ბაბუა საკუთარ მანქანაში 1988 წლის 15 მარტს გარდაიცვალა. მე 1990 წლის 12 ნოემბერს დავიბადე. ის ტაქსის მძღოლი იყო. იმ დროს, როცა მისი გული ფეთქვას წყვეტდა, წყნეთში იდგა და კლიენტს ელოდებოდა. „ალბათ მიხვდა, რომ შეუძლოდ მყოფი სხვას გზაზე ხიფათს შეუქმნიდა და საკუთარმა კეთილშობილებამ აიძულა ადგილზე დარჩენილიყო”, – მითხრა დედამ, როცა პირველად ვიკითხე, რატომ არ წავიდა ბაბუა საავადმყოფოში, როცა იგრძნო, რომ ჰაერი აღარ ჰყოფნიდა. მას შემდეგ მომყვება გრძნობა, რომ ბაბუაჩემმა საკუთარი სიკვდილით სხვისი სიცოცხლე გადაარჩინა. თავს ვერ დავდებ, შეიძლება უბრალოდ მინდა, რომ ამის მჯეროდეს. „გასვლამდე დიდი ვაშლი აიღო კალათიდან და ხელის გულით გაასუფთავა. შემოსასვლელში, სარკესთან შეჩერდა, თმა გადაივარცხნა და დამიძახა – რუსუდან, წავედიო. რუსუდანს მეძახდა”, – მომიყვა ბებია, როცა ვიკითხე, რა ხდებოდა ბაბუას გარდაცვალების დღეს. ცუდი ამბავი სწრაფად ვრცელდება, მაგრამ მაშინ, 1988 წელს, თურმე, სხვა ყველაფერთან ერთად, ცუდი ამბავიც კი იგვიანებდა. დედას დღემდე სძულს გზა ისნიდან ავლაბრამდე – ადგილი, სადაც იმხანად თბილისის ერთადერთი პროზექტურა იყო.
როდის დავიწყე ბაბუაზე კითხვების დასმა? – ეს მნიშვნელოვანია – ჩემს ძმასთან ხმალაობისას, მოულოდნელად, პლასტმასის ხმლის ქნევის დროს გადავხარშე, რომ მისაღები ოთახის კედელზე ჩამოკიდებული, ულვაშიანი, კეთილი გამომეტყველების მქონე კაცის სურათი, სულაც არ ჰგავდა ჩვენს სახლში ჩამოკიდებულ სხვა ნახატებს. მივხვდი, რომ ეს კაცი, რაღაცის გამო, ძალიან მნიშვნელოვანი იყო აქაურობისთვის – სადაც ვიზრდებოდი; ხალხისთვის – ვინც მზრდიდა; ყვითელი კორპუსისთვის – რომელშიც ვცხოვრობდით; ეზოსთვის – სადაც ვთამაშობდი.
– ეს არის ბაბა, – დედამ მითხრა – რატომ ბაბა? – იმიტომ, რომ შენი ძმა ბაბუს ვერ ამბობდა და ბაბას ეძახდა, – მიპასუხა მან.
ასე გავიცანი ბაბა, მისი სიკვდილიდან წლების შემდეგ, ერთ ჩვეულებრივ დღეს, როცა არავის გაცნობას არ ვაპირებდი; როცა მხოლოდ პლასტმასის ხმლის ქნევა და ბრძოლაში ვახოს დამარცხება მინდოდა. ასე გავიცანი თვალით უნახავი ბაბუაჩემი, თავისი უბრალო, მაგრამ ძალიან მნიშვნელოვანი საქმის გნებავთ პელე ან მარადონა, სამაგალითო მამა და ქმარი, თვითნასწავლი მუსიკოსი, მოყვარული ფეხბურთელი და კაცი, რომელიც ძილშიც კი ფხიზლობდა, იქნებ ვინმეს დახმარება დასჭირდესო. ასე ამბობენ. მომკალით და მჯერა.
