწავლების პროცესში მთავარია ჰოლისტიკური აღქმის გაძლიერება. გეოგრაფიის კავშირები სხვა აკადემიურ საგნებთან ორმხრივია: გეოგრაფია არ ეყრდნობა მხოლოდ სხვა საგნებს. ის იმდენად უნივერსალურია, რომ ნებისმიერ საგანთან შესაძლებელია მისი ინტეგრირება. იდეალური იქნებოდა ინტეგრირებული გაკვეთილების ჩატარება სხვა მასწავლებლებთან ერთად. თუმცა ინტეგრაციის ელემენტების გამოყენება გეოგრაფიის თითოეულ გაკვეთილზეა შესაძლებელი. მე-7 კლასის მათემატიკაში ითვლიან საშუალო არითმეტიკას, კითხულობენ გრაფიკებს. ეს კი ძალიან საჭიროა ჰაერის საშუალო თვიური, საშუალო წლიური ტემპერატურის გამოსათვლელად და ღერძის ორ წერტილს შორის მანძილის გამოსათვლელად – ჰაერის ტემპერატურის ამპლიტუდის საპოვნელად. მოსწავლეები სწავლობენ კითხვებზე პასუხის გაცემას, სეზონისა და სიმაღლის მიხედვით ტემპერატურის გრაფიკების გამოყენებით. გაბატონებული ქარის მიმართულება განისაზღვრება ქარის ვარდების დიაგრამიდან. ამრიგად, სტუდენტები დარწმუნებული არიან, რომ მათემატიკური მეთოდების გამოყენებით, მეცნიერები აკეთებენ დასკვნებსა და პროგნოზებს. მათემატიკის მასწავლებელთან ერთობლივი მუშაობის შედეგი შეიძლება იყოს ინტეგრირებული გაკვეთილი (მათემატიკა + გეოგრაფია), სადაც მოსწავლეები გადაწყვეტენ პრაქტიკულ ამოცანებს.
„მასშტაბი“, რომელსაც მოსწავლეები მათემატიკის გაკვეთილზე გადიან, კიდევ უფრო დეტალურად შეისწავლება გეოგრაფიის გაკვეთილზე – „გეგმა და რუკა“. მოსწავლეები იყენებენ მათემატიკურ უნარებს რუკაზე მანძილების გასაზომად, რიცხვითი მასშტაბის დასახელებულ მასშტაბად გადასაქცევად და პირიქით. ამიტომ შესაძლებელია, ჩატარდეს ინტეგრირებული გაკვეთილი მათემატიკასა და გეოგრაფიაში თემაზე „სკალა და მისი გამოყენება გეოგრაფიაში“.
თემის „ატმოსფეროს“ შესწავლისას თვალსაჩინოა გეოგრაფიის კავშირი მათემატიკასთან და ფიზიკასთან. ეს თემა მოიცავს ცნებებს, როგორიცაა ტემპერატურა, ატმოსფერული წნევა, ტენიანობა, ნალექი, ქარი. მოსწავლეები სწავლობენ კითხვებზე პასუხის გაცემას ტემპერატურის სეზონისა და სიმაღლის მიხედვით გრაფიკების გამოყენებით; პოულობენ ჰაერის ტემპერატურის ამპლიტუდას. გაბატონებული ქარის მიმართულება განისაზღვრება ქარის ვარდების დიაგრამიდან. თვეების მიხედვით წლის განმავლობაში და ნალექების რაოდენობის ვიზუალური გამოსახულების სანახავად აგებულია ზოლები და წრიული დიაგრამები.
საკითხის – „მდინარეების“ (მე-8 კლასი, ნებისმიერი კონტინენტის ფარგლებში) – განხილვისას, მდინარეების წყლის რეჟიმის თემა უკავშირდება მათემატიკაში ნასწავლ თემას „ფუნქციები”. წყლის რეჟიმის ტიპი განისაზღვრება წყლის ნაკადის განაწილებით წლის განმავლობაში. წყლის ნაკადის განაწილების გრაფიკები სხვა არაფერია, თუ არა ფუნქციების გრაფიკები. მოსწავლეები ასეთ გაკვეთილზე ხვდებიან, რომ ფუნქცია, ფუნქციის გრაფიკი არ არის რაღაც აბსტრაქტული, არამედ აუცილებელი რგოლია წყალდიდობის პროგნოზის გასაკეთებლად. ინტეგრირებულ გაკვეთილზე „მდინარეების კვება და რეჟიმი“ მოსწავლეებს ესმით, რომ მათემატიკის ცოდნის გარეშე შეუძლებელია წყლის მართვის რომელიმე აქტივობის განხორციელება, იქნება ეს სარწყავი, წყალმომარაგება, დრენაჟი, ჰიდროელექტროსადგურის მშენებლობა, თუ წყალსაცავის მშენებლობა. გაკვეთილის ტიპი – შერწყმულია პრაქტიკულ ორიენტაციასთან.
თანამედროვე სასკოლო განათლებაში მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს ეკოლოგიის საკითხებსა და პრობლემებს. ამიტომ გეოგრაფიის გაკვეთილებზე აუცილებელია, მოსწავლემ გააცნობიეროს, რომ ცხოვრების გრძელ ისტორიულ გზაზე კაცობრიობამ განვითარების პროცესში უზარმაზარი ზიანი მოუტანა გარემოს, რომ მხოლოდ თავად ადამიანს შეუძლია კაცობრიობის გადარჩენა. აქ შესაძლებელია ისტორიისა და გეოგრაფიის გაკვეთილების ინტეგრირება, რომლის მიზანი იქნება ეკოლოგიურად კულტურული პიროვნების აღზრდა, რადგან ამაზეა დამოკიდებული დედამიწის მომავალი.
ინტერდისციპლინური სწავლების თანამედროვე პრინციპი, რომელიც გავლენას ახდენს საგანმანათლებლო მასალის შერჩევასა და სტრუქტურაზე, აძლიერებს მოსწავლეთა სისტემურ ცოდნას, ააქტიურებს სწავლების მეთოდებს, ყურადღებას ამახვილებს სასწავლო ორგანიზაციის კომპლექსური ფორმების გამოყენებაზე.
გეოგრაფიის შესწავლა უნდა დაეხმაროს მოსწავლეს ცნობიერების შეცვლაში, რათა მან დაინახოს პირადი პასუხისმგებლობა ყველაფერში, რაც ამ სამყაროში ხდება.
