იმისათვის, რომ ლიტერატურული ნაწარმოები ისწავლო, ასწავლო, იკვლიო და განიხილო, მწერლის ბიოგრაფიისა და ისტორიული კონტექსტის ცოდნა და გათვალისწინება რომ აუცილებელია, ამაზე, მგონი ყველანი ვთანხმდებით.
რას დაწერდა ვაჟა-ფშაველა, რომ არა მთაში ცხოვრება, როგორი იქნებოდა გრიგოლ რობაქიძის პროზა – რომ არა ემიგრაცია, როგორი პოეტი იქნებოდა გალაკტიონ ტაბიძე, რომ არა რთული საბჭოთა გარემო და ბოლოს და ბოლოს, გენიალური „ვეფხისტყაოსანი” როგორ ქალ პერსონაჟებს წაგვაკითხებდა, რუსთველს პროტოტიპად თამარ მეფე რომ არ ჰყოლოდა – ეს ჩვენ, უბრალო მკითხველებმა არც ვიცით და ვერც ვერასდროს გავიგებთ, მხოლოდ რაღაც ალტერნატიული რეალობის წარმოდგენა შეგვიძლია.
მე ძალიან მიყვარს მწერლები, როგორც ადამიანები.
როგორც ბავშვები, სანამ გაიზრდებოდნენ, როგორც ახალგაზრდები, რომელთაც უყვარდათ, როგორც ჭარმაგები, რომლებიც ცხოვრებისეულ და ყოფით პრობლემებს ერკინებოდნენ, როგორც მოხუცები – რომელთაც ჯიბეში პიტნის კარამელი ეყარათ და ჩაის მხოლოდ ერთი, ამოჩემებული ჭიქიდან სვამდნენ. ამიტომაც, ამ სიყვარულზე ხშირად მისაუბრია ჩემს მოსწავლეებთან და ხშირად გამომიყენებია მათი ბიოგრაფიები სასწავლო მასალად, ვგულისხმობ, არა ტრადიციულ და სქემატურ-დაიბადა-გარდაიცვალას ტიპის ბიოგრაფიულ ცნობებს, არამედ იმას, რაც ამ თარიღებს მიღმა იმალება, რაც მწერალს ქმნის, რაც ადამიანს ძერწავს.
ჰოდა, ასეთი ბიოგრაფიული დეტალების ძებნისას ჩემს ყურადღებას ყოველთვის იპყრობდნენ ადამიანები, რომლებიც კადრს მიღმა, კულისებში რჩებოდნენ.
ვისზე მოგახსენებთ?
თითქმის ყველა ქართველი მწერლის ბიოგრაფია იწყება ასე ( საუბარი მაქვს მეოცე საუკუნემდელ, ან მეოცე საუკუნის პირველ ნახევარში მოღვაწე მწერლებზე) – დაიბადა ამა და ამ წელს, დაწყებითი განათლება მიიღო ოჯახში, წერა-კითხვა, ანგარიში და საღვთო წერილი შეასწავლა დედამ ან ძიძამ, ძიძა უყვებოდა მდიდარი ქართული თქმულებებისა და ფოლკლორის შესახებ, რამაც განაპირობა ამ კონკრეტული პიროვნების ინტერესი მხატვრული სიტყვისა და ლიტერატურისადმი… გეცნობათ არა?
ასე იწყება ნიკოლოზ ბარათაშვილის, აკაკი წერეთლის, ბარბარე ჯორჯაძის და სხვათა და სხვათა ცხოვრების ისტორია.
ანუ, რა გამოდის?
გამოდის, რომ საუკუნეების მანძილზე ქართულ საგანმანათლებლო სისტემას, ქართული სიტყვისა და კულტურის განვითარებას, თაობათა შორის ლიტერატურული ხიდების შენარჩუნებას, მოკლედ, ქართულ პედაგოგიკურ ტრადიციას ემსახურებოდა უამრავი უსახელო ადამიანი – ხან დედები, ხანაც გამზრდელები, იგივე ძიძები თუ გამდელები – გააჩნია, რომელი დიალექტი როგორ მოიხსენიებს.