56 წლისა გარდაიცვალა. გვიან მოუწია საცხოვრებელი ფუძის შეცვლა. ჩემების სახლი ზუსტად იქ იდგა, სადაც ამჟამად ახალი მერიაა წამოჭიმული. ბაბა იქ დაიბადა, იქ გაიზარდა, იქვე დაოჯახდა და მანდვე ცხოვრობდა, სანამ სახლს ნგრევის ზონაში არ მოაყოლებდნენ და ვაზისუბანში არ უკრავდნენ თავს. შვიდი წლის იყო მამა რომ მოუკლეს – ვლადიმერი, გამომძიებელი კაცი, რომელსაც საკუთარმა თანამშრომელმა უღალატა და ბანდიტთა ალყაში ხელოვნურად მოახვედრა. დედამ გაზარდა, საოცარ გაჭირვებაში. ხანდახან, კიბეზე ჩამომჯდარს, ძალაგამოცლილს, სულ მთლად გამოფიტულს შიმშილისგან მეძინებოდაო ბებიაჩემისთვის უთქვამს. თბილისური და გინდაც სხვა ქალაქების წესი ეგეთია: ასეთ დარდუბალაში გახვეულ ბიჭუნას, ხალხი, ქალაქი, დიდი და პატარა, მდიდარი და ღარიბი ერთი თვალის დახამხამებაში დააყენებს ხოლმე გზაგასაყარზე, არჩევნის წინაშე. ან მარცხნივ უნდა წახვიდე, რაც მეორეზე ბევრად მარტივი გზაა, ან მარჯვნივ – სადაც სიარული ისევე გაგიჭირდება, როგორც მუხლამდე თოვლში. აქეთ, ამ ნაპირზე, მოთმინება, ნებისყოფა, შრომა, წესიერება დაგჭირდება და ხშირად ცარიელი კუჭით სიარულიც მოგიწევს. ბაბამ მარჯვენა ნაპირი აირჩია და გაიმარჯვა კიდეც.
რას ნიშნავს გამარჯვება? იმის ახსნა უფრო გამიადვილდება, მე რა მგონია გამარჯვება: რამდენიმე თვის წინ, სამსახურიდან შინ მიმავალს, გზად უბნელი შემხვდა – გია. სალამი გავცვალეთ, ერთმანეთი მოვიკითხეთ და ის-ის იყო ერთმანეთს დავემშვიდობეთ და შემოვბრუნდი, რომ ზურგსუკან დამაწია: „შენ არ იცი, რა დიდი კაცი იყო ბაბუაშენი”. ეს არ იყო მოვალეობის მოხდის მიზნით წარმოთქმული, ნაძალადევი სიტყვები; ეს არ იყო პროტოკოლით გათვალისწინებული თავაზიანობა; ეს არც წინასწარ დამუშავებული წინადადება გახლდათ. მე ვიგრძენი, რომ ეს სიტყვები მას თავისდაუნებურად წამოსცდა, ისევე, როგორც ბახუსნარევებს სლოკინი წამოსცდებათ ხოლმე. თითქოს ამ სიტყვებმა თავად ნახეს თავისუფლება, იბრძოლეს და გამოცვივდნენ. სანამ შემოვტრიალდებოდი, ყველაფერი გადავხარშე. ვიცოდი კი რა დიდი კაცი იყო ბაბუაჩემი? – დიახ! სხვათა ხმები მიმტკიცებდნენ ამას. მე კითხვებს ვსვამდი, ისინი მპასუხობდნენ, იხსენებდნენ, იღიმოდნენ, ეტირებოდათ და ისევ იღიმოდნენ.
– ბევრი მსმენია. – არა. ძალიან ცოტა გსმენია. – სიამოვნებით მოვისმენდი ბევრს.
და ასე, ბაბას ამბების მოსმენაში გავატარე დიდი დრო. მერე რა, რომ დაღლილი ვიყავი, მერე რა, რომ მგელივით მშიოდა. აი, ეს იყო ბაბას გამარჯვება.
ერთხელ ხელიც კი შევახე ბაბუას. მისი დაბადების დღეზე, ნახევრად ღია კარიდან დავინახე, როგორ დასჩერებოდა დედაჩემი ქაღალდში გადახვეულ ჭაღარა თმას. „მამაჩემისაა”, – მითხრა ახლოსმისულს, მერე ცრემლები მოიწმინდა და ისევ უჯრაში შეინახა. მე გვიან მივიპარე, უჯრა გავხსენი და თითები შევახე მის თმას, ცივსა და ფაფუკს. რამდენიმე დღის შემდეგ კი სიზმრად მესტუმრა ბაბუაჩემი. ეს იყო და ეს. მას შემდეგ აღარც გამოჩენილა. სიზმრის ამბავიც კი არ გადმომყოლია. „სიზმარში ვაწყენინე?” – ვფიქრობდი დილაობით. ყველაზე მეტად კი საკუთარ თავს იმას ვერ ვპატიობდი, რომ შანსი გავუშვი და მისი ხმა ვერ დავიმახსოვრე.
