„1921 წ. თედო ღლონტი სტუდენტად არ მიიღეს, რადგან სწავლის სტაჟი არ ჰქონდა (სამოქ. სკოლა), დღეს კი, 22/VI რექტორად აირჩიეს” – ეს ჩანაწერი მიხეილ ჯავახიშვილის უბის წიგნაკში 1926 წლით თარიღდება.
თარიღებს ხშირად მაგიური მნიშვნელობა აქვს. ამ შემთხვევაშიც, სხვა რომ არაფერი ვიცოდეთ თედო ღლონტის ბიოგრაფიიდან, ეს ორი თარიღი იკმარებდა მთლიანი სურათისთვის:
1926 წლის 22 ივნისს დანიშნეს თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის რექტორად ივანე ჯავახიშვილის შემდეგ.
1937 წელს დახვრიტეს.
დახვრეტის ფაქტი, დარწმუნებული ვარ, ბევრს არ შეიყვანს შეცდომაში: ეს იმ დახვრეტების ციკლიდანაა, როცა რევოლუციის მეხოტბეთა და ნამდვილი მწერლების, მეცნიერების, მამულიშვილების დამსმენთათვისაც მოიცალა საბჭოთა ხელისუფლებამ, უფრო სწორად, ზედ მიაყოლა მათ ჩადენილ საქმეებს. არადა, რაც იმათ რევოლუციისთვის იღვაწეს, წესით არ უნდა მოსწეოდათ ეს ბედი, მაგრამ ისე გამოვიდა, რომ ერთსა და იმავე წელს დახვრეტის განაჩენი გამოუტანეს მიხეილ ჯავახიშვილსაც და თედო ღლონტსაც. ერთს საბჭოთა სისტემისა და წყობილების უკომპრომისო კრიტიკისთვის, მეორეს…
თუმცა რაღა აზრი აქვს ახლა ამის გამორკვევას, მით უმეტეს, როდესაც ისედაც ნათელია ყველაფერი, ვინ რისთვის იბრძოდა და ვინ რას შეეწირა. სამოცდაათ წელზე მეტი გავიდა იმ ამბებიდან – ერთი შეხედვით, საკმარისი დროა შეფასებისთვის, მაგრამ თურმე მხოლოდ ერთი შეხედვით.
აჩრდილები, ეტყობა, არა მხოლოდ დიდი ტრაგედიების, არამედ ჩვენი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილიცაა. ჟამიდან ჟამზე ისე თვალსაჩინოდ, სრულის აგებულებით გეცხადებიან, რომ ლამისაა შეეხო, გაუღიმო, ღამეული მგზავრობით დაღლილებს სავარძელში ან ჰამაკში (ზაფხულის თემაა მაინც) მოსვენება შესთავაზო. მეტ-ნაკლებად წიგნიერი ხალხია, თავის წიგნიერებას რომ არსად დაკარგავს, იმის მისხალსაც არ დააპნევს, რაც რომ გზადაგზა აუკენკავს. მასპინძლის თხოვნაზეც უმალ დათანხმდება – მიწვება თავისთვის, პლედსაც წაიფარებს და ნეტარ ძილს მინებდება.
სანამ ერთი იმათგანი, ძილად მისული და ნებიერ ფშვინვაში მყოფი, ჰამაკში გაწოლილა, მე, ვინმე ბლოგერმა (ადრე პუბლიცისტსაც ეტყოდნენ), საგანგებოდ ამ ამბავის დამწერელმა, იმაზე ფიქრიც შემიძლია მოვასწრო, რომ ასეთი ზერელე და ზედაპირული ადამიანებითა და აჩრდილებით გადაივსო ყველაფერი. ტევა აღარ არის და სუნთქვაც ჭირს, როგორც ეს საზოგადო ტრანსპორტში ხდება, ივლისის ხვატისა და მგზავრთა სიმრავლის გამო. ეგეცაა – სიცხეს კიდევ აიტანს ადამიანი, მოიჩრდილებს, შემოდგომაც ხომ კარსაა მომდგარი, ამ უნიჭობის, უფრო ზუსტად, ნახევრადნიჭიერების, დიდძალი ამბიციების დამნაყრებელი ცალფრთა ნიჭიერების შემჩერებელი კი არავინ მეგულება. წამხალისებელი – იცოცხლე! თუნდაც ის, რაც დღეს განათლებისა და კულტურის სფეროში ხდება, სწორედ ნაკლული განათლების, საქმეში ჩაუხედაობისა და კარიერის გაკეთების აღტყინებითაა.
– ჩუუუ! ხმამაღლა და მაღალფარდოვნად ფიქრობ, – გამიწყრება მასპინძელი, ჰამაკისკენ ხელს გაიშვერს და დაბღვერით გამომხედავს, – ჩუუუ! ხომ ხედავ, სძინავს!