რეალურად, გამოდის, რომ ქართული განათლება სწორედ მათ მხრებზე დგას, ჩვენ ბევრი რამის არსებობას მათ უნდა ვუმადლოდეთ.
ეს უსახელო განმანათლებლები, რომლებიც თავიანთ პატარებს ქართული მითოლოგიისა და ფოლკლორის უღრმეს წიაღებს აზიარებდნენ, რომლებიც ნუსხურს თუ მხედრულს ასწავლიდნენ, რომელთაც ზეპირად იცოდნენ „ ვეფხისტყაოსანი” თუ „ვისრამიანის” ქართული, სრულიად გენიალური თარგმანი, რომლებიც აღსაზრდელებს მთაწმინდელების მიერ ნათარგმ სახარებას უკითხავდნენ, სულხან-საბა ორბელიანის „სიტყვის კონით” უცოცხლებდნენ სიტყვებს და სიყვარულთან ერთად ძალიან მნიშვნელოვან დაწყებით განათლებას აძლევდნენ, ქართული საგანმანათლებლო სისტემის საფუძვლებთან დგანან და ფაქტობრივად, იმ ატლანტებს წარმოადგენენ, რომელითაც თავიანთი ქვეყნის ზეცა მხრებით უჭირავთ.
მათი ღვაწლი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ხდება, როდესაც გოგონათა განათლების საკითხებს ვეხებით. დიდი ხნის განმავლობაში, გოგონები მხოლოდ ოჯახში მიღებული განათლებით კმაყოფილდებოდნენ. მშობლები და გარემომცველი წრე თვლიდა, რომ მეტი არც იყო საჭირო, რომ იმ მცირეს, ელემენტარულის მიღება, რაც მათ შვილების გასაზრდელად თუ მცირე მეურნეობის გასაძღოლად დასჭირდებოდათ, სახლში, ძიძისა თუ დედისგან, ან იშვიათ შემთხვევაში დაქირავებული მასწავლებლისგანაც შეეძლოთ. და ეს საკმარისი იყო.
ერთი ზეპირი მთქმელის რეპლიკა მახსენდება ქართული დიალექტური კორპუსიდან :
„„მამაჩემსყავდახუთივაიშვილი. მეექვსემევიყავიგოგო. მემქონდაგანსაკუთრებულიპატივიცემა. მარაწერა–კითხვაარმასტავლაბებიამ. ბებიეთაობდა: ვინცხასწერილსმიწერსდაგეილანძღებაო.” – მგონი, ყველაფერი ნათელია.
ჰოდა, რატომ მოვყევი ამ ყველაფერს. როდესაც ამ პირობებში მაინც ქალები ახერხებდნენ ეწერათ, ეკითხათ, განვითარებულიყვნენ, საკუთარ თავს თუ ქვეყანას გამოსდგომოდნენ- ვფიქრობ სწორედ ამ, უსახელო განმანათლებლების დამსახურებაა. ალბათ ხშირად უნდა ვიხსენებდეთ მათ/
პს. ამ პოსტის დაწერა შთამაგონა ბარბარე ჯორჯაძის, საინტერესო ქალის, ფემინისტის, მწერლისა და მოღვაწის ბიოგრაფიამ. მან, მიუხედავად იმისა, რომ თავიდან ბოლომდე თვითგანათლება ჰქონდა მიღებული, დაწერა მრავალი საინტერესო წიგნი და პუბლიცისტური წერილი და რაც მთავარია, დღევანდელი საგანმანათლებლო სისტემისთვის სრულიად თანამედროვე დაწყებითი სწავლების სახელმძღვანელო ბავშვებისთვის.
ბარბარე ჯორჯაძეს წერა-კითხვა ძიძამ ასწავლა, ერთმა უბრალო ძიძამ, რომლის სახელიც დამავიწყდა.