ერთ დღესაც, ახალგაღვიძებულმა, მისაღებ ოთახში შესულმა შევამჩნიე, რომ ბაბუაჩემი კედლიდან გაქრა. ბებიამ აგვიხსნა, რომ როდესაც ოჯახში ბავშვები იზრდებიან, აჯობებს წინ ვიყუროთ, ვიდრე უკან. მან ბაბას ფოტო ახალ, იქამდე ხელუხლებელ პირსახოცში გადაახვია და გარდერობში შეინახა. და როცა ამას აკეთებდა, ბებია იყო ძალიან ფრთხილი, თითქოს ამითაც უფრთხილდებოდა მეუღლის ხსოვნას. გარდა ამისა, იმ დღეს, ბებია იყო ძალიან დარდიანი. მომდევნო დღესაც და მერეც.
სამაგიეროდ, ვახოს და მე მისი გიტარა დაგვრჩა, რომელსაც საზღვაო ხომალდად ვიყენებდით ხოლმე, ხალიჩაზე გემობანას თამაშის დროს; აკორდეონი, თავისი ჩასადებით (დიდი კუნძული ოკეანეში) და წითელი ფერის დოლი (ოკეანის შუაგულში მდგომი ბოროტი კაცის სასახლე). მუსიკის ნიჭი არცერთს გამოგვყოლია და ინსტრუმენტებს, სამწუხაროდ, მხოლოდ ეს დანიშნულება მოვუძებნეთ. არადა, ბაბუა თურმე დანა-ჩანგლითაც კი აწყობდა მელოდიას. მოლხენები ხომ საერთოდ – მის გარეშე არ ჩაივლიდა თურმე. მხოლოდ ერთხელ დავეჭვდი, იქნებ რომელიმე, თუნდაც ერთმა გენმა იმარჯვა-მეთქი, დამნაშავესავით მივიხედ-მოვიხედე, მივხვდი არავინ იყო ირგვლივ, ჩემი მოკლე თითები სიმებს ჩამოვცხე და ძვლებით ვიგრძენი, როგორ იცვალა გვერდი საფლავში მწოლიარე ჯიმი ჰენდრიქსმა.
უწყინარი ტყუილით ვტყუი, როცა ვამბობ, ბაბა არასოდეს მინახავს-მეთქი. ვხედავ ხოლმე, წელიწადში ერთხელ. რა დროს? გააჩნია აღდგომა როდის მოუწევს. მისი საფლავი მუხადგვერდშია, თბილისის მეორე ბოლოში, სხვა ბევრი მიცვალებულის საფლავებს შორის. გაზაფხულობით იქ იასამანი ყვავის და კეთილ სურნელს ღვრის. როცა მივალთ და დედაჩემი საკუთარი ცხვირსახოცით მის ფოტოს მტვერს აცლის, მე ვგრძნობ როგორ ცოცხლდება ვახტანგ ჯაფარიძე. ადრეც მითქვამს, რომ ამის გამო მიყვარს აღდგომა, ის თვალით უნახავი ბაბუებისთვის ხელის ჩამორთმევის დღესასწაულია.
ხანდახან, როცა ბებიაჩემის თვალებს ვუყურებ, ვგრძნობ, როგორც ცდილობს ჩემში ან ჩემს უფროს ძმაში ბაბუაჩემის თვისებების დანახვას. როცა კი ხელმოსაჭიდს რამეს დაინახავს, გრძელ ამბავს მოაყოლებს და ბოლოს სევდიანად გაიღიმებს. „ჯაფარიძეს ერთხელაც კი არ მოუმართავს ხმამაღლა”, – თქვა, როცა საინფორმაციო გამოშვებაში ამბობდნენ, რომ მორიგმა ქმარმა, მორიგი ცოლი გამოასალმა სიცოცხლეს. ჯაფარიძე – ყოველთვის ასე მოიხსენიებს.
რომანში „შუაღამის შვილები” წერია, რომ ჩვენი ცხოვრების ყველაზე მნიშვნელოვანი მოვლენები ჩვენს დაბადებამდე მოხდა; რომ ახალშობილის გონებაში აკუმულირებულია მისი ოჯახის ისტორია. ხანდახან მართლაც მგონია, რომ ბაბუაჩემს 1990 წლამდე ვიცნობდი. მანამდე, სანამ მის გულს ჰაერი დააკლდებოდა; სანამ კალათიდან ვაშლს აიღებდა; სანამ 1988 წლის 15 მარტის დილას გაიღვიძებდა; სანამ დედაჩემი და მამაჩემი ერთმანეთს შეხვდებოდნენ.