…მამლის მეორე ყივილი რომ მოაწევს, ჭიშკართან ჩოჩქოლი ატყდება. ღმერთო, ვინაა ეს ამდენი ღამისმთეველი თუ ძილგატეხილი ამ შუაღამისას?! მთელი ქუჩა გამოეფინება.
– მოგვეცით სტუმარი, ის ჩვენს სამფლობელოში შემოიპარა და ღამის გათევა უნდა იქ, სადაც ჩვენი კანონისა და შინაგანაწესის თანახმად, არაფერი ესაქმება. – ხმამაღლა მოითხოვენ ჭიშკართან ატუზული ღამისმთევლები.
– მგზავრია ვიღაცა, – დაბნეულია მასპინძელი, – დააკაკუნა და გავუღე. ისეთი არაფერი შემინიშნავს.
– მგზავრი კი არა, აჩრდილია. იოლად მოგატყუებდა. არც კი რცხვენია. ერთხელ რომ იცხოვრებ, გაიქაჩები, სკამებს და თანამდებობებს მოივლი და მიწაში ჩახვალ, კი უნდა გეყოს, მეორედ არ უნდა მოგინდეს ძველ მდინარეში შებრუნება.
– რა მდინარე, რის სკამები, გამაგებინეთ რა ხდება?! – უარესად აირევა მასპინძელი, – სავარძელი-მეთქი და, არაო, კაკლის ქვეშ, ჰამაკში უფრო საამოაო.
– კი, როგორ არა, სიამისთვის ცხოვრობენ ეგენი და იმისთვის კიდო, ეს სიამე არ შეარგონ სხვებს. აბა თვითონ ხომ იცხოვრეს, რექტორები იყვნენ თუ დირექტორები, არაფერი დაუკლია მათთვის პარტიას, ახლა პატარა შორს რომ დაიგულეს თავი, მოსწყინდათ თუ როგორაა ჩვენი საქმე?
– ეგრეა, ეგრე, – ხმა გაიღეს სხვა ღამისმთევლებმა, – იმას ვერ ხვდებიან, მაგათი პარტია რომ წავიდა და ჩვენი მოვიდა, თუ მანდატი ამოვიღო და დროშა ავაფრიალო მაინც და მაინც?!
– ამოიღე, შე კაცო, მაგაშია ხეირი, ამ აჩრდილებს დროშა თუ დაუყენებს თვალს, თორე მაგათ ნამეტანი მოჩვევა და გაშინაურება იციან, ახლო თუ მოუშვი.
– პა-პა-პა, – ტუჩებზე საჩვენებელ თითს მიიფარებს იქვე მდგომი ერთი ძილგატეხილი თუ ღამისმთეველი, – ეგ დროშა არა, პარტიის დროშა! სხვანაირად ელვარებს დალოცვილი, ისე აკაშკაშდება, ისე გადააბრდღვიალებს ყველაფერს, აღარც კაცი გინდა და აღარც იმისი ნიჭი და გონიერება, შნო და ლაზათი. ისე შარავანდედივით დაჰნათის დროშა კი არადა, ჩვენი იმედი, ჩვენი ცხოვრების კელაპტარი, რომ დაინახავ და, გაგიხარდება!
– მოიცა, კაცო, რაღა დროს სიხარულია. სად წავიდა?
– ვინა?
– ვინა და, აჩრდილი!
– აბა მე რა ვიცი! სადმე იქნება.
– უუუჰ! არ იქნება, რომ დაეტიოს ოცდაჩვიდმეტში და დაგვაცადოს მამაცხონებულმა?! ხომ მოილია და მოიშოვა ჩინი, ადგილი და სახელი… რექტორი იყო? იყო. უნივერსიტეტის! მთავარი უნივერსიტეტის! შევიდა ისტორიაში? შევიდა. პაწა ჩვენც გვაცალოს, არა?
– აჩრდილის რავა შეგშურდა, შე კაცო? მიდის, მოდის, ფეხებში ხომ არ გებლანდება?
ერთი, ძილგატეხილებიდან ყველაზე მზარდი და ყელმოღერილი რომელიცაა, ეზოს გადაჭრის, ჭიშკარს ხმაურით გამოაღებს, გარეთ გავა და ქუჩაში კარგა ხანს ისმის: „არ უნდა მოსულიყო”, „არ უნდა ჩარეულიყო”, „უნდა ეცლია”, „საზღვარი არ უნდა გადმოეკვეთა”.
– მგზავრი იყო ვიღაცა, – ხელებს ასავსავებს დაბნეული მასპინძელი, – დააკაკუნა და გავუღე. ისეთი არაფერი შემინიშნავს.
